1, 2. a) Bʼar wank li qamaatan li qʼaxal oxloqʼ? b) Bʼar wank ebʼ li kʼutum li qʼaxal oxloqʼ chiqu, ut kʼaʼut? (Taawil ebʼ li jalam u saʼ xtiklajik).

BʼAR wank li qamaatan li qʼaxal oxloqʼ? Ma tqaj raj xjalbʼal rikʼin li moko terto ta? Choʼq rehebʼ li xmoos li Yos, li xsumenkil ebʼ li patzʼom aʼin moko chʼaʼaj ta. Li qʼaxal oxloqʼ chiqu aʼan wank choʼq ramiiw li Jehobʼa ut maajoqʼe raj tqajal. Oxloqʼ ajwiʼ chiqu li yaal li wank saʼ li Santil Hu xbʼaan naq nokooxtenqʼa chi wank choʼq ramiiw li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa (Col. 1:9, 10).

² Qakʼoxlaq chixjunil li naxkʼut chiqu saʼ li Raatin, laj Tzolol qe. Naxye qe ani xkʼabʼaʼ ut li naraj xyeebʼal li xkʼabʼaʼ, ut naxkʼut chiqu li xchaqʼalil ru xnaʼlebʼ. Naxchʼolobʼ chiqu chirix li nimla maatan: li xyuʼam li Jesus. Kixkʼe qe li maatan aʼin xbʼaan naq nokooxra. Naʼaatinak chirix li Awabʼejilal li wank saʼ ruqʼ li Kriist ut naxye ajwiʼ qe naq li yulbʼilebʼ ru teʼxik saʼ choxa ut li junchʼol chi karneer teʼkanaaq saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ (Juan 10:16). Naxkʼut ajwiʼ chiqu chanru tqataw rusilal li wank ut li naʼlebʼak. Chixjunil li kʼutum aʼin qʼaxal wank xwankil choʼq qe xbʼaan naq nokooxtenqʼa chi wank chixkʼatq laj Yobʼtesinel ut naxkʼe xyaalal li qayuʼam.

3. Kʼaru inkʼaʼ naraj xyeebʼal li aatin: «Loqʼ li yaal»?

 ³ Naq li Santil Hu naxye naq tqaloqʼ li yaal, ma naraj xyeebʼal aʼin naq tento tqakʼe xtuminal re xtawbʼal? Inkʼaʼ. Kʼajoʼ xchaabʼilal li Jehobʼa joʼkan naq kixkʼe chaq li Ralal li qʼaxal naxra, ut kixkʼe chaq chi sibʼil! Naq naril naq junaq li qas qiitzʼin naxsikʼ li yaal, naxtenqʼa chi xtawbʼal ut maajoqʼe naxpatzʼ tumin choʼq reqaj. Joʼkan bʼiʼ, naq jun li winq li naxkʼabʼaʼi Simon kixyeechiʼi tumin re li Apostol Pedro re naq truuq chi kʼirtasink, kiqʼuseʼk xbʼaan li Apostol Pedro ut kiyeheʼk re: «Chiʼosoʼq laatumin aawochbʼeen, xbʼaan naq xakʼoxla naq li xsimaatan li Yos naloqʼmank rikʼin tumin» (Hech. 8:20). Joʼkan utan, kʼaru naraj xyeebʼal li aatin: «Loqʼ li yaal»?

4. Kʼaru tqatzol chirix li yaal saʼ li tzolom aʼin?

⁴ (Taayaabʼasi Proverbios 23:23, [TNM] taawil taqʼa). * Inkʼaʼ tooruuq xtawbʼal li yaal li wank saʼ li Raatin li Yos chi maakʼaʼ tqabʼaanu. Tento t-alaaq saʼ qachʼool xbʼaanunkil chixjunil li naʼajmank re xtawbʼal. Joʼ kixye jun li winq li wank xnaʼlebʼ, li kitzʼiibʼank re li hu Proverbios, naq ak xqataw li yaal, weent tqabʼaanu re naq inkʼaʼ tqakʼayi malaj tqatzʼeqtaana. Tqil kʼaru naraj xyeebʼal xloqʼbʼal li yaal ut joʼnimal tqatoj re xtawbʼal. Aʼin tooxtenqʼa chi roxloqʼinkil ut chi xkawresinkil qachʼool re naq maajunwa tqakʼayi. Joʼ ok qe chi rilbʼal, qʼaxal oxloqʼ naq tqakʼe chixjunil li wank saʼ quqʼ re xloqʼbʼal.

