1, 2. a) Kʼaru kixtzʼaama saʼ li xtij li Jesus naq jun sut aj chik kitijok rikʼinebʼ li Xʼapostol? b) Kʼaʼut yook xkʼaʼuxl li Jesus chirix li junajil?

NAQ jun sut aj chik kiwaʼak rikʼinebʼ li xtzolom, li Jesus yook xkʼaʼuxl chirix li junajil. Naq yook chi tijok rikʼinebʼ li Xʼapostol, kixtzʼaama naq chixjunilebʼ li xtzolom junajaqebʼ, malaj wanqebʼ saʼ junajil, joʼ chanru wank aʼan rikʼin li Xyuwaʼ (taayaabʼasi Juan 17:20, 21). Li junajil saʼ xyanqebʼ li tzolom tixkʼutbʼesi chi tzʼaqal re ru naq li Jehobʼa xtaqlaak li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ. Li rahok tixkʼutbʼesi raj naq aʼanebʼ tzʼaqal xtzolom li Jesus ut aʼan ajwiʼ ttenqʼanq rehebʼ chi wank saʼ junajil (Juan 13:34, 35).

² Saʼ li qʼoqyink aʼin, li Jesus kixjultika wiʼ chik naq wank xwankil li junajil xbʼaan naq kixkʼe reetal naq yook chi sachk saʼ xyanqebʼ li Xʼapostol. Xeʼxwechʼi ribʼ «chirix ani rehebʼ qʼaxal nim xwankil», abʼan moko xbʼeen sut ta (Luc. 22:24-27; Mar. 9:33, 34). Ut, saʼ jun chik kutan, laj Santiago ut laj Juan keʼxtzʼaama re li Jesus wank chixkʼatq saʼebʼ li naʼaj li wank xwankil saʼ li Xʼawabʼejilal (Mar. 10:35-40).

3. a) Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ kixbʼaanu naq ebʼ li xtzolom li Kriist inkʼaʼ teʼwanq saʼ junajil? b) Kʼaru ebʼ li patzʼom tqasume saʼ li tzolom aʼin?

 ³ Abʼan moko kaʼaj tawiʼ xrahinkil li wankil naru narisihebʼ li xtzolom li Kriist saʼ junajil. Ebʼ li poyanam li wankebʼ chi xsutam jachjokebʼ xbʼaan li xikʼ ilok ut li tzʼeqtaanank. Joʼkan naq aʼanebʼ tento raj teʼxyal xqʼe chirix li nekeʼrekʼa chaq. Saʼ li tzolom aʼin, tqasume ebʼ li patzʼom: Chanru kixyal xqʼe li Jesus chirix li tzʼeqtaanank? Chanru kixkʼut li Jesus chiruhebʼ li nekeʼtaqenk re, naq sa teʼril chixjunilebʼ ut teʼwanq saʼ junajil? Ut chanru nokooxtenqʼa li xkʼutum chi wank saʼ junajil?

4. Yaabʼasi wiibʼ oxibʼ rehebʼ li tzʼeqtaanank li kixkʼul chaq li Jesus.

⁴ Li Jesus kixkʼul ajwiʼ li tzʼeqtaanank. Naq laj Felipe kixye re laj Natanael naq xtaw li Sikʼbʼil Ru, laj Natanael kisumenk re: «Ma wank tabʼiʼ bʼayaq rusilal Nazaret?» (Juan 1:46). Kʼaʼut kixye aʼin laj Natanael? Joʼ naqakʼe reetal, naxnaw li naxye chaq saʼ Miqueas 5:2 ut naxnaw ajwiʼ naq li Sikʼbʼil Ru tyoʼlaaq Belen. Joʼkan naq, maare kixkʼoxla naq li tenamit Nazaret maakʼaʼ xwankil re naq aran tchalq chaq li Sikʼbʼil Ru. Joʼkan ajwiʼ, wankebʼ li poyanam re Judea li nimebʼ xwankil keʼxtzʼeqtaana li Jesus xbʼaan naq aj Galilea (Juan 7:52). Naabʼalebʼ li poyanam re Judea nekeʼrekʼa naq wankebʼ xwankil chiruhebʼ laj Galilea. Wankebʼ ajwiʼ laj Judiiy keʼroksi li aatin Samaritaan yal re xhobʼal li Jesus (Juan 8:48). Ebʼ laj Samaria ut ebʼ laj Judiiy jalanebʼ xtenamit ut xpaabʼal. Ebʼ laj Judiiy re Judea ut re Galilea nekeʼxtzʼeqtaana ebʼ laj Samaria ut inkʼaʼ nekeʼraj rilbʼalebʼ ru (Juan 4:9).

