1. Chanru nekeʼril li kʼanjel naabʼalebʼ li poyanam?

CHANRU nekeʼril li kʼanjel li xkʼihalil li poyanam bʼarwiʼ wanko? Saʼ naabʼal chi tenamit, ebʼ li poyanam jwal nekeʼxkamsi ribʼ chi kʼanjelak. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, naabʼalebʼ qʼaxal laatzʼ ruhebʼ ut maakʼaʼ chik xhoonalebʼ re hilank, re wank rikʼin li xjunkabʼal chi moko re xsikʼbʼal li Yos (Ecl. 2:23). Joʼkan ajwiʼ, wankebʼ kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼwulak chiru kʼanjelak ut nekeʼxsikʼ xyaalal re naq inkʼaʼ teʼxbʼaanu (Prov. 26:13, 14).

2, 3. Kʼaru li eetalil nekeʼxkʼe qe li Jehobʼa ut li Jesus?

² Ebʼ li kristiʼaan aʼin moko nekeʼnaʼlebʼak ta chiʼus chirix li kʼanjel. Abʼanan, kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa ut li Jesus chirix li kʼanjel? Chʼolchʼo naq li Jehobʼa nawulak chiru kʼanjelak. Li Jesus kutan saqenk kixkanabʼ naq kixye: «LinYuwaʼ toj yo chi kʼanjelak anaqwan; joʼkan ajwiʼ laaʼin ninkʼanjelak» (Juan 5:17). Qakʼoxlaq chirix li kʼiila oʼqʼobʼ chi anjel li kixyobʼtesi ut chirix li xnimal ru li choxachʼochʼ, ut joʼkan ajwiʼ chirix chixjunil li kʼaʼaq re ru li jwal chʼinaʼus li kixyobʼtesi saʼ li Ruuchichʼochʼ. Joʼkan peʼ naq jun rehebʼ li kitzʼiibʼank re li Salmo kixye: «Kʼajoʼ xkʼihal laabʼaanuhomʼ at Qaawaʼ! Xabʼaanu chixjunil rikʼin xnimal aanaʼlebʼ; nujenaq li ruuchichʼochʼ rikʼin chixjunil laayoobʼtesihom!» (Sal. 104:24).

³ Li Jesus, li choxahil naʼlebʼ, kixkʼam re rikʼin li Xyuwaʼ. Kixtenqʼa li Yos naq «kixhel li choxa» (Prov. 8:27-29). Ut kiwank chaq rochbʼen li Yos joʼ jun chaabʼil aj tenqʼahom re (Prov. 8:30, 31, TNM). Chirix chik aʼan, naq kiwank arin saʼ Ruuchichʼochʼ, kixbʼaanu jun chaqʼal ru kʼanjel. Li Jesus kiril li kʼanjel aʼin joʼ  xtzekemq, ut chixjunil li xbʼaanuhom kixkʼutbʼesi naq aʼ li Yos kitaqlank chaq re (Juan 4:34; 5:36; 14:10).

4. Kʼaru naqatzol rikʼin li Jehobʼa ut li Jesus chirix li hilank?

⁴ Ma naxkʼut li eetalil li kixkʼe li Jehobʼa ut li Jesus naq moko aajel ta ru naq toohilanq? Chʼolchʼo naq inkʼaʼ. Li Jehobʼa maajunwa nalubʼk, joʼkan naq moko aajel ta ru naq thilanq joʼ naqabʼaanu laaʼo. Abʼan, naq ak kixyiibʼ li choxa ut li Ruuchichʼochʼ, li Santil Hu naxye naq «kihilank ut kikʼulunk xchʼool» (Ex. 31:17). Li aatin aʼin chanchan tawiʼ naraj xyeebʼal naq kixkanabʼ yobʼtesink ut kixkʼe xhoonal re xyalbʼal xsahil li xbʼaanuhom. Aʼut li Jesus, usta kaw kikʼanjelak naq kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kixkʼe ajwiʼ xhoonal re hilank ut re xyalbʼal xsahil li waʼak rochbʼenebʼ li xtzolom (Mat. 14:13; Luc. 7:34).