5, 6. a) Chanru tooruuq xloqʼbʼal li yaal chi maakʼaʼ xtuminal? Kʼe jun li eetalil. b) Kʼaru rusilal naxkʼam chaq xloqʼbʼal li yaal?

⁵ Usta tsimanq qe junaq li kʼaʼaq re ru, maare toj tqakʼe malaj toj wank tqabʼaanu re xtawbʼal. Li aatin saʼ Hebreo li najalmank ru joʼ «loqʼ» saʼ Proverbios 23:23 naraj ajwiʼ xyeebʼal «sikʼok» malaj «tawok». Chixjunil ebʼ li aatin aʼin naxkʼut naq re xtawbʼal junaq li kaʼaʼq re ru tento tqakʼe qaqʼe malaj tqajal rikʼin junaq chik li kʼaʼaq re ru li wank xwankil. Qakʼehaq jun eetalil. Qayehaq naq saʼ li kʼayil nekeʼxkʼe jun li hu bʼarwiʼ naxye naq wank tul chi sibʼil. Ma twulaq tawiʼ xjunes ebʼ li tul aʼin chiru li qameex? Relik chi yaal naq inkʼaʼ. Usta sibʼil, tento tqakʼe qahoonal ut qachʼool re xik saʼ li kʼayil ut xkʼambʼal chaq. Joʼkan ajwiʼ, inkʼaʼ nokookʼehok tumin re xloqʼbʼal li yaal, abʼan wank kʼaru tqabʼaanu re xtawbʼal.

⁶ (Taayaabʼasi Isaias 55:1-3). Li Raatin li Jehobʼa li naqataw saʼ li hu Isaias nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru li naraj xyeebʼal xloqʼbʼal li yaal. Saʼ li raqal aʼin, li Yos naxjuntaqʼeeta li Raatin rikʼin haʼ, xyaʼal xtuʼ wakax ut rikʼin bʼiin. Joʼ li kehil ut saqil haʼ, li Raatin li Yos nakeenak ru. Ut joʼ chanru naq li leech nokooxchʼolani ut nokooxtenqʼa re naq tookʼiiq, li Raatin li Jehobʼa nokooxchʼolani ut nokooxtenqʼa chi kʼiik saʼ li qapaabʼal. Ut, kʼaʼut nayeemank naq li Raatin li Jehobʼa chanchan li bʼiin? Saʼ li Santil Hu, li bʼiin najuntaqʼeetamank rikʼin li sahil chʼoolejil (Sal. 104:15). Joʼkan bʼiʼ, naq li Yos nokooxtaqla chi xloqʼbʼal li bʼiin, yook xyeebʼal qe naq xyuʼaminkil li naʼlebʼ li naxkʼe tixsahobʼresi qachʼool (Sal. 19:9). Rikʼin ebʼ li eetalil aʼin, li Jehobʼa nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru kʼaru rusilal naxkʼam chaq xtzolbʼal li yaal ut xyuʼaminkil. Joʼkan utan, qilaq oobʼ li naʼlebʼ li naqatzʼeqtaana re xloqʼbʼal li yaal.

7, 8. a) Kʼaʼut tento tqakʼe li qahoonal re xloqʼbʼal li yaal? b) Kʼaru kiraj xbʼaanunkil jun li ixqaʼal, ut kʼaru rusilal kixtaw?

⁷ Li hoonal. Aʼin li tento tqakʼe chiqajunilo re xloqʼbʼal li yaal. Naʼajmank hoonal re  rabʼinkil li resil li Xʼawabʼejilal li Yos, rilbʼal li Santil Hu ut ebʼ li qatasal hu, xtzolbʼal qibʼ qajunes, xkawresinkil qibʼ choʼq re li chʼuut ut wulak aran. Ut li hoonal aʼin tento tqisi saʼebʼ li kʼanjel li moko qʼaxal aajel ta ru (taayaabʼasi Efesios 5:15, 16). Jarubʼ li hoonal naʼajmank re xtzolbʼal li xbʼeen naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu? Aʼ yaal li xyuʼam li junjunq. Abʼan moko wank ta xraqik li tooruuq xtzolbʼal chirix li xchoxahil naʼlebʼ, li xnaʼlebʼ ut li xbʼaanuhom li Jehobʼa (Rom. 11:33). Li xbʼeen hu Laj Kʼaakʼalehom saʼ Ingles kixjuntaqʼeeta li yaal rikʼin «jun li chʼina uutzʼuʼuj» naq kixye: «Moko tzʼaqal ta rikʼin jun ajwiʼ li ruutzʼuʼujil li yaal. Wi tzʼaqal raj rikʼin jun, moko naabʼal ta raj kixkʼe li Yos. Maakanabʼ xxokbʼal; maakanabʼ xsikʼbʼal». Qapatzʼaq qe chi chiqajunqal: «Jarubʼ ruutzʼuʼujil li yaal wank wikʼin?». Usta wanq chik qayuʼam chi junelik, maajunwa tqakanabʼ tzolok chirix li Jehobʼa. Saʼebʼ li qakutan, qʼaxal us naq tqoksi chiʼus li qahoonal re xloqʼbʼal chixjunil li yaal li tixkʼe ribʼ chiqu. Qilaq jun eetalil chirix jun li qas qiitzʼin li naxrahi xtawbʼal li yaal.

