NAʼLEBʼ RE TZOLOK 12
Qakʼehaq qachʼool chirix li nekeʼrekʼa li junchʼol
«Chexwanq chejunilex chi junaq ru leenaʼlebʼ, chetoqʼobʼa eeru cheribʼil eeribʼ» (1 PED. 3:8).
BʼICH 90 Animémonos unos a otros
RUʼUJIL LI TZOLOM *
1. Joʼ naxchʼolobʼ 1 Pedro 3:8, kʼaʼut naq nawulak chiqu wank rikʼinebʼ li nekeʼxkʼe xchʼool chirix li naqekʼa ut chirix li naqakʼul?
CHIQAJUNILO nawulak chiqu wank rikʼinebʼ li nekeʼxkʼe xchʼool chirix li naqekʼa ut chirix li naqakʼul. Ebʼ li kristiʼaan aʼin nekeʼxkʼe xqʼe chi xtawbʼal ru li naqakʼoxla ut li naqekʼa. Nekeʼxkʼe reetal li aajel ru chiqu ut nekeʼxyeechiʼi qatenqʼankil usta maajiʼ naqapatzʼ rehebʼ. Naqoxloqʼihebʼ li nekeʼxtaw ru li naqakʼul malaj nekeʼxtoqʼobʼa qu, * joʼ naxye saʼ 1 Pedro 3:8: (yaabʼasi).
2. Kʼaʼut naq maare tchʼaʼajkoʼq chiqu xkʼutbʼesinkil naq naqataw ru li nekeʼxkʼul li junchʼol?
2 Chiqajunilo laj paabʼanel naqaj xkʼutbʼesinkil naq naqataw ru li nekeʼxkʼul li junchʼol. Abʼanan, li xyaalalil aʼan naq maare nachʼaʼajkoʼk chiqu xkʼutbʼesinkil li naʼlebʼ aʼin. Kʼaʼut? Xbʼaan naq chiqajunilo aj maak ut ak re, naq naqakʼoxla qibʼ qajunes, joʼkan naq tento tqayal qaqʼe chi xkʼutbʼesinkil (Rom. 3:23). Maare chʼaʼaj chiqu xbʼaan naq joʼkan tzolbʼilo chaq ut saʼ xkʼabʼaʼ li xqakʼul saʼ li qayuʼam. Joʼkan ajwiʼ, maare tooʼoq xkʼambʼal qe rikʼin li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq saʼ rosoʼjikebʼ li kutan naabʼalebʼ maakʼaʼ nekeʼraj re li junchʼol, junes nekeʼxra ribʼ (2 Tim. 3:1, 2). Kʼaru tooxtenqʼa chi xqʼaxbʼal ru ebʼ li naʼlebʼ aʼin ut xkʼebʼal qachʼool chirixebʼ li kristiʼaan?
3. a) Kʼaru tooxtenqʼa chi xkʼutbʼesinkil naq nokootawok u? b) Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?
3 Xkʼambʼal qe rikʼin li Jehobʼa ut li Jesukriist, li Ralal, tooxtenqʼa chi xkʼutbʼesinkil chiʼus li tawok u. Li Jehobʼa aʼan Xyosil li rahok ut naxkʼe qe jun xnimal ru eetalil (1 Juan 4:8). Li Jesus chi tzʼaqal re ru kixkʼutbʼesi li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ (Juan 14:9). Naq li Jesus kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kixkʼutbʼesi naq ebʼ li poyanam nekeʼruuk xtoqʼobʼankil ru li junchʼol. Saʼ li tzolom aʼin, xbʼeenwa tqatzʼil rix chanru keʼxkʼutbʼesi li Jehobʼa ut li Jesus naq nekeʼxkʼe xchʼool chirix li nekeʼrekʼa li junchʼol. Ut moqon chik tqil chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼinebʼ.
LI EETALIL LI NAXKʼE LI JEHOBʼA CHIRIX LI TAWOK U
4. Chanru naxkʼutbʼesi Isaias 63:7-9 naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chirix li nekeʼrekʼa li xmoos?
4 Li Santil Hu naxye naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chirix li nekeʼrekʼa laj kʼanjel chiru. Jun eetalil, qilaq chanru kirekʼa ribʼ naq ebʼ laj Israel keʼxkʼul li rahilal. Li Raatin li Yos naxye: «Kiyotʼeʼ xchʼool li qaawaʼ xbʼan li raylal li yookebʼ chixkʼulbʼal ebʼ laj Israel» (taayaabʼasi Isaias 63:7-9, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, [Wy]. Akʼ tzʼiibʼ. Taawil taqʼa). * Moqon, li Jehobʼa kixye saʼ xkʼabʼaʼ li propeet Zacarias naq nekeʼxrahobʼtesi li xtenamit, chanchan tawiʼ naq aʼan yookebʼ xrahobʼtesinkil. Kixye rehebʼ li xmoos: «Ani taarahoʼtesinq eere, tinxrahobʼtesi ajwiʼ laaʼin» (Zac. 2:8). Kʼajoʼ xchaqʼalil ru xnawbʼal joʼnimal naxkʼe xchʼool li Yos chirix li xtenamit!
Li Jehobʼa kixtoqʼobʼa ruhebʼ laj Israel joʼkan naq kirisihebʼ rubʼel xwankil laj Egipto. (Taawil li raqal 5).
5. Kʼe jun eetalil chirix li ak xbʼaanu li Jehobʼa re xtenqʼankil li xmoos naq nekeʼrahobʼtesiik.
5 Naq ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos nekeʼrahobʼtesiik, aʼan moko yal ta naxtoqʼobʼa ruhebʼ, naʼokenk bʼan re xtenqʼankilebʼ. Qilaq jun li eetalil. Naq laj Israel wankebʼ chaq choʼq moos aran Egipto, li Jehobʼa kirekʼa li xrahilalebʼ, ut aʼin kiʼekʼasink re chi xkolbʼalebʼ. Kixye re laj Moises: «Ak xwil chi us li xnimal xrahilal lintenamit [...]; xwabʼi li xkawil yaabʼebʼ [...]. Ak ninnaw li xrahilalebʼ. Joʼkan naq xinkubʼe chaq chi xkolbʼalebʼ saʼ ruqʼebʼ laj Ejiipt» (Ex. 3:7, 8). Saʼ xkʼabʼaʼ naq naxtoqʼobʼa ruhebʼ, kirisihebʼ rubʼel xwankil laj Egipto. Naq ak xnumeʼk siʼeent chi chihabʼ ut wankebʼ chik saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, keʼrahobʼtesiik xbʼaan li xikʼ nekeʼilok rehebʼ. Kʼaru kirekʼa li Yos? Li Santil Hu naxye naq «naxtoqʼobʼa ruhebʼ li nekeʼtzʼuyink» xbʼaan li nekeʼtawasink ut nekeʼrahobʼtesink rehebʼ. Jun sut chik, li toqʼobʼank u kiʼekʼasink re chi xtenqʼankilebʼ, ut kiroksi ebʼ aj raqol aatin re xkolbʼalebʼ saʼ ruqʼ li xikʼ naʼilok rehebʼ (Juec. 2:16, 18).
6. Seeraqʼi jun eetalil bʼarwiʼ li Jehobʼa kixkʼe saʼ ru li narekʼa jun li xmoos li moko us ta yook chi naʼlebʼak.
6 Li Jehobʼa naxkʼe saʼ ru li nekeʼrekʼa li xmoos usta ebʼ aʼin inkʼaʼ nekeʼnaʼlebʼak chiʼus. Qilaq li kikʼulmank rikʼin li propeet Jonas. Li Yos kixtaqla laj Jonas chi xpuktesinkil naq aʼan traqoq aatin saʼ xbʼeen li tenamit Ninive. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq xeʼxyotʼ xchʼool, li Yos kixkuyebʼ xmaak. Aʼin kixchiqʼ xjosqʼil laj Jonas, joʼkan naq «kʼajoʼ naq kijosqʼoʼk» xbʼaan naq li xpropesiiy inkʼaʼ kitzʼaqlok ru. Abʼan li Jehobʼa inkʼaʼ kijosqʼoʼk rikʼin laj Jonas ut kixtenqʼa re naq tixjal li xkʼaʼuxl (Jon. 3:10–4:11). Saʼ xnumikebʼ li kutan, laj Jonas kixtaw ru li kikʼulmank, ut li Yos kixbʼaanu naq ttzʼiibʼamanq li kixkʼul re naq tqataw rusilal (Rom. 15:4). *
7. Chanru naxkʼojobʼ qachʼool xnawbʼal li ak xbʼaanu li Jehobʼa chirixebʼ li xmoos?
7 Li kixbʼaanu li Jehobʼa saʼ li hoonal aʼin ut saʼ jalan chik qʼehil naxkʼut chiqu naq aʼan naxtaw ru li nekeʼrekʼa laj kʼanjel chiru. Naxnaw li rahilal ut li rahobʼtesiik li naqakʼul chiqajunqal. Naxnaw chiʼus «kʼaru wank saʼ xchʼool li winq ut li ixq» (2 Cron. 6:30). Naxtaw ru li wank saʼ xchamal li qakʼaʼuxl ut li qekʼahom, joʼ ajwiʼ li inkʼaʼ tooruuq xbʼaanunkil. Ut naxyeechiʼi qe naq inkʼaʼ tixkanabʼ naq tooʼaaleeq wi inkʼaʼ chik tooruuq xkuybʼal (1 Cor. 10:13). Peʼyaal naq naxkʼojobʼ qachʼool xnawbʼal aʼin?
LI EETALIL LI NAXKʼE LI JESUS CHIRIX LI TAWOK U
8-10. Kʼaru tawiʼ li naʼlebʼ kiʼekʼasink re li Jesus chi xkʼebʼal xchʼool chirixebʼ li kristiʼaan?
8 Naq li Jesus kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kixkʼutbʼesi naq qʼaxal naxkʼe xchʼool chirixebʼ li kristiʼaan ut oxibʼ tana li naʼlebʼ kiʼekʼasink re chi xbʼaanunkil aʼin. Xbʼeen, joʼ ak xqil, kixkʼutbʼesi chi tzʼaqal re ru li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ. Joʼ li Jehobʼa, li Jesus kixraheb ajwiʼ li kristiʼaan. Usta kisahoʼk xchʼool naq kixtenqʼa li Xyuwaʼ chi xyobʼtesinkil chixjunil li kʼaʼaq re ru, abʼan kisahoʼk tzʼaqal saʼ xchʼool rikʼin li ralal xkʼajol li winq (Prov. 8:31). Li rahok kiʼekʼasink re chi xkʼebʼal xchʼool chirix li nekeʼrekʼa li poyanam.
9 Xkabʼ, joʼ li Jehobʼa, li Jesus naxnaw li wank saʼ xchʼoolebʼ li qas qiitzʼin, malaj, naxnaw li nekeʼxrahi ru ut li nekeʼrekʼa (Mat. 9:4; Juan 13:10, 11). Joʼkan bʼiʼ, wi naril naq ra saʼ xchʼoolebʼ ut lunluukebʼ, li toqʼobʼank u kiʼekʼasink re chi xkʼojobʼankil ebʼ li xchʼool (Is. 61:1, 2; Luc. 4:17-21).
10 Rox, li Jesus kixnumsi ajwiʼ wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal li nekeʼxkʼul chaq ebʼ li kristiʼaan. Jun eetalil, chanchan tawiʼ naq kikʼiik saʼ jun li junkabʼal li moko bʼihom ta. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kikʼanjelak rikʼin laj Jose, li xkabʼ xyuwaʼ, kixtzol xbʼaanunkil li kawil kʼanjel (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Ut kirekʼa tana li rahilal li naxkʼam chaq naq nakamk junaq li qech-alal malaj qamiiw, xbʼaan naq laj Jose maare kikamk wiibʼ oxibʼ chihabʼ naq maajiʼ naxtikibʼ li xkʼanjel chiru li Yos. Joʼkan ajwiʼ, kixnaw chanru wank rikʼin li junkabʼal naq inkʼaʼ nekeʼpaabʼank (Juan 7:5). Li jalan jalanq chi naʼlebʼ li kixkʼul kitenqʼank re chi xtawbʼal ru li nachʼaʼajkink ut li nekeʼrekʼa li kristiʼaan.
Li Jesus naxtoqʼobʼa ru jun li tzʼap xik, joʼkan naq narisi saʼ xyanqebʼ li kristiʼaan ut naxkʼirtasi (Taawil li raqal 11).
11. Joqʼe kixkʼutbʼesi chi tzʼaqal li Jesus naq naxtoqʼobʼa ruhebʼ li junchʼol? (Taawil li jalam u chiru li hu).
11 Saʼebʼ li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu li Jesus kikʼutunk tzʼaqal naq naxtaw ru li nekeʼxkʼul li junchʼol. Moko minbʼil ta ru chi xbʼaanunkil, kixbʼaanu bʼan saʼ xkʼabʼaʼ naq naxtoqʼobʼa ru li ra wankebʼ (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Jun eetalil, qakʼoxlaq kʼaru yook rekʼankil naq kirisi li winq li tzʼap xik saʼ xyanqebʼ li tenamit re xkʼirtasinkil xchʼina junes, malaj, naq kixwaklesi chi yoʼyo li xyum jun li malkaʼan li jun ajwiʼ chiru (Mar. 7:32-35; Luc. 7:12-15). Li Jesus kixtoqʼobʼa ruhebʼ li kristiʼaan aʼin ut kiraj xtenqʼankilebʼ.
12. Joʼ naxye saʼ Juan 11:32-35, chanru kixkʼutbʼesi li Jesus naq kixtoqʼobʼa ru li xMarta ut li xMaria?
12 Naq kikamk laj Lazaro, li Jesus kixtoqʼobʼa ru li xMarta ut li xMaria, ebʼ li ranabʼ laj Lazaro. Naq kiril naq ra wankebʼ, «kiʼok chi yaabʼak» (taayaabʼasi Juan 11:32-35). Moko kaʼaj tawiʼ kiyaabʼak saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ chik tril li ramiiw, xbʼaan naq chʼolchʼo chiru naq tixwaklesi wiʼ chik yoʼyo. Kiyaabʼak xbʼaan naq kiril li rahilal li yookebʼ xkʼulbʼal li xMarta ut li xMaria.
13. Kʼaʼut naxwaklesi qachʼool xnawbʼal naq li Jesus kitoqʼobʼank u?
13 Moko chanchano ta li Jesus xbʼaan naq laaʼo aj maak. Abʼan, naqataw rusilal naq naqatzol li toqʼobʼank u li kixkʼutbʼesi. Naqara saʼ xkʼabʼaʼ naq kixtaw ru li naxkʼul li junjunq chi kristiʼaan (1 Ped. 1:8). Naxwaklesi qachʼool xnawbʼal naq anaqwan wank joʼ Awabʼej saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos ut naq chi seebʼ trisi chixjunil li rahilal. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kiwank joʼ winq, naxnaw chanru risinkil chixjunil li rahilal li naxkʼam chaq li xʼawabʼejilal laj Tza. Kʼajoʼ nasahoʼk qachʼool naq li Qaʼawabʼej «naxnaw ruxtaanankil ut xtoqʼobʼankil qu» (Heb. 2:17, 18; 4:15, 16).
QAKʼAMAQ QE RIKʼIN LI JEHOBʼA UT LI JESUS
14. Saʼ xkʼabʼaʼ li naxye saʼ Efesios 5:1, 2, kʼaru naʼalaak saʼ qachʼool xbʼaanunkil?
14 Naq naqatzʼil rix li eetalil li nekeʼxkʼe li Jehobʼa ut li Jesus, naʼalaak saʼ qachʼool xtawbʼal ru li nekeʼxkʼul li junchʼol (taayaabʼasi Efesios 5:1, 2). Yaal naq inkʼaʼ nokooruuk xnawbʼal li wank saʼ xchʼoolebʼ li qas qiitzʼin, abʼan naru naqayal qaqʼe chi xtawbʼal ru li nekeʼrekʼa ut li naʼajmank chiruhebʼ (2 Cor. 11:29). Laaʼo moko nokoonaʼlebʼak ta joʼ li qʼetqʼet aj ruuchichʼochʼ aʼin, naqayal bʼan qaqʼe chi xyuʼaminkil li kixye li Apostol Pablo: «Maaʼani chixsikʼ li us kaʼajwiʼ choʼq re xjunes, chixsikʼaq aj bʼan wiʼ choʼq rehebʼ li ras riitzʼin» (Filip. 2:4).
(Taawil li raqal 15 toj 19). *
15. Anihebʼ xbʼeen xbʼeen teʼxkʼutbʼesi li toqʼobʼank u?
15 Li cheekel winq aʼanebʼ li xbʼeen xbʼeen li teʼxkʼutbʼesi li toqʼobʼank u. Nekeʼxnaw naq li Jehobʼa traqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ aʼ yaal chanru teʼril ebʼ li xkarneer li Yos li kʼebʼilebʼ saʼ ruqʼ (Heb. 13:17). Re naq teʼruuq xtenqʼankil li rechpaabʼanel, tento naq teʼxtaw ru li nekeʼxkʼul. Chanru teʼxkʼutbʼesi?
16. Kʼaru nekeʼxbʼaanu li cheekel winq li nekeʼtawok u, ut kʼaʼut wank xwankil aʼin?
16 Ebʼ li cheekel winq li nekeʼtawok u nekeʼxkʼe xhoonal re wank rikʼinebʼ li rechpaabʼanel. Nekeʼxbʼaanu rehebʼ li patzʼom ut moqon nekeʼrabʼi chi anchalebʼ xchʼool ut saʼ tuulanil. Aajel ru xbʼaanunkil aʼin naq jun rehebʼ li xkarneer li Jehobʼa li jwal raaro xbʼaan, naraj xyeebʼal kʼaru wank saʼ xchʼool, abʼan inkʼaʼ naxtaw raatin re xchʼolobʼankil (Prov. 20:5). Naq ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe xhoonal re wank rikʼinebʼ li rechpaabʼanel, chiribʼilebʼ ribʼ nekeʼxkʼojobʼ xchʼool, nekeʼwank saʼ amiiwil ut nekeʼxra ribʼebʼ (Hech. 20:37).
17. Kʼaru li xnaʼlebʼebʼ li cheekel winq qʼaxal oxloqʼ chiruhebʼ li hermaan? Kʼe jun eetalil.
17 Naabʼalebʼ li hermaan nekeʼxye naq oxloqʼ chiruhebʼ naq li cheekel winq nekeʼxkʼe xchʼool chirix li nekeʼrekʼa li rechpaabʼanel. Kʼaʼut? Li xʼAdelaide naxye: «Moko chʼaʼaj ta chaawu aatinak rikʼinebʼ, xbʼaan naq nakaanaw naq teʼxtaw ru laachʼaʼajkilal». Naxye ajwiʼ: «Nakaakʼe reetal naq nekeʼxtoqʼobʼa aawu naq nakaawil chanru nekeʼnaʼlebʼak naq yookat chi aatinak». Ut jun li qechpaabʼanel winq naxjultika chi anchal xchʼool: «Naq yookin xseeraqʼinkil re jun li cheekel winq linchʼaʼajkilal, xhaʼhaʼoʼk saʼ ru. Maajaruj tsachq saʼ linchʼool li naʼlebʼ aʼin» (Rom. 12:15).
18. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq nokootawok u?
18 Relik chi yaal naq moko kaʼaj tawiʼ li cheekel winq, chiqajunilo naru naqakʼutbʼesi naq nokootawok u. Chanru tqabʼaanu? Qayalaq xtawbʼal ru li chʼaʼajkilal li yookebʼ xnumsinkil li qakomon ut li qahermaan. Qakʼehaq qachʼool chirixebʼ li saaj, li yaj, li cheek ut li xeʼkamk junaq xkomon. Qapatzʼaq rehebʼ chanru wankebʼ ut seebʼaq qachʼool chi rabʼinkilebʼ. Qakʼutbʼesihaq naq naqataw ru li yookebʼ xkʼulbʼal. Ut, qayeechiʼiiq qibʼ chi xtenqʼankilebʼ joʼ naxkʼe ribʼ chiqu. Naq naqabʼaanu aʼin, naqakʼutbʼesi li tzʼaqal rahok (1 Juan 3:18).
19. Kʼaʼut naq tento tqatenqʼahebʼ li junchʼol saʼ qʼunil?
19 Naq tqatenqʼahebʼ li junchʼol, tento tqabʼaanu saʼ qʼunil, xbʼaan naq moko juntaqʼeet ta nekeʼnaʼlebʼak li qas qiitzʼin naq wankebʼ saʼ chʼaʼajkilal. Wankebʼ li moko chʼaʼaj ta chiruhebʼ xyeebʼal li nekeʼxkʼul, ut junchʼol chik elajik nekeʼaatinak. Joʼkan bʼiʼ, usta naqaj xtenqʼankilebʼ, inkʼaʼ tqakʼehebʼ saʼ xutaan rikʼin li qapatzʼom (1 Tes. 4:11). Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank naq junaq tixye qe li narekʼa usta maare inkʼaʼ tqakʼulubʼa li naxye. Abʼan tento tqataw ru naq joʼkan narekʼa ribʼ aʼan. Joʼkan naq, seebʼaq qachʼool chi abʼink ut qakuyaq qibʼ chi aatinak (Mat. 7:1; Sant. 1:19).
20. Kʼaru tqil saʼ li jun chik tzolom?
20 Moko kaʼaj tawiʼ tqakʼutbʼesi li toqʼobʼank u saʼ li chʼuut, tento ajwiʼ tqakʼutbʼesi saʼ li puktesink. Chanru tqakʼutbʼesi li chaqʼal ru naʼlebʼ aʼin naq nokoopuktesink ut naq naqakʼehebʼ choʼq xtzolom li Jesus ebʼ li poyanam? Tqil aʼin saʼ li jun chik tzolom.
BʼICH 130 Aprendamos a perdonar
^ párr. 5 Li Jehobʼa ut li Jesus nekeʼxkʼe xchʼool chirix li nekeʼrekʼa li qas qiitzʼin. Saʼ li tzolom aʼin tqatzʼil rix kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼin li eetalil li nekeʼxkʼe qe, kʼaʼut aajel ru naq tqakʼutbʼesi li naʼlebʼ aʼin ut chanru tooruuq xbʼaanunkil.
^ párr. 1 XNIMAL RU NAʼLEBʼ: Naqakʼutbʼesi naq nokootawok u malaj nokootoqʼobʼank u naq naqayal xtawbʼal ru li nekeʼxkʼul li junchʼol ut naqayal ajwiʼ rekʼankil laaʼo li nekeʼrekʼa (Rom. 12:15).
^ párr. 4 Isaias 63:7-9: «Laaʼin tinye resil li rusilal li Dios li nawan chi junelik. Tinbʼicha lix loqʼal xbʼan li kʼaʼru naxbʼaanu. Kirosobʼtesihebʼ laj Israel xbʼan naq junelik na-uxtaanan u ut junelik narahok. Li qaawaʼ kixye: —Aʼanebʼ li walal inkʼajol. Inkʼaʼ tineʼxbʼalaqʼi, chan. Joʼkan naq kixkolebʼ. Kiyotʼeʼ xchʼool li qaawaʼ xbʼan li raylal li yookebʼ chixkʼulbʼal ebʼ laj Israel. Ut lix taql, aʼan li kikolok rehebʼ. Xbʼan naq li Dios naxrahebʼ ut naruxtaana ruhebʼ, joʼkan naq kixkolebʼ. Ut aʼan ki-ilok chaq rehebʼ chalen chaq najter».
^ párr. 6 Li Jehobʼa kixtoqʼobʼa ajwiʼ ru jalan chik ebʼ li xmoos li keʼxuwak malaj keʼchʼinaak xchʼool. Joʼ li xʼAna, laj Elias ut laj Ebed-melec (1 Sam. 1:10-20; 1 Rey. 19:1-18; Jer. 38:7-13; 39:15-18).
^ párr. 66 XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U. Saʼebʼ li chʼutam nawank qahoonal re xkʼutbʼesinkil naq naqakʼe qachʼool ut naqarahebʼ li junchʼol. Saʼ li chʼutlebʼaal aʼin naqil, 1) jun li cheekel winq naxwaklesi xchʼool jun li saaj aj puktesinel ut li xnaʼ, 2) jun li yuwaʼbʼej ut li rabʼin nekeʼxkʼam jun li hermaan li cheek chik toj saʼ li xbʼelebʼaal chʼiichʼ ut 3) wiibʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil jun li hermaan li kixpatzʼ xtenqʼankil rehebʼ.
