1, 2. Naq naʼok chi kʼiik li qapaabʼal, kʼaru naqatzol xbʼaanunkil? Kʼe jun eetalil.

NAQ jun li chʼinaʼal naxkʼul jun li maatan, li xnaʼ xyuwaʼ nekeʼxye re: «Chanru nayeemank?», ut li chʼinaʼal naxye: «Bʼanyox», usta li aatin aʼin moko chalenaq ta saʼ xchʼool. Naq naʼok chi kʼiik, naxkʼe reetal kʼaʼut wank xwankil chiru li xnaʼ xyuwaʼ naq tbʼanyoxinq. Maaʼani chik nayehok re, naq tbʼanyoxinq, yal naʼelk chaq saʼ xchʼool. Kʼaʼut naq xjalaak li xnaʼlebʼ? Xbʼaan naq xtzol kʼoxlak joʼ li xnaʼ xyuwaʼ ut xtzol ajwiʼ bʼanyoxink.

² Joʼkan ajwiʼ naqakʼul laaʼo, naq naqanaw li yaal li naxye li Santil Hu, naqataw ru naq aajel ru xpaabʼankil li xbʼeen naʼlebʼ li naxkʼe li Yos. Abʼan, naq naʼok chi kʼiik li qapaabʼal, naqatzol xkomon li naʼlebʼ chirix chanru nakʼoxlak li Yos: li nawulak ut li inkʼaʼ nawulak chiru, ut chanru naril li jalan jalanq chi naʼlebʼ. Naq naqatzol naʼlebʼak joʼ li Jehobʼa ut naqakanabʼ naq li xkʼaʼuxl tixbʼeresi li qanaʼlebʼ ut li qabʼaanuhom, naqakʼutbʼesi naq yooko chi kʼoxlak joʼ aʼan.

3. Kʼaʼut naru nachʼaʼajkoʼk chiqu kʼoxlak joʼ li Jehobʼa?

³ Usta nawulak chiqu xtzolbʼal chanru nakʼoxlak li Jehobʼa, wank sut nachʼaʼajkoʼk chiqu xkʼambʼal qe rikʼin xbʼaan naq laaʼo aj maak. Jun eetalil, maare chʼaʼaj chiqu xtawbʼal ru chanru naril li Yos li saqil ru li yuʼam, li bʼihomal, li puktesink ut naq inkʼaʼ us oksinbʼil li kikʼ. Kʼaru tooxtenqʼa re naq tooʼoq chi kʼoxlak joʼ  li Yos? Ut, chanru tkʼanjelaq aʼin naq tqasikʼ kʼaru tqabʼaanu anaqwan ut saʼ li kutan chalk re?

4. Kʼaru naraj xyeebʼal xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl?

⁴ (Taayaabʼasi Romanos 12:2). Li Apostol Pablo kixchʼolobʼ arin li tento tqabʼaanu re naq tqatzol kʼoxlak joʼ li Jehobʼa. Li tzolom li ak xqil xooxtenqʼa chi rilbʼal naq tento tqatzʼeqtaana li xnaʼlebʼ ut li xbʼaanuhom «li ruuchichʼochʼ aʼin» re naq inkʼaʼ tooxpakʼ. Abʼan, li Apostol Pablo kixye ajwiʼ naq aajel ru xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl. Re xbʼaanunkil aʼin, tento tqatzol li Santil Hu re naq tqataw ru chanru nakʼoxlak li Yos, tqakʼoxla rix ut tqajunaji li qakʼaʼuxl rikʼin li xkʼaʼuxl.

5. Bʼar wank xjalanil li tzolok chiru li rilbʼal saʼ junpaat junaq li naʼlebʼ?

⁵ Li tzolok maawaʼ yal rilbʼal saʼ junpaat junaq li naʼlebʼ chi moko xjuchʼbʼal ru wiibʼ oxibʼ li xsumenkil li patzʼom. Naq nokootzolok, naqatzʼil kʼaru naxkʼut chiqu li naʼlebʼ chirix li Jehobʼa ut chanru nakʼoxlak ut nanaʼlebʼak. Naqayal xtawbʼal ru kʼaʼut nokooxtaqla chi xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ ut kʼaʼut naxtzʼeqtaana jalan chik li naʼlebʼ. Joʼkan ajwiʼ, naqakʼoxla bʼar wank re li naʼlebʼ tento tqajal saʼ li qakʼaʼuxl ut saʼ li qayuʼam. Yaal, maare inkʼaʼ tooruuq xkʼoxlankil chixjunil aʼin naq tootzoloq. Abʼan, us raj naq tqakʼe bʼayaq qahoonal chi xkʼoxlankil rix li naʼlebʼ, maare saʼ xyitoqil li qahoonal li wank re tzolok (Sal. 119:97; 1 Tim. 4:15).

