1. Kʼaru kixkʼam chaq li kaqalink saʼ li xjunkabʼal laj José?

LAJ Jacob naxrahebʼ chaq chixjunil li ralal xkʼajol, abʼan qʼaxal naxra chaq laj José li wank 17 chihabʼ re. Chanru xeʼrekʼa ribʼ ebʼ li junchʼol chi ralal xkʼajol? Xeʼxkaqali laj José ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin qʼaxal xikʼ xeʼril. Moko kimaakobʼk ta chiruhebʼ re naq xikʼ teʼril. Usta joʼkan, ebʼ li ras xeʼxkʼayi choʼq loqʼbʼil moos ut xeʼxye re laj Jacob naq jun li josqʼ aj xul xkamsink re li ralal li qʼaxal raaro xbʼaan. Saʼ xkʼabʼaʼ li yibʼ aj naʼlebʼ aʼin xeʼxkʼam chaq li raaxiikʼ saʼ li xjunkabʼal ut qʼaxal xeʼxrahobʼtesi xchʼool laj Jacob (Gén. 37:3, 4, 27-34).

2. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ Gálatas 5:19-21, kʼaʼut naq qʼaxal xiwxiw ru li kaqalink?

² Saʼ li Santil Hu li kaqalink * natawmank saʼ xyanq li naʼlebʼ li «nachalk rikʼin li tzʼejwalej» ut nakʼamok saʼ rahilal, li naru naxram chiru junaq li kristiʼaan wank rubʼel li Xʼawabʼejilal li Yos (taayaabʼasi Gálatas 5:19-21). Li yibʼ aj naʼlebʼ aweʼ aʼan li xxeʼil li xikʼ ilok, li pleetik ut li xnimal ru josqʼil.

3. Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

³ Li kikʼulmank rikʼinebʼ li ras laj José naxkʼut chiqu li rahilal li naxkʼam chaq li kaqalink saʼ xyanqebʼ li kristiʼaan ut li raaxiikʼ li naxkʼam chaq saʼ li junkabʼal. Usta laaʼo maare maajunwa tqabʼaanu li xeʼxbʼaanu li ras laj José, jultikaq qe naq li qachʼool moko tzʼaqal ta re ru ut aj bʼalaqʼ. Joʼkan peʼ naq wank sut nokookaqalink (Jer. 17:9). Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu li naxkʼut chiqu naq xiwxiw li kaqalink ut nokooʼeʼxtenqʼa re xkʼebʼal reetal chanru naru naxeʼink saʼ li qachʼool li naʼlebʼ aweʼ. Moqon, tqatzʼil rix ebʼ li naʼlebʼ li tooʼeʼxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru li kaqalink ut li tqabʼaanu re xsikʼbʼal li tuqtuukilal.

4. Kʼaʼut naq ebʼ laj Filistea xeʼxkaqali chaq laj Isaac?

⁴ Naq wank xbʼihomal junaq li kristiʼaan. Saʼ xkʼabʼaʼ naq bʼihom chaq laj Isaac, xkaqaliik xbʼaan ebʼ laj Filistea (Gén. 26:12-14). Xkoho xbʼeen li xeʼxbʼaanu naq xeʼxbʼutʼ chi chʼochʼ ebʼ li yoʼlebʼaal haʼ li naroksi chaq laj Isaac re naq teʼukʼaq li xketomq (Gén. 26:15, 16, 27). Saʼebʼ li qakutan, wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan nekeʼnaʼlebʼak ajwiʼ joʼebʼ laj Filistea ut nekeʼxkaqali li wank naabʼal kʼaru rehebʼ. Moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxrahi ru li kʼaru rehebʼ li junchʼol, nekeʼraj ajwiʼ naq maakʼaʼ tyoʼlaaq rehebʼ.

