XINYOʼLAAK saʼ 1934. Linnaʼ linyuwaʼ aʼan laj Fred ut li xʼEdna Molohan, ak 20 chihabʼ rokikebʼ saʼ xyanqebʼ li Yookebʼ chaq chi Tzolok Chirix li Santil Hu (Testiiw re li Jehobʼa). Ninbʼanyoxi rehebʼ naq xeʼxkʼut chiwu xraabʼal li Yos. Xoowank chaq saʼ Parsons, jun li kʼalebʼaal re Kansas, chixkʼatq Misuri, Estados Unidos. Saʼ li qachʼuut, kachʼin chik ma chixjunilebʼ li qechpaabʼanel yulbʼilebʼ ru rikʼin santil musiqʼej. Maajun sut naqakol ebʼ li chʼutam ut rajlal nokooʼelk chi puktesink. Rajlal Sabado ewu nokoopuktesink saʼebʼ li bʼe, li nawbʼil ru anaqwan joʼ: li puktesink bʼarwiʼ nekeʼnumeʼk naabʼal li qas qiitzʼin. Wank sut nokoolubʼk, abʼan naq nokooraqeʼk li qayuwaʼ junelik nokooxkʼam chi xlowbʼal qahelaad.

Tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen li qachʼina chʼuut puktesink saʼ jun li nimla teep, bʼarwiʼ wank naabʼal li kokʼ kʼalebʼaal ut naabʼal li tenamit li nekeʼawok ut nekeʼkʼirisink ketomq. Ut choʼq reqaj ebʼ li tasal hu, ebʼ laj ilol ketomq nekeʼxkʼe qichaj, qamol joʼ ajwiʼ yoʼyokil kaxlan. Saʼ xkʼabʼaʼ naq moko naabʼal ta qasentaw ut li qayuwaʼ ak xkʼe xtuminal ebʼ li qahu, li nekeʼxkʼe qe naxtzʼaqobʼresi li qatzakahemq.

Linnaʼ linyuwaʼ xeʼxtaw jun li Gramofono choʼq re li puktesink. Laaʼin inkʼaʼ ninnaw xchʼeʼbʼal xbʼaan naq toj kachʼinin. Abʼan, naq linnaʼ linyuwaʼ nekeʼxik chi ulaʼanink malaj xkʼebʼal junaq li tzolom chirix li Santil Hu nawulak chiwu xtenqʼankilebʼ chi xkʼebʼal li seeraqʼ li xokxo wiʼ xyaabʼ xkux li qechpaabʼanel Rutherford.

Linyuwaʼ kixkʼe saʼ xbʼeen li qabʼelebʼaal chʼiichʼ Ford re li chihabʼ 1936 jun li nimla bʼosiin. Kʼajoʼ kikʼanjelak chiqu li bʼelebʼaal chʼiichʼ aʼin saʼ li puktesink. Xbʼeenwa naqakʼe xyaabʼ li son re  xqʼunbʼesinkilebʼ li qas qiitzʼin ut chirix chik aʼan naqakʼe li seeraqʼ li xokbʼil rikʼin xyaabʼ kuxej. Naq naraqeʼk li seeraqʼ, naqayeechiʼi ebʼ li tasal hu rehebʼ li xeʼwulak chiru li esil.

Saʼ jun chʼina kʼalebʼaal re Kansas li naxkʼabʼaʼi Cherryvale, laj kʼaakʼalenel tenamit kixye re linyuwaʼ naq inkʼaʼ tixkʼe li xyaabʼ kuxej saʼ li parke bʼarwiʼ nekeʼhilank ebʼ li qas qiitzʼin rajlal Domingo. Abʼan, truuq xkʼebʼal saʼ jalan chik li naʼaj. Linyuwaʼ inkʼaʼ kixsume ut kixkʼe chaq li bʼelebʼaal chʼiichʼ saʼ jun li bʼe li naxtiika li parke. Tojaʼ naq, kixkʼe wiʼ chik li xyaabʼ kuxej re naq ebʼ li qas qiitzʼin sa teʼrabʼi li seeraqʼ. Kʼajoʼ nawulak chaq chiwu xbʼaanunkil aʼin rochbʼen linyuwaʼ ut laj Jerry li was.