6. Kʼaru nakʼulmank naq naqakʼoxla rix li xkʼaʼuxl li Yos?

⁶ Wi kʼaynaqo chi xkʼoxlankil rix li Raatin li Yos, naqakʼul jun chaabʼil naʼlebʼ. Naqakʼe reetal malaj nachʼolaak chiqu naq tzʼaqal re ru li xkʼaʼuxl li Jehobʼa. Nokooʼok xtawbʼal ru chanru naril li kʼaʼaq re ru ut nokooʼok chi kʼoxlak joʼ aʼan. Naq naqajal li qakʼaʼuxl, naʼakʼoʼk ajwiʼ chanru nokookʼoxlak. Timil timil, nokooʼok chi kʼoxlak joʼ li Jehobʼa.

7, 8. a) Chanru naril li Jehobʼa li bʼihomal? (Taawil ebʼ li jalam u saʼ xtiklajik). b) Wi nokookʼoxlak joʼ li Jehobʼa, kʼaru tqakʼe chiʼubʼej junelik saʼ li qayuʼam?

⁷ Li naqakʼoxla moko kaʼaj tawiʼ naxchap ribʼ rikʼin li naqekʼa, rikʼin bʼaan ajwiʼ li naqabʼaanu (Mar. 7:21-23; Sant. 2:17). Re xtawbʼal ru chiʼus qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil. Li xbʼeen, li nakʼoxlamank chirix li bʼihomal. Saʼ li kaahibʼ chi hu, Ebʼ li chaabʼil esil, naxkʼut chi chʼolchʼo ru kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa chirix aʼin. Li Yos kixsikʼ chiʼus anihebʼ teʼkanaaq choʼq xnaʼ xyuwaʼ li Ralal, li teʼkʼirkisinq re arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Li sumal aʼin moko naabʼal ta kʼaru re (Lev. 12:8; Luc. 2:24). Naq kiyoʼlaak li Jesus, li Santil Hu naxye naq li xMaria kixyokobʼ «saʼ xwaʼlebʼaalebʼ ketomq, xbʼaan naq maakʼaʼ naʼajej choʼq rehebʼ» (Luc. 2:7). Wi kiraj raj li Jehobʼa kixsikʼ raj jun chaabʼil naʼaj re naq tyoʼlaaq li Ralal. Abʼan, li qʼaxal oxloqʼ chiru naq li Ralal tkʼiiq saʼ jun li junkabʼal li naxkʼe chiʼubʼej li xpaabʼal.

⁸ Naq naqatzʼil rix li eetalil aʼin, naqakʼe reetal chanru naril li Jehobʼa li bʼihomal. Wankebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxkʼe chixjunil li nekeʼraj ebʼ li xkokʼal, usta li xpaabʼalebʼ li xkokʼal moko kawaq ta chik. Abʼan, choʼq re li Jehobʼa, li paabʼal aʼan li wank tzʼaqal xwankil. Ut, laaʼo? Ma nokookʼoxlak ajwiʼ joʼ aʼan? Kʼaru naxkʼutbʼesi li qabʼaanuhom? (Taayaabʼasi Hebreos 13:5).

9, 10. Chanru naqakʼutbʼesi naq nokookʼoxlak joʼ li Jehobʼa chirix li xlubʼtesinkilebʼ li junchʼol?

⁹ Li xkabʼ eetalil aʼan naq tqalubʼtesi xchʼoolebʼ li junchʼol. Aʼin naraj xyeebʼal naq  tqakʼehebʼ chi maakobʼk malaj teʼxkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Kʼaru naxkʼoxla li Yos chirix aʼin? Li Jesus kixye: «Ani taaluktesinq xchʼool junaq rehebʼ li kokʼ aʼin li nekeʼpaabʼank, jwal us raj choʼq re naq teʼxkʼe chi xkux junaq xpekul li keʼlebʼ li nekeʼxsurisi ebʼ li bʼuur, ut teʼxkut saʼ palaw» (Mar. 9:42). Chʼolchʼo naq nimla maak aʼin chiru li Jesus. Ut, saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan naxkʼutbʼesi chi tzʼaqal re ru li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ, naqanaw naq li Jehobʼa inkʼaʼ nawulak ajwiʼ chiru naq junaq li qas qiitzʼin maakʼaʼ traj re, naq tixkʼe chi tʼaneʼk junaq xtzolom li Kriist (Juan 14:9).

