Bunji gwe bathu be budumili ba na nkumbulo wa ka lulwama ba nga khona shakisisa ku bona kuti cha ba no dumila cho dumana ne chi no diyiwa ne Baibili. Kwa ka be ku sa ka jalo mu ku tangisa kwe centuryye bo 16. Ne kutini? Ne kuti bunji gwe bathu gwa ka be gu sina Baibili ya ka kwagwa ne lulimi gwabo. Ku ka pelela ne kuti, bathu ba shomanana koga be kereke ba fanidzanye chi no diyiwa ne Kereke ne chi no diyiwa ne Baibili. Ngono badiyi be kereke ba ka be ba singa khone batsha bathu. “Kereke ye Switzerland ya ka be i singa yendise zwithu ne zila ya ka fanila,” ko leba buka ye History of the Christian Church. “Badiyi be kereke ba ka be ba sina luzibo, be duma mu mashula, kakale ba na mazwibato a sa ka lulwama.”

 Mu chibaka ichecho, Huldrych Zwingli a ka tangisa ku shaka malebeswa e Baibili. Wa ka zwidiyani? Wa ka zibisa bangwe chini cha a ka zwidiya? Ngono ti nga zwidiyani mu buchilo gugwe ne mu na cha a ka zwidiya mu Baibili?

 Mu ku tangisa kwe makole awe e bu 20, Zwingli wa ka be e shaka ku be ndiyi we Kereke ye Katoliki. Se bangwe ba ka be be shaka ku be badiyi mu chibaka ichecho, Zwingli wa ka be a ka fanila ku diyiwa philosophy, milenje ye kereke, ne hwalo dza “Botate be Kereke”​—i si Baibili ne bukwayo.

 Zwingli wa ka zwibonegwa malebeswa e Baibili chini? Wa ka ti a li ku university ku Basel, Switzerland, a ka nginilila zwidiyo zwa Thomas Wyttenbach, wa ka be e lambana ne njendiso ye Kereke. a Ku yenda ne nngwe nkwali we zwe kereke, Zwingli “wa ka diyiwa na [Wyttenbach] kuti lufu gwa Kirisiti gwa ka tongo dusigwa zwibizwedu.” (1 Pita 3:18) Wa ka ti e hwisisa kuti chibayilo cha Jesu ndicho koga chi nga thama kuti bathu ba zwibatigwe zwibi, Zwingli wa ka lambana ne zwidiyo zwe kuti batungamili be kereke ba nga zwibatigwa nthu ha e ba ruwela. (Mishingo 8:20) Ne kwa ka jalo, Zwingli wa ka dwilila ne zwidiyo zwizwe a ka pelela a li ndiyi we kereke ye Katholiki a na makole a li 22.

 Mu makole awe e bu 20, Zwingli wa ka zwidiya Chigiriki kuti a hwisise ndebo ye kutanga ya ka be i shingisiwa mu hwalo dze New Testament. Kakale wa ka bala hwalo dza Erasmus ngono a ka ziba kuti, se kwa Baibili i diya, Jesu ndiye koga u nga batshanya bathu ne Ndzimu. (1 Timoti 2:5) Kwa ka pelela ne kuti, Zwingli a tangise ku bilayela zwidiyo zwe kereke ye Katoliki zwe kuti ku na bathu ba nga khona lebelekela bangwe ku Ndzimu.

 Zwingli wa ka ti a li mu makole awe e bo 30 a ka dwilila e shakisisa malebeswa e Baibili. Ne kwa ka jalo, wa ka be e shinga a li ndiyi we masole mu nghwa dza ka be dzi gwiwa mu Europe ku gwigwa ku lawula Italy. Mu nghwa ye Marignano ne 1515, wa ka bona Makatoliki be bulaya Makatoliki ne bunjinji. Makolenyana shule kwa ikoko, Zwingli wa ka kwala Hwalo dze Chigiriki ne liboko ne ku dzi bata ne nsholo. Ku nga be ne 1519, wa ka be e gala ku Zurich, ndawo ya ka be chipolotiki chi tolegwa pezhugwi ku Switzerland. Kwa a ka pelela e duma kuti Kereke ya ka fanila ku pedzisa zwidiyo zwa ka be zwi singa dumane ne Hwalo. Ngono wa ka be a nga batsha bangwe kuti ba dume ichecho chini?

 Zwingli wa ka be e duma kuti bathu ba nowo lambana ne manyepkhwa iyawo ha ba si no be ba hwa malebeswa e Baibili. Wa ka ti a chi be ndiyi mu kereke ye Grossmünster i ku Zurich, wa ka tangisa ku rera ne masimba kwazo: Wa ka be a si nga cha bale zwidiyo zwe Chilatini b zwa ka be zwi shingisiwa ne badiyi mu makole manjinji. Mu bumo gwa ichecho, wa ka be e rera Hwalo ku dwa mu Baibili, mu ndima ingwe ne ingwe, kwa i no tangisa ku noti kwa i no pelela. Mu bumo gwe ku kumbila Botate be Kereke ku chenesa Hwalo, wa ka be e thama kuti Hwalo dzi zwichenese ne bukwadzo. Wa ka be e chenesa Hwalo pa dza ka sima ku hwika.​—2 Timoti 3:16.

 Mu ku rera kukwe, Zwingli wa ka be e lakidza se kwa Baibili i nga batsha bathu. Wa ka be e diya ne kwe mazwibato a ka lulwama ku dwa mu Baibili, ne ku lambana ne ku namatiwa kwa mme ba Jesu Maria, ku tembezela bathu be kereke ba no tolegwa pezhugwi, ku ruwelegwa ku batshiwa, ne mazwibato a sa ka lulwama e badiyi. Bathu ba ka zwibata chini? Mu ku rera kukwe kwe kutanga, bangwe ba kati: “Ha kuthu ku ka tongo reriwa ne zila ya ka jalo.” Nkwali we history wa ka kwala ne kwe bathu ba ka be ba ka teedza Zwingli we Katoliki eti: “Bathu ba ka be ba siya kereke ne ku swabisiwa ne mazwibato e badiyi ne zila ya ba ka be be chila nayo ba ka pelela be gwilila ku kereke.”

