Ma xaak’e reetal naq naab’al eb’ li paab’al neke’xik xch’ool chirix eb’ li tumin chiru xkawresinkil xpaab’al eb’ li poyanam? Neke’xyeechi’i li k’a’aq re ru malaj li xk’anjeleb’ re naq tk’ehe’q xtumin. Naab’aleb’ laj k’amolb’e us tz’aqal wankeb’ xb’aan naq neke’xpatz’ naab’al li tumin. Qilaq junjunq eb’ li eetalil:

•   Naq ke’xtz’il rix ki’elk chi kutankil naq jun li ob’iisp katoolk chiru 13 chihab’ kiroksi li tumin re li iklees re xtojb’al 150 li xb’ihaj re xik sa’ avión ut 200 re xik sa’ limosiin. Ut jo’kan ajwi’, kixsach kahib’ millón re dólares re xchaab’ilob’resinkil li rochoch re li iklees b’arwi’ kiwank.

•   Sa’ jun li tenamit re África, mil chi poyanam neke’wulak sa’ li iklees re jun laj k’amolb’e. Sa’ li xnimal ru iklees naxk’ayi yalaq k’a’aq re ru, naxk’ayi li «aseeyt milagroso», naxk’ayi to’aay, kamiseet rik’in li xjalam u. Usta li neke’taqenk re neb’a’eb’ a’an tz’aqal naab’al li xb’ihomal.

•   Sa’ China, wiib’ reheb’ li kahib’ chi tz’uul, oxloq’inb’il xb’aaneb’ laj Budismo. Ak tz’iib’anb’ileb’ sa’ li na’aj b’arwi’ neke’xk’uula xtumineb’ eb’ li b’ihom. Ut li templo Shaolin li nawb’il ru ch’ikch’o sa’ xyanq li xninqal ru aj yakonel. Jo’kan naq laj k’amolb’e sa’ li paab’al nawb’ileb’ ru jo’ li «Monje Empresario».

•   Sa’ li xninqal ru yakok re Estados Unidos, yook chi tiklaak jun ak’ na’leb’. Wank jun li na’aj re k’ehok na’leb’ chirix li paab’al. Jun li tasal hu naxye naq eb’ li na’leb’ li neke’xk’ut cho’q reheb’ li moos isinb’il chaq sa’ li najteril na’leb’ re li paab’al.

 K’aru nakaak’oxla chirixeb’ li paab’al li neke’xjunaji rib’ rik’ineb’ laj yakonel? Ma xaak’oxla junsutaq k’aru naxk’oxla li Yos chirixeb’ li kristi’aan li neke’roksi eb’ li xpaab’al li junch’ol re xtawb’al xtumineb’? K’aru naxk’oxla li Yos chirix xjunajinkil li paab’al rik’ineb’ li yakok?

 Li Santil Hu naxye naq kiwank jun hoonal b’arwi’ eb’ laj tij neke’k’anjelak chiru li Yos, ab’an neke’kutuk «xb’aan li tumin», a’in ink’a’ nawulak chiru li Yos (Miqueas 3:11, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Li Yos kiraqok aatin sa’ xb’eeneb’ li xe’oksink re li ochoch re loq’onink «jo’ rochocheb’ laj elq’» (Jeremías 7:11, SBG). Ut, yookeb’ chi yakok aran xb’aan naq neke’xrahi ru li tumin.

 Jo’ li Yos, li Jesús xik’ ajwi’ naril naq neke’roksi li paab’al re xsik’b’al li tumin. Naq a’an kiwank sa’ Ruuchich’och’ eb’ laj k’amolb’e re li paab’al, ke’xk’ulub’a naq eb’ laj yakonel te’k’ayinq sa’ li Rochoch li Yos aran Jerusalén ut chi kama’an a’aneb’ ajwi’ te’xtaw xtumineb’. Eb’ laj yakonel neke’xmaq’ li b’ab’ay wankeb’ re li poyanam li neke’wulak chi loq’onink aran chi anchaleb’ xch’ool. Xb’aan a’in, li Jesús chi maak’a’ xxiw kirisiheb’ sa’ Rochoch li Yos chixjunil eb’ laj yakonel, ut kixye reheb’: «Kanab’omaq xk’eb’al cho’q k’ayil li Rochoch linyuwa’!» (Juan 2:14-16).

 Chalen sa’ li xk’anjel, li Jesús kixk’utb’esi ajwi’ naq naril li k’a’aq re ru, jo’ naril li Yos. (Juan 8:28, 29) Maajunwa kixpatz’ tumin re anihaq naq kik’utuk chirix li Yos ut naq kixb’aanu li sachb’ach’oolej, jo’ naq kixk’eheb’ chi wa’ak eb’ li poyanam, kixk’irtasiheb’ li yaj ut kixwaklesiheb’ li kamenaq. Li Jesús maajunwa kiroksi li xk’anjel re naq tb’ihomo’q. Li xyaalalil naq maak’a’ junaq rochoch (Lucas 9:58).