¹⁰ Ma nokookʼoxlak joʼ li Jehobʼa ut li Jesus? Kʼaru naxkʼutbʼesi li qabʼaanuhom? Qayehaq naq yooko xtiqibʼankil malaj xyiibʼankil qibʼ joʼ nawulak chiqu, abʼan naqabʼi naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ li qechpaabʼanel inkʼaʼ sa nekeʼrekʼa ribʼ malaj nekeʼok xkʼoxlankil li tzʼaj aj naʼlebʼ naq nokooʼeʼril. Kʼaru tqabʼaanu? Ma tqakanabʼ xbʼaanunkil li nawulak chiqu saʼ xkʼabʼaʼ naq naqarahebʼ li qechpaabʼanel? (1 Tim. 2:9, 10).

11, 12. Chanru nokooxkol chiru li maak rilbʼal li maaʼusilal joʼ naril li Jehobʼa ut xyuʼaminkil li kuyuk ibʼ?

¹¹ Qilaq li rox eetalil: li Jehobʼa xikʼ naril li maaʼusilal ut li raaxiikʼ (Sal. 5:4). Usta naxnaw ak re, naq naqarahi ru li moko us ta, saʼ xkʼabʼaʼ naq laaʼo aj maak, naxye qe naq xikʼ tqil li maaʼusilal joʼ naril aʼan (taayaabʼasi Salmo 97:10). Xkʼoxlankil rix kʼaʼut naxtzʼeqtaana li maaʼusilal tooxtenqʼa chi rilbʼal aʼin joʼ naril aʼan ut tooxkawresi chiʼus re xtzʼeqtaanankil.

¹² Kʼoxlak joʼ li Jehobʼa chirix li moko us ta nokooxtenqʼa saʼ jun chik li naʼlebʼ. Usta li Santil Hu maakʼaʼ naxye chirix wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ, tqataw ru naq moko us ta. Jun eetalil, saʼ li ruuchichʼochʼ yook chi ilmank jun li xajok saʼ joʼmaajoʼil, li nawbʼil ru joʼ lap dance. Wankebʼ nekeʼxye naq li xajok aʼin moko chanchan ta li muxuk ibʼ ut joʼkan naq moko maak ta (taawil taqʼa). * Abʼan, ma joʼkan naril li Jehobʼa? Jultikaq qe naq aʼan xikʼ naril yalaq kʼaru chi maaʼusilal.

Joʼkan bʼiʼ, qakolaq qibʼ chiru li maak rikʼin xyuʼaminkil li kuyuk ibʼ ut xikʼ tqil li xikʼ naril li Jehobʼa (Rom. 12:9).

13. Kʼaʼut tento tqakʼoxla chi rubʼelaj chanru naril li Jehobʼa li junjunq chi naʼlebʼ?

¹³ Naq yooqo chi tzolok, us raj naq tqakʼoxla rix chanru tooxtenqʼa li xkʼaʼuxl li Yos naq tqasikʼ junaq li naʼlebʼ choʼq re li kutan chalk re. Chi joʼkan, wi t-ajmanq naq tqakʼoxla rix saʼ junpaat kʼaru tqabʼaanu chirix junaq li naʼlebʼ, moko sachsooq ta chi junajwa li qanaʼlebʼ (Prov. 22:3). Qatzʼilaq rix wiibʼ oxibʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu.

14. Kʼaru naqatzol chirix chanru kinaʼlebʼak laj Jose naq li rixaqil laj Potifar kiraj maakobʼk rikʼin?

¹⁴ Qakʼoxlaq li kixkʼul laj Jose. Li rixaqil laj Potifar kixyal xqʼunbʼesinkil re yoklaak rikʼin, abʼan laj Jose saʼ junpaat kiʼelelik chiru. Chi joʼkan, kixkʼutbʼesi naq ak xkʼoxla rix li naxye li Jehobʼa chirix li kʼatok oq saʼ li sumlajik (taayaabʼasi Genesis 39:8, 9). Jultikaq ajwiʼ qe li kixye re li ixq aʼin: «Chan put ru naq tinbʼaanu li nimla maaʼusilal aʼin ut tinmaakobʼq chiru li Yos?». Aʼin naxkʼut naq  ak xʼok chi kʼoxlak joʼ li Jehobʼa. Anaqwan qakʼoxlaq chiqix. Qayehaq naq jun li qechkʼanjel naʼok xbʼitbʼitʼinkil ribʼ chiqu malaj naqakʼul saʼ li qaselular jun li esil malaj jun li jalam u chirix li muxuk ibʼ (taawil taqʼa). * Inkʼaʼ tootʼaneʼq saʼ li maak wi ak xqakʼoxla chi rubʼelaj chanru naril aʼin li Jehobʼa, ak xooʼok chi kʼoxlak joʼ aʼan ut ak xqakʼoxla chi rubʼelaj chanru toonaʼlebʼaq.