 Ne 1522, badiyi ba ka gwisa ku shingisa mapolotiki e Zurich ku pedzisa chingwe ne chingwe cha ka be chi lambana ne milenje ye kereke. Ku ka pelela ne kuti, Zwingli a bakhwe e batigwa zwithu zwi sina malebeswa. Mu na kuti a lashe cha a no duma mu chili wa ka pelela e siya budiyi gwe Katoliki.

 Zwingli wa ka be a si chi ndiyi, ngono wa ka be a cha rera, ne ku dwilila e zibisa bangwe cha a no duma. Wa ka be e diwa ne bathu ne ntata ye ku rera kukwe, ngono ichecho cha ka pelela ne kuti a diwe ne mapolotiki e Zurich. Ne luzibo gugwe gwe chipolotiki, wa ka gwisa kuti ku be ne zwi no baakanyiwa mu budumili gwe Zurich. Ha ti lakidzila, ne 1523, wa ka thama kuti batungamili be zwe nlayo be Zurich ba mise zwidiyo zose zwe budumili zwi singa dumane ne Hwalo. Ne 1524, wa ka thama kuti ba pedzise ku namatiwa kwe midzingwana. Makasitirata, e shingidzana ne bareri be ndawo iyeyo ne bathu ba no dumana nabo, ba ka dumana kuti ku chinyiwe dzialitara, midzingwana, ne zwitshwantsho, zwa ka bumbiwa. “Kuzhe kwe ku zwitolela mbako dze budumili kwa ka be ku thangwa ne Vikings, Kereke ye Western ya ka be i sathu i ka bona ku chinyiwa kwa ka jalo,” ko leba buka ye Zwingli​—God’s Armed Prophet. Ne 1525, wa ka thama kuti balawuli ba tole mbako dze kereke ku dzi shingisa se zwipatela ne ku dumila kuti badiyi ne dzinun ba chi ngina mu ndobolo. Kakale wa ka thama kuti Mass u misigwe ne nshingo u si wa chingwe u no yendidzana ne chi no legwa ne Baibili. (1 Bakorinta 11:23-25) Bakwali be history ba kati cha ka thangwa na Zwingli cha ka batshanya dzikereke dze Zurich ne mapolotiki ne kuti ku be ne ku Shandugwa kwe budumili ne kwe kereke tshwa ye budumili gwe Protestant.

 Nshingo nkulu wa Zwingli ya ka be i li ku shandulila Baibili mu ndebo dzingwe. Ne 1520, wa ka shinga ne bathu ba ka diyika ku linga mu Hwalo dze kutanga dze Chihebera ne Chigiriki, kose ne Greek Septuagint ne Latin Vulgate. Ba ka be be shingisa ndongoloso i sa ka sima. Ba ka be be bala ndimana ingwe ne ingwe ya ka kwagwa ne lulimi gwe kutanga, kose ne mu dzi Baibili dza ka be dzi thembeka. Shule kwa ikoko ba nowobe be bala chi no legwa ne ndimana ingwe ne ingwe ne kuti i no dwani ne ku kwala cha ba bona. Nshingo wabo we ku shandulila dama le Ndzimu wa ka pelela ne kuti ku be ne volume i ngompela ye Zurich Bible ne 1531.

 Zwingli wa ka be a ka lulwama, ngono wa ka be a singa amuchile mikumbulo ye bangwe kakale a li bushongola. Ha ti lakidzila, ne 1525, wa ka be ne gobe mu tsheko ye ba Anabaptists, ba ka be ba singa dumane naye mu khani ye ku dubikiwa kwe bana. Ha be chinlayo be dusa kathulo ye kuti u singa dumane ne ku dubikiwa kwe bana a bulawe, ha azo lambana ne kathulo iyeyo ya ka sima. Kakale wa ka thama kuti mapolotiki a shingise chisole ku shandula mikumbulo ye bathu. Ne kwa ka jalo, bunji gwe Makatoliki mu Switzerland ba ka lambana ne mikumbulo iye. Ichecho cha ka thama kuti ku be ne nghwa. Zwingli wa ka no gwa a na masole e dwa ku Zurich, kwa a ka no bulawa a na makole a li 47.

 Huldrych Zwingli i nngwe we bathu ba no zibika mu history, nenguba a singa zigwe se Protestant Reformers ba ka shandula zwithu ba no nga Martin Luther na John Calvin. Zwingli wa ka buda mu Bukatoliki gwe Roma chinyolocho e sedzela Calvin ku singa fanane ne se kwa Luther a ka thama. Ichecho, cha ka thama kuti a dangwe Third Man of the Reformation.

 Zwingli wa ka be e zigwa ne zila dzi singa fanane. Kuti a zibise bathu cha a no shaka, wa ka ngina mu nghwa ne dzipolotiki. Mu ku thama e jalo, wa ka kongwa tobela cha ka be chi thangwa na Jesu Kirisiti, wa ka be a singa ngine mu dzipolotiki ngono e diya badiyiwa babe kuti ba de zwita zwabo, i si ku ba bulaya.​—Matewu 5:43, 44; Johani 6:14, 15.

 Zwingli u no zigwa se nthu wa ka be e zwidiya Baibili kwa ka nginilila ne ku zwimisila ku diya bangwe. Wa ka bona malebeswa e Baibili ne ku batsha bangwe ku a bona.