Xinyoʼlaak saʼ li Tenamit Quebec, xwentil Canadá, bʼarwiʼ nekeʼaatinak saʼ Francés. Linnaʼ inyuwaʼ, laj Louis ut li xZélia, kʼajoʼ naq xineʼxra chaq. Linyuwaʼ inkʼaʼ naʼelk chaq ru chi aatinak ut qʼaxal nawulak chiru ilok ru hu. Xinrahi chaq ru wank choʼq aj kʼehol esil.

Naq wank chaq kabʼlaju chihabʼ we, li rechkʼanjelil linyuwaʼ, laj Rodolphe Soucy ut jun li ramiiw xooʼeʼrulaʼani. Aʼanebʼ aj Testiiw re li Jehobʼa. Jun miin ajwiʼ ninnaw chaq chirixebʼ laj Testiiw, joʼkan ajwiʼ moko qʼaxal nawaj ta chaq xnawbʼal chirixebʼ. Abʼan xwulak chiwu naq saʼ qʼunil ut chi tzʼaqal re ru nekeʼxsume ebʼ li qapatzʼom rikʼin li Santil Hu. Kʼajoʼ naq kiwulak chiru linnaʼ inyuwaʼ li xeʼrabʼi, joʼkan naq xqakʼulubʼa xtzolbʼal li Santil Hu.

Chiruhebʼ li kutan aʼan, yookin chaq chi tzolok saʼ jun li tzolebʼaal rehebʼ laj katoolk. Joqʼeqil ninʼaatinak chaq rikʼinebʼ li wechtzolom chirix li nintzol saʼ li Santil Hu. Abʼanan, ebʼ laj kʼutunel li wankebʼ ajwiʼ joʼ aj tij, xeʼrabʼi li ninbʼaanu chaq. Jun rehebʼ laj kʼutunel moko kiroksi ta li Santil Hu re xkʼutbʼal ma yaal malaj inkʼaʼ li ninye, kixye bʼan naq laaʼin jun aj qʼetol aatin. Usta xqachoqi qibʼ chi kaw, aweʼ kʼajoʼ naq xinxtenqʼa xbʼaan naq xintaw ru naq li nekeʼxkʼut chirix li paabʼal saʼ li tzolebʼaal aʼan, moko nachalk ta saʼ li Santil Hu. Xchʼolaak chiwu naq maakʼaʼ insikʼom aran. Ut linnaʼ inyuwaʼ xeʼxkʼe inleseens re tzolok saʼ jalan chik tzolebʼaal.

Inkʼaʼ xinkanabʼ tzolok chirix li Santil Hu, abʼan kichʼaʼajkoʼk chiwu kʼiik saʼ linpaabʼal xbʼaan naq ninxuwa chaq puktesink chirekabʼlal. Qʼaxal wank chaq xwankil ebʼ laj katoolk ut jwal nekeʼjosqʼoʼk naq nokoopuktesink. Laj Maurice Duplessis, li wank chaq choʼq ruuchil li awabʼej aran Quebec, kiʼokenk chirixebʼ laj katoolk. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ebʼ li  kristiʼaan nekeʼxchʼiʼchʼiʼi ut nekeʼxrahobʼtesi chaq ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa. Naʼajmank chaq li kawil chʼoolej re elk chi puktesink.

Laj John Rae kitenqʼank we chi xqʼaxbʼal ru linxiw, li hermaan aweʼ kiwank saʼ li Tzolok re Galaad Watchtower ajl bʼeleebʼ. Usta wank chaq naabʼal xnawom, naxkubʼsi chaq ribʼ ut moko chʼaʼaj ta aatinak rikʼin. Wiibʼ oxibʼ sut ajwiʼ xinxqʼus, abʼan li xchaabʼil bʼaanuhom makachʼin naq kikʼanjelak chiwu. Saʼ xkʼabʼaʼ naq nachʼaʼajkoʼk chaq chiru aatinak saʼ Francés, rajlal xwochbʼeni saʼ li puktesink ut nintenqʼa chaq chi xtzolbʼal li aatinobʼaal. Rochbʼeninkil laj John kitenqʼank we chi xraabʼal li yaal. Saʼ li 26 re Mayo 1951 xkubʼeek inhaʼ, lajeebʼ chihabʼ chirix li xbʼeen sut naq xinʼaatinak rikʼinebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa.