5. Kʼaru nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ naabʼal li poyanam?

⁵ Joʼ xmoos li Yos, li Santil Hu naxye qe naq chookʼanjelaq ut moko qʼemaqo ta (Prov. 15:19). Yaal naq nokookʼanjelak re xwenteninkil li qajunkabʼal, ut chiqajunilo joʼ aj paabʼanel tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xpuktesinkil li chaabʼil esilal. Abʼanan, aajel ajwiʼ ru naq toohilanq chiʼus. Ma nachʼaʼajkoʼk chiqu naʼlebʼak chiʼus chirix li hoonal li naqoksi re kʼanjelak, re puktesink ut re hilank? Chanru tqanaw joʼkʼihal li hoonal tqoksi re kʼanjelak ut re hilank?

6. Chanru naxkʼutbʼesi Marcos 6:30-34 naq li Jesus kinaʼlebʼak chiʼus chirix li kʼanjel ut li hilank?

⁶ Aajel ru naq tqanaw naʼlebʼak chiʼus chirix li kʼanjel. Musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos naq li awabʼej Salomon kixtzʼiibʼa: «Ak xqʼehil xqʼehil li junjunq chi kʼaʼaq re ru», ut kiʼaatinak chirix jalan jalanq li naʼlebʼ, joʼ li awk, kabʼlak, yaabʼak, seʼek ut xajok (Ecl. 3:1-8). Chʼolchʼo tzʼaqal naq li kʼanjelak ut li hilank aʼan wiibʼ li naʼlebʼ li jwal aajel ru saʼ li qayuʼam. Li Jesus kinaʼlebʼak chiʼus chirix li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin. Saʼ jun kutan, ebʼ li Apostol xeʼsutqʼiik chaq chi puktesink, ut qʼaxal laatzʼebʼ chaq ru joʼkan naq «chi moko waʼak naxkʼe ribʼ chiruhebʼ». Li Jesus kixye rehebʼ: «Kimqex laaʼex eejunes, yoʼqebʼ saʼ junaq junesal naʼajej ut chexhilanq kachʼinaq» (taayaabʼasi Marcos 6:30-34). Li Jesus ut ebʼ li xtzolom moko xeʼhilank ta joʼ nekeʼraj raj xbʼaanunkil. Abʼan li Jesus naxnaw naq naʼajmank chiruhebʼ li hilank.

7. Chanru tooxtenqʼa xtzolbʼal li chaqʼrabʼ chirix li kutan Sabado?

⁷ Wank sut naʼajmank chiqu hilank junpaataq malaj xjalbʼal li yooko xbʼaanunkil. Naxkʼutbʼesi aʼin jun li taql li kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ laj Israel saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moises: tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ roxloqʼinkil rajlal xamaan li kutan Sabado. Laaʼo moko wanko ta rubʼel li Xchaqʼrabʼ laj Moises, abʼan tooruuq xtawbʼal rusilal naq tqatzol li kixye chaq chirix li kutan Sabado. Li kʼaru tqatzol tooxtenqʼa chi xtzʼilbʼal rix chanru naqil li kʼanjel ut li hilank.

8. Joʼ naxye Exodo 31:12-15, kʼaru raj teʼxbʼaanu laj Israel saʼ li kutan Sabado?

⁸ Li Raatin li Yos naxye naq chirix li xwaq «kutan» li Jehobʼa kixkanabʼ xbʼaanunkil li xyobʼtesihom saʼ li Ruuchichʼochʼ (Gen. 2:2). Usta joʼkan, li Jehobʼa nawulak chiru kʼanjelak, joʼkan naq toj yook xbʼaanunkil jalan chik kʼanjel (Juan 5:17). Li chaqʼrabʼ chirix li kutan Sabado naxchap ribʼ rikʼin li naxye saʼ Genesis, naraj xyeebʼal naq waqibʼ kutan t-oksimanq re kʼanjelak ut li xwuq t-oksimanq re hilank. Li Yos kixye naq li Sabado aʼan chaq jun li eetalil naq wank saʼ aatin rikʼinebʼ laj Israel. Aʼan chaq jun «hilobʼaal kutan» ut «qʼaxtesinbʼilaq re li Qaawaʼ» (taayaabʼasi Exodo 31:12-15). Maajun junaq kristiʼaan wank chaq xleseens re kʼanjelak, saʼ xyanq nekeʼokenk ajwiʼ li kokʼal  ut ebʼ li moos. Joʼkan ajwiʼ, chi moko ebʼ li xul nekeʼkʼeheʼk chi kʼanjelak (Ex. 20:10). Aʼin kikʼanjelak chiruhebʼ laj Israel re naq teʼxkʼe xchʼool chi xkawresinkil li xpaabʼal.

