NAʼLEBʼ RE TZOLOK 23
Qakʼehaq reetal re naq maaʼani tooxbʼalaqʼi
«Chekʼe reetal, maaʼani chiraʼlenq eere rikʼin bʼalaqʼ aj naʼlebʼ li maakʼaʼ rajbʼal, yal xyehomebʼ li winq» (COL. 2:8).
BʼICH 96 El libro de Dios es un tesoro
RUʼUJIL LI TZOLOM *
1. Joʼ naxye saʼ Colosenses 2:4, 8, chanru naxyal taqlank saʼ li qakʼaʼuxl laj Tza?
LAJ Tza naraj naq tqatzʼeqtaana li Jehobʼa. Re xbʼaanunkil aʼin, naxyal xtakchiʼinkil li qakʼaʼuxl. Relik chi yaal, naxyal taqlank saʼ li qakʼaʼuxl re naq tookʼoxlaq joʼ naraj aʼan. Naroksi li naqarahi ru re qabʼalaqʼinkil ut qaqʼunbʼesinkil re naq tqataqe (taayaabʼasi Colosenses 2:4, 8).
2, 3. a) Kʼaʼut tento tqapaabʼ li qʼusuk li natawmank saʼ Colosenses 2:8? b) Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?
2 Ma yaal naq qʼaxal wanko saʼ xiwxiwal xbʼaan naq naru nokooxbʼalaqʼi laj Tza? Yaal tzʼaqal. Qajultikaq naq li Apostol Pablo moko kixtzʼiibʼa ta li qʼusuk li natawmank saʼ Colosenses 2:8 choʼq rehebʼ li maawaʼebʼ aj paabʼanel, choʼq rehebʼ bʼan laj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru rikʼin santil musiqʼej (Col. 1:2, 5). Aʼanebʼ wankebʼ chaq saʼ xiwxiwal, ut saʼebʼ li qakutan laaʼo ajwiʼ qʼaxal wanko saʼ xiwxiwal (1 Cor. 10:12). Kʼaʼut? Xbʼaan naq laj Tza kikuteʼk chaq saʼ Ruuchichʼochʼ ut naraj xbʼalaqʼinkilebʼ laj kʼanjel chiru li Yos li inkʼaʼ nekeʼxtzʼeqtaana (Apoc. 12:9, 12, 17). Joʼkan ajwiʼ, wanko saʼebʼ li kutan bʼarwiʼ ebʼ laj maak ut ebʼ laj bʼalaqʼ yook chi numtaak «li xmaaʼusilalebʼ» (2 Tim. 3:1, 13).
3 Saʼ li tzolom aʼin tqil chanru naxyal laj Tza taqlank saʼ li qakʼaʼuxl naq naroksi li «bʼalaqʼ aj naʼlebʼ», aʼin li moko paabʼajel ta ut maakʼaʼ naʼok wiʼ. Tooʼaatinaq chirix oxibʼ li raʼal li naroksi (Efes. 6:11). Saʼ li jun chik tzolom tqatzol chanru tqakol li qakʼaʼuxl chiru li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq li xnaʼlebʼ. Abʼan, xbʼeenwa qilaq chanru naq laj Tza kixbʼalaqʼi ebʼ laj Israel naq ak xeʼok saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ ut tqil kʼaru tooruuq xtzolbʼal chirix aʼin.
LAJ TZA KIXYALEBʼ RIX RE NAQ TEʼXLOQʼONI LI PECHʼBʼIL YOS
4-6. Joʼ naxye saʼ Deuteronomio 11:10-15, kʼaru li naʼlebʼ keʼxjal laj Israel chirix li awok naq xeʼnaʼajink saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ?