15. Chanru tooruuq xnumsinkil li mineʼk u chirix xtzʼeqtaanankil li Jehobʼa joʼ li oxibʼ chi saaj?

¹⁵ Qatzʼilaq rix anaqwan li eetalil li keʼxkanabʼ oxibʼ li saaj al aj Hebreo li nawbʼilebʼ ru joʼ aj Sadrac, aj Mesac ut aj Abednego. Li awabʼej Nabucodonosor kixyiibʼ jun li nimla jalam u re oor ut kixye naq tloqʼoniiq ru. Abʼan, li oxibʼ chi saaj keʼxye naq inkʼaʼ teʼxbʼaanu. Li xeʼxye re li awabʼej naxkʼutbʼesi naq ak xeʼxkʼoxla rix li naraj xyeebʼal xloqʼoninkil kaʼajwiʼ li Jehobʼa (Ex. 20:4, 5; Dan. 3:4-6, 12, 16-18). Qayehaq naq li qapatron naxpatzʼ qe xtuminal junaq li ninqʼe chirix li bʼalaqʼil paabʼal. Kʼaru raj tqabʼaanu? Inkʼaʼ tookanaaq roybʼeninkil joqʼe tqakʼul junaq li naʼlebʼ joʼ aʼin, ak tqakʼoxla bʼaan anaqwan kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa chirix aʼin. Ut chi joʼkan, moko chʼaʼajkaq ta chik chiqu xbʼaanunkil ut xyeebʼal li yaal joʼ keʼxbʼaanu li oxibʼ chi saaj al.

16. Xtawbʼal ru chiʼus li naxkʼoxla li Jehobʼa, chanru tooxtenqʼa aʼin naq t-ajmanq naq tooxik saʼ junpaat saʼ li bʼanlebʼaal?

¹⁶ Xkʼoxlankil chi rubʼelaj naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa tento xloqʼoninkil ru naru nokooxtenqʼa naq wanqo saʼ rahilal rikʼin laj bʼanonel. Relik chi yaal naq chʼolchʼo chiqu naq inkʼaʼ naqakʼulubʼa li tzʼaqal kikʼ malaj jun rehebʼ li xkaahichal li kʼubʼanbʼil wiʼ (Hech. 15:28, 29). Abʼan, wank jalan chik li naʼlebʼ bʼarwiʼ naʼoksimank ajwiʼ li kikʼ ut li junjunq yaal re li tixbʼaanu. Re xbʼaanunkil aʼin, tento tqatzʼil rix li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu bʼarwiʼ naxkʼut kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa. Abʼanan, li xhoonalil re xtuqubʼankil aʼin maawaʼ naq wanqo chik saʼ li bʼanlebʼaal, naq ra wanqo malaj naq yooq chi mineʼk qu re xyeebʼal saʼ junpaat li tqabʼaanu. Anaqwan bʼaan xhoonalil re xtzʼilbʼal  rix aʼin, re xnujtesinkil li hu chirix chanru naqaj naq toobʼaneʼq ut re aatinak rikʼin laj bʼanonel (taawil taqʼa). *

17-19. Kʼaʼut wank xwankil xtzolbʼal anaqwan chanru nakʼoxlak li Jehobʼa? Kʼe jun eetalil chirix junaq li naʼlebʼ bʼarwiʼ naʼajmank naq kawresinbʼilaqo.

¹⁷ Re xraqbʼal, qakʼoxlaq chanru kichaqʼbʼenk saʼ junpaat li Jesus naq laj Pedro kixkʼe re jun li naʼlebʼ li moko kʼoxlanbʼil ta chiʼus: «Maajaruj ta xaq, at Qaawaʼ!». Chʼolchʼo naq li Jesus ak xkʼoxla chaq li naraj li Yos naq tixbʼaanu ut ak xkʼoxla ajwiʼ ebʼ li propesiiy chirix li xyuʼam ut li xkamik. Aʼin kikawresink re xchʼool li Jesus, re naq inkʼaʼ tixtzʼeqtaana li Yos ut re naq tixqʼaxtesi li xyuʼam chi anchal xchʼool (taayaabʼasi Mateo 16:21-23).