9. Kʼaru li naʼlebʼ jalpaqinbʼil ru chirix li kutan Sabado saʼ xkutankil li Jesus?

⁹ Li Sabado qʼaxal chaabʼil chaq choʼq rehebʼ li xmoos li Yos. Abʼanan, saʼ xkutankil li Jesus ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal xeʼxtenebʼ li kawil chaqʼrabʼ chirix chanru roxloqʼinkil li kutan Sabado. Nekeʼxye naq nimla maak xmichʼbʼal ru li triiw malaj xkʼirtasinkil junaq li yaj (Mar. 2:23-27; 3:2-5). Abʼan, li naʼlebʼ aweʼ moko naxkʼut ta li xkʼaʼuxl li Jehobʼa. Ut li Jesus kutan saqenk kixye aʼin chiruhebʼ li keʼabʼink re.

10. Kʼaru naxkʼut chiqu Mateo 12:9-12 chirix chanru naril chaq li Jesus li kutan Sabado?

¹⁰ Li Jesus ut ebʼ laj Judiiy li nekeʼtaqenk re nekeʼhilank chaq saʼ li kutan Sabado xbʼaan naq nekeʼxpaabʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moises. * Abʼan li Jesus kixkʼutbʼesi rikʼin li kixye ut kixbʼaanu naq inkʼaʼ us xkʼebʼal xbʼeen li chaqʼrabʼ ut naq saʼ li kutan Sabado naru ajwiʼ xbʼaanunkil junaq li usilal. Chi chʼolchʼo ru kixye: «Naru xbʼaanunkil li us saʼ sábado» (taayaabʼasi Mateo 12:9-12). Moko kixkʼoxla ta naq xbʼaanunkil junaq li chaabʼil kʼanjel naxqʼet li chaqʼrabʼ chirix li kutan Sabado. Li xbʼaanuhom kixkʼe tzʼaqal xwankil jun li xnimal ru xyaalal re naq maaʼani tkʼanjelaq saʼ li kutan aʼan. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj Israel nekeʼhilank chirix li kʼanjel li nekeʼxbʼaanu rajlal kutan, nekeʼruuk xkʼebʼal xchʼool chirix li xkʼanjel li Yos. Li xjunkabʼal li Jesus  nekeʼroksi chaq li kutan Sabado re xloqʼoninkil li Yos, naqakʼe reetal aʼin naq naqil li kixbʼaanu saʼ li tenamit Nazaret. Li Santil Hu naxye: «Kiʼok saʼ li chʼutlebʼaal kabʼl saʼ sábado, joʼ kʼaynaq xbʼaanunkil, ut kixaqliik re xyaabʼasinkil xsaʼ li Santil Hu» (Luc. 4:15-19).

11. Ani kikʼehok re jun chaabʼil eetalil chiru li Jesus chirix li kʼanjelak chi kaw?

¹¹ Relik chi yaal naq laj Jose, li xkabʼ xyuwaʼ li Jesus, kixkʼut chiru kʼanjelak joʼ aj peechʼ, kixkʼut ajwiʼ chiru li Jesus chanru naril li Yos li kʼanjel (Mat. 13:55, 56). Ut li Jesus kiril tana naq rajlal kutan kaw nakʼanjelak chaq laj Jose re xwenteninkil li xjunkabʼal li jwal kʼihebʼ. Us raj xjultikankil naq moqon li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom: «Laj kʼanjel xkʼulubʼ naq taakʼeheʼq xtojbʼal» (Luc. 10:7). Chʼolchʼo naq aʼan naxnaw chaq li naraj xyeebʼal kʼanjelak chi kaw.