4 Saʼ xlabʼal xchʼool laj Tza kixyal rixebʼ laj Israel re naq teʼxloqʼoni li pechʼbʼil yos. Naxnaw naq aajel chiruhebʼ li tzakahemq, joʼkan naq kiroksi aʼin re xyalbʼal rixebʼ. Naq ak xeʼok saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ xeʼxtzol jun akʼ naʼlebʼ re xkʼanjelankil ru li chʼochʼ. Saʼ li tenamit Ejiipt, nekeʼxtʼaqresi li chʼochʼ rikʼin li haʼ li nekeʼxtaw saʼ li nimaʼ Nilo. Abʼan, saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ maakʼaʼ junaq li chamal nimaʼ re tʼaqresink, kiʼoksimank bʼan li chuʼke ut li habʼ li naxkʼe saʼ li habʼalqʼe (taayaabʼasi Deuteronomio 11:10-15; Is. 18:4, 5). Joʼkan bʼiʼ, ebʼ laj Israel toj teʼxtzol raj chanru teʼawq. Aʼin tchʼaʼajkoʼq chiruhebʼ xbʼaan naq li nekeʼxnaw chirix li awok xeʼkamk saʼ li chaqichʼochʼ.
Chanru kiruuk laj Tza xjalbʼal li nekeʼxkʼoxla laj awinel re Israel? (Taawil li raqal 4 toj 6). *
5 Li Jehobʼa kixye rehebʼ naq kijalaak li xwanjikebʼ. Moqon xchaqʼrabʼihebʼ rikʼin jun li naʼlebʼ li chanchan tawiʼ naq inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li awk. Kixye: «Chekʼe reetal, meekʼe eeribʼ chi bʼalaqʼiik ut meetzʼeqtaana li Qaawaʼ. Mare anchal teeloqʼoni ebʼ li jalanil yos ut teehupubʼ eeribʼ chiruhebʼ» (Deut. 11:16, 17). Kʼaʼut kixye rehebʼ naq inkʼaʼ teʼxloqʼoni li pechʼbʼil yos naq yook chi aatinak rikʼinebʼ chirix li akʼ naʼlebʼ li teʼroksi saʼ li awok?
6 Li Jehobʼa naxnaw naq ebʼ laj Israel teʼaaleeq re naq teʼxtzol chanru xkʼanjelankil ru li chʼochʼ rikʼinebʼ li tenamit li wankebʼ chixkʼatq li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni li Yos. Yaal naq ebʼ laj Canaan nekeʼxnaw chiʼus chanru xkʼanjelankil ru li chʼochʼ ut ebʼ laj Israel naru nekeʼxtzol rikʼinebʼ. Abʼan xiwxiw aʼin. Li xnaʼlebʼebʼ laj Canaan naxchap ribʼ rikʼin li xloqʼoninkil ru laj Baal, nekeʼxye naq aʼan aj echal re li choxa, li nataqlank chaq re li habʼ. Li Jehobʼa inkʼaʼ kiraj naq li tikʼtiʼ aʼin tixbʼalaqʼi ebʼ laj Israel. Abʼanan, saʼ reqaj ribʼ xeʼxsikʼ xloqʼoninkil laj Baal (Num. 25:3, 5; Juec. 2:13; 1 Rey. 18:18). Chanru keʼtʼaneʼk laj Israel saʼ ruqʼ laj Tza? Qilaq.
OXIBʼ LI RAʼAL LI KIROKSI LAJ TZA RE NAQ EBʼ LAJ ISRAEL TEʼTʼANEʼQ SAʼ RUQʼ
7. Chanru kiyaleʼk rix li xpaabʼalebʼ laj Israel naq xeʼok saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ?
7 Xbʼeen, laj Tza kixnaw roksinkil li ak re, naq teʼxrahi ru saʼebʼ li xyuʼam, joʼ naq tixkʼe li habʼ ut tixtʼaqresi li chʼochʼ. Saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, chalen saʼ xraqik li po Abril toj saʼ li po Septiembre joqʼeqil naxkʼe li habʼ. Re naq chaabʼil t-elq li awimq aajel ru li habʼ li natiklaak chiru li po Octubre. Ebʼ li tenamit li wankebʼ chixkʼatq laj Israel nekeʼxkʼoxla naq aajel ru xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ re naq ebʼ li xyos teʼxtaqla chaq li habʼ li naʼajmank chiruhebʼ. Laj Tza kixchʼik saʼ xchʼoolebʼ laj Israel naq aajel ru naq teʼxkʼam re rikʼin li xnaʼlebʼebʼ li tenamit li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni li Yos re naq us teʼelq saʼebʼ li xyuʼam. Li inkʼaʼ keʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa keʼxkʼoxla naq kaʼajwiʼ chi joʼkan moko naabʼal kutan ta twanq li saqʼehil, joʼkan naq keʼxbʼaanu li naʼlebʼ saʼ xkʼabʼaʼ laj Baal.