¹⁸ Saʼebʼ li qakutan, li Jehobʼa naraj naq toowanq choʼq ramiiw ut tqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ saʼ li xkʼanjel (Mat. 6:33; 28:19, 20; Sant. 4:8). Abʼan, joʼ kixkʼul li Jesus, maare junaq li qas qiitzʼin tixyal xjalbʼal qabʼe, abʼan moko yal naraj ta. Jun eetalil, qakʼoxlaq naq li qapatron naxyeechiʼi qe jun li nimla kʼanjel ut qʼaxal tertooq chik li qatojbʼal. Abʼan, li xchʼaʼajkil li kʼanjel aʼin naq tooxlaatzʼa re xbʼaanunkil li xkʼanjel li Jehobʼa. Ut, wi saajat, qayehaq naq teʼxyeechiʼi xtzʼaqobʼ laatzolbʼal, abʼan re naq teʼxkʼe aawe tento taakanabʼ laawochoch. Ma aʼin tawiʼ xhoonalil re xpatzʼbʼal li xtenqʼ li Jehobʼa, xtzʼilbʼal rix ebʼ li tasal hu ut aatinak rikʼin laajunkabʼal ut rikʼinebʼ li cheekel winq re xnawbʼal kʼaru taabʼaanu? Ma inkʼaʼ raj us xtzʼilbʼal rix anaqwan li naxkʼoxla li Jehobʼa ut xyalbʼal qaqʼe re naq tooʼoq chi kʼoxlak joʼ aʼan? Ut, wi moqon chik tixkʼe ribʼ chiqu junaq li naʼlebʼ joʼ aʼin, moko tqil ta joʼ jun li aaleek. Chʼolchʼooq chiqu li naqaj xtawbʼal saʼ li xkʼanjel li Yos ut tqakʼe qachʼool chi xsikʼbʼal. Ut kaʼajwiʼ tqabʼaanu li naqanaw naq us.

¹⁹ Maare naqakʼoxla junaq chik li naʼlebʼ li naru tqakʼul chi maakʼaʼ saʼ qachʼool. Yaal, inkʼaʼ tooruuq xkawresinkil qibʼ chirix chixjunil li naqakʼoxla naq tqakʼul. Abʼan, wi naqakʼe qachʼool chi xtzolbʼal qibʼ qajunes re xkʼoxlankil chanru nakʼoxlak li Jehobʼa, maare tqajultika li ak xqatzol chaq ut tqayuʼami naq tixkʼe ribʼ chiqu. Joʼkan bʼiʼ, qayalaq qaqʼe chi xnawbʼal chanru nakʼoxlak li Yos, chookʼoxlaq joʼ aʼan ut qakʼoxlaq chanru naxchap ribʼ li naqabʼaanu anaqwan rikʼin li tqabʼaanu saʼ li kutan chalk re.

20, 21. a) Kʼaʼut naq saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ moko tooruuq ta xbʼaanunkil chixjunil li tqaj? b) Chanru tooruuq xtawbʼal li sahil chʼoolejil saʼebʼ li qakutan?

²⁰ Yooko xrahinkil ru naq tchalq li akʼ Ruuchichʼochʼ. Li xkʼihalil li qas qiitzʼin yookebʼ roybʼeninkil naq teʼwanq xyuʼam chi junelik saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Li Xʼawabʼejilal li Yos tooxkol chiru li rahilal li wank saʼ li ruuchichʼochʼ. Ut aran ajwiʼ yooqo xsikʼbʼal ut xkʼoxlankil li naqaj xbʼaanunkil aʼ yaal kʼaru nawulak chiqu ut li naqarahi ru.

²¹ Abʼan moko tooruuq ta xbʼaanunkil chixjunil li tqaj. Yaal naq tuulanaqebʼ xchʼool li wanqebʼ aran, teʼruuq xsikʼbʼal kʼaru li us ut li inkʼaʼ us abʼan li xchaqʼrabʼ ut li xkʼaʼuxl li Jehobʼa ttaqlanq rehebʼ. Aʼin tixsahobʼresihebʼ xchʼool ut tixkʼehebʼ saʼ tuqtuukilal (Sal. 37:11). Ut saʼebʼ li qakutan tooruuq ajwiʼ xtawbʼal li sahil chʼoolejil wi nokooʼok chi kʼoxlak joʼ li Jehobʼa.