Saʼ xkʼabʼaʼ naq ajʼaj xkʼaʼuxl, li xDaniele kixye we saʼ jas: «Maabʼaanu chik, ak wankebʼ arin». Saʼ li hoonal ajwiʼ aʼin, chiru li hotel kixxaqliik li xbʼelebʼaal chʼiichʼ ebʼ li polisiiy. Chirix chik aʼan, xooʼeʼxchap. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ li xseebʼal li wixaqil, xinruuk xkʼebʼal wiibʼ oxibʼ li hu re jun li qechpaabʼanel.

Naq yooko chi xik saʼ xnaʼajebʼ li polisiiy, xinkʼoxla: «Kʼajoʼ rusilal naq li wixaqil inkʼaʼ naxuwak ut kaw xpaabʼal!». Aʼin jun rehebʼ li kʼiila chʼaʼajkilal li xqanumsi rochbʼen li xDaniele. Abʼan tinseeraqʼi eere chanru xoowulak chi rulaʼaninkil ebʼ li tenamit bʼarwiʼ ramro chaq li qakʼanjel.

Saʼ li chihabʼ 1930, xinyoʼlaak saʼ Croix, jun li chʼina kʼalebʼaal li wank Francia, chixkʼatq li tenamit Belgica. Linjunkabʼal tzʼaqalebʼ aj katoolk. Rajlal xamaan nokooxik saʼ miix, ut linyuwaʼ natenqʼank saʼ li Iglees aʼ yaal li naʼajmank xbʼaanunkil. Abʼanan, naq wank tana 14 chihabʼ we, xkʼulmank jun li naʼlebʼ li kixkʼut chiwu naq li Iglees aj kaʼpakʼal u.

Naq ebʼ laj puubʼ re Alemania xeʼrechani li tenamit Francia chiru li Xkabʼ Nimla Yalok U, laj tij re li qaʼIglees kiʼok xyeebʼal saʼ li xseeraqʼ li chaabʼil aatin chirix li xʼawabʼejihom laj Vichy (li naʼokenk chirixebʼ laj Nazi). Kʼajoʼ nokooxuwak chi rabʼinkil li naxye! Wiibʼ oxibʼ ebʼ laj Francia ut linjunkabʼal saʼ muqmu naqabʼi li raay BBC, li naxkʼe resilebʼ laj puubʼ li xeʼxjunaji ribʼ saʼ li yalok. Abʼan, saʼ Septiembre re 1944, laj tij kixkanabʼ okenk chirix laj Vichy ut kixbʼaanu jun li miix re xbʼanyoxinkil re li Yos naq ebʼ laj puubʼ li xeʼxjunaji ribʼ yookebʼ chi elk chiʼubʼej. Inkʼaʼ ninpaabʼ li yookin rilbʼal! Linpaabʼal chirix li Iglees kiʼok chi tʼaneʼk!

Linyuwaʼ kikamk naq tojaʼ traqeʼq li nimla yalok, ut chiruhebʼ li kutan aʼan li xSimone li wanabʼ ak sumsu chik ut wank chaq Belgica. Joʼkan naq, xinkʼoxla naq tenebʼanbʼil saʼ inbʼeen rilbʼal linnaʼ. Xinʼok chi kʼanjelak saʼ jun li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼyiibʼank tʼikr ut chanchan naq us wanqin chiruhebʼ li kutan chalk re. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq linpatron ut ebʼ li ralal xkʼajol tzʼaqalebʼ aj katoolk, saʼ junpaat xintaw jun li nimla chʼaʼajkilal.

Saʼ 1953, xchal chi qulaʼaninkil li xSimone, ut ak aj Testiiw re li Jehobʼa. Chi tzʼaqal re ru kixkʼut chiqu rikʼin li xSantil Hu naq tikʼtiʼ li nayeemank chirix li  bʼalbʼa, naq li Yos oxibʼ chiribʼil ut naq wank nakanaak chi yoʼyo naq nokookamk. Xinye re, naq li xSantil Hu moko rehebʼ ta laj katoolk, abʼan saʼ junpaat xinkʼe reetal naq rason re. Chirix chik aʼan kixkʼe we naabʼal li hu Laj Kʼaakʼalehom, ut chiru jun qʼoqyink ajwiʼ xinchoy rilbʼal chixjunil. Saʼ junpaat, xchʼolaak chiwu naq xintaw li yaal. Abʼanan, xinxuwak xkʼoxlankil naq tintzʼeq linkʼanjel wi tinʼoq choʼq aj Testiiw.