5. Bʼar wank ebʼ li tzʼeqtaanank keʼxkuy xnumsinkil ebʼ li xtzolom li Jesus?

⁵ Ebʼ li keʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal xeʼxtzʼeqtaana ajwiʼ li nekeʼtaqenk re li Jesus. Joʼkan naq, ebʼ laj Pariseey nekeʼxye naq «maajewanbʼilebʼ» (Juan 7:47, 48, 49, TNM). Nekeʼxye naq maakʼaʼebʼ xwankil ut maakʼaʼ nekeʼok wiʼ li inkʼaʼ xeʼwank saʼ xtzolebʼaalebʼ laj Judiiy malaj inkʼaʼ nekeʼxyuʼami li xnaʼlebʼebʼ (Hech. 4:13). Li tzʼeqtaanank li kixkʼul li Jesus ut ebʼ li xtzolom kichalk saʼ xkʼabʼaʼ xjalanil li xpaabʼalebʼ, li xwanjikebʼ ut li xtenamitebʼ. Ebʼ li xtzolom yookebʼ ajwiʼ xyuʼaminkil li tzʼeqtaanank. Joʼkan bʼiʼ, re naq teʼwanq saʼ junajil tento raj teʼxjal xkʼaʼuxl.

6. Yaabʼasi wiibʼ oxibʼ li eetalil li naxkʼut chanru truuq qasachbʼal li tzʼeqtaanank.

⁶ Saʼebʼ li qakutan, saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ wank li tzʼeqtaanank. Maare laaʼo tooxtzʼeqtaana malaj laaʼo tootzʼeqtaananq. Jun li qechpaabʼanel ixq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink re Australia naxye: «Li xikʼ ilok li nawekʼa chirixebʼ li saq xʼok chi kʼiik naq xinʼok xkʼoxlankil li rahilal li maakʼaʼ xyaalal li xeʼxkʼul chaq ebʼ laj ralchʼochʼ ut toj yookebʼ ajwiʼ xkʼulbʼal. Ut li maaʼusilal li xinkʼul chaq kʼajoʼ kixchiqʼ linjosqʼil». Saʼ Canada, bʼarwiʼ nekeʼaatinak Frances ut Ingles, jun li qechpaabʼanel naxkʼulubʼa naq kixyuʼami li tzʼeqtaanank. Naxye: «Xinkʼoxla naq ebʼ li nekeʼaatinak saʼ Frances nimebʼ xwankil ut xikʼ nekeʼwil li nekeʼaatinak saʼ Ingles».

7. Chanru kixqʼax li Jesus li tzʼeqtaanank?

⁷ Joʼ saʼ xkutankil li Jesus, li tzʼeqtaanank li naʼilmank saʼebʼ li qakutan maare jwal kaw ut chʼaʼaj xkanabʼankil. Chanru kiruuk xqʼaxbʼal aʼin li Jesus? Xbʼeen, li Jesus maajunwa kirekʼa aʼin ut juntaqʼeet kirilebʼ li poyanam. Kixpuktesi li yaal rehebʼ li bʼihom ut rehebʼ li nebʼaʼ, rehebʼ laj Pariseey ut rehebʼ laj Samaria, joʼ ajwiʼ rehebʼ laj titzʼol toj ut rehebʼ laj maak. Ut, xkabʼ, rikʼin li xkʼutum ut li xnaʼlebʼ kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom naq tento teʼxqʼax li xikʼ ilok ut sa teʼril ebʼ li poyanam.