8. Bʼar wank li xkabʼ naʼlebʼ li kiroksi laj Tza? Chʼolobʼ chanru naq kiroksi.
8 Xkabʼ, laj Tza kiroksi li narataw li xtibʼelebʼ laj Israel. Saʼ li xpaabʼal ebʼ li tenamit li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Yos wank li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ, joʼ li winq ut li ixq li nekeʼxkʼayi chaq ribʼ saʼ rochoch li xyosebʼ. Ebʼ li tenamit aʼin moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxkʼulubʼa naq li winq twanq rikʼin li rechwinqilal malaj li ixq rikʼin li rech-ixqilal ut jalan jalanq chik li muxuk ibʼ, nekeʼxye bʼan naq maakʼaʼ reekʼ xyuʼaminkil (Deut. 23:17, 18; 1 Rey. 14:24). Keʼxkʼoxla naq chixjunil aʼin tkʼanjelaq re naq ebʼ li xyos teʼxbʼaanu naq qʼemaq ru li chʼochʼ. Naabʼalebʼ aj Israel xeʼqʼunbʼesiik ru xbʼaan li tzʼiʼbʼeetalil li nekeʼxyuʼami li tenamit li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Yos, ut xeʼok chi kʼanjelak chiruhebʼ li pechʼbʼil yos. Relik chi yaal, xeʼxqʼaxtesi ribʼ saʼ ruqʼ laj Tza.
9. Joʼ naxye saʼ Oseas 2:16, 17, chanru kixmoy ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa laj Tza?
9 Laj Tza kiroksi jun li rox raʼal: kixmoy ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Saʼ xkutankil li propeet Jeremias, li Jehobʼa kixye naq ebʼ li bʼalaqʼ aj propeet xeʼxbʼaanu naq teʼsachq saʼ xchʼool ebʼ laj Israel li xkʼabʼaʼ li Yos ut choʼq reqaj teʼroksi li xkʼabʼaʼ laj Baal (Jer. 23:27, TNM). Chanchan tawiʼ naq ebʼ laj Israel xeʼxkanabʼ roksinkil li xkʼabʼaʼ li Yos ut xeʼok roksinkil li xkʼabʼaʼ laj Baal, li naraj xyeebʼal: eechal e. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, keʼsach saʼ xchʼoolebʼ li xmoos li Yos li xjalanil li Jehobʼa rikʼin laj Baal ut chi joʼkan moko kichʼaʼajkoʼk ta chiruhebʼ xjunajinkil li nekeʼxbʼaanu re xloqʼoninkil laj Baal rikʼin li xloqʼoninkil ru li Jehobʼa (taayaabʼasi Oseas 2:16, 17, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, [Wy]. Akʼ tzʼiibʼ. Taawil taqʼa). *
LI RAʼAL LI NAROKSI LAJ TZA SAʼEBʼ LI QAKUTAN
10. Kʼaru li raʼal naroksi laj Tza saʼebʼ li qakutan?
10 Saʼebʼ li qakutan, juntaqʼeet ajwiʼ li raʼal li naroksi laj Tza. Nekeʼtʼaneʼk saʼ ruqʼ li kristiʼaan naq naroksi li ak re, naq teʼxrahi ru saʼebʼ li xyuʼam, naxkʼut li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ ut naxmoy ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Xbʼeenwa qatzʼilaq rix chanru naxmoy ru li xkʼabʼaʼ li Yos.