Kachʼin chik ma chixjunilebʼ li wankebʼ chaq saʼ li qachʼina chʼuut aran Quebec, nekeʼkʼamok bʼe saʼ li puktesink. Li chaabʼil eetalil aʼin, kitenqʼank we re ok choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Chiruhebʼ li kutan aʼan, kaʼajwiʼ li Santil Hu naqoksi naq nokoopuktesink chirekabʼlal. Saʼ xkʼabʼaʼ naq maakʼaʼ chaq li qatasal hu, tento raj tqanaw roksinkil chiʼus li Santil Hu. Joʼkan naq xinkʼe inqʼe chi xkʼulankil saʼ inchʼool li xraqal li Santil Hu li tinxtenqʼa chi xkolbʼal rix li yaal. Usta joʼkan, naabʼalebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼraj chaq rilbʼal xsaʼ junaq li Santil Hu wi moko kʼebʼil ta xleseens xbʼaan ebʼ laj katoolk, li leseens aweʼ naxkʼabʼaʼi imprimátur.

Saʼ li chihabʼ 1952 xinsumlaak rikʼin li xSimone Patry, jun li hermaan li nachalk Quebec. Xooqʼaxonk saʼ li tenamit Montreal, ut maajiʼ ajwiʼ jun chihabʼ ak wank jun chik qachʼina rabʼin, aʼ li xLise. Usta xinkanabʼ wank choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink naq toj maajiʼ nokoosumlaak, li xSimone ut laaʼin xqakʼe qaqʼe re naq sahaq saʼ qachʼool kaʼajwiʼ rikʼin li aajel ru saʼ li qayuʼam ut chi joʼkan joʼ junkabʼal tooruuq xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ quqʼ saʼ li chʼuut.

Kinumeʼk lajeebʼ chihabʼ tojaʼ naq xinkʼoxla wiʼ chik ok choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Saʼ li chihabʼ 1962, xkohin saʼ li Tzolok choʼq rehebʼ li nekeʼxbʼeresi li chʼuut li kiʼuxmank saʼ Betel aran Canadá, jun po kiwank li tzolok aweʼ choʼq rehebʼ li cheekel winq. Aran Betel xinkanaak saʼ jun chi waribʼaal wochbʼen laj Camille Ouellette. Xsach inchʼool rilbʼal naq jwal naxkʼe xchʼool saʼ li puktesink, ut qʼaxal wiʼ chik xbʼaan naq sumsu ut wank ralal xkʼajol. Chiruhebʼ li kutan aʼan, moko naabʼalebʼ ta li hermaan re li naʼaj Quebec nekeʼwank choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink ut nekeʼwank ajwiʼ ralal xkʼajol. Abʼan, aʼin tzʼaqal kixbʼaanu laj Camille. Chiru li  hoonal li xqanumsi qakabʼichal kixwaklesi inchʼool chi xtzʼilbʼal rix linwanjik. Moko naabʼal po ta chirix aʼan, xinkʼe reetal naq tinruuq wiʼ chik wank choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Wiibʼ oxibʼ xeʼxye naq moko us ta tinʼelq chirix li yookin xbʼaanunkil, abʼan inkʼaʼ kichʼinaak inchʼool, chʼolchʼo bʼan chiwu naq li Jehobʼa t-osobʼtesinq we xbʼaan naq ninkʼe inqʼe chi xkʼebʼal xtzʼaqobʼ linkʼanjel chiru.

Saʼ 1964, li xSimone ut laaʼin xooʼeʼxxaqabʼ choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nekeʼxbʼaanu 130 hoor saʼ li tenamit Quebec, bʼarwiʼ xooyoʼlaak chaq. Aran xookanaak chi kʼanjelak chiru wiibʼ oxibʼ chihabʼ. Chiruhebʼ li kutan aʼan, usta toj wankebʼ li xik nokooʼeʼril xbʼaan naq nokoopuktesink, xʼusaak bʼayaq li qawanjik.