5. Kʼaʼut naq xeʼxkaqali chaq li Jesús ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal?

⁵ Naq naraheʼk junaq li kristiʼaan. Li nekeʼkʼamok chaq bʼe saʼebʼ li xpaabʼal laj Judiiy xeʼxkaqali li Jesús xbʼaan naq qʼaxal naraheʼk chaq xbʼaan ebʼ li kristiʼaan (Mat. 7:28, 29). Li Jesús aʼan chaq ruuchil li Yos ut kixkʼut li yaal. Usta joʼkan, li nekeʼkʼamok chaq bʼe saʼebʼ li paabʼal xeʼxjekʼi li tikʼtiʼ chirix re xtzʼajninkil li xkʼabʼaʼ (Mar. 15:10; Juan 11:47, 48; 12:12, 13, 19). Kʼaru naqatzol saʼ li eetalil aʼin? Naq tento tqakʼe qaqʼe re naq inkʼaʼ tqakaqali li nekeʼraheʼk saʼ li chʼuut saʼ xkʼabʼaʼ naq chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ. Qakʼamaq bʼan qe rikʼinebʼ (1 Cor. 11:1; 3 Juan 11).

6. Chanru kixkʼut laj Diótrefes naq nakaqalink?

⁶ Naq junaq li qechpaabʼanel wank xkʼanjel saʼ li chʼuut. Saʼ xkutankilebʼ li Apostol, laj Diótrefes kixkaqali li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li chʼuut. «Naxrahi li wank chi xjolomil» li rechpaabʼanel, joʼkan naq kiʼaatinak chirix xjolom li Apostol Juan ut chirix jalanebʼ chik aj jolominel re li chʼuut re naq moko tpaabʼamanq ta chik li teʼxye (3 Juan 9, 10). Usta maare maajunwa toonaʼlebʼaq joʼ laj Diótrefes, naru nokooʼok chi xkaqalinkil junaq li qechpaabʼanel li naxkʼul junaq li kʼanjel li naqarahi ru laaʼo, ut qʼaxal wiʼ chik wi naqakʼoxla naq laaʼo ajwiʼ tooruuq raj xbʼaanunkil chiʼus joʼ naxbʼaanu aʼan.

7. Kʼaru naru naqakʼul wi nokookaqalink?

⁷ Li kaqalink chanchan jun li yibʼ aj pim li nakamsink, naq naxeʼink saʼ li qachʼool jwal chʼaʼaj xmichʼbʼal. Nakʼiik saʼ li qachʼool saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ li yibʼ aj naʼlebʼ, joʼ li sowenk, li nimobʼresink ibʼ ut li qʼetqʼetil. Li kaqalink inkʼaʼ naxkanabʼ chi kʼiik saʼ li qachʼool li chaabʼil naʼlebʼ, joʼ li rahok, li toqʼobʼank u ut li chaabʼilal. Naq tqakʼe reetal naq yook chi siyaak saʼ li qachʼool, qamichʼaq saʼ junpaat. Chanru tooruuq xqʼaxbʼal ru?

8. Kʼaru naru nokooxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru li kaqalink?

⁸ Naru naqaqʼax ru li kaqalink wi naqayuʼami li kubʼsink ibʼ ut sa saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe. Chi joʼkan, inkʼaʼ tqakanabʼ naq saʼ li qachʼool tsiyanq chaq li kaqalink. Wi naqakubʼsi qibʼ, moko tqakʼe ta xwankil li qaseebʼal chi moko tqakʼoxla naq qakʼulubʼ li kʼaru wank qe chiruhebʼ li junchʼol (Gál. 6:3, 4). Li ani kʼojkʼo xchʼool rikʼin li kʼaru wank re sa saʼ xchʼool ut inkʼaʼ naxjuntaqʼeeta ribʼ rikʼin jalan chik kristiʼaan (1 Tim. 6:7, 8). Li naxyuʼami li kubʼsink ibʼ ut sa saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank re, nasahoʼk saʼ xchʼool naq junaq li kristiʼaan naxkʼul jun xmaatan.

