Li aatin amén saʼ Español naraj xyeebʼal «joʼkan taxaq» malaj «relik chi yaal». Chalenaq saʼ jun li aatin saʼ Hebreo li naraj xyeebʼal «inkʼaʼ nabʼalaqʼink», «paabʼajel li raatin». Wank sut naʼoksimank li aatin aʼin naq wankebʼ chiru li chaqʼrabʼ. Jun eetalil, nekeʼxye «joʼkan taxaq» naq ak xeʼxpatzʼ li Yos re xchʼolobʼankil naq yaal li xeʼxye ut naq teʼxkʼulubʼa li tchalq saʼ xbʼeenebʼ saʼ xkʼabʼaʼ li raatin (Num. 5:22). Wi naq nekeʼxpatzʼ li Yos nekeʼxbʼaanu jun yeechiʼom, naq nekeʼxye «joʼkan taxaq» chiru li tenamit, aʼin jun chik li xyaalal re xbʼaanunkil li xeʼxyeechiʼi (Neh. 5:13).

Saʼ li tasal 27 re li hu Deuteronomio naqataw jun xnimal ru eetalil chirix chanru kiʼoksimank li aatin joʼkan taxaq. Naq ebʼ laj Israel wankebʼ chik saʼ li chʼochʼ li yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, xeʼxchʼutubʼ ribʼ saʼ xbʼeen li tzuul Ebal ut Guerizim re rabʼinkil naq teʼxyaabʼasi li Chaqʼrabʼ ut re xkʼebʼal li raatin naq teʼxbʼaanu li naxye. Xeʼxkʼutbʼesi aʼin naq xeʼxjap re chi xyeebʼal «joʼkan taxaq» naq keʼrabʼi li tchalq saʼ xbʼeenebʼ wi nekeʼxqʼet ribʼ chiru (Deut. 27:15-26, [Wy]). Kʼajoʼ tana xkawil li xyaabʼ xkuxebʼ li winq, li ixq ut li kokʼal naq chi mil xeʼsumenk (Jos. 8:30-35). Chʼolchʼo naq maajunwa kisachk saʼ xchʼoolebʼ li keʼxyeechiʼi saʼ li kutan aʼin. Ut naqanaw naq keʼxbʼaanu, xbʼaan naq li Santil Hu naxye: «Laj Israel keʼkʼanjelak chiru li Qaawaʼ naq toj yoʼyo laj Josué. Joʼkan ajwiʼ keʼxbʼaanu chiruhebʼ li cheekal winqebʼ li toj keʼkanaak naq kikamk laj Josué, aʼebʼ li nekeʼnawok re chixjunil li xninqal xbʼaanuhom li Qaawaʼ choʼq rehebʼ laj Israel» (Jos. 24:31).

Li Jesus kiroksi ajwiʼ li aatin li najalmank ru joʼ «joʼkan taxaq» re xkʼutbʼesinkil naq paabʼajel li naxye, abʼan inkʼaʼ kiroksi joʼ nekeʼxbʼaanu li junchʼol. Moko kiroksi ta re xchaqʼbʼenkil junaq kristiʼaan li ak kixye jun li naʼlebʼ chi chʼolchʼo ru, kiroksi bʼan naq  ok re xchʼolobʼankil junaq li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq paabʼajel li naxye. Naq kixbʼaanu aʼin, xjalmank ru li raatin joʼ «relik chi yaal». Wank sut li Jesus saʼ reqaj ribʼ kixye «joʼkan taxaq joʼkan taxaq» li naraj xyeebʼal, «relik chi yaal» (Mat. 5:18; Juan 1:51). Chi joʼkan, kixkanabʼ chi chʼolchʼo ru naq tzʼaqal yaal li naxye. Kiruuk xyeebʼal aʼin saʼ xkʼabʼaʼ naq kaʼajwiʼ aʼan kʼebʼil xwankil re naq tixkʼe chi tzʼaqlok ru chixjunil li xyeechiʼom li Yos (2 Cor. 1:20; Apoc. 3:14).

Ebʼ laj Israel keʼxye ajwiʼ «joʼkan taxaq» naq nekeʼbʼichʼank ut nekeʼtijok chiru li Jehobʼa (Neh. 8:6; Sal. 41:14). Naq nekeʼxye li aatin aʼin saʼ xraqik junaq li tij, li yookebʼ chi abʼink nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxkʼulubʼa li kiyeemank saʼ li tij. Ut naq chixjunilebʼ keʼtzʼaqonk chi joʼkaʼin saʼ li tij, naxkʼe xwankil li hoonal li nekeʼroksi re loqʼonink. Aweʼ kikʼulmank naq li awabʼej David kixkʼam li xkaaxil li sumwank aran Jerusalen. Naq yookebʼ chi xninqʼehinkil ru, kixbʼicha jun bʼich li tzʼiibʼanbʼil xbʼaan, aʼin chaq jun li loqʼlaj tij chiru li Yos (1 Cron. 16:8-36). Makachʼin naq kirekʼasi xchʼoolebʼ li raatin, joʼkan naq «chixjunil li tenamit keʼxye: “Joʼkan taxaq!”. Ut keʼxloqʼoni ru li Qaawaʼ». Relik chi yaal, sumenk saʼ junajil kixbʼaanu naq qʼaxal tsahoʼq saʼ xchʼoolebʼ.

Joʼkan ajwiʼ kikʼulmank rikʼinebʼ laj paabʼanel saʼ xkutankilebʼ li Apostol, nekeʼxye «joʼkan taxaq» naq nekeʼxnima xloqʼal li Jehobʼa. Ut, wiibʼ oxibʼ rehebʼ li keʼtzʼiibʼank re li Santil Hu rajlal nekeʼroksi li aatin aʼin saʼ li xhuhebʼ (Rom. 1:25; 16:27; 1 Ped. 4:11). Saʼ li hu Apocalipsis natawmank ajwiʼ resil wiibʼ oxibʼ li musiqʼej li yookebʼ xkʼebʼal xloqʼal li Jehobʼa saʼ choxa rikʼin li aatin: «Amén, aleluya!» (Apoc. 19:1, 4). Li xbʼeen aj paabʼanel junelik nekeʼxye «joʼkan taxaq» naq nekeʼxraq li xtij saʼebʼ li chʼutam (1 Cor. 14:16). Abʼan, moko teʼxye ta yal saʼ xkʼabʼaʼ naq kʼaynaqebʼ xyeebʼal.

Naq ak xqatzol chixjunil aʼin, naqataw ru kʼaʼut naq qʼaxal wank xwankil naq tqaye «joʼkan taxaq». Naq naqaraq li qatij rikʼin li aatin aʼin, naqakʼutbʼesi naq chi anchal qachʼool xootijok. Ut, wi saʼ xraqik junaq li tij saʼ komonil naʼekʼasiik qachʼool chi xyeebʼal «joʼkan taxaq», saʼ kawil kuxej malaj saʼ  li qaanm, naqakʼutbʼesi naq naqakʼulubʼa li kiyeemank. Anaqwan qilaq jalan chik li naʼlebʼ bʼarwiʼ wank xwankil naq tqaye «joʼkan taxaq».

Xbʼaan naq chi joʼkan naqakʼutbʼesi naq aj aj qu ut yoʼon wanko chi xloqʼoninkil ru li Yos. Moko kaʼaj tawiʼ naqaloqʼoni ru li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ li kiyeemank saʼ li tij, saʼ xkʼabʼaʼ bʼan chanru nokoonaʼlebʼak saʼ xhoonalil li tijok. Wi chi anchal qachʼool naqaj xyeebʼal «joʼkan taxaq», aʼin tooxtenqʼa re naq toonaʼlebʼaq chiʼus ut seebʼaq qachʼool chi rabʼinkil li tij.

Xbʼaan naq chi joʼkan naqakʼutbʼesi naq wanko saʼ junajil rikʼinebʼ li qechpaabʼanel. Naq nokootijok saʼ komonil, chiqajunilo li wanko saʼ li chʼuut naqakʼe qachʼool chi rabʼinkil li yook chi yeemank (Hech. 1:14; 12:5). Naq naʼekʼasiik qachʼool chi chaqʼbʼenk chi junaj ru xyaabʼ qakux, naqakawresi li junajil. Maakʼaʼ naxye ma saʼ kawil kuxej malaj saʼ li qaanm tqaye «joʼkan taxaq», naqakʼe jun chik xyaalal chiru li Jehobʼa re naq tixsume li naqapatzʼ re saʼ komonil.

Xbʼaan naq chi joʼkan naqanima xloqʼal li Jehobʼa. Aʼan naxkʼe reetal chixjunil li naqabʼaanu re xloqʼoninkil ru, usta chanchan tawiʼ naq maakʼaʼ naqabʼaanu (Luc. 21:2, 3). Li Yos naril kʼaʼut naqabʼaanu ut naxnaw li wank saʼ qachʼool. Usta naqabʼi li chʼutam saʼ li bʼoqlebʼaal chʼiichʼ, chʼolchʼooq chiqu naq li Yos seebʼ xchʼool chi rabʼinkil naq naqaye «joʼkan taxaq». Li qaatin junaj ru rikʼin li yook xbʼaanunkil li chʼuut re xnimankil xloqʼal li Yos.

Joʼ ak xqil, xyeebʼal «joʼkan taxaq» chanchan tawiʼ naq maakʼaʼ xwankil, abʼan moko joʼkan ta. Li tasal hu Perspicacia li naʼaatinak chirix li Santil Hu naxchʼolobʼ naq li aatin aʼin nakʼanjelak re xkʼutbʼal naq «kʼojkʼo qachʼool, chʼolchʼo chiqu naq naqakʼulubʼa ut naq naqayoʼoni li oybʼenihom li wank saʼ li qaanm». Joʼkan bʼiʼ, rajlal sut naq tqaye «joʼkan taxaq», tqasahobʼresi xchʼool li Jehobʼa (Sal. 19:15).