Saʼ jun kutan Sábado chiru li ewu, xineʼxchap li polisiiy saʼ Sainte-Marie, li chʼina tenamit aʼin moko najt ta nakanaak rikʼin Quebec. Xineʼxkʼam saʼ li xnaʼajebʼ ut xineʼxtzʼap saʼ tzʼalam xbʼaan naq maakʼaʼ inleseens re puktesink. Moqon chik, xineʼxkʼam chiru laj Baillargeon jun aj raqol aatin, tixkʼe aaxiw rilbʼal chaq li winq aʼin. Xpatzʼ we ani tkoloq we naq traqmanq aatin saʼ inbʼeen. Naq xinye re, naq laj Glen How, * li hermaan aweʼ aj nawol chaqʼrabʼ ut nawbʼil ru chiʼus. Laj Baillargeon kixjap re chi xyeebʼal: «Inkʼaʼ, kʼa put naq aʼan». Laj Glen How nawbʼil chaq ru chiʼus xbʼaan naq us kiʼelk naq kixkolebʼ rix naabʼal li hermaan. Chirix chik aʼan, ebʼ laj raqol aatin xeʼxye we naq xeʼrisi saʼ inbʼeen chixjunil li xineʼxqʼabʼa wiʼ.

Saʼ xkʼabʼaʼ naq xikʼ naʼilmank chaq li qakʼanjel aran Quebec, kichʼaʼajkoʼk chiqu xtoʼoninkil junaq li chaabʼil naʼaj bʼarwiʼ tooruuq xchʼutubʼankil qibʼ. Li qachʼina chʼuut kixtaw jun li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼxkʼula li bʼelebʼaal chʼiichʼ, abʼan kʼajoʼ xkehal xsaʼ. Re qʼixink bʼayaq naq qʼaxal kaw li habʼalqʼe, ebʼ li hermaan nekeʼroksi jun li estuuf li nakʼanjelak rikʼin kas. Naq maajiʼ natiklaak li chʼutam, naqakʼe chaq qibʼ chixkʼatq li xaml chiru wiibʼ oxibʼ hoor ut naqaseeraqʼi chaq li chaabʼil naʼlebʼ li nawaklesink chʼool.

Kʼajoʼ xchʼinaʼusal rilbʼal chanru naq saʼ xnumikebʼ li chihabʼ xkʼiik li puktesink. Chiruhebʼ li chihabʼ 1960, wiibʼ oxibʼ ajwiʼ li kokʼ chʼuut wankebʼ chaq aran Quebec, aran Côte-Nord ut saʼ li naʼaj li sutsu chi haʼ re Gaspé. Saʼebʼ li qakutan, kʼajoʼ xkʼihalebʼ li hermaan li nekeʼxchʼutubʼ ribʼ saʼebʼ li chaqʼal ru Chʼutlebʼaal Kabʼl li wank saʼebʼ li naʼajej aʼan.

Saʼ li chihabʼ 1970 xineʼxxaqabʼ joʼ li cheekel winq li naʼulaʼanink chʼuut, ut wochbʼen li xSimone xqulaʼani jun teep chi chʼuut, ut saʼ 1973 xineʼxxaqabʼ joʼ li cheekel winq li narulaʼani li junjunq chi teep. Chiruhebʼ li chihabʼ aʼan, naabʼal xintzol rikʼinebʼ li junchʼol chi cheekel winq li nekeʼrulaʼani ajwiʼ li chʼuut, joʼ laj Laurier Saumur * ut laj David Splane. * Naq naraqeʼk li junjunq chi nimla chʼutam, wochbʼen laj David naqakʼe qanaʼlebʼ chiqibʼil qibʼ re naq tookʼutuq chiʼus. Jultik we naq jun sut kixye we: «Léonce, kʼajoʼ xwulak chiwu laaseeraqʼ re xraqbʼal li nimla chʼutam. Chaabʼil, abʼan rikʼin chixjunil li xaaye, laaʼin xinkʼubʼ raj oxibʼ li seeraqʼ». Saʼ xkʼabʼaʼ naq  kʼaynaqin chaq chi aatinak chirix naabʼal li naʼlebʼ, tento raj tintzol aatinak kaʼajwiʼ chirix li wank xwankil.

