Saʼ li eetalil li kiyiibʼamank saʼ xkʼabʼaʼ laj Tito wank wiibʼ li xninqal ru naʼlebʼ li naxkʼut li kikʼulmank. Moko naabʼalebʼ ta li kristiʼaan nekeʼxnaw chanru naxchap ribʼ li eetalil aʼin rikʼin li naxye li Santil Hu. Li eetalil li kiyiibʼamank saʼ xkʼabʼaʼ laj Tito naxjultika qe chanru kitzʼaqlok ru jun li propesiiy.

Saʼ li chihabʼ 30, li awabʼejilal re Roma nataqlank saʼ xbʼeen li tenamit Britania ut Galia (Francia) toj Egipto ut chixjunilebʼ li wankebʼ rubʼel li awabʼejilal aʼin sa wankebʼ. Abʼanan, wank jun li teep li naxkʼe xrahil xjolom li awabʼej re Roma: aʼan li teep re Judea.

Li hu Encyclopedia of Ancient Rome naxye: «Moko wank ta naabʼal li teep li nekeʼtaqlank wi ebʼ laj Roma bʼarwiʼ xikʼ nekeʼileʼk joʼ nakʼulmank rikʼinebʼ laj judiiy. Ebʼ laj judiiy inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li nekeʼtaqlank saʼ li tenamit xbʼaan naq jalanebʼ xtenamit ut inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi li xbʼaanuhomebʼ. Ut ebʼ laj Roma moko sa ta nekeʼril naq ebʼ laj judiiy kawebʼ xjolom». Naabʼalebʼ nekeʼroybʼeni naq tchalq junaq li mesiiy malaj junaq li awabʼej li t-oq chi awabʼejink saʼ xbʼeenebʼ ut teʼisiiq rubʼel li awabʼejilal re Roma ut chi joʼkan tkʼemanq wiʼ chik xwankil li tenamit Israel. Abʼanan, saʼ li chihabʼ 33 li Jesukriist kixye naq li tenamit Jerusalén tsacheʼq.

Li Jesús kixye: «Chalkebʼ re li kutan saʼ aabʼeen naq tateʼxtzʼap ebʼ li xikʼ nekeʼilok aawe, tateʼxsut ut tateʼxpitzʼi yalaq bʼar aachaʼal; tateʼxmuchʼi chiru chʼochʼ laaʼat ut ebʼ laawalal aakʼajol li wanqebʼ aawikʼin, ut inkʼaʼ teʼxkanabʼ pek chi xbʼeen pek» (Lucas 19:43, 44).

Sachso tana keʼkanaak ebʼ li xtzolom naq keʼrabʼi li kixye. Wiibʼ kutan chirix aʼin, naq keʼril li rochoch li Yos li wank Jerusalén, jun rehebʼ kixye: «At Tzolonel, il a chʼinqiʼusil pek aʼin ut li xchaqʼalil ru li kabʼl!». Ut yaal li kixye xbʼaan naq junjunq rehebʼ li xpekul li Rochoch li Yos, naxbʼis tana 11 meetr (36 pies) xnimal roq, 5 meetr (16 pies) xsaʼ ut 3 meetr (10 pies) xteram. Abʼanan, li Jesús kixye re: «Chixjunil aʼin li yookex chi xkaʼyankil, taawulaq xkutankil naq inkʼaʼ taakanaaq pek chi xbʼeen pek chi inkʼaʼ ta taajukʼmanq» (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Moqon kixye: «Naq teeril li tenamit Jerusalén sutsuuq xbʼaanebʼ laj puubʼ, chenawaq naq nachʼ chik wank li xnimal xsachik. Tojaʼ naq li wanqebʼ Judea eleliqebʼ ut cheʼxikaq toj chiru tzuul; li wanqebʼ saʼ xyi li tenamit, cheʼelq aran ut li wanqebʼ saʼ kʼalebʼaal meʼok chik saʼ li tenamit» (Lucas 21:20, 21). Ma kitzʼaqlok ru li aatin li kixye li Jesús?

Chiru 33 chihabʼ, ebʼ laj judiiy keʼwank rubʼel xwankil li awabʼej re Roma. Abʼanan, saʼ li chihabʼ 66 laj Gesio Floro, li najolomink aran Judea kirelqʼa li tumin li wank saʼ rochoch li Yos, aʼin kixbʼor xjosqʼilebʼ. Ebʼ laj judiiy li xeʼxqʼet ribʼ keʼok Jerusalén,  keʼxkamsi ebʼ laj puubʼ re Roma ut keʼelk rubʼel xwankil li awabʼej.

Oxibʼ po chirix aʼin, laj Cestio Galo ut numenaq treinta mil ebʼ laj puubʼ xkohebʼ xsachbʼal Jerusalén. Ebʼ laj Roma keʼok saʼ li tenamit ut keʼxtʼan li tzʼak li nasutunk re li rochoch li Yos. Moqon chi maakʼaʼ xyaalal xkohebʼ. Ebʼ laj judiiy keʼxkʼoxla naq kawebʼ ribʼ joʼkan naq keʼxtaqehebʼ. Abʼan ebʼ laj paabʼanel keʼxbʼaanu li kixye li Jesús, keʼelk Jerusalén ut xkohebʼ saʼebʼ li tzuul li wank junpakʼal li nimaʼ Jordán (Mateo 24:15, 16).

Jun chihabʼ chik chirix aʼin, ebʼ laj Roma keʼxxaqabʼ laj Vespasiano ut laj Tito, li ralal ut xkohebʼ wiʼ chik chi rechaninkil Judea. Abʼanan, saʼ li chihabʼ 68, naq kikamk laj Nerón, laj Vespasiano kisutqʼiik wiʼ chik Roma chi awabʼejink ut laj Tito kikanaak chi xjolominkil sesenta mil ebʼ laj puubʼ re pleetik rikʼin Judea.

Saʼ junio re li chihabʼ 70, laj Tito kixye rehebʼ li xsoldaad naq teʼxtʼan li cheʼ li wank Judea re naq teʼxkorali li tenamit Jerusalén rikʼin li jutzʼ cheʼ li 7 kilómetros (4.5 millas) xnajtil roq. Saʼ septiembre, ebʼ laj Roma ak xeʼxkʼat ut xeʼxjukʼi li tenamit. Kitzʼaqlok ru li kixye li Jesús, naq inkʼaʼ keʼxkanabʼ pek saʼ xbʼeen pek (Lucas 19:43, 44). Kiyeemank ajwiʼ naq «250,000 malaj 500,000 li kristiʼaan keʼkamk Jerusalén ut saʼ chixjunil Judea».

Saʼ li chihabʼ 71, laj Tito kisutqʼiik Italia ut sa kikʼuleʼk xbʼaanebʼ laj Roma. Chixjunil li tenamit kiʼelk chi xkʼulbʼal ut xkʼebʼal xloqʼal joʼ maajunwa ilbʼil saʼ li tenamit.

Li kʼiila tenamit sachso xchʼool keʼkanaak naq keʼril ebʼ li xninqal ru jukubʼ, ebʼ li xninqal ru kʼanjelobʼaal li naʼoksimank saʼ li yalok ut ebʼ li kʼaʼaq re ru li keʼxkʼam chaq Jerusalén.

Saʼ li chihabʼ 79, laj Tito kiʼok chi awabʼejink naq kikamk li xyuwaʼ, abʼan wiibʼ chihabʼ chirix aʼin kikamk laj Tito. Moqon laj Domiciano, li riitzʼin, kiʼok chi awabʼejink, chirix chik aʼin kixyiibʼ jun li eetalil re xkʼebʼal xloqʼal laj Tito.

Li nekeʼwulak Roma nekeʼwulak chiru rulaʼaninkil li eetalil aʼin. Wankebʼ nekeʼxye naq aʼin jun chʼinaʼusil eetalil. Chiru junchʼol chik naxkʼutbʼesi naq xeʼqʼaxok u ebʼ laj Roma ut wankebʼ chik nekeʼxye naq aʼin reetalil naq kisachmank Jerusalén ut li rochoch li Yos.

Abʼan, wank jalan chik xyaalal li eetalil aʼin choʼq re li nawulak chiru tzolok chirix li Santil Hu. Li eetalil aʼin naxkʼutbʼesi naq li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu paabʼajel, natzʼaqlok ru ut musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos (2 Pedro 1:19-21).