9. Joʼ naxchʼolobʼ Gálatas 5:16 ut Filipenses 2:3, 4, kʼaru tooxtenqʼa chi xbʼaanunkil li santil musiqʼej?

⁹ Naʼajmank chiqu li xsantil musiqʼej li Jehobʼa re naq inkʼaʼ txeʼinq saʼ li qachʼool li kaqalink, ut re naq tooruuq xyuʼaminkil li kubʼsink ibʼ ut re naq sahaq saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe (taayaabʼasi Gálatas 5:16; Filipenses 2:3, 4). Li xmusiqʼ li Yos nokooxtenqʼa chi xtzʼilbʼal rix li wank saʼ xchamal li qachʼool ut li naʼekʼasink qe chi naʼlebʼak. Rikʼin li xtenqʼ li Yos, naru naqakʼe li chaabʼil naʼlebʼ ut chaabʼil kʼaʼuxl choʼq reqaj li yibʼ aj naʼlebʼ  li naqakʼoxla ut naqekʼa (Sal. 26:2; 51:12). Qatzʼilaq rix li eetalil li xeʼxkanabʼ laj Moisés ut li Apostol Pablo, ebʼ aʼan xeʼruuk xqʼaxbʼal ru li kaqalink.

10. Chanru naq kiyaleʼk rix laj Moisés? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

¹⁰ Usta laj Moisés jwal wank chaq xwankil saʼ xbʼeen li xtenamit li Yos, abʼan maajunwa kixkʼoxla naq kaʼajwiʼ aʼan xkʼulubʼ li kʼanjel aweʼ. Jun eetalil, saʼ jun kutan li Jehobʼa kixkʼe bʼayaq li santil musiqʼej li wank saʼ xbʼeen laj Moisés re jun chʼuut li cheekel winq re Israel li wankebʼ chixkʼatq li Loqʼlaj Naʼajej. Moqon, laj Moisés kixnaw naq wiibʼ li cheekel winq li moko xeʼwulak ta chixkʼatq li Loqʼlaj Naʼajej xeʼxkʼul ajwiʼ li santil musiqʼej ut xeʼok chi aatinak joʼ propeet. Chanru kinaʼlebʼak naq laj Josué kixye re, naq xramaq chiruhebʼ aatinak joʼ propeet? Inkʼaʼ kikaqalink naq kiril naq li Jehobʼa kixsikʼebʼ li wiibʼ chi winq aʼin, kisahoʼk bʼan saʼ xchʼool naq xeʼxmaatani wank choʼq propeet (Núm. 11:24-29). Kʼaru naqatzol rikʼin laj Moisés?

11. Chanru naru nekeʼxkʼam rehebʼ li cheekel winq rikʼin laj Moisés?

¹¹ Qakʼoxlaq naq jun li cheekel winq kʼajoʼ naq naxra jun li xkʼanjel saʼ li chʼuut, maare xjolominkil li Tzolok chirix li hu Laj Kʼaakʼalehom. Abʼanan, nayeheʼk re, naq chixkawresiq jun chik li hermaan re naq saʼ junaq kutan aʼan chik tjolominq re li chʼutam aweʼ. Wi naxkubʼsi xwankil joʼ laj Moisés, inkʼaʼ tixkʼoxla naq tmaqʼeʼq chiru li xkʼanjel. Tsahoʼq bʼan saʼ xchʼool chi xbʼaanunkil.

12. Chanru nekeʼxkʼutbʼesi naabʼalebʼ laj kʼanjel chiru li Yos naq nekeʼxkubʼsi ribʼ ut naq sahebʼ saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank rehebʼ?

¹² Qilaq ajwiʼ li yookebʼ xkʼulbʼal naabʼalebʼ li hermaan li ak cheekebʼ chik. Chiru naabʼal chihabʼ, xeʼwank joʼ li cheekel winq li nakʼubʼank re li kʼanjel saʼ xyanqebʼ li cheekel winq. Abʼan naq nekeʼxket 80 chihabʼ, nekeʼxkʼulubʼa xkanabʼankil li xkʼanjelebʼ. Naq wank 70 chihabʼ rehebʼ, li cheekel winq li nekeʼulaʼanink chʼuut nekeʼxkʼutbʼesi li kubʼsink ibʼ naq nekeʼxkanabʼ li xkʼanjel ut nekeʼxkʼulubʼa jalan chik. Ut saʼebʼ li chihabʼ li tojeʼ xeʼnumeʼk, naabʼalebʼ li xeʼwank saʼ Betel saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ xkohebʼ chi puktesink saʼ jalan chik naʼajej. Ebʼ li qechpaabʼanel aʼin inkʼaʼ nekeʼxkaqali li xeʼkanaak saʼ xnaʼajebʼ chi xbʼaanunkil li kʼanjel li xeʼxbʼaanu chaq aʼan.