Naq toj maajiʼ nawulak li chihabʼ 1940, xootzʼaqonk saʼ jun li nimla kʼanjel chirix li puktesink re xsutbʼal saʼ junpaat ebʼ li teep bʼarwiʼ xikʼ nokooʼeʼril. Joʼ xinye saʼ xtiklajik chirix li naʼaj Joplin (Misuri), eqʼla nokoowakliik ut inkʼaʼ nokooʼekʼank naq naqakanabʼ ebʼ li tratado malaj ebʼ li folleto rubʼel li rokebʼaal ebʼ li ochoch. Moqon, naqachʼutubʼ qibʼ chirix li qateep re xnawbʼal ma xchapeʼk junaq li qechpaabʼanel xbʼaanebʼ laj kʼaakʼalenel tenamit.

Chiruhebʼ li chihabʼ aʼan, xqabʼaanu jun chik li kʼanjel chirix li puktesink bʼarwiʼ chi tzoltzo naqakʼam ebʼ li nimla hu. Naqatʼuyubʼ saʼ xbʼeen qatel wiibʼ oxibʼ li hu li naxkʼe resil li Xʼawabʼejilal li Yos ut chi tzoltzo naqabʼeni li tenamit. Jultik we jun rehebʼ li bʼenink aʼin, ebʼ li hermaan xeʼxkʼam jun li hu li naxye «Li paabʼal aʼan jun li raʼal ut aj bʼalaqʼ». Chalen naq xeʼelk saʼ qochoch, numenaq 1500 meetr (una milla) xeʼxbʼeni, ut chirix chik aʼan, xeʼsutqʼiik. Us tana naq inkʼaʼ xeʼtaweʼk xbʼaanebʼ li xikʼ nekeʼilok, abʼan xeʼxtaw naabʼal li qas qiitzʼin li xeʼwulak chiru li esil.

Linjunkabʼal rajlal naʼelk Kansas toj Texas re xik saʼebʼ li nimla chʼutam. Linyuwaʼ nakʼanjelak chaq saʼ xmolamil ebʼ li tren li nanumeʼk saʼ Misuri, Kansas ut Texas. Joʼkan naq, maakʼaʼ naqatoj naq nokooxik chi rilbʼalebʼ li qech-alal ut naq nokooxik saʼebʼ li nimla chʼutam. Laj Fred Wismar, li ras linnaʼ, ut li xEulalie, li rixaqil, wankebʼ Temple (Texas). Li wikan, kixtzol li yaal naq xnumeʼk ebʼ li chihabʼ 1990, toj saaj naq xkubʼeek xhaʼ ut kixseeraqʼi rehebʼ li ranabʼ li yook xtzolbʼal, saʼ xyanqebʼ wank linnaʼ. Nawbʼil ru chiʼus xbʼaanebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ Texas, bʼarwiʼ kikʼanjelak joʼ aj ilol chʼuut. Sa wank rikʼin xbʼaan naq tuulan ut junelik sa saʼ xchʼool. Kʼajoʼ nawulak chaq chiru li yaal ut jun chaabʼil eetalil choʼq re linsaajilal.

Saʼ 1941, xkoho saʼ tren toj San Luis (Misuri) re naq toowanq saʼ jun li nimla chʼutam. Xkawresimank jun li naʼaj choʼq rehebʼ li kokʼal ut choʼq rehebʼ li saaj re rabʼinkil li xseeraqʼ li qechpaabʼanel Rutherford, li naxkʼabʼaʼi «Hijos del Rey». Xqʼax 15 mil qakʼihal. Naq xraqeʼk li seeraqʼ, li hermaan Rutherford ut ebʼ laj tenqʼ chiru xeʼxkʼe qe jun li nimla maatan, li akʼ tasal hu li naxkʼabʼaʼi Hijos.

Saʼ Abril 1943, kiwank jun li nimla chʼutam saʼ  Coffeyville (Kansas) li naxkʼabʼaʼi «Llamada a la Acción», usta moko kʼiho ta abʼan xkanaak saʼ li qachʼool. Saʼ li nimla chʼutam aʼin kiyeemank naq saʼ chixjunil ebʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl ttiklaaq li Tzolok chirix Xpuktesinkil li Chaabʼil Esilal. Xeʼxkʼut ajwiʼ jun li akʼ folleto li wank 52 li tzolom chisaʼ li t-oksimanq saʼ li tzolebʼaal aʼin. Saʼ ajwiʼ li chihabʼ aʼan, xintzʼaqonk xbʼeen sut saʼ li tzolok. Saʼ li nimla chʼutam ajwiʼ aʼin, saʼ jun li hasiʼeent xkubʼeek qahaʼ rikʼin wiibʼ oxibʼ li wechpaabʼanel. Kʼajoʼ xkehal li punpukil haʼ. Usta joʼkan, oxloqʼ chiwu li nimla kutan aʼin!