Inchʼina junes chiru wiibʼ oxibʼ po xintzol li Santil Hu ut li hu Laj Kʼaakʼalehom, toj reetal naq xinkʼoxla xik saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl. Li rahok li nekeʼxkʼutbʼesi ebʼ li hermaan kirekʼasi linchʼool. Jun li qechpaabʼanel li kaw xpaabʼal xinxtzol chirix li Santil Hu chiru waqibʼ po, ut saʼ Septiembre re 1954 xkubʼeek inhaʼ. Moqon chik, xsahoʼk linchʼool rilbʼal naq linnaʼ ut li wanabʼ li toj saaj xeʼok choʼq aj Testiiw.

Ra xyeebʼal, abʼan linnaʼ kikamk wiibʼ oxibʼ xamaan rubʼelaj li nimla chʼutam bʼarwiʼ nekeʼtzʼaqonk naabʼal li tenamit li kiwank Nueva York saʼ 1958, bʼarwiʼ xinruuk ajwiʼ chi wulak. Naq xinsutqʼiik saʼ ochoch maaʼani chik tinwentini, joʼkan naq xinkanabʼ linkʼanjel ut xinʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Chiruhebʼ li kutan aʼan xinnaw ru li xDaniele Delie, li kaw chaq xchʼool joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, ut moqon chik xinpatzʼ re ma naraj sumlaak wikʼin. Xoosumlaak saʼ Mayo 1959.

Li xDaniele xʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink saʼ jun li kʼalebʼaal re Bretaña, najt rikʼin li rochoch. Aajel ru li kawil chʼoolej re puktesink bʼarwiʼ wankebʼ li tzʼaqalebʼ aj katoolk ut re xbʼeninkil saʼ bʼisikleet li naʼaj aʼin. Joʼ ninkʼoxla laaʼin, li xDaniele naxkʼoxla chaq naq qʼaxal aajel ru li puktesink. Li xDaniele ut laaʼin naqakʼoxla naq nachʼ chaq li rosoʼjik (Mat. 25:13). Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ naril xtoqʼobʼaal ru, aʼin xooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqakanabʼ wank choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink.

Wiibʼ oxibʼ kutan chirix li qasumlajik, xootaqlaak chi ulaʼanink chʼuut. Xqatzol wank kaʼajwiʼ rikʼin li aajel ru saʼ li qayuʼam. Saʼ li xbʼeen chʼuut li xqulaʼani wank 14 aj puktesinel, ut saʼ xkʼabʼaʼ naq maakʼaʼ qanaʼaj re hilank, ebʼ li qechpaabʼanel xeʼxyiibʼ qanaʼaj saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl ut chiru chʼochʼ xeʼxkʼe li kolchon. Usta kaw bʼayaq, us choʼq re li qix.

Usta naabʼal qakʼanjel, saʼ junpaat kikʼayk li xDaniele. Naq naʼajmank chʼutlaak rikʼinebʼ li cheekel winq, li xDaniele nakanaak chi woybʼeninkil saʼ li qachʼina bʼelebʼaal chʼiichʼ, ut maajunwa xinxwechʼi. Wiibʼ chihabʼ ajwiʼ xooʼulaʼanink chʼuut, abʼan xqatzol naq saʼ li sumlajik, aajel ru xyeebʼal chi chʼolchʼo ru li naqekʼa ut kʼanjelak saʼ wiibʼal (Ecl. 4:9).