 Li Jesús kixye reheb’ li xtzolom naq maajunwa te’roksi li xk’anjel re puktesink yal re xtawb’al xtumineb’. Kixye b’an reheb’: «Chi maatan xeek’ul, chi maatan ajwi’ teek’e’» (Mateo10:8). Ut a’an tz’aqal li xe’xb’aanu li xe’nawe’k ru jo’ tz’aqal aj paab’anel. Qilaq wiib’ oxib’ eb’ li eetalil:

•   Li apóstol Pedro, jun reheb’ li xtzolom li Jesús li ki’ochb’enink re sa’eb’ li xk’anjel. Sa’ jun kutan, jun li winq laj Simón xk’ab’a, kiyeechi’ink tumin re naq tk’ehe’q xwankil. Laj Pedro kixtz’eqtaana sa’ junpaat li kixyeechi’i laj Simón ut kixye re chi maak’a’ xxiw: «Chi’oso’q laatumin aawik’in xb’aan naq xaak’oxla naq rik’in tumin taatruuq xtawb’al li maatan li naxk’e li Yos» (Hechos 8:18-20).

•   Li apóstol Pablo, jun aj k’anjel chiru li Yos li jwal nawno chaq ru. Usta chiru naab’al chihab’ kixyal xq’e chi k’anjelak sa’ naab’al chi ch’uut, maajunwa kiraj naq ttoje’q xb’aan li xk’anjel. Chi moko a’an, chi moko li rochb’en «neke’yakok rik’in li Raatin li Yos jo’ neke’xb’aanu naab’aleb’ li qas qiitz’in» (2 Corintios 2:17). Laj Pablo kixye: «Naq xqak’e cheenaw li chaab’il esil chirix li Yos, xook’anjelak chi q’eq ut chi kutan re naq maa’ani eere tixtoj chixjunil li qasachomq» (1 Tesalonicenses 2:9).

 Yaal naq eb’ li xb’een aj paab’anel neke’ajmank tumin chiruheb’ re xtojb’al chixjunil li na’oksimank sa’ li puktesink ut xtenq’ankileb’ ajwi’ eb’ li junch’ol. Ab’an, maajunwa xe’xpatz’ tumin chirix li k’anjel li neke’xb’aanu. Eb’ li poyanam naru neke’xk’e li na’alaak sa’ xch’ooleb’ re tenq’ank malaj ink’a’. Jo’ naxye sa’ eb’ li raqal a’in:

•   2 Corintios 8:12: «Li Yos naxk’ulub’a li maatan li na’alaak sa’ xch’ool xk’eb’al junaq li qas qiitz’in xb’aan naq li Yos naroyb’eni naq li qas qiitz’in a’in tixk’e li naru xk’eb’al ut ink’a’ tixk’e li moko wank ta rik’in».

   Li naraj xyeeb’al: Li wank xwankil a’an li na’ek’asink re li poyanam ut ink’a’ jonimal naxk’e.

•   2 Corintios 9:7: «Li junjunq tixb’aanu li x’alaak sa’ xch’ool ut ink’a’ chi kab’rix xch’ool chi moko minb’il ta ru xb’aan naq li Yos naxra li nak’ehok chi sa sa’ xch’ool».

   Li naraj xyeeb’al: Li Yos ink’a’ naraj naq chi minb’il ru te’xk’e junaq li tenq’. Nawulak chiru naq eb’ li poyanam neke’k’ehok chi anchaleb’ xch’ool.

 Li Santil Hu naxkanab’ chi ch’olch’o naq li Yos ink’a’ naxk’ulub’a chixjunil eb’ li paab’al chi moko chixjunil li na’leb’ li neke’roksi re xloq’oninkil (Mateo 7:21-23). Sa’ jun li propesiiy, li Santil Hu naxjuntaq’eeta chixjunil li molam re li b’alaq’il paab’al rik’in jun li ixq aj yumb’eet. K’a’ut? Xb’aan naq neke’xjunaji rib’ rik’ineb’ li awab’ej xb’aan li tumin malaj jalan chi usilal ut neke’xtik’ti’in eb’ li poyanam sa’ chixjunil li Ruuchich’och’ (Apocalipsis 17:1-3; 18:3). Ut li propesiiy a’in naxye ajwi’ naq chi seeb’ li Yos tixsach chixjunil li b’alaq’il paab’al (Apocalipsis 17:15-17; 18:7).

 Naq toj twulaq li hoonal a’an, li Yos ink’a’ naraj naq li yib’ aj na’leb’ li neke’xb’aanu li b’alaq’il paab’al tixb’alaq’i eb’ li poyanam malaj tixnajtob’resi rik’in (Mateo 24:11, 12). Naxtz’aama reheb’ li poyanam li chaab’ileb’ xch’ool naq te’xtzol xloq’oninkil jo’ naraj a’an ut naq te’eleliq chiru li b’alaq’il paab’al (2 Corintios 6:16, 17).