Jun rehebʼ li kʼanjel li naxbʼaanu chaq li cheekel winq li narulaʼani li junjunq chi teep aʼan xwaklesinkil xchʼoolebʼ li cheekel winq li nekeʼrulaʼani jun teep chi chʼuut. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq naabʼalebʼ li hermaan re li tenamit Quebec nekeʼxnaw chaq wu, junes wikʼin nekeʼraj puktesink naq nekeʼwulaʼani laj ilol chʼuut. Makachʼin naq nawulak chaq chiwu rochbʼeninkilebʼ li hermaan, abʼan moko naabʼal ta chik hoonal ninnumsi rikʼinebʼ laj ilol chʼuut. Saʼ jun kutan, jun rehebʼ laj ilol chʼuut saʼ tuulanil kixye we: «Us naq naqakʼe aahoonal re wank rikʼinebʼ li hermaan, abʼan misach saʼ aachʼool naq li xamaan aweʼ xatchalk chi wulaʼaninkil. Naʼajmank ajwiʼ chiwu naq teʼxwaklesi inchʼool». Li qʼunil aatin aʼin kitenqʼank we chi naʼlebʼak chiʼus.

Ra xyeebʼal, abʼan saʼ li chihabʼ 1976 maakʼaʼ saʼ inchʼool naq xinkʼul jun li nimla rahilal. Li xSimone li wixaqil li jwal raaro inbʼaan, kichapeʼk xbʼaan jun li nimla yajel ut kikamk. Kixkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol ut kʼajoʼ naq kixra li Jehobʼa joʼkan naq jwal chaabʼil chaq xnaʼlebʼ joʼ ixaqilbʼej. Xinkuy xnumsinkil li rahilal aweʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq laatzʼ chaq wu saʼ xkʼanjel li Yos, ut ninbʼanyoxi re li Jehobʼa naq inkʼaʼ xinxkanabʼ ut xinxtenqʼa chiruhebʼ li hoonal aʼan li qʼaxal chʼaʼaj xnumsinkil. Moqon, xinsumlaak rikʼin li xCarolyn Elliott, aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, naʼaatinak saʼ Inglés ut kiwulak Quebec chi tenqʼank saʼ li puktesink. Moko chʼaʼaj ta aatinak rikʼin ut naxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol, xbʼeen xbʼeen li inkʼaʼ nekeʼelk ru chi aatinak malaj nekeʼraj wank xchʼina junes. Li xCarolyn jwal nikinxtenqʼa saʼ linkʼanjel joʼ aj ilol chʼuut.

Saʼ Enero 1978, xeʼxye we naq tinwanq joʼ aj kʼutunel saʼ li xbʼeen Tzolok choʼq rehebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink aran Quebec. Qʼaxal yook chaq inxiw, xbʼaan naq maakʼaʼ ninnaw chirix li naʼlebʼ li t-ilmanq chi moko ebʼ li teʼtzoloq nekeʼxnaw chaq. Us tana naq saʼ li tzolok aʼin keʼwank naabʼal aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li najter nekeʼok chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Joʼkan bʼiʼ, usta laaʼin chaq laj kʼutunel, naabʼal xintzol rikʼinebʼ lintzolom.

 Chiru ajwiʼ li chihabʼ aʼan, kiwank li nimla chʼutam bʼarwiʼ xeʼtzʼaqonk naabʼal li tenamit ut kixkʼabʼaʼi: «Fe victoriosa» saʼ li Nimla Bʼatzʼunlebʼaal re Montreal. Maajun sut ak xwank chaq jun li nimla chʼutam joʼ aweʼ aran Quebec, xbʼaan naq xeʼxchʼutubʼ ribʼ 80 mil li poyanam. Laaʼin xineʼxxaqabʼ chi aatinak rikʼinebʼ laj kʼehol esil. Xinʼaatinak rikʼin naabʼal rehebʼ, ut kisach inchʼool chi rilbʼal li chaabʼil aatin li xeʼxye chiqix. Xooʼaatinak saʼ li raay ut saʼ li tele numenaq junmay hoor, ut chi siʼeent li naʼlebʼ kiʼelk chi huhil chiqix. Qʼaxal kinawmank chirixebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa.