13. Kʼaʼut kiruuk raj laj Pablo xkaqalinkil ebʼ li kabʼlaju chi Apostol?

¹³ Jun chik li chaabʼil eetalil aʼan li Apostol Pablo xbʼaan naq junelik kixyuʼami li kubʼsink ibʼ ut sa chaq saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank re. Inkʼaʼ kixkanabʼ naq li kaqalink txeʼinq saʼ li xchʼool. Kixkʼe tzʼaqal xqʼe saʼ li puktesink, abʼan kixkubʼsi xwankil naq kixye aweʼ: «Laaʼin iitzʼinbʼejin chiruhebʼ chixjunil li apóstol; moko inkʼulubʼ ta naq tinkʼabʼaʼin apóstol» (1 Cor. 15:9, 10). Ebʼ li kabʼlaju chi Apostol xeʼrochbʼeni li Jesús naq kikʼanjelak chiru li Jehobʼa saʼ li Ruuchichʼochʼ, abʼan li Apostol Pablo kiʼok choʼq aj paabʼanel chirix li xkamik ut li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús. Usta moqon kixaqabʼaak choʼq «xʼapóstol ebʼ li maawaʼebʼ aj Israel», inkʼaʼ kixmaatani wank saʼ xyanq ebʼ li kabʼlaju chi Apostol (Rom. 11:13; Hech. 1:21-26). Usta joʼkan, kisahoʼk saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank re ut moko kixkaqali ta li kʼanjel li kikʼeheʼk saʼ ruqʼebʼ li kabʼlaju chi winq aʼin chi moko naq xeʼwank tzʼaqal saʼ amiiwil rikʼin li Jesús.

14. Kʼaru tqabʼaanu wi naqakubʼsi qibʼ ut sa saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe?

¹⁴ Wi naqakubʼsi qibʼ ut sa saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe, yooqo xkʼambʼal qe rikʼin li Apostol Pablo ut oxloqʼaq chiqu li wankilal li kixkʼe li Jehobʼa saʼ ruqʼebʼ jalan chik hermaan (Hech. 21:20-26). Aʼan kixxaqabʼ ebʼ li cheekel  winq chi xjolominkil li chʼuut. Usta ebʼ aʼan aj maak, li Jehobʼa narilebʼ joʼ jun maatan (Efes. 4:11). Naq naqoxloqʼihebʼ ut naqapaabʼ chi anchal qachʼool li nekeʼxye qe, wanko saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa ut saʼ usilal rikʼinebʼ li qechpaabʼanel.

15. Kʼaru tento tqabʼaanu?

¹⁵ Maakʼaʼ li tuqtuukilal bʼarwiʼ naxeʼink li kaqalink. Qamichʼaq saʼ li qachʼool chi junajwa li yibʼ aj naʼlebʼ aʼin ut miqabʼaanu naq tsiyanq saʼ xchʼoolebʼ li junchʼol. Tento tqabʼaanu li wiibʼ chi xnimal ru naʼlebʼ aweʼ re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xpaabʼankil li xtaql li Jehobʼa li naxye: «Chiqakʼe bʼiʼ qachʼool chirix li kʼaru nakʼuubʼank re li tuqtuukilal ut li sumwaklesij ibʼ» (Rom. 14:19). Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil chiqajunqal re xtenqʼankilebʼ li junchʼol chi xqʼaxbʼal ru li kaqalink, ut chanru tooruuq xsikʼbʼal li tuqtuukilal?