11. Chanru naq laj Tza naxmoy ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa?
11 Laj Tza naxmoy ru li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Naq ak xeʼkamk li Xʼapostol li Jesus, wiibʼ oxibʼ li nekeʼxkʼe ribʼ choʼq aj paabʼanel xeʼok xjekʼinkil li bʼalaqʼil kʼutum (Hech. 20:29, 30; 2 Tes. 2:3). Ebʼ li winq aʼin, li keʼxtzʼeqtaana li Yos, xeʼok xmoybʼal ru li xkʼabʼaʼ li jun chi tzʼaqal Yos. Jun eetalil, xeʼxkanabʼ roksinkil li xkʼabʼaʼ li Yos saʼ li Santil Hu ut xeʼxkʼe choʼq reqaj «Qaawaʼ» malaj jalan chik li uuchil kʼabʼaʼej. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, li naril xsaʼ li Santil Hu nachʼaʼajkoʼk chaq chiru xnawbʼal li xjalanil li Yos rikʼin li junchʼol chi «qaawaʼ» li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu (1 Cor. 8:5). Keʼroksi li aatin, «Qaawaʼ» naq keʼaatinak chirix li Jehobʼa ut naq keʼaatinak chirix li Jesus, ut aʼin kixchʼaʼajki xtawbʼal ru naq li Yos moko juntaqʼeet ta rikʼin li Ralal ut naq jalan xwankilebʼ (Juan 17:3). Saʼ li naʼlebʼ aweʼ li moko chʼolchʼo ta ru chalenaq li oxibʼ chiribʼil, jun li naʼlebʼ li moko naxkʼut ta li Santil Hu. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, naabʼalebʼ nekeʼxkʼoxla naq moko naru ta xnawbʼal ru li Yos ut naq li xkʼabʼaʼ maaʼani nanawok re. Nimla tikʼtiʼ tzʼaqal aʼin! (Hech. 17:27).
Chanru naroksi laj Tza li bʼalaqʼil paabʼal re xkʼutbʼal li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ li narataw li tibʼelej? (Taawil li raqal 12). *
12. a) Kʼaru naxkʼut li bʼalaqʼil paabʼal? b) Joʼ naxye saʼ Romanos 1:28-31, kʼaru naxkʼam chaq aʼin?
12 Laj Tza naroksi li narataw li tibʼelej. Saʼ xkutankilebʼ laj Israel, laj Tza kiroksi li bʼalaqʼil paabʼal re naq teʼxyuʼami li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ. Saʼebʼ li qakutan laj Tza yook ajwiʼ xbʼaanunkil aʼin. Li bʼalaqʼil paabʼal naxkʼulubʼa li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ ut naxyal ajwiʼ xkʼutbʼesinkil naq maakʼaʼ reekʼ xyuʼaminkil. Joʼkan bʼiʼ, naabʼal li nekeʼxye naq nekeʼkʼanjelak chiru li Yos xeʼxtzʼeqtaana li xchaabʼil naʼlebʼ. Kʼaru kixkʼam chaq aʼin? Li Apostol Pablo kiʼaatinak chirix aʼin saʼ li hu li kixtzʼiibʼa rehebʼ laj Roma (taayaabʼasi Romanos 1:28-31). Saʼ xyanq «li moko uxk [ta] naraj» wank chixjunil li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ, naʼokenk li nekeʼwank rikʼin rechwinqilal malaj rech-ixqilal (Rom. 1:24-27, 32; Apoc. 2:20). Relik chi yaal, qʼaxal wank xwankil naq tqapaabʼ li naʼlebʼ li natawmank saʼ li Santil Hu.
13. Bʼar wank li jun chik raʼal li naroksi laj Tza?
13 Laj Tza naroksi li ak re, naq tqarahi ru saʼ li qayuʼam. Ak re, naq naqaj xwenteninkil qibʼ ut xwenteninkil li qajunkabʼal. Ut naqaj xkawresinkil qibʼ chiʼus re xbʼaanunkil aʼin (1 Tim. 5:8). Chanru naqabʼaanu? Naʼajmank naq tooxik saʼ li tzolebʼaal ut chaabʼilaqo joʼ aj tzolonel. Abʼan, weent tqabʼaanu. Saʼ naabʼal chi tenamit, saʼebʼ li tzolebʼaal moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxkʼut chiruhebʼ li nekeʼtzolok li tkʼanjelaq saʼebʼ li xyuʼam, nekeʼxkʼut ajwiʼ li xnaʼlebʼebʼ li winq. Nekeʼxchʼik saʼ xkʼaʼuxebʼ naq maakʼaʼ li Yos ut naq teʼxtzʼeqtaana li Santil Hu. Nayeemank rehebʼ naq chixjunil xyoʼlaak xjunes ut naq kaʼajwiʼ li seebʼebʼ xchʼool nekeʼxpaabʼ aʼin (Rom. 1:21-23). Ebʼ li naʼlebʼ aʼin nekeʼraj numtaak saʼ xbʼeen «li xnimal ru xnaʼlebʼ» li Yos (1 Cor. 1:19-21; 3:18-20).