Saʼ 1951, xinchoy li xkabʼ tasal lintzolbʼal ut xinʼok xkʼoxlankil kʼaru tinbʼaanu rikʼin linyuʼam. Li nawataw chi anchal linchʼool aʼan xik saʼ Betel, bʼarwiʼ xwank chaq laj Jerry, li was. Joʼkan naq, xinnujtesi jun li hu ut xintaqla Brooklyn. Moko najt ta xkʼebʼal naq xineʼxkʼul ut xeʼxye we naq tintikibʼ saʼ li 10 re Marzo 1952. Li naʼlebʼ aʼin xrosobʼtesi linpaabʼal.

Kʼajoʼ nawataw chaq kʼanjelak saʼ li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼrisi chi huhil ebʼ li hu ut jalan chik ebʼ li tasal hu. Abʼan, maajunwa xinruuk xbʼaan naq xineʼxkʼe chi xnumsinkil li tzakahemq ut moqon chik xineʼxnumsi saʼ kosiin. Nawulak chaq chiwu linkʼanjel ut naabʼal xintzol aran. Saʼ xkʼabʼaʼ naq jalan jalanq qahoonal saʼ kosiin, xwank inhoonal re xtzolbʼal wibʼ saʼ li rochochil hu re Betel. Aʼin kixkawresi linwanjik chiru li Jehobʼa, linpaabʼal ut kʼanjelak saʼ Betel aʼ yaal jarubʼ chihabʼ tinwanq. Laj Jerry, li was, xʼelk Betel saʼ 1949 ut xsumlaak rikʼin xPatricia, jun li qechpaabʼanel, ut xeʼkanaak saʼ xteepal Brooklyn. Chiruhebʼ li xbʼeen chihabʼ saʼ Betel, xineʼxtenqʼa ut kʼajoʼ xeʼxwaklesi linchʼool.

Moko najt ta inwulajik, naq ebʼ li hermaan xeʼok xsikʼbʼal anihebʼ chik teʼruuq chi kʼehok seeraqʼ. Li sikʼbʼilebʼ ru taqlanbʼilebʼ chiru jun chihabʼ xkʼebʼal chaq ebʼ li seeraqʼ saʼebʼ li chʼuut li inkʼaʼ teʼxqʼax 322 kilometros (200 millas) li xnajtil rikʼin Brooklyn. Nekeʼxkʼe jun li seeraqʼ riiq jun hoor ut nekeʼpuktesink rikʼin li chʼuut. Xinwank saʼ xyanqebʼ li xeʼsikʼeʼk ru. Naq xintikibʼ ulaʼanink ut xkʼebʼal li seeraqʼ, yook inxiw. Saʼ tren ninxik junelik. Jultik we li xinkʼul saʼ jun Domingo ewu saʼ habʼalqʼe re li chihabʼ 1954. Yookin chi sutqʼiik Nueva York saʼ tren ut tento raj tinwulaq Betel naq yooq chi ok li qʼoqyink. Abʼan, kiʼok chi kubʼeek li nimla ratzʼamke rikʼin kawil iqʼ ut kʼajoʼ xkehal joʼkan naq xpoʼeʼk li xmotor li tren. Xinwulak bʼarwiʼ nekeʼkanaak ebʼ li tren maare oobʼ hoonal re eqʼla re li kutan Lunes. Xintaqeʼk saʼ li tren li naxik Brooklyn, ut tiik xkohink chi kʼanjelak saʼ kosiin, ewu bʼayaq ut lubʼlukin xbʼaan naq xinnumsi chixjunil li qʼoqyink saʼ tren ut moko xinmutzʼ ta bʼayaq li xnaqʼ wu. Usta xinkʼul ebʼ li chʼaʼajkilal aʼin, rikʼin maakʼaʼ naru ninjuntaqʼeeta li xsahil linchʼool li xintaw rikʼinebʼ li wechpaabʼanel ut xintaw naabʼalebʼ li wamiiw saʼ xraqik li xamaan.