8. Bʼar wank li naʼlebʼ bʼarwiʼ chalenaq li junajil li nekeʼxyuʼami laj paabʼanel? Chʼolobʼ.

⁸ Li Jesus kixkʼut jun li naʼlebʼ bʼarwiʼ chalenaq li junajil li nekeʼxyuʼami laj paabʼanel. Kixye: «Chejunilex laaʼex eeriitzʼin eeribʼ» (taayaabʼasi Mateo 23:8, 9). Kʼaʼut nayeemank naq qiitzʼin qibʼ? Xbʼeen, chiqajunilo ralal xkʼajol laj Adan (Hech. 17:26). Xkabʼ, joʼ kixchʼolobʼ li Jesus, ebʼ li xtzolom riitzʼinebʼ ribʼ xbʼaan naq nekeʼril li Jehobʼa joʼ Xyuwaʼebʼ li wank saʼ choxa (Mat. 12:50). Ut rox, ak kʼebʼilebʼ saʼ xyanq li xnimla junkabʼal li Yos li wank saʼ junajil saʼ xkʼabʼaʼ li rahok ut li paabʼank. Joʼkan naq, chi rajlal saʼebʼ li xhu, ebʼ li Apostol keʼxye naq riitzʼinebʼ ribʼ rikʼinebʼ li rechpaabʼanel (Rom. 1:13; 1 Ped. 2:17; 1 Juan 3:13).

9, 10. a) Kʼaʼut maakʼaʼ xyaalal naq ebʼ laj Judiiy teʼxqʼetqʼeti ribʼ xbʼaan li xtenamitebʼ? b) Chanru kixkʼut li Jesus naq inkʼaʼ us tzʼeqtaanank saʼ xkʼabʼaʼ junaq li tenamit? (Taawil li xbʼeen jalam u saʼ xtiklajik).

⁹ Naq ak kixkanabʼ chi chʼolchʼo naq chiqajunilo tento tqil qibʼ joʼ qiitzʼin qibʼ, li Jesus kixye naq aajel ru naq tqakubʼsi qawankil (taayaabʼasi Mateo 23:11, 12). Joʼ ak xqil, wank sut li qʼetqʼetil kixjachihebʼ li Apostol. Joʼkan ajwiʼ, saʼ xkutankil li Jesus, ebʼ li poyanam keʼxqʼetqʼeti ribʼ saʼ xkʼabʼaʼ li xtenamit. Naabʼalebʼ laj Judiiy keʼxnima xwankil xbʼaan naq ralalebʼ xkʼajol laj Abrahan. Abʼan aʼin maakʼaʼ xyaalal, joʼkan naq, laj Juan aj Kubʼsihomhaʼ kixye rehebʼ: «Li Yos taaruhanq chi risinkil saʼebʼ li pek aʼin ralal xkʼajol laj Abrahán» (Luc. 3:8).

¹⁰ Li Jesus kixmaajewa li qʼetqʼetil chirix junaq li tenamit. Ut kixkʼutbʼesi aʼin naq jun laj Tzʼiibʼ kixpatzʼ re: «Ani li was wiitzʼin?». Li Jesus kixsume rikʼin jun li jaljookil aatin chirix jun li chaabʼil winq aj Samaria, li winq aʼin kiril xtoqʼobʼaal ru jun laj Judiiy aj numelbʼe li xʼelqʼaak ut xteniik xbʼaanebʼ laj elqʼ. Ak xeʼnumeʼk wiibʼ oxibʼ aj Judiiy ut inkʼaʼ xeʼxtenqʼa. Abʼan, jun li winq aj Samaria kixaqliik ut kixtenqʼa. Li Jesus kixye re laj Tzʼiibʼ naq tixkʼam re rikʼin li winq aj Samaria ut chi joʼkan kiraqeʼk xyeebʼal li jaljookil aatin (Luc. 10:25-37). Rikʼin aʼin, li Jesus kixkʼut naq li winq aj Samaria naru naxkʼut chiruhebʼ laj Judiiy chanru teʼxra chi tzʼaqal ebʼ li ras riitzʼin.

11. a) Kʼaʼut naq ebʼ li xtzolom li Kriist juntaqʼeet teʼril ebʼ li poyanam? b) Chanru kixtenqʼahebʼ li xtzolom chi xtawbʼal ru naq juntaqʼeet teʼril ebʼ li poyanam?