⁸ Jun li ixqaʼal aj Japon Mamiko (taawil taqʼa) * xkʼabʼaʼ xqʼaxonk Nueva York (Estados Unidos) saʼ xkʼabʼaʼ li tzolok. Ut natzʼaqonk saʼ jun li paabʼal re Japon. Jun li ixq laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink kitawok re chirekabʼlal. Naq li xMamiko kiʼok xtzolbʼal li yaal, kʼajoʼ xsahil chaq saʼ xchʼool, joʼkan naq kixpatzʼ naq ttzoleʼq wiibʼ sut chiru xamaan. Usta laatzʼ chaq ru xbʼaan li tzolok ut li xkʼanjel re jun waʼlebʼ, saʼ junpaat kiʼok chi wulak saʼebʼ li chʼutam. Ut, re naq wanq xhoonal re xtzolbʼal li yaal, kixkanabʼ xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ. Ebʼ li naʼlebʼ aʼin kitenqʼank re chi kʼiik saʼ li xpaabʼal. Maajiʼ nanumeʼk jun chihabʼ naq kikubʼeek xhaʼ. Saʼ li 2006 naq ak waqibʼ po chik xkubʼik xhaʼ, kiʼok choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, ut toj wank saʼ li kʼanjel aʼin.

9, 10. a) Chanru najalaak qakʼaʼuxl chirix li bʼihomal naq naqaloqʼ li yaal? b) Kʼaru kixtzʼeqtaana jun li ixqaʼal, ut chanru narekʼa ribʼ saʼ xkʼabʼaʼ aʼin?

⁹ Li junkabʼlal. Re xloqʼbʼal li yaal, maare tento tqakanabʼ li qakʼanjel malaj junaq li naʼlebʼ li naxkʼe naabʼal qatumin. Qakʼoxlaq laj Pedro ut laj Andres, ebʼ laj kar. Naq li Jesus kixbʼoqebʼ ut kixye rehebʼ: «Leeras eeriitzʼin chik teesikʼ choʼq ruuchil li kar», saʼ junpaat keʼxkanabʼ li xʼataraay ut xkohebʼ chirix (Mat. 4:18-20). Abʼan, aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq chixjunilebʼ li teʼxtzol li yaal tento teʼxkanabʼ li xkʼanjel xbʼaan naq tento teʼwaʼaq ut teʼxchʼolani li xjunkabʼal (1 Tim. 5:8). Abʼanan, maare teʼoq raj xkanabʼankil li nawulak chiruhebʼ ut teʼxjal li xkʼaʼuxebʼ chirix li bʼihomal. Chi chʼolchʼo ru kixye aʼin qe li Jesus: «Meetamresi eebʼihomal arin saʼ ruuchichʼochʼ» ut «chetamresi bʼan eebʼihomal saʼ choxa» (Mat. 6:19, 20). Qilaq jun eetalil chirix jun li ixqaʼal.