Moko najt ta inwulajik saʼ Betel, naq xineʼxkʼe chi tzʼaqonk saʼ li qaraay WBBR, chiruhebʼ li kutan aʼan li ofisiin wank chaq saʼ li xkabʼ xtasalil li ochoch 124 re li bʼe Columbia Heights. Rajlal xamaan, nanumsimank chaq saʼ raay jun li eetalil chirix chanru naxbʼaanu jun chʼuut chi qas qiitzʼin re xtzolbʼal li Santil Hu. Laaʼin nintzʼaqonk saʼ li kʼanjel aʼin. Li hermaan A. H. Macmillan kitzʼaqonk rajlal xamaan saʼ li raay WBBR. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kʼajoʼ naqara, naqaye re hermano Mac. Naabʼal chihabʼ kikʼanjelak saʼ Betel, ut choʼq qe li toj akʼo, aʼan jun chaabʼil eetalil chirix li kuyum saʼ li xkʼanjel li Jehobʼa.

Saʼ 1958, xineʼxbʼoq chi tzʼaqonk saʼ li Tzolok re Galaad. Linkʼanjel aʼan xtenqʼankilebʼ li nekeʼtaqlaak chi puktesink saʼ jalan chik tenamit, nawisi xhuhebʼ re naq teʼruuq chi ok saʼebʼ li tenamit ut xkʼubʼankil li xxikikebʼ. Saʼebʼ li chihabʼ aʼan, qʼaxal terto xik saʼ soʼsolchʼiichʼ, joʼkan naq, moko naabʼalebʼ ta nekeʼruuk chi xik. Li xkʼihalil li xeʼtaqlaak Africa ut saʼ Lejano Oriente xkohebʼ saʼ jukubʼ. Naq xkubʼeek xtzʼaq li pasaaj, li taqlanbʼilebʼ chi puktesink saʼ jalan chik tenamit xeʼok roksinkil li soʼsolchʼiichʼ.

Saʼ 1960 xnumtaak linkʼanjel, xineʼxkʼe chi xsikʼbʼal bʼar tintoʼoni junaq li soʼsolchʼiichʼ re naq teʼruuq chi xik ebʼ li qechpaabʼanel saʼ jun li nimla chʼutam bʼarwiʼ nekeʼtzʼaqonk naabʼal li tenamit li twanq saʼ 1961. Li soʼsolchʼiichʼ t-elq Estados Unidos toj Europa. Laaʼin xkohin ajwiʼ saʼ jun rehebʼ li soʼsolchʼiichʼ joʼ aʼin, xinʼelk chalen Nueva York toj Hamburgo (Alemania). Naq xraqeʼk li nimla chʼutam, oxibʼ rehebʼ li wankebʼ saʼ Betel ut laaʼin xqatoʼoni jun li bʼelebʼaal chʼiichʼ ut xkoho Italia re xnawbʼal chaq li qamolam li wank Roma. Aran xooʼelk naq xkoho Francia, xoonumeʼk saʼebʼ li kʼicheʼ re Pirineos ut xooʼok España bʼarwiʼ ramro li xkʼanjel li Yos. Xsahoʼk qachʼool xnawbʼal ruhebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ Barcelona ut xqakʼe rehebʼ wiibʼ oxibʼ li tasal hu li xqanumsi joʼ maatan. Xooʼelk España toj Amsterdam ut aran xqachap qasoʼsolchʼiichʼ re xik saʼ Nueva York.

Jun chihabʼ tana xnumik aʼin, naq xineʼxkʼe chi xkʼubʼankil xxikik jun siir li qechpaabʼanel 583 xkʼihalebʼ. Chiru 1963, teʼxik saʼ jalan jalanq li nimla chʼutam saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ bʼarwiʼ nekeʼtzʼaqonk naabʼal li tenamit, li naxkʼabʼaʼi «Buenas Nuevas Eternas». Ebʼ li nimla chʼutam teʼwanq saʼ Europa, Asia ut Pacifico Sur, ut jun siir chik saʼ Honolulu (Hawai) ut Pasadena (California). Saʼ li xxikikebʼ teʼruuq chi kubʼeek Libano ut Jordania ut teʼxnaw ru ebʼ li naʼaj li wank resil saʼ li Santil Hu. Xinsikʼebʼ xsoʼsolchʼiichʼ, xhotel, ut xwisi xhuhebʼ re naq teʼruuq chi ok saʼebʼ li tenamit.