Saʼ li chihabʼ 1996, kijalaak tzʼaqal linyuʼam. Chalen naq kikubʼeek inhaʼ, junelik xinkʼanjelak chaq aran Quebec, bʼarwiʼ nekeʼaatinak saʼ Francés. Abʼan, xooʼeʼxtaqla chi rulaʼaninkil ebʼ li chʼuut li nekeʼaatinak saʼ Inglés aran Toronto. Xinkʼoxla naq moko kawresinbʼilin ta chaq re xbʼaanunkil, yal ninparaxkʼati chaq li Inglés joʼkan naq kʼajoʼ naq xinxuwak chi xkʼoxlankil naq tinkʼehoq seeraqʼ saʼ Inglés. Xinkʼe inqʼe chi tijok chi rajlal ut chi xkʼojobʼankil inchʼool rikʼin li Jehobʼa.

Anaqwan naru ninye naq kʼajoʼ xchaqʼalil ru li wiibʼ chihabʼ li xinnumsi aran Toronto. Li xCarolyn xinxtenqʼa saʼ tuulanil re naq sa chik twekʼa wibʼ naq tinʼaatinaq saʼ Inglés, ut ebʼ li qechpaabʼanel junelik xineʼxtenqʼa ut xeʼxwaklesi inchʼool. Saʼ junpaat xqatawebʼ li qamiiw.

Saʼebʼ li kutan Viernes ewu rubʼelaj li qanimla chʼutam li twanq saʼ xraqik li xamaan, moko kaʼaj tawiʼ ninbʼaanu chaq chixjunil li naʼajmank, ninpuktesink ajwiʼ chirekabʼlal. Maare wankebʼ xeʼxkʼoxla kʼaʼut naq ninʼelk chi puktesink chiruhebʼ li kutan aʼin naq qʼaxal laatzʼ wu. Abʼan xinkʼe reetal naq naxwaklesi chaq inchʼool aatinak rikʼinebʼ li kristiʼaan. Ut saʼebʼ li qakutan, qʼaxal sa ajwiʼ nawekʼa wibʼ naq ninʼelk chi puktesink.

Saʼ li chihabʼ 1998, wochbʼen li xCarolyn xooʼeʼxtaqla Montreal joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nekeʼxbʼaanu 130 hoor. Chiru naabʼal chihabʼ xineʼxxaqabʼ chi xjolominkil naabʼal li kʼanjel, joʼ xkʼubʼankil li puktesink bʼarwiʼ nekeʼnumeʼk naabʼal li poyanam ut aatinak rikʼinebʼ laj kʼehol esil re xraqbʼal li tzʼeqtaanank li nekeʼxkʼul laj Testiiw re li Jehobʼa. Anaqwan, wochbʼen li xCarolyn naqapuktesi li yaal rehebʼ li kristiʼaan li jalanebʼ xtenamit li tojeʼ xeʼwulak Canadá ut li xkʼihalil nekeʼraj xnawbʼal chirix li Santil Hu, kʼajoʼ naq nawulak chiqu xbʼaanunkil.

Qʼaxal ninbʼanyoxink chiru li Jehobʼa naq ninkʼoxla rix li 68 chihabʼ wokik chi kʼanjelak chiru. Kʼajoʼ naq xsahoʼk saʼ inchʼool xtawbʼal rusilal li puktesink ut xtenqʼankilebʼ naabʼal li poyanam chi xraabʼal li yaal. Naq li xLise li wabʼin ut li xbʼeelom, ak xeʼxkʼiresi chik ebʼ li ralal xkʼajol, xeʼok choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nekeʼxbʼaanu 70 hoor. Makachʼin naq naxkʼojobʼ inchʼool rilbʼal naq li xLise junelik sa saʼ xchʼool chi kʼanjelak chiru li Yos. Ut ninbʼanyoxi chi anchal inchʼool rehebʼ li hermaan li xeʼxkʼe we jun chaabʼil eetalil ut xineʼxtenqʼa chi kʼiik saʼ linpaabʼal ut chi xbʼaanunkil linkʼanjel saʼ xmolam li Yos. Xintzol naq inkʼaʼ tqakanabʼ xbʼaanunkil li qakʼanjel wi kʼojkʼo qachʼool naq li xsantil musiqʼej li Jehobʼa ttenqʼanq qe (Sal. 51:13). Maajunwa tinkanabʼ xbʼanyoxinkil re li Jehobʼa naq xinxmaatani xnimankil ru li xloqʼlaj kʼabʼaʼ (Sal. 54:8).