¹⁰ Li xMaria kiʼok chi bʼatzʼunk golf, naq toj maakʼaʼ xchihabʼ re xik saʼ li tzolebʼaal. Naq wank chaq saʼ li xkabʼ tasal li xtzolbʼal, chaabʼil natzolok, joʼkan naq, xeʼxye re, naq chi sibʼil t-oq saʼ li nimla tzolebʼaal. Qʼaxal oxloqʼ chiru li golf, xkʼoxla xkawresinkil ribʼ chiʼus re naq aʼanaq li xkʼanjel ut chi joʼkan tixtaw naabʼal xtumin. Abʼanan, kiʼok xtzolbʼal li Santil Hu. Kiwulak chiru li yaal li yook chaq xtzolbʼal ut aʼin yook chi tenqʼank re chi xjalbʼal li xnaʼlebʼ. Li xMaria kixye: «Naq yookin chaq xjunajinkil linnaʼlebʼ ut linbʼaanuhom rikʼin li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu, numtajenaq wiʼ chik xsahil inchʼool kiwekʼa». Kixtaw ru naq qʼaxal chʼaʼaj xsikʼbʼal li Yos ut li bʼihomal (Mat. 6:24). Joʼkan naq, chi anchal xchʼool kixkanabʼ li qʼaxal naraj saʼ li xyuʼam:  li bʼatzʼunk li tkʼehoq re naabʼal xtumin ut naq yalaq bʼar nawbʼilaq ru. Anaqwan aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink ut, joʼ naxye aʼan, naq aʼin «li yuʼam li qʼaxal sa wiʼ chik chiru yalaq kʼaru».

11. Naq naqaloqʼ li yaal, kʼaru nakʼulmank rikʼinebʼ li qamiiw ut ebʼ li qakomon?

¹¹ Ebʼ li qamiiw ut ebʼ li qakomon. Naq nokooʼok xyuʼaminkil li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu, li qawanjik rikʼinebʼ naru najalaak. Kʼaʼut? Naq kitzʼaamank chirixebʼ li xtzolom, li Jesus kixye re li Jehobʼa: «Chasantobʼresihebʼ rikʼin li yaal: laawaatin aʼan li yaal» (Juan 17:17). «Chasantobʼresihebʼ» naraj ajwiʼ xyeebʼal «kʼulahebʼ» malaj «isi saʼ xyanqebʼ». Naq naqakʼulubʼa li yaal, naqajach qibʼ rikʼin li ruuchichʼochʼ aʼin xbʼaan naq moko naxchap ta chik ribʼ li qanaʼlebʼ rikʼin li xnaʼlebʼ. Moko sa ta chik nokooʼeʼril xbʼaan naq li qanaʼlebʼ ak xjalaak ut aʼ chik li yaal li wank saʼ li Santil Hu nabʼeresink qe. Maaʼani naqaj xjachbʼal ru, abʼan wankebʼ li qamiiw ut ebʼ li qakomon maare teʼxnajtobʼresi ribʼ qikʼin malaj inkʼaʼ teʼxkʼulubʼa li qapaabʼal. Inkʼaʼ naxsachk qachʼool aʼin, li Jesus kixye: «Li xikʼ teʼiloq re li junjunq, aʼanaqebʼ ajwiʼ li wankebʼ saʼ li rochoch» (Mat. 10:36). Abʼan, li Jesus kixye chi tzʼaqal re ru naq li osobʼtesink li naqakʼul xbʼaan xloqʼbʼal li yaal qʼaxal nimaq wiʼ chik chiru li xqakanabʼ chaq (taayaabʼasi Marcos 10:28-30).

12. Kʼaru kixkanabʼ chi anchal xchʼool jun laj yakonel aj Judiiy saʼ xkʼabʼaʼ li yaal?

¹² Laj Aaron, aj Judiiy ut aj yakonel, chalen saʼ li xkachʼinal kixtzol naq nimla maak xyaabʼasinkil li xkʼabʼaʼ li Yos. Abʼan, kʼajoʼ narataw chaq xnawbʼal li yaal chirix li Yos. Saʼ jun kutan, jun laj Testiiw kixye re laj Aaron naq, wi tkʼemanq raj e, o ut a chixkʼatq li kaahibʼ chi tzʼiibʼ saʼ Hebreo li nakʼubʼank re li xkʼabʼaʼ li Yos, naru nayaabʼasimank joʼ «Jehobʼa». Kʼajoʼ kisahoʼk saʼ xchʼool joʼkan naq xkoho saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl chi xseeraqʼinkil rehebʼ li nekeʼkʼutuk saʼ xyanqebʼ laj Judiiy. Abʼan, moko naroybʼeni ta li xeʼxbʼaanu re. Kixkʼoxla naq teʼsahoʼq xchʼool naq xtzol li yaal chirix li xkʼabʼaʼ li Yos, keʼxchuubʼa bʼaan ut xeʼrisi saʼ xyanqebʼ. Li xjunkabʼal kichʼaʼajkoʼk ajwiʼ rikʼin. Abʼan, inkʼaʼ kixkanabʼ naq chixjunil aʼin tramoq re chi xnawbʼal ru li Jehobʼa. Kikubʼeek xhaʼ ut maajunwa kixkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa toj reetal naq xwulak li xkamik. Joʼ laj Aaron, ma naqakʼulubʼa chi anchal qachʼool xkanabʼankilebʼ li qamiiw malaj li qakomon re naq tooruuq wank saʼ li yaal.