14. Kʼaru naxkʼut li xnaʼlebʼebʼ li winq?
14 Li xnaʼlebʼebʼ li winq nekeʼxtzʼeqtaana malaj nekeʼxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos. Inkʼaʼ naxkʼe chi naweʼk li naruuchi li xsantil musiqʼej li Yos, naxkʼe bʼan chi naweʼk li «kʼaru nachalk rikʼin li tzʼejwalej» (Gal. 5:19-23). Ut aʼin naxkʼam chaq li qʼetqʼetil ut li nimobʼresink ibʼ, joʼkan naq ebʼ li kristiʼaan junes rehebʼ nekeʼraj (2 Tim. 3:2-4). Li naʼlebʼ aʼin inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li qʼunil ut chaabʼil naʼlebʼ li naraj li Jehobʼa naq tqayuʼami (2 Sam. 22:28). Kʼaru nekeʼxkʼul wiibʼ oxibʼ li qechpaabʼanel li nekeʼxik saʼ li nimla tzolebʼaal? Naq li xnaʼlebʼebʼ li winq ut maawaʼ li xnaʼlebʼ li Yos, naxpakʼ li xkʼaʼuxebʼ. Qilaq jun eetalil.
Chanru teʼruuq xpoʼbʼal li qakʼaʼuxl li xnaʼlebʼebʼ li winq? (Taawil li raqal 14 toj 16). *
15, 16. Kʼaru naqatzol rikʼin li kixkʼul jun qechpaabʼanel ixq?
15 Jun li qechpaabʼanel ixq li naxqʼax oʼlaju chihabʼ rokik chi xkʼebʼal chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Yos, naxseeraqʼi: «Ak xkubʼeek chaq inhaʼ joʼ aj Testiiw ut wilom saʼebʼ li qahu ut wabʼihom chirix li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq xik saʼ li nimla tzolebʼaal. Abʼan maakʼaʼ xwaj re. Xinkʼoxla naq li naʼlebʼ aʼin moko choʼq we ta». Kʼaru li chʼaʼajkilal kixtaw? Aʼan naxye: «Lintzolbʼal naxmaqʼ chiwu naabʼal li hoonal ut tento tinkʼe inqʼe, maakʼaʼ chik inhoonal re tijok chiru li Jehobʼa joʼ ninbʼaanu chaq junxil; tawajenaqin chaq ut inkʼaʼ chik sa inchʼool naq ninʼaatinak chirix li Santil Hu saʼ li puktesink, lubʼlukin joʼkan naq inkʼaʼ chik ninruuk xkawresinkil wibʼ chiʼus choʼq re li chʼutam. Xinkʼe reetal naq xkʼebʼal inchʼool saʼ li nimla tzolebʼaal yook xsachbʼal linwanjik chiru li Jehobʼa. Us tana naq saʼ li hoonal aʼan xinkʼe reetal naq tento tinkanabʼ li nimla tzolebʼaal. Ut joʼkan xinbʼaanu».
