Nómi di Deus ki ta reprizentadu pa kes kuatu konsuanti na ebraiku יהוה, ta parse kuazi 7 mil bês na kes livru ki skrebedu na ebraiku. Na es traduson kes kuatu létra li ki ta txomadu di Tetragrama traduzidu pa “Jeová”. Nómi Jeová ta parse mutu más txeu di ki kalker otu nómi na Bíblia. Enbóra kes skritor di Bíblia uza txeu titlu i otus palavra pa pâpia di Deus, sima “Tudu-Poderozu”, “Más Grandi” i “Sinhor”, Tetragrama é kel úniku nómi pesoal ki es uza pa identifika Deus.

É própi Jeová Deus ki orienta kes skritor di Bíblia pa uza se nómi. Pur izénplu, el orienta proféta Juel pa skrebe: ‘Tudu kel ki invoka nómi di Jeová ta ser salvu.’ (Joel 2:32) Deus tanbê orienta un salmista pa skrebe: ‘Pa pesoas sabe ma bo, ki txoma Jeová, sô bo é kel Más Grandi riba Téra interu.’ (Salmo 83:18) Na verdadi, se nómi ta parse uns 700 bês na Salmos, un livru ku puémas ki povu di Deus ta kantaba i ta leba ku vós altu. Nton, pamodi ki nómi di Deus ka ta parse na txeu traduson di Bíblia? Pamodi ki kel traduson li ta uza fórma “Jeová? I kuzê ki nómi di Deus Jeová krê fla?

Pamodi ki nómi di Deus ka ta parse na txeu traduson di Bíblia? Ten txeu motivu. Alguns ta atxa ma Deus Tudu-Poderozu ka meste ten un nómi pa identifika-l. Otus algen talvês dexa ser influensiadu pa kel tradison di judeus di ivita uza nómi di Deus pamodi medu di dizonra-l. Inda otus algen ta kridita ma dja ki ningen ka ten serteza modi ki ta fladu nómi di Deus é midjór uza sô titlu, sima “Sinhor” ô “Deus”. Má ninhun di kes motivu li ka ta sirbi pamodi kes razon li:

• Kes algen ki ta fla ma Deus Tudu-Poderozu ka meste di un nómi ka ta leba en kónta ma izisti kópias antigu di se Palavra ki ten nómi pesoal di Deus, i alguns di kes kópia é di antis di ténpu di Kristu. Sima fladu antis, Deus orienta pa se nómi podu na se Palavra uns 7 mil bês. Di serteza, el krê pa nu konxe i pa nu uza se nómi.

• Kes tradutor di Bíblia ki tra nómi di Deus pamodi es ta ruspeta tradison di judeus, es skese di un verdadi inportanti. Enbóra alguns instrutor di lei ki éra judeu ta negaba fla nómi di Deus, es ka tra-l di ses kópia di Bíblia. Na kes rolu antigu ki atxadu na Qumran, pértu di mar Mortu, nómi di Deus ta parse txeu bês. Pa mostra undi ki nómi di Deus ta parseba na testu orijinal, alguns tradutor di Bíblia ta poi na se lugar kel titlu “SINHOR” ku létra grandi. Má si es sabe ma nómi di Deus ta parse txeu bês na Bíblia, pamodi ki es muda-l ô es tra-l di Bíblia? Ken ki da-s autoridadi pa es toma kel disizon li? Sô es ki sabe.

• Kes ki ta fla ma nómi di Deus ka debe uzadu pamodi es ka sabe dretu modi ki el ta fladu, ka ta inporta di uza nómi Jizus. Má, kes disiplu di Jizus na primeru séklu ta flaba nómi di Jizus di manera txeu diferenti ki maioria di kristons ta fla oji. Kes kriston judeu talvês ta flaba nómi di Jizus Yeshúa‛, i kel titlu “Kristu” éra Ma·shíahh, ô “Misías”. Kes kriston ki ta papiaba gregu ta txomaba el di Iesoús Khristós, i kes kriston ki ta papiaba latin ta txomaba el di Iésus Chrístus. Ku orientason di Deus, kes skritor di Bíblia uza se nómi traduzidu na gregu. Kel-li ta mostra ma kes kriston di primeru séklu éra ikilibradu: es ta uzaba kel fórma di nómi ki éra más uzadu na ses língua. Di mésmu manera, Kumison di Traduson di Mundu Novu di Bíblia odja ma é ikilibradu uza fórma “Jeová”, enbóra ka éra izatamenti si ki es ta flaba nómi di Deus na ebraiku antigu.

Pamodi ki kel traduson li ta uza fórma “Jeová? Na kabuverdianu kes kuatu létra di Tetragrama (יהוה) ta reprizentadu pa kes konsuanti YHWH. Tetragrama ka tinha vogal sima tudu kes palavra ki es ta skrebeba na ebraiku antigu. Na kel ténpu ki ebraiku antigu éra kel língua di dia-dia, éra fásil kes algen ki ta leba sabe ki vogal ki es devia uzaba.