¹¹ Ak taqeʼk re saʼ choxa, li Jesus kixtaqlahebʼ li xtzolom re naq teʼpuktesinq «sa’ chixjunil Judea joʼwiʼ Samaria, ut toj sa’ xmaril li ruuchichʼochʼ» (Hech. 1:8). Re naq teʼruuq xbʼaanunkil aʼin, xbʼeenwa teʼxkanabʼ li tzʼeqtaanank ut li qʼetqʼetil. Li Jesus kixkawresihebʼ re naq teʼpuktesinq saʼ chixjunil li tenamit joʼkan naq chiru wiibʼ oxibʼ sut kiʼaatinak chirix li xchaabʼilalebʼ li maawaʼebʼ aj Judiiy. Jun eetalil, kixkʼe xwankil li xpaabʼal jun li winq xjolomil aj puubʼ li jalan xtenamit (Mat. 8:5-10). Ut saʼ li naʼaj Nazaret kixchʼolobʼ naq li Jehobʼa kirusilahebʼ li maawaʼebʼ aj Judiiy, joʼ li malkaʼan li wank Fenicia re Sarepta ut laj Naaman li saqlep rix re li tenamit Siria (Luc. 4:25-27). Joʼkan ajwiʼ, li Jesus moko kaʼaj tawiʼ kixpuktesi li yaal re jun li ixq aj Samaria kikanaak bʼan wiibʼ kutan chik aran xbʼaan naq ebʼ li poyanam keʼrabʼi li esil (Juan 4:21-24, 40).

12, 13. a) Chanru keʼnaʼlebʼak ebʼ li Apostol naq li Jesus kixpuktesi li yaal re jun li ixq aj Samaria? (Taawil li xkabʼ jalam u saʼ xtiklajik). b) Chanru naqanaw naq laj Santiago ut laj Juan inkʼaʼ keʼxtaw ru li kiraj xkʼutbʼal li Jesus chiruhebʼ?

¹² Abʼanan, ebʼ li Apostol kichʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xqʼaxbʼal li tzʼeqtaanank. Jun eetalil, keʼsachk xchʼool chi rilbʼal naq li Jesus kixpuktesi li yaal re jun li ixq aj Samaria (Juan 4:9, 27).  Ebʼ laj Judiiy li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal inkʼaʼ nekeʼaatinak rikʼinebʼ li ixq chiru li tenamit, ma tojaʼ ta chik rikʼin jun li ixq aj Samaria li tzʼaj xyuʼam. Ak mixk chik naʼok chi aatinak rikʼin li ixq, naq ebʼ li Xʼapostol keʼxye re, naq tchalq chi waʼak. Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ naq sa yook chi aatinak maakʼaʼ naraj re ma twaʼaq malaj inkʼaʼ. Li Jesus naril joʼ xtzakahemq li rajom li Xyuwaʼ ut li puktesink, joʼ xyeebʼal li yaal re jun li ixq aj Samaria (Juan 4:31-34).

¹³ Laj Santiago ut laj Juan inkʼaʼ keʼxtaw ru li kiraj xkʼutbʼal li Jesus chiruhebʼ. Naq yookebʼ chi numeʼk rochbʼen li Jesus aran Samaria, ebʼ li xtzolom keʼxsikʼ xnaʼaj saʼ jun li kʼalebʼaal re xnumsinkil li qʼoqyink. Abʼan inkʼaʼ xeʼkʼuleʼk xbʼaanebʼ laj Samaria, joʼkan naq laj Santiago ut laj Juan keʼxye re li Jesus naq tixkubʼsi chaq xaml saʼ choxa ut tixsach li kʼalebʼaal. Aʼut li Jesus kixqʼusebʼ chi kaw (Luc. 9:51-56). Ma jwal xpoʼk raj laj Santiago ut laj Juan wi xeʼxkʼul raj aʼin aran Galilea, li naʼaj bʼarwiʼ chalenaqebʼ wiʼ? Maare xeʼpoʼk saʼ xkʼabʼaʼ li tzʼeqtaanank. Moqon chik, li Apostol Juan kixpuktesi li yaal rehebʼ laj Samaria, ut naabʼalebʼ keʼabʼink re. Maare kixutaanak naq xjultikoʼk re li kixye chaq chirixebʼ (Hech. 8:14, 25).

14. Chanru kituqlaak ru li chʼaʼajkilal li kiwank saʼ xyanq wiibʼ li chʼuut li jalanebʼ raatinobʼaal?

¹⁴ Naq ak xnumeʼk li Pentecostes re li chihabʼ 33, saʼ li chʼuut kiwank jun li chʼaʼajkilal chirix li tzʼeqtaanank. Naq yook chi jekʼimank li tzakahemq rehebʼ li malkaʼan, inkʼaʼ xkʼeheʼk rehebʼ li nekeʼaatinak saʼ Griego (Hech. 6:1). Maare xkʼulmank aʼin saʼ xkʼabʼaʼ li raatinobʼaalebʼ. Naq ebʼ li Apostol keʼril aʼin, saʼ junpaat xeʼxxaqabʼ wiibʼ oxibʼ li winq li kawebʼ xpaabʼal re naq teʼxjekʼi li tzakahemq. Li xkʼabʼaʼebʼ li winq aʼin wank saʼ Griego, maare rikʼin aʼin ebʼ li malkaʼan, keʼkʼojlaak xchʼool.

15. Chanru kixtzol chi timil laj Pedro rilbʼal chi junaj ru ebʼ li poyanam? (Taawil li rox jalam u saʼ xtiklajik).

¹⁵ Saʼ li chihabʼ 36, kipuktesimank li yaal saʼ chixjunil ebʼ li tenamit. Li Apostol Pedro kʼaynaq chi aatinak kaʼajwiʼ rikʼinebʼ laj Judiiy. Abʼan, naq li Yos kixye naq ebʼ laj paabʼanel juntaqʼeet teʼril chixjunil, laj Pedro kixpuktesi li yaal re jun laj puubʼ re Roma li naxkʼabʼaʼi Cornelio (taayaabʼasi Hechos 10:28, 34, 35). Chalen chaq saʼ li kutan aʼan, kiʼok chi waʼak ut chi wank rikʼinebʼ laj paabʼanel li maawaʼebʼ aj Judiiy. Abʼanan, saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, kixkanabʼ waʼak rikʼin wiibʼ oxibʼ rehebʼ li maawaʼebʼ aj Judiiy re li tenamit Antioquia (Gal. 2:11-14). Saʼ li kutan aʼan kiqʼuseʼk xbʼaan li Apostol Pablo, ut laj Pedro kixkʼulubʼa li xqʼusbʼal. Kʼaʼut naqanaw aʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ, naq kixtzʼiibʼa li xbʼeen xhu choʼq rehebʼ li rech aj paabʼanel aj Judiiy ut li maawaʼebʼ aj Judiiy re Asia Menor, kiʼaatinak rikʼin rahok chirix «chixjunilebʼ laj paabʼanel» (1 Ped. 1:1; 2:17, TNM).

16. Chanru keʼnaweʼk ru ebʼ laj paabʼanel?

¹⁶ Chʼolchʼo tzʼaqal naq, saʼ xkʼabʼaʼ li xnaʼlebʼ li Jesus, ebʼ li Apostol keʼxtzol xraabʼal li «jalan jalanq chi poyanam» (Juan 12:32, TNM; 1 Tim. 4:10, TNM). Usta keʼbʼayk bʼayaq, keʼxjal xkʼaʼuxl. Chiru li chihabʼ wiibʼ siʼeent, laj Tertuliano laj tzʼiibʼ kixjultika li nekeʼxye li maawaʼebʼ aj paabʼanel: «Kʼe reetal chanru nekeʼxra ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ ut inkʼaʼ nekeʼxuwak chi kamk saʼ xkʼabʼaʼ li rech aj paabʼanel». Naq xeʼxkʼe chirixebʼ «li akʼ yuʼam», ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel juntaqʼeet xeʼok rilbʼal ebʼ li poyanam joʼ narilebʼ li Yos (Col. 3:10, 11).

17. Chʼolobʼ rikʼin wiibʼ oxibʼ li eetalil chanru tqamichʼ saʼ li qachʼool li tzʼeqtaanank.

¹⁷ Saʼebʼ li qakutan, maare laaʼo ajwiʼ toobʼayq bʼayaq re risinkil saʼ li qachʼool li tzʼeqtaanank. Jun li qechpaabʼanel ixq re Francia naxchʼolobʼ chanru naxkʼe xqʼe chirix aʼin: «Li Jehobʼa ak xkʼut chiwu li naraj xyeebʼal li rahok, li wotzok, ut li naraj xyeebʼal xraabʼal li jalan jalanq chi poyanam. Abʼan toj yookin xtzolbʼal chanru xqʼaxbʼal li tzʼeqtaanank, ut wank sut  nachʼaʼajkoʼk chiwu. Joʼkan naq, inkʼaʼ ninkanabʼ tijok chirix aʼin». Jun li qechpaabʼanel ixq li wank España yook xnumsinkil jun li naʼlebʼ joʼ aʼin. Naxye: «Toj yookin xkʼebʼal inqʼe chi risinkil saʼ linchʼool li xikʼ ilok li nawekʼa chirixebʼ li jalanebʼ xtenamit. Naabʼal sut ninruuk xqʼaxbʼal, abʼan toj tinkʼe inchʼool chirix. Sa linchʼool xbʼaan naq wankin saʼ jun li junkabʼal li wank saʼ junajil, saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa». Re xnawbʼal chanru wanko chiqajunqal tento tqatzʼil qix. Ma toj wank wiibʼ oxibʼ li tzʼeqtaanank li tento tqamichʼ saʼ li qachʼool, joʼ keʼxbʼaanu ebʼ li qechpaabʼanel aʼin?

18, 19. a) Kʼaʼut tento tqakʼulebʼ chi sa qachʼool li jalan jalanq chi poyanam? b) Chanru tooruuq xyuʼaminkil aʼin?

¹⁸ Us naq tqajultika naq junxil chiqajunilo jwal najt wanko chaq chiru li Yos (Efes. 2:12). Abʼan li Jehobʼa xooxkʼam chaq «rikʼin xkʼaamal li rahok» (Os. 11:4, TNM; Juan 6:44). Ut li Kriist xooxkʼul chi anchal xchʼool. Kixte chiqu li okebʼaal re naq toowanq saʼ xyanq li xjunkabʼal li Yos (taayaabʼasi Romanos 15:7). Wi chi joʼkan xooxkʼul li Jesus usta laaʼo aj maak, chanru tooruuq xtzʼeqtaanankilebʼ li junchʼol?

¹⁹ Naq yooq chaq chi nachʼok rosoʼjik li maaʼusilal, chʼolchʼo naq tnumtaaq li jachok ibʼ, li tzʼeqtaanank ut li xikʼ ilok (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Abʼan ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa naqasikʼ «li choxahil naʼlebʼ», li juntaqʼeet naril chixjunilebʼ ut naxkʼut li tuqtuukilal (Sant. 3:17, 18). Nasahoʼk qachʼool chi wank choʼq ramiiwebʼ li nekeʼchalk saʼ jalan chik naʼaj, xkʼulubʼankil li xwanjikebʼ joʼ ajwiʼ xtzolbʼal tana li raatinobʼaalebʼ. Wi tqabʼaanu, li qatuqtuukilal chanchanaq «joʼ junaq nimaʼ» ut li qatiikilal chanchanaq joʼ «xnimal li xkawil roq li palaw» (Is. 48:17, 18).

20. Kʼaru nakʼulmank naq li rahok naxjal li qakʼaʼuxl ut li qachʼool?

²⁰ Li qechpaabʼanel re Australia li xooʼaatinak chirix saʼ li raqal 6 naxye chanru kikʼanjelak chiru xtzolbʼal li Santil Hu. Naxye: «Xtehonk chiwu li rokebʼaal li tzʼaqal nawom. Xwekʼa naq xʼakʼoʼk linchʼool ut linkʼaʼuxl. Xwil chanru xʼok chi elk chi timil timil li xikʼ ilok ut li tzʼeqtaanank li wank toj saʼ xchamal linchʼool». Ut li qechpaabʼanel re Canada naxye naq anaqwan naxkʼe reetal naq «ebʼ li poyanam xikʼ nekeʼilok xbʼaan naq maakʼaʼ nekeʼxnaw chirixebʼ li jalanebʼ xtenamit» ut naq «li xnaʼlebʼebʼ li poyanam moko nachalk ta saʼ xkʼabʼaʼ li naʼaj bʼarwiʼ xeʼyoʼlaak chaq». Joʼkan bʼiʼ, kisumlaak rikʼin jun li rechpaabʼanel li naʼaatinak saʼ Ingles. Ebʼ li eetalil aʼin naxkʼut naq li rahok li naxyuʼami li tzʼaqal aj paabʼanel inkʼaʼ naʼosoʼk, najunajink ut naxqʼax ru li tzʼeqtaanank.