Saʼ 1962, xooʼeʼxbʼoq Brooklyn (Nueva York) re xik saʼ li Tzolok re Galaad ajl 37. Li tzolok aʼin kiwank chiru 10 po. Jun siʼeento, abʼan moko chixjunilebʼ ta li sumsu xeʼruuk chi chalk saʼ xkabʼichalebʼ. Kaʼajwiʼ 13 ut saʼ xyanqebʼ wanko laaʼo. Aʼin jun li nimla maatan! Toj wank saʼ linchʼool li hoonal li xqanumsi rikʼinebʼ li qechpaabʼanel li qʼaxal xaqxokebʼ saʼebʼ li xpaabʼal, joʼ laj Frederick Franz, laj Ulysses Glass ut laj Alexander Macmillan.

Saʼ li tzolok aʼin, xeʼxkʼut chiqu naq aajel ru naq  tqatzol xxokbʼal saʼ li qachʼool li naqil. Wank sut chiruhebʼ li Sabado ewu, saʼ xraqik li qatzolbʼal nokooʼeʼxkʼam chi rilbʼal ebʼ li naʼaj li wank xwankil aran Nueva York. Ut saʼ li jun chik Lunes, nekeʼxnumsi chi huhil jun li yalbʼaʼix chirix li xqil chaq. Li bʼeek aʼin qʼaxal twajenaq nokooxkanabʼ, abʼan laj bʼeresinel re Betel naxbʼaanu qe ebʼ li patzʼom li nokooxtenqʼa chi xjultikankil li aajel ru choʼq re li yalbʼaʼix. Saʼ jun rehebʼ li Sabado aʼin chixjunil li ewu xqabʼeni li tenamit. Xoowulak saʼ jun li naʼaj bʼarwiʼ xqatzol chirix ebʼ li chahim li nekeʼtʼaneʼk saʼ choxa, li nawbʼilebʼ ru joʼ meteoro ut meteorito. Ut saʼ li xoklebʼaal najter kʼaʼaq re ru, xeʼxchʼolobʼ chiqu chanru tqanaw ru li ayin ut li cocodrilo. Naq xoosutqʼiik Betel, laj bʼeresinel kixpatzʼ qe: «Ma jultik eere kʼaru xjalanil li meteoro ut li meteorito?». Qʼaxal lubʼlu li xDaniele naq kixye: «Heeheʼ, li meteorito kʼajoʼ xnimal li ruchre».

Naq xraqeʼk li qatzolbʼal, xsachk qachʼool naq xooʼeʼxtaqla saʼ li qamolam re Francia, ut numenaq 53 chihabʼ qokik chi kʼanjelak arin. Ut saʼ 1976 xinxaqabʼaak joʼ cheekel winq li naxkʼubʼ ut naril li qakʼanjel. Joʼkan ajwiʼ, joqʼeqil nikineʼxtaqla chi rulaʼaninkil ebʼ li tenamit re Africa ut Oriente Medio bʼarwiʼ ramro chaq li qakʼanjel. Chi joʼkan xoowulak Gabon, bʼarwiʼ xkʼulmank li ak xinseeraqʼi eere. Relik chi yaal naq wank sut xwekʼa naq inkʼaʼ tinruuq xbʼaanunkil li kʼanjel. Abʼan li xDaniele junelik xinxtenqʼa re naq tinruuq xbʼaanunkil chixjunil linkʼanjel.

Chalen saʼ xtiklajik, kʼajoʼ xwulak chiqu wank saʼ Betel. Naq toj maajiʼ nokooxik Galaad li xDaniele chiru 5 po ajwiʼ kixtzol aatinak saʼ Ingles ut, moqon chik, kikʼanjelak choʼq aj jalol aatin chirix ebʼ li qahu. Li qakʼanjel saʼ Betel kʼajoʼ kixkʼe xsahil qachʼool, ut qʼaxal kixkʼe wiʼ chik xsahil qachʼool xtenqʼankilebʼ li qechpaabʼanel saʼ li chʼuut. Li xDaniele ut laaʼin naqachap li tren re Paris ut nokooxik chi xtzolbʼalebʼ li qas qiitzʼin chirix li Santil Hu. Jultik we naq chi qʼeq chik nokoosutqʼiik ut twajenaqo, abʼan qʼaxal sa saʼ li qachʼool chi xtenqʼankilebʼ li qas qiitzʼin chi xnawbʼal ru li Jehobʼa. Maakʼaʼ saʼ qachʼool naq xyajerk li xDaniele ut aʼin kibʼaanunk re, naq inkʼaʼ chik tkʼanjelaq chi kaw joʼ xwulak raj chiru.

Saʼ 1993, kitawmank kanser saʼ lintuʼ. Kaw tzʼaqal xbʼanbʼal li yajel aʼin, toj keʼxchoʼ ut chi rajlal keʼxkʼe li bʼan saʼ li xkikʼel. Ak 15 chihabʼ xnumik aʼin, naq xsutqʼiik chaq li kanser, abʼan qʼaxal kaw wiʼ chik. Saʼ xkʼabʼaʼ naq oxloqʼ tzʼaqal chiru li xkʼanjel joʼ aj jalol aatin naxkʼe xqʼe chi kʼanjelak naq sa bʼayaq ribʼ.

Usta li kanser qʼaxal kaw kixchap li xDaniele maajunwa xqakʼoxla xkanabʼankil Betel. Yaal naq chʼaʼaj wank saʼ Betel naq yajaqat, qʼaxal chʼaʼaj wiʼ chik wi ebʼ li junchʼol inkʼaʼ nekeʼxnaw li xkawil ru laayajel (Prov. 14:13). Usta li xDaniele wank chaq xkanser ut ok re xchapbʼal 80 chihabʼ, li xchʼinaʼusal ut naq junelik seʼseʼ li ru inkʼaʼ naxkʼut naq nim xyajel. Inkʼaʼ naxik xchʼool chirix li xrahilal, naxkʼe bʼaan xqʼe chi xtenqʼankilebʼ li junchʼol. Chʼolchʼo chiru naq kʼajoʼ nakʼojobʼank chʼool naq tateʼrabʼi ut naq teʼxtaw ru li nakaakʼul (Prov. 17:17). Li xDaniele inkʼaʼ kiraj xxaqabʼankil ribʼ choʼq aj kʼehol naʼlebʼ. Kixkʼoxla bʼaan naq rikʼin li kixkʼul truuq xtenqʼankilebʼ li  rechpaabʼanel ixq re naq inkʼaʼ teʼxuwaq chiru li kanser.

Abʼan toj xqataw jalan chik ebʼ li qachʼaʼajkilal. Naq li xDaniele inkʼaʼ chik kiruuk chi kʼanjelak chixjunil li kutan, kixkʼoxla intenqʼankil re naq inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiwu linkʼanjel. Aʼin kitenqʼank we chi kʼanjelak joʼ cheekel winq li naxkʼubʼ ut naril li kʼanjel saʼ li qamolam chiru 37 chihabʼ. Jun eetalil, chiru li waʼlebʼ, naxkʼe xchʼool re naq toowaʼaq saʼ xyaalal saʼ li qawaribʼaal ut re naq toohilanq junpaataq (Prov. 18:22).

Li xDaniele junelik kixkʼutbʼesi naq kaw chaq xchʼool ut maajunwa kixkʼoxla kamk. Joʼkan bʼiʼ, naq kiketeʼk wiʼ chik saʼ rox sut xbʼaan li kanser, kʼajoʼ naq kirahoʼk qachʼool. Naq kikʼemank li bʼan saʼ li xkikʼel ut naq kiʼoksimank li kʼanjelobʼaal re xkʼatbʼal li kanser, li xDaniele nakanaak chi maakʼaʼ xmetzʼew. Ra chi sa kixkuy bʼeek. Kʼajoʼ kichʼaʼajkoʼk chiru xtawbʼal ebʼ li aatin re xyeebʼal li naraj! Xkʼoxlankil naq junxil seebʼ chaq chi jalok aatin, kʼajoʼ nayotʼeʼk chaq li waanm rilbʼal chi joʼkan!