Uns mil anu dipôs ki kes livru ki skrebedu na ebraiku fika konplétu, studiozus ki éra judeu kria un sistéma pa djuda lé kes palavra na ebraiku. Kel sistéma, ki éra di sinal ô pontu, ta mostraba ki vogal es debe uzaba na kada palavra. Má na kel ténpu txeu judeu tinha superstison ma éra mariadu fla nómi di Deus ku vós altu. Nton, es ta uzaba otus palavra na se lugar. Pur isu ta parse ma óras ki es ta kopiaba Tetragrama es ta djuntaba kes vogal di kes palavra ki es poi ku kes 4 konsuanti ki ta reprizentaba nómi di Deus. Pur isu, kes kópia antigu ku kes pontu li ka ta djuda pa sabe modi ki nómi di Deus ta fladu na ebraiku antigu. Alguns ta atxa ma nómi di Deus ta fladu “Iavé,” ô “Javé”, má otus ta atxa ma ta fladu di otus manera. Un rolu di mar Mortu ki ten párti di Levítico na gregu uza Iao pa nómi di Deus. Alén di kel-li kes skritor gregu antigu tanbê ta fla ma pode fladu Iae, Iabé i Iaoué. Má, nu ka pode fla ku tudu serteza. Nu ka sabe modi ki sérvus di Deus na pasadu ta fla kel nómi li na ebraiku. (Jénezis 13:4; Êxodo 3:15) Kuzê ki nu sabe é ma Deus uza se nómi txeu bês pa pâpia ku se sérvus i es tanbê es uza se nómi pa pâpia ku el i es uza-l txeu bês óras ki es ta papiaba ku otus algen. — Êxodo 6:2; 1 Reis 8:23; Salmo 99:9.

Pamodi ki kel traduson li ta uza fórma “Jeová”? Pamodi na kabuverdianu ta uzadu kel mésmu fórma ki ta uzadu na purtugês, i na purtugês es ta uza kel fórma li dja ten un monti ténpu.

Kel primeru idison di Bíblia konplétu na purtugês na un úniku volumi, ki é verson Almeida uza nómi di Deus na fórma “JEHOVAH” milharis di bês. Kel kumison di tradutoris di Versão Brasileira (1917) tanbê disidi uza fórma “Jehovah”, i na se idison di 2010 es muda manera di skrebe pa “Jeová”. Na nóta di rodapé di Êxodo 6:3 na traduson Matos Soares (oitavu idison) ta fla: “Kel testu na ebraiku ta fla: ‘Nha nómi Javé ô Jeová.’”

Na otus língua tanbê ta atxadu fórmas sima kel-li di nómi di Deus. Pur izénplu na inglês, kel primeru bês ki nómi pesoal di Deus parse na un Bíblia foi na 1530 na traduson di Pentateuku di William Tyndale. El uza fórma “Iehouah”. Ku ténpu, língua muda i manera ki ta skrebedu nómi di Deus fika más modérnu.

Na se óbra Studies in the Psalms (Estudos dos Salmos) publikadu na 1911, Joseph Bryant Rotherham, ki é un studiozu di Bíblia ruspetadu uza nómi “Jehovah” envês di “Yahweh”. El splika ma el faze kel-li pamodi el krê uzaba un fórma di nómi ki éra más konxedu (i ki ta setadu dretu) pa tudu kes algen ki ta lé Bíblia. Gonçalves Viana, ki éra un filólogu i leksikógrafu purtugês, fla na se óbra Apostilas aos Dicionários Portugueses ki publikadu na anu 1906: “Má kel fórma “Jeová” dja sta ta uzadu tantu txeu ki pa un algen uza “Iavé” ô “Iaué” el ten ki ser orgulhozu, anonser si el sta skrebe kes livru ki ta pâpia di kes língua semítiku ô di splikason di Bíblia.”

Kuzê ki nómi Jeová krê fla? Na ebraiku nómi Jeová ta ben di un vérbu ki krê fla “bira”. Txeu studiozu ta atxa ma kel vérbu ebraiku ta mostra un kuza ki un algen sta ta faze pa kontise. Pur isu, Kumison di Traduson di Mundu Novu di Bíblia intende ma nómi di Deus krê fla “El ta bira kel ki el krê bira.” Dja ki kes studiozu ten opinion diferenti, nu ka pode ten tudu serteza sobri kel siginifikadu li. Má kel difinison li ta mostra dretu papel di Jeová ki é Kriador di tudu kuza i ki ta kunpri se vontadi. El ka poi sô pa universu i kriatura intilijenti izisti, má sima kuzas ba ta kontise, el kontinua ta poi pa se vontadi kunpri.

Pur isu, é ka sô kel sentidu ki sta na kel vérbu ki nu ta atxa na Êxodo 3:14, ki ta fla: “N Ta Bira Kel Ki N Disidi Bira”, ô “N Ta Mostra Ser Kel Ki N Mostra”. Kes palavra li ka ta mostra di manera konplétu nómi di Deus. Na verdadi es ta mostra sô un párti di manera di ser di Deus. Má, el ta bira kel ki meste na kada situason pa kunpri se vontadi. Nton, nómi di Deus ka krê sô fla ma el ta bira tudu kel ki meste pa kunpri se vontadi. Tanbê krê fla ma el ta poi se kriason ta faze ô ta bira tudu kel ki meste pa kunpri se vontadi.