12. Kʼaru ebʼ li raqal nekeʼxkʼut li naxye li Santil Hu chirix li kʼanjelak chi kaw?

¹² Li Apostol Pablo kixnaw ajwiʼ li naraj xyeebʼal kʼanjelak chi kaw. Xbʼeen xbʼeen kixkʼe chaq xchʼool chi xkʼebʼal chi naweʼk li xkʼabʼaʼ ut li esil li kixpuktesi li Jesus. Abʼan, kikʼanjelak ajwiʼ re xwenteninkil ribʼ. Ebʼ laj Tesalonica nekeʼxnaw naq kixtawasi ribʼ «chi kʼanjelak chi qʼeq ut chi kutan» re naq maaʼani tixchʼiʼchʼiʼi (2 Tes. 3:8; Hech. 20:34, 35). Naq laj Pablo kiʼaatinak chirix li xkʼanjel, yook tana chi aatinak chirix li kixbʼaanu saʼ li tenamit Corinto. Kikanaak rikʼinebʼ laj Aquila ut li xPriscila ut «yo chi kʼanjelak aran» xbʼaan naq «li xkʼanjelebʼ aʼan yiibʼank muhebʼaal rikʼin tzʼuum». Naq kixye naq yook «chi kʼanjelak chi qʼeq ut chi kutan» moko naraj ta xyeebʼal naq inkʼaʼ kihilank. Jun eetalil, kiroksi li kutan Sabado re xpuktesinkil li chaabʼil esil rehebʼ laj Judiiy, xbʼaan naq ebʼ aʼan inkʼaʼ ajwiʼ nekeʼkʼanjelak saʼ li kutan Sabado (Hech. 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4).

13. Kʼaru tooruuq xtzolbʼal chirix li eetalil li kixkanabʼ laj Pablo?

¹³ Li Apostol Pablo kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil. Usta kikʼanjelak, chʼolchʼo chiru naq rajlal ttzʼaqonq saʼ li «loqʼlaj kʼanjel: [re] xpuktesinkil li xChaabʼil Esil li Yos» (Rom. 15:16; 2 Cor. 11:23). Kixkawresihebʼ li junchʼol re naq teʼnaʼlebʼaq joʼ nanaʼlebʼak aʼan. Joʼkan naq laj Aquila ut li xPriscila xeʼkʼanjelak rochbʼen «saʼ xkʼabʼaʼ li Kriist Jesus» (Rom. 12:11; 16:3). Laj Pablo kixye rehebʼ laj Corinto: «Junelik yooqex chi kʼiik saʼ xkʼanjel li Qaawaʼ» (1 Cor. 15:58; 2 Cor. 9:8). Ut musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos naq kixtzʼiibʼa: «Wi wank junaq inkʼaʼ naraj kʼanjelak, inkʼaʼ ajwiʼ taatzekanq» (2 Tes. 3:10).

14. Kʼaru kiraj xyeebʼal li Jesus rikʼin li naxye saʼ Juan 14:12?

¹⁴ Li kʼanjel li wank tzʼaqal xwankil saʼ rosoʼjikebʼ li kutan aʼan puktesink ut xkʼebʼal ebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom li Kriist. Li Jesus kixye naq qʼaxal nim wiʼ chik li kʼanjel teʼxbʼaanu li xtzolom chiru li kixbʼaanu aʼan (taayaabʼasi Juan 14:12). Moko kiraj ta xyeebʼal naq teʼxbʼaanu li sachbʼachʼoolej joʼ kixbʼaanu aʼan, kiraj bʼan xyeebʼal naq teʼxqʼax ru li kixbʼaanu, xbʼaan naq teʼpuktesinq ut teʼkʼutuq saʼ naabʼal li naʼajej, chiru naabʼal li poyanam ut chiru naabʼal li hoonal.