16 Chanru kijalaak li xkʼaʼuxl xbʼaan li tzolok? Aʼan naxsume: «Ninxutaanak xyeebʼal naq li nimla tzolebʼaal kixkʼut chiwu xwechʼinkil li junchʼol, xbʼeen xbʼeen li wechpaabʼanel; roybʼeninkil naq inkʼaʼ teʼpaltoʼq, ut naq tinnajtoʼq rikʼinebʼ. Naabʼal li hoonal kiʼajmank chiwu re naq tinjal wiʼ chik linnaʼlebʼ. Li xinkʼul saʼ linyuʼam kixkʼut chiwu naq xiwxiw tzʼaqal naq maakʼaʼ tqaj re li qʼusuk li naxkʼe li qachoxahil Yuwaʼ saʼ xkʼabʼaʼ li xmolam. Li Jehobʼa naxnaw chiʼus chanru linchʼool, laaʼin inkʼaʼ. Wi xinʼabʼink raj chiru xinkol raj wibʼ chiru naabʼal li chʼaʼajkilal!».
17. a) Chirix kʼaru tqakawresi qachʼool? b) Chirix kʼaru t-aatinaq li jun chik tzolom?
17 Qakawresihaq li qachʼool re naq maajunwa tootʼaneʼq saʼ ruqʼ laj Tza xbʼaan li «bʼalaqʼ aj naʼlebʼ li maakʼaʼ rajbʼal» li wank saʼ li xruuchichʼochʼ. Junelik qakolaq qibʼ chiru li xraʼal (1 Cor. 3:18; 2 Cor. 2:11). Maajunwa bʼiʼ tqakanabʼ naq aʼan tsachoq re saʼ qachʼool ani li Jehobʼa ut chanru naraj naq tookʼanjelaq chiru. Qayuʼamiiq li chaabʼil naʼlebʼ li naxkʼe li Yos.Ut miqakanabʼ naq laj Tza tooxkʼam chi xqʼetbʼal li xchaqʼrabʼ li Yos. Abʼanan, kʼaru tooruuq xbʼaanunkil wi naqakʼe reetal naq ak yook chi taqlank saʼ qabʼeen li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ? Li jun chik tzolom tixkʼut chiqu chanru tooxtenqʼa ajwiʼ li Raatin li Yos re xjukʼbʼal li naʼlebʼ ut li bʼaanuhom li naroksi saʼ «chixjunil li xkʼanjel li maaʼus» (2 Cor. 10:4, 5).
BʼICH 49 Alegremos el corazón de Jehová
^ párr. 5 Laj Tza naxnaw chiʼus chanru xbʼalaqʼinkilebʼ li poyanam. Naxbʼaanu naq naabʼalebʼ teʼxkʼoxla naq maaʼani nataqlank rehebʼ, abʼan relik chi yaal naq wankebʼ rubʼel roq rubʼel ruqʼ. Li tzolom aʼin tixtzʼil rix li naxbʼaanu laj Tza re xbʼalaqʼinkilebʼ li kristiʼaan.
^ párr. 9 Oseas 2:16, 17: «Ut inkʼaʼ chik tixye: “At Baal, laaʼat laj eechal we.” Tixye bʼan we: “at inbʼeelom.” Laaʼin tin-isiinq re saʼ xchʼool lix kʼabʼaʼebʼ laj Baal. Ut maa jun sut chik tixpatzʼ xkʼabʼaʼebʼ».
^ párr. 49 XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U. Ebʼ laj Canaan nekeʼxyal xqʼunbʼesinkil ebʼ laj Israel re naq teʼxjunaji ribʼ rikʼinebʼ chi xloqʼoninkil laj Baal ut chi xbʼaanunkil li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ.
^ párr. 52 XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U. Jun esil re jun li Iglees naxye naq nekeʼxkʼulubʼa li winq li nekeʼwank rikʼin rechwinqilal malaj li ixq li nekeʼwank rikʼin rech-ixqilal.
^ párr. 54 XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U. Jun li saaj aj paabʼanel yook chi tzolok saʼ li nimla tzolebʼaal. Naq narabʼi laj kʼutunel chi xyeebʼal naq ebʼ laj chamal nawom ut ebʼ li nimla kʼanjelobʼaal chʼiichʼ li wank rikʼinebʼ naru naxtuqubʼ ru li xchʼaʼajkilal ebʼ li poyanam, naxik xchʼool chirix li narabʼi ut joʼkan ajwiʼ ebʼ li rechtzolom. Moqon, saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl naʼok chi wechʼink ut maakʼaʼ naraj re li nayeemank.