Wank jun chik xyaalal kʼaʼut oxloqʼ chiwu li chihabʼ 1963. Saʼ li 29 re Junio xinsumlaak rikʼin li xLila Rogers li nachalk Misuri ut oxibʼ chihabʼ xwank saʼ Betel. Jun xamaan qasumlajik, xkoho chirixebʼ li yookebʼ xbʼeninkil li Ruuchichʼochʼ ut xoowulak saʼ Grecia, Egipto ut Libano. Xooʼelk Beirut ut xoowulak bʼarwiʼ nekeʼhilank ebʼ li soʼsolchʼiichʼ aran Jordania. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ramro li xkʼanjel li Yos saʼ li tenamit aʼin ut xeʼxye qe naq inkʼaʼ nekeʼxkʼe xhuhebʼ laj Testiiw re naq teʼoq saʼ li tenamit, xooʼok xkʼoxlankil kʼaru tkʼulmanq naq toowulaq. Xsachk qachʼool chi rilbʼal naq saʼ xteram li kabʼl wank jun chʼuut li qechpaabʼanel rikʼin jun li hu li naxye «Ex Testiiw re li Jehobʼa nasahoʼk qachʼool cheekʼulbʼal». Kʼajoʼ xwulak chiwu rilbʼal ebʼ li naʼaj li naxye li Santil Hu: bʼarwiʼ xeʼwank chaq ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos, bʼarwiʼ xpuktesink li Jesus ut ebʼ li Apostol, ut bʼarwiʼ xeʼok chi kʼihank ebʼ li xtzolom li Jesus «toj saʼ xmaril li ruuchichʼochʼ» (Hech. 13:47).

Ak 55 chihabʼ insumlajik rikʼin xLila ut junelik nikinxtenqʼa saʼ li xkʼanjel li Yos. Joʼ sumal naabʼal sut xoowulak saʼ España ut saʼ Portugal naq ramro chaq aran li xkʼanjel li Yos. Xqawaklesi xchʼoolebʼ li qechpaabʼanel ut xqakʼam xhuhebʼ ut li naʼajmank chiruhebʼ. Xqilebʼ chaq ajwiʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ tzʼalam saʼ jun li naʼaj bʼarwiʼ xeʼwank chaq ebʼ laj puubʼ re li tenamit Cadiz (España). Sa nawekʼa wibʼ chi xwaklesinkilebʼ xchʼool rikʼin jun li seeraqʼ.

 Chalen 1963, xineʼxkʼe chi xkʼubʼankil li xxikikebʼ jun siir ebʼ li qechpaabʼanel li teʼxik saʼebʼ li nimla chʼutam saʼ Africa, America Central ut America del Sur, Australia, Europa, Hawai, Lejano Oriente, Nueva Zelanda ut Puerto Rico. Li xLila ut laaʼin ak xoowank saʼ naabʼal li nimla chʼutam li inkʼaʼ tsachq saʼ li qachʼool, joʼ li xwank saʼ Varsovia (Polonia) saʼ 1989. Naabʼalebʼ li qechpaabʼanel re Rusia xeʼwank saʼ li nimla chʼutam, aʼin li xbʼeen xchʼutamebʼ. Junjunq li xqanawebʼ ru xeʼwank saʼ tzʼalam naabʼal chihabʼ saʼ xkʼabʼaʼebʼ li xpaabʼal.

Jun chik li kʼanjel li kʼajoʼ xwulak chiqu aʼan rulaʼaninkil li wankebʼ saʼ Betel ut xwaklesinkilebʼ xchʼool li taqlanbʼilebʼ chi puktesink saʼ jalan chik tenamit. Naq jun sut aj chik xooʼelk, xkoho Corea del Sur ut xqanaw ru 50 rehebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ tzʼalam aran Suwon. Maajun rehebʼ xchʼina xchʼool, yookebʼ bʼaan roybʼeninkil chi anchal xchʼoolebʼ joqʼe teʼelq re naq teʼoq xloqʼoninkil wiʼ chik ru li Jehobʼa. Xnawbʼalebʼ ru, xwