Ma junelik kiwank chaq li choxa ut li Ruuchichʼochʼ?

Génesis 1:1 naxye: «Saʼ xtiklajik chaq li Yos kixyoobʼtesi li choxachʼochʼ».

Saʼ li chihabʼ 1950, naabʼal ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ xeʼxpaabʼ naq li choxa ut li Ruuchichʼochʼ junelik wank chaq. Anaqwan, rikʼin li xeʼxnaw naabʼalebʼ nekeʼxye naq li choxa ut li Ruuchichʼochʼ kiwank chaq xtiklajik.

Chan chaq ru li Ruuchichʼochʼ saʼ xtiklajik?

Saʼ Génesis 1:2, 9 naxye naq saʼ xtiklajik «li ruuchichʼochʼ, maakʼaʼ wan chaq chiru» yal nujenaq chaq chi haʼ.

Aʼin naxchap ribʼ rikʼin li xeʼxtaw ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ. Jun eetalil, li biólogo Patrick Shih naxye naq saʼ xtiklajik chaq li Ruuchichʼochʼ «maakʼaʼ li iqʼ re xmusiqʼankil ut maakʼaʼ li yuʼam chisaʼ». Li hu Astronomy naxye: «Li tojeʼ xqatzʼil naxkʼut naq yal nujenaq chaq chi haʼ li Ruuchichʼochʼ».

 Chanru kijalaak li kupku li wank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ?

Génesis 1:3-5 naxye naq pim ru li kupku li wank chaq saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ, joʼkan naq inkʼaʼ nakʼutunk bʼar chalenaq li saqenk aʼin. Moko saʼ junpaat ta kiʼok chi kʼutunk li Saqʼe ut li Po (Génesis 1:14-18).

Li Molam Smithsonian li naxtzʼil rix li wank saʼ li qasutam naxye naq saʼ xtiklajik, li kupku li wank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ naxbʼaanu naq moymoy ru li saqenk tkʼutunq saʼ Ruuchichʼochʼ. Naxye: «Jun li gas li naxkʼabʼaʼi metano naxyiibʼ li chuʼke li pim ru li naxsut chixjunil li Ruuchichʼochʼ». Moqon «li chuʼke aʼin kiʼelk ut raxmoyink chik nakʼutunk li choxa».

Chanru kitiklaak chaq li yuʼam saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ?

Génesis 1:20-27 naxchʼolobʼ chi tustu ru chanru kitiklaak chaq li yuʼam: ebʼ li kar, ebʼ li tzʼik, ebʼ li junchʼol chik chi xul ut moqon ebʼ li kristiʼaan. Kʼaru nekeʼxye ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ? Aʼanebʼ nekeʼxye naq ebʼ li kar xeʼyobʼtesiik xbʼeenwa chiru li junchʼol chik chi xul ut toj moqon xeʼyobʼtesiik li kristiʼaan.

Wankebʼ nekeʼxye naq jalan naxye li Santil Hu chiru li xeʼxtaw ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ. Nekeʼxye aʼin xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxtaw ru li naxye li Santil Hu.

Li Santil Hu inkʼaʼ naxye naq kaʼajwiʼ 6,000 chihabʼ wank re li choxa ut li Ruuchichʼochʼ. Naxye bʼan naq «saʼ xtiklajik» kiyiibʼaak chaq li choxa ut li Ruuchichʼochʼ (Génesis 1:1). Li Santil Hu moko naxye ta joqʼe kikʼulmank aʼin.

Li Santil Hu moko naxye ta naq li yuʼam kiyobʼtesiik chiru waqibʼ kutan li wank 24 hoor re. Naroksi bʼan, li aatin kutan re aatinak chirix li jalan jalanq chi qʼehil. Jun eetalil, naxye naq li qʼehil li kiyiibʼaak li Ruuchichʼochʼ, nakʼabʼaʼiik «li kutan naq li Qaawaʼ Yos kixyiibʼ li choxa ut li Ruuchichʼochʼ» (Génesis 2:4, Wy). Saʼ li qʼehil aʼan wank li waqibʼ chi kutan li naʼaatinak wiʼ li tasal 1 re Génesis, naq li Jehobʼa a kixyiibʼ li Ruuchichʼochʼ ut li yuʼam li wank chisaʼ. Joʼkan naq xnumeʼk tana naabʼal chihabʼ saʼ li waqibʼ chi kutan li kiroksi li Yos re xyobʼtesinkil chixjunil.

Li Santil Hu moko naxye ta naq inkʼaʼ nekeʼjalaak li yoʼyokebʼ. Li hu Génesis naxye naq ebʼ li xul xeʼyobʼtesiik «aʼ yaal chanru li xpaayil» (Génesis 1:24, 25). Naq li Santil Hu naroksi li aatin «xpaayil» yook chi aatinak chirix li jalan jalanq chi yuʼam. Joʼkan naq wank jalan jalanq rilobʼaalebʼ saʼ jun ajwiʼ xpaayil. Joʼkan naq, saʼ xnumikebʼ li kutan naru naq nekeʼjalaak bʼayaq.

 Kʼaru nakaakʼoxla?

Li Santil Hu naxchʼolobʼ chanru kitiklaak li choxa ut li Ruuchichʼochʼ ut chanru kichalk li yuʼam. Wi li Santil Hu naxye chixjunil aʼin, ma inkʼaʼ tawiʼ naxye ani laj Yobʼtesinel? Li hu Encyclopædia Britannica, naxye: «Xyeebʼal naq li yuʼam chalenaq rikʼin jun laj Yobʼtesinel, […] naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼxnaw ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ». b