Wank sut, xqekʼa naq li qarahilal naxqʼax qu, abʼan maajunwa xqakanabʼ tijok. Chʼolchʼo chaq chiqu naq li Jehobʼa inkʼaʼ tixkanabʼ naq toorahobʼtesiiq toj reetal naq inkʼaʼ chik tqakuy (1 Cor. 10:13). Xqakʼe qachʼool re naq inkʼaʼ tqakanabʼ roxloqʼinkil li naxbʼaanu li Yos chiqix naq naroksi li Raatin, li bʼaneʼk li naqakʼul Betel ut ebʼ li qechpaabʼanel.

Naq inkʼaʼ xqanaw kʼaru li bʼan tqoksi, xqapatzʼ re li Jehobʼa naq tixkʼe qanaʼlebʼ. Saʼ jun kutan, inkʼaʼ chik naqataw kʼaru tqabʼaanu, li xDaniele kiʼok chi sachk xnaʼlebʼ naq ak xkʼul li bʼan saʼ li xkikʼel. Laj bʼanonel li ak 23 chihabʼ rokik chi rilbʼal, inkʼaʼ naxtaw ru kʼaʼut naxkʼul aʼin chi moko naxnaw ta kʼaru chik tixbʼaanu. Xqekʼa naq wanko qajunes. Tojaʼ naq, xqataw jun chik aj bʼanonel li naril li kanser ut xkʼulubʼa rilbʼal li xDaniele. Xqekʼa naq li Jehobʼa yook xkʼutbʼal qabʼe.

Re naq inkʼaʼ tnimanq xkʼaʼuxl wiʼ li qachʼool, xqatzol wank joʼ naxkʼe ribʼ. Yaal li kixye li Jesus: «Tzʼaqalaq li chʼaʼajkilal re li junjunq chi kutan» (Mat. 6:34). Li kawil chʼoolej ut li chʼuchʼibʼk natenqʼank ajwiʼ. Jun eetalil, naq li xDaniele inkʼaʼ kixkʼul li bʼan chiru wiibʼ po, naxye we chi seʼseʼ li ru: «Qʼaxal sa wiʼ chik nawekʼa wibʼ anaqwan» (Prov. 17:22). Usta kʼajoʼ xrahil narekʼa ribʼ, nawulak chaq chiru xbʼichankil saʼ kawil kuxej ebʼ li akʼ bʼich re xtzolbʼal chiʼus.

Li xkawil xchʼool li xDaniele xinxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru linxiw. Chiru li 57 chihabʼ li xoowank chi sumsu, aʼan xʼilok we junelik. Inkʼaʼ xraj xkʼutbʼal chiwu chanru xkʼilinkil junaq li molbʼ! Joʼkan bʼiʼ, naq kiyajerk, xintzol xchʼajbʼal ru li sekʼ, xpuchʼbʼal li qatʼikr ut xkʼubʼankil li xtibʼel qawa li moko chʼaʼaj ta. Xinjor wiibʼ oxibʼ li sekʼ, abʼan sa chaq saʼ linchʼool naq xinruuk xtenqʼankil. *

Naabʼal li naʼlebʼ xintzol chirix li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq li xyajel ut li tiixilal li xDaniele ut li we. Ninkʼoxla naq junelik raj wanq aahoonal re xraabʼal ut rilbʼal laasumʼaatin joʼ chanru xkʼulubʼ. Joʼkan, naq kawo inkʼaʼ tqakol junaq kutan re wank rikʼinebʼ li qakomon ut li qamiiw (Ecl. 9:9). Joʼkan ajwiʼ, wi naxik laachʼool chirix laachʼaʼajkilal, naru nakaakanabʼ roxloqʼinkil li osobʼtesihom li ak xaakʼul (Prov. 15:15).

Naq ninkʼoxla rix ebʼ li chihabʼ li xqanumsi saʼ li xkʼanjel li Yos rikʼin li xDaniele, kutan saqenk chiwu naq numtajenaq wiʼ chik li qosobʼtesinkil li kixkʼe li Jehobʼa joʼ maajunwa xnumeʼk saʼ qachʼool. Joʼ li kitzʼiibʼank re li Salmo 116, chʼolchʼo chiwu naq li Jehobʼa junelik rusila wu (Sal. 116:7).