15. Kʼaru ebʼ li patzʼom tento tqakʼoxla, ut kʼaʼut?

¹⁵ Wi wank junaq qakʼanjel, qakʼoxlaq: «Ma nawbʼil wu joʼ jun chaabʼil aj kʼanjel? Ma ninchoy linkʼanjel saʼ xhoonalil ut ma ninkʼe inqʼe re xbʼaanunkil chiʼus?». Wi joʼkan, maare anchal naq li najolomink qe tixkʼojobʼ xchʼool qikʼin ut ebʼ li qechkʼanjel teʼraj rabʼinkil li chaabʼil esil. Joʼkan ajwiʼ, chirix li qakʼanjel re puktesink ut re xkʼebʼal ebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom li Jesus, qakʼoxlaq: «Ma nakʼutunk naq jwal ninkʼe inqʼe chi xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos? Ma ninkawresi wibʼ chiʼus re aatinak xbʼeen sut? Ma saʼ junpaat ninsutqʼiik chi  rulaʼaninkil ebʼ li kristiʼaan li xeʼxkʼe xchʼool chi abʼink? Ut, ma rajlal nintzʼaqonk saʼ jalan jalanq li xkʼanjel li Yos?». Wi chʼolchʼo chiqu naq joʼkan, naqayal tana xsahil li qakʼanjel chiru li Yos.

16. Bʼar wank xjalanil li xnaʼlebʼ li Jesus ut ebʼ li Xʼapostol rikʼin li nekeʼnaʼlebʼak wiʼ naabʼal li poyanam saʼebʼ li qakutan chirix li hilank?

¹⁶ Li Jesus kixnaw naq joqʼeqil aajel ru naq thilanq ut naq teʼhilanq ajwiʼ ebʼ li Xʼapostol. Abʼan saʼ li qʼe kutan, naabʼalebʼ li poyanam xeʼnaʼlebʼak joʼ li bʼihom aj winq li kiʼaatinak wiʼ li Jesus saʼ li jaljookil ru aatin, ut joʼkan ajwiʼ nekeʼnaʼlebʼak naabʼal li poyanam saʼebʼ li qakutan. Li winq aʼin naxye chaq saʼ xchʼool: «Tinhilanq bʼiʼ, tinwaʼaq, tinʼukʼaq ut tinninqʼehiq» (Luc. 12:19; 2 Tim. 3:4). Li qʼaxal wank chaq xwankil chiru, aʼan li hilank ut xbʼaanunkil li narataw li tibʼelej. Abʼanan, li Jesus ut ebʼ li Xʼapostol inkʼaʼ xkohebʼ xchʼool chirix li narataw li tibʼelej.

17. Kʼaru naqabʼaanu saʼ li qahilobʼaal kutan?

¹⁷ Naqayal xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus naq moko kaʼaj tawiʼ naqoksi li qahilobʼaal kutan re hilank, naqoksi bʼan ajwiʼ re puktesink ut re wulak saʼebʼ li chʼutam. Relik chi yaal, jwal wank xwankil chiqu li wiibʼ chi loqʼlaj kʼanjel aʼin, joʼkan naq rajlal naqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re xbʼaanunkil (Heb. 10:24, 25). Yaal tzʼaqal, nokoowulak saʼebʼ li chʼutam ut naqasikʼ li hoonal re aatinak chirix li yaal rikʼinebʼ li poyanam usta nokooxik chi bʼeek saʼ jalan chik naʼajej (2 Tim. 4:2).

18. Kʼaru naraj li Jesukriist, li Qaʼawabʼej, naq tqabʼaanu?

¹⁸ Kʼajoʼ naqabʼanyoxi naq li Jesukriist, li Qaʼawabʼej, naxtaw ru li naqekʼa ut nokooxtenqʼa re naq tqanaw chanru toonaʼlebʼaq chiʼus chirix li kʼanjel ut li hilank (Heb. 4:15). Aʼan naraj naq toohilanq chiʼus. Ut naraj ajwiʼ naq tookʼanjelaq chi kaw re xwenteninkil qibʼ ut naq tqakʼe qaqʼe chi tzʼaqonk saʼ li chaqʼal ru kʼanjel re xkʼebʼal ebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom. Saʼ li jun chik tzolom, tqil kʼaru ak kixbʼaanu li Jesus re qisinkil rubʼel xwankil jun li naʼlebʼ li qʼaxal narahobʼtesink.