13, 14. Kʼaru raj tento tqajal saʼ li qakʼaʼuxl ut saʼ li qabʼaanuhom re xloqʼbʼal li yaal? Kʼe jun li eetalil.

¹³ Yiibʼ aj kʼaʼuxl ut bʼaanuhom. Wi naqaj xkʼulubʼankil ut xyuʼaminkil li yaal, tento tqajal li qakʼaʼuxl ut li qabʼaanuhom. Laj Pedro kixkʼe li naʼlebʼ aʼin: «Joʼqex li alal kʼajolbʼej nekeʼpaabʼank, meekʼe chik eechʼool chirix li xerahi chaq ru junxil naq toj wankex chaq saʼ xmajelal leenaʼlebʼ». Ut kixye ajwiʼ: «Santaqex bʼan rikʼin chixjunil leeyehom leebʼaanuhom» (1 Ped. 1:14, 15). Jun eetalil, saʼ li tenamit Corinto nekeʼxyuʼami chaq li joʼmaajoʼil wank, abʼan, li xeʼxkʼulubʼa li yaal toj xeʼxjal chiʼus li xyuʼamebʼ (1 Cor. 6:9-11). Saʼebʼ li qakutan, naabʼalebʼ li qas qiitzʼin xeʼxkanabʼ li yiibʼ aj naʼlebʼ re naq teʼruuq xloqʼbʼal li yaal. Laj Pedro kixye ajwiʼ rehebʼ li qas qiitzʼin li wankebʼ chaq saʼ xkutankil: «Ak naabʼal li kutan xenumsi chaq chi xbʼaanunkil li nawulak chiruhebʼ li inkʼaʼ nekeʼpaabʼank: xexwank saʼ li joʼmaajoʼil naʼlebʼ, joʼ li naxrahi li tzʼejwalej, rikʼin num ukʼak num waʼak, rikʼin kalaak ut xloqʼoninkilebʼ ru li yal kʼoxlanbʼil yos: aʼan inkʼaʼ naru xbʼaanunkil» (1 Ped. 4:3).

 ¹⁴ Chiru naabʼal chihabʼ, laj Devynn ut li xJasmine qʼaxal chʼaʼaj chiruhebʼ xkanabʼankil li kalaak. Laj Devynn seebʼ chaq xchʼool chi xbʼirbʼal rix li tumin, abʼan saʼ xkʼabʼaʼ li haʼ li nakʼaltesink inkʼaʼ nabʼayk saʼ li xkʼanjel. Ut li xJasmine nawbʼil chaq ru xbʼaan li xnimal ru xjosqʼil ut xbʼaan naq aj sakʼonel. Saʼ jun kutan, naq yook chaq chi chalk li xJasmine abʼan tkalaaq naq kixtaw ribʼ rikʼin jun sumal aj puktesinel li chalenaqebʼ saʼ jalan chik tenamit. Ebʼ laj puktesinel aʼin xeʼxkʼe ribʼ saʼ aatin rikʼin li xJasmine re naq teʼxtzol chirix li Santil Hu. Abʼan, naq xeʼwulak chi rulaʼaninkilebʼ saʼ li jun chik xamaan, tkalaaq laj Devynn ut li xJasmine. Inkʼaʼ nekeʼroybʼeni naq ebʼ laj puktesinel aʼin teʼxkʼe xchʼool chi rulaʼaninkilebʼ. Ut saʼ jun sut chik, moko joʼkan ta chik. Chalen naq keʼxtikibʼ xtzolbʼal li Santil Hu, laj Devynn ut li xJasmine xeʼxchap saʼ yaal li xtzolbʼalebʼ ut xeʼok xyuʼaminkil. Maakʼaʼ oxibʼ po xtikibʼankil naq xeʼxkanabʼ kalaak ut moqon chik, xeʼsumlaak. Saʼebʼ li xkʼalebʼaal, chixjunilebʼ keʼxnaw li xeʼxbʼaanu ut aʼin kibʼaanunk re, naq naabʼalebʼ chik teʼxkʼulubʼa ajwiʼ tzolok.