16. Chanru tooruuq xtenqʼankilebʼ li junchʼol re naq teʼxqʼax ru li kaqalink?

¹⁶ Li qanaʼlebʼ ut li qabʼaanuhom naru naxkʼam chaq usilal malaj raaxiikʼ saʼ xbʼeenebʼ li junchʼol. Li ruuchichʼochʼ aweʼ naraj naq tqaqʼetqʼeti qibʼ «xbʼaan li bʼihomal» (1 Juan 2:16). Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ aʼin nachalk li kaqalink. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq inkʼaʼ tqakʼe chi siyaak saʼ xchʼoolebʼ li junchʼol? Xbʼeen, mooʼaatinak junelik chirix li kʼaru wank qe malaj li naqaj xloqʼbʼal. Xkabʼ, qakubʼsiq qawankil ut miqaqʼetqʼeti qibʼ saʼ xkʼabʼaʼ li qakʼanjel saʼ li chʼuut. Wi kokʼaj xsaʼ nokooʼaatinak chirix aweʼ  yooqo xsiyankil li kaqalink. Abʼanan, naq naqakʼe qachʼool chirixebʼ li junchʼol ut naqakʼe saʼ qu li chaabʼil naʼlebʼ li nekeʼxbʼaanu, naqatenqʼahebʼ re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank rehebʼ ut naqasikʼ li tuqtuukilal ut li junajil saʼ li chʼuut.

17. Kʼaru xeʼruuk xbʼaanunkil ebʼ li ras laj José, ut kʼaʼut?

¹⁷ Naru naqaqʼax ru li kaqalink. Qajultikaq wiʼ chik li xeʼxbʼaanu chaq ebʼ li ras laj José. Naq ak naabʼal chihabʼ chik xnumik chalen naq xeʼxkʼayi laj José, xeʼxtaw wiʼ chik ribʼ rikʼin aran Egipto. Abʼanan, moko saʼ junpaat ta kixye rehebʼ naq aʼan laj José, kixyalebʼ bʼan rix re rilbʼal ma ak xeʼxjal li xnaʼlebʼebʼ. Kixkʼubʼ jun li waʼak choʼq rehebʼ, abʼan kixye naq naabʼal li tzakahemq cheʼxkʼehaq re laj Benjamín, li riitzʼin (Gén. 43:33, 34). Abʼanan, maabʼar naxye naq ebʼ li ras xeʼxkaqali laj Benjamín. Xeʼxkʼutbʼesi bʼan naq nekeʼxkʼe tzʼaqal xchʼool chirix laj Benjamín ut laj Jacob li xyuwaʼ (Gén. 44:30-34). Ebʼ li ras laj José xeʼxqʼax ru li kaqalink, ut kiwank wiʼ chik li tuqtuukilal saʼ xyanq li xjunkabʼal (Gén. 45:4, 15). Joʼkan ajwiʼ, wi naqamichʼ saʼ li qachʼool junaq li naʼlebʼ li naru nokooxkʼam chi kaqalink, tootzʼaqonq chi xsikʼbʼal li tuqtuukilal saʼ li qajunkabʼal ut saʼ li chʼuut.

18. Joʼ naxchʼolobʼ Santiago 3:17, 18, kʼaru tkʼulmanq wi nokootzʼaqonk re naq wanq li tuqtuukilal?

¹⁸ Li Jehobʼa naraj naq tqakʼe qaqʼe chi xqʼaxbʼal ru li kaqalink ut chi xsikʼbʼal li tuqtuukilal. Re xbʼaanunkil aʼin, tento naq tqakʼe tzʼaqal qaqʼe, xbʼaan naq joʼ ak xqil saʼ li tzolom aweʼ ak re, naq nokookaqalink. Joʼkan ajwiʼ, wanko saʼ xyanqebʼ li poyanam li nekeʼxyuʼami li yibʼ aj naʼlebʼ aweʼ. Abʼanan, wi naqatzol li kubʼsink ibʼ, li bʼanyoxink ut sa saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru wank qe, inkʼaʼ txeʼinq saʼ li qachʼool li kaqalink. Tootzʼaqonq bʼan re naq wanq li tuqtuukilal ut tqatzol ebʼ li chaabʼil naʼlebʼ li xqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin (taayaabʼasi Santiago 3:17, 18).