Aʼan kixye: «Teʼwaklijeʼq chi xkamsinkil ribʼebʼ li tenamit rikʼin jalan chik tenamit, ut li awabʼej rikʼin jalan chik awabʼej. Talajeʼwanq ninqi hiik ut, saʼ naabʼal chi naʼajej, taawanjeʼq weʼej ut yajel» (Lucas 21:10, 11). Naq tqil naq yooq chi tzʼaqlok ru chixjunil li eetalil aʼin saʼ jun ajwiʼ chi hoonal, tooruuq xnawbʼal naq li Xʼawabʼejilal li Yos ak nachʼ wank chaq. Ma yooko chi rilbʼal aʼin? Ma yook chi kʼulmank aʼin saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ? Chanru naqanaw?

1. LI YALOK U

Saʼ 1914 kiwank jun li nimla yalok u li maajunwa ilbʼil chaq. Ebʼ li keʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxye naq li chihabʼ 1914 kixjal xyuʼamebʼ li poyanam xbʼaan naq aran kitiklaak li xbʼeen nimla yalok u. Toj saʼ li yalok aʼan kiʼoksimank ebʼ li ninqi bʼelebʼaal chʼiichʼ re yalok, li soʼsolchʼiichʼ li naxkut xninqal ru xnaqʼ puubʼ, li xninqal ru puubʼ, li bʼan nekeʼxkut saʼ iqʼ re kamsink ut jalan chik li puubʼ. Moqon chik, saʼ li Xkabʼ Nimla Yalok U, kiʼoksimank li xninqal xnaqʼ puubʼ li naru naxjukʼ junaq li nimla tenamit. Chalen 1914, yalaq bʼar naʼilmank li yalok u, ut chi miyon li poyanam ak xeʼkamk xbʼaan aʼin.

2. LI NINQI HIIK

Jun li tasal hu naxye naq rajlal chihabʼ nawank tana jun siʼeent li ninqi hiik li naxjukʼ chixjunil (Britannica Academic). Joʼkan ajwiʼ, jun li molam re Estados Unidos li naxtzʼil rix aʼin naxye naq «joʼ kitzʼilmank chaq rix chalen li chihabʼ 1900, naʼoybʼenimank naq rajlal chihabʼ twanq tana 16 li ninqi hiik». Wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq moko naabʼal ta chik li ninqi hiik, abʼan naru chik xtzʼilbʼal rix chiʼus. Chʼolchʼo tzʼaqal naq maajunwa kiʼilmank chaq naq naabʼalebʼ nekeʼxkʼul li rahilal ut nekeʼkamk xbʼaan li ninqi hiik.

 3. MAAKʼAʼ CHIK LI TZAKAHEMQ

Naʼilmank naq maakʼaʼ chik li tzakahemq saʼ li ruuchichʼochʼ xbʼaan naq wank li yalok u, inkʼaʼ chik natzʼaqlok li tumin, wank li elqʼak, inkʼaʼ us nekeʼroksi li tumin chirix li awk ut li kʼiresink ketomq ut inkʼaʼ nekeʼxkʼubʼ li teʼxbʼaanu naq najalaak ru li kutan. Jun li esil li kixtaqla li molam li naxtzʼil rix li tzakahemq naxye: «Saʼ li ruuchichʼochʼ, 821 miyon li qas qiitzʼin maakʼaʼebʼ xtzakahemq, ut saʼ xyanq aʼin, 124 miyon naru nekeʼkamk» (2018 Year in Review). Rajlal chihabʼ 3,1 miyon li kokʼal nekeʼkamk xbʼaan li weʼej. Saʼ li chihabʼ 2011, maare 45% xkʼihal li kokʼal keʼkamk xbʼaan aʼin.

4. LI YAJEL UT LI LETZBʼIL YAJEL

Jun li esil li kixkʼe li molam li naril li kawilal naxye: «Chalen chaq li chihabʼ 2001 kitiklaak li xninqal ru yajel joʼ li numeʼsaʼ haʼ xaʼaw, li letzbʼil yajel, li qʼan tiq li kiwakliik wiʼ chik, ut jalan chik li yajel li keʼtiklaak joʼ xyajel li pospoʼoy, li nimla ojbʼ ut li xyajel li pospoʼoy li chalenaq saʼ Oriente Medio, li ébola ut li zika». Li COVID-19 aʼan li tojeʼ kikʼulmank. Usta ebʼ laj chamalnawom ut laj bʼanonel ak xeʼxtzʼil rix li yajel aʼin, inkʼaʼ nekeʼruuk xtawbʼal xbʼanol.

5. PUKTESINK SAʼ CHIXJUNIL LI RUUCHICHʼOCHʼ

Li Jesús kixkʼe jun chik li eetalil naq kixye: «Taapuktesimanq li chaabʼil esilal aʼin chirix li xnimajwal wankilal li choxa saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ re xchʼolobʼankil li yaal chiruhebʼ chixjunil li tenamit: tojaʼ naq taachalq li rosoʼjik» (Mateo 24:14). Usta wank li chʼaʼajkilal saʼ li ruuchichʼochʼ, numenaq 8 miyon li poyanam re chixjunil li ruuchichʼochʼ yookebʼ xpuktesinkil li chaabʼil esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ 240 chi tenamit ut naʼajej, ut naxqʼax 1,000 chi aatinobʼaal. Maajunwa ilbʼil chaq aʼin.

Chixjunil li eetalil li kixkʼe li Jesús yook chi tzʼaqlok ru anaqwan. Ma wank xwankil aʼin chiqu? Qajultikaq li kixye li Jesús: «Naq teeril naq talajkʼulmanq aʼin, chenawaq naq li xnimajwal awabʼejihom li Yos ak nachʼ wan chaq» (Lucas 21:31).

Li eetalil li kixye li Jesús ut li chihabʼ li natawmank saʼ li Santil Hu naxkʼut naq li Yos kixxaqabʼ li Xʼawabʼejilal saʼ li chihabʼ 1914. a Saʼ li chihabʼ aʼin kixxaqabʼ joʼ awabʼej li Jesukriist, li Ralal (Salmo 2:2, 4, 6-9). Chi seebʼ li Xʼawabʼejilal li Yos tixjolomi li Ruuchichʼochʼ, tixsach ruhebʼ li xʼawabʼejilal li winq ut tixchʼinaʼusa li Ruuchichʼochʼ bʼarwiʼ toowanq chi junelik.

Chi seebʼ ttzʼaqloq ru li kixkʼut chiqu li Jesús naq tqatzʼaama saʼ li qatij: «Chichalq ta laanimajwal awabʼejihom, chiʼuxq ta laawajom arin saʼ ruuchichʼochʼ joʼ saʼ choxa» (Mateo 6:10). Kʼaru yook xbʼaanunkil li Xʼawabʼejilal li Yos chalen chaq li chihabʼ 1914? Ut, kʼaru tixbʼaanu naq t-awabʼejinq saʼ xbʼeenebʼ li poyanam?