15. Kʼaru li qʼaxal chʼaʼajkaq chiqu xkanabʼankil re xloqʼbʼal li yaal, ut kʼaʼut?

¹⁵ Li naʼlebʼ ut li bʼaanuhom li moko chalenaq ta saʼ li Santil Hu. Wankebʼ li qas qiitzʼin naq nekeʼxtzol naq li Yos inkʼaʼ naxkʼulubʼa junaq li naʼlebʼ ut li bʼaanuhom saʼ junpaat nekeʼxkanabʼ xbʼaanunkil. Abʼan jalanebʼ chik, kʼajoʼ nekeʼchʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xloqʼbʼal li yaal. Maare twiibʼanq xchʼoolebʼ xkanabʼankil ebʼ li bʼaanuhom aʼin saʼ xkʼabʼaʼ naq minbʼilebʼ ru xbʼaanebʼ li xkomon, li rechkʼanjel ut ebʼ li ramiiw. Ut maare qʼaxal chʼaʼajkaq wiʼ chik wi naʼajmank xkʼebʼal xloqʼal ebʼ li xkomon li kamenaqebʼ chik (Deut. 14:1). Li chaabʼil eetalil li nekeʼxkanabʼ qe li qechpaabʼanel truuq qatenqʼankil re naq tooruuq xjalbʼal li naʼajmank. Qajultikaq wiʼ chik li keʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ li qas qiitzʼin re Efeso saʼ xkutankilebʼ li Apostol.

16. Kʼaru keʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ aj Efeso re xloqʼbʼal li yaal?

¹⁶ Li najter tenamit re Efeso nawbʼil ru chiʼus xbʼaan naq aran nekeʼxyuʼami li tuulak ut qʼehink. Kʼaru keʼxbʼaanu ebʼ laj Efeso re naq teʼoq chi paabʼank? Li Santil Hu naxchʼolobʼ: «Naabʼalebʼ li keʼtuulak keʼxchʼutubʼ li xhuhebʼ ut keʼxkʼat chiruhebʼ chixjunil. Keʼxbʼir rix li xtzʼaq ut keʼxkʼe reetal naq aʼan lajeebʼ roxkʼaal mil chi tumin. Joʼkaʼin naq li Raatin li Qaawaʼ yo chi pukank ut chi xchapbʼal xxeʼ chi us» (Hech. 19:19, 20). Ebʼ laj paabʼanel aʼin, inkʼaʼ xeʼxkʼoxla wiibʼ sut re xkʼatbʼal ebʼ li hu, li qʼaxal terto xtzʼaq, ut numtajenaq li osobʼtesink xeʼxkʼul.

17. a) Kʼaru tawiʼ xqakanabʼ re xtawbʼal li yaal? b) Kʼaru ebʼ li patzʼom tqasume saʼ li jun chik tzolom?

¹⁷ Kʼaru xaakanabʼ re xtawbʼal li yaal? Chiqajunilo xqakʼe li qahoonal re xtawbʼal li «ruutzʼuʼujil» li yaal. Wankebʼ keʼxtzʼeqtaana ajwiʼ li xbʼihomal ut inkʼaʼ chik sa nekeʼileʼk xbʼaanebʼ li xkomon ut ebʼ li ramiiw. Ut naabʼalebʼ chik, tento teʼxjal li xkʼaʼuxl ut li xnaʼlebʼ, ut maare toj teʼxkanabʼ ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li bʼaanuhom li moko chalenaq ta saʼ li Santil Hu. Chʼolchʼo chiqu naq li yaal wank xwankil joʼkan naq maakʼaʼ naxye kʼaru tqakanabʼ re xtawbʼal. Ut choʼq reqaj aʼin, naqakʼul jun li nimla maatan, wank choʼq ramiiw li Jehobʼa. Naq naqakʼoxla rix li rusilal li naxkʼam chaq xnawbʼal li yaal, inkʼaʼ naqataw ru chanru naq wankebʼ nekeʼraj xkʼayinkil. Chanru nekeʼxbʼaanu aʼin? Ut, kʼaru ttenqʼanq qe re naq inkʼaʼ tootʼaneʼq saʼ li paltil aʼin? Saʼ li jun chik tzolom tqasume ebʼ li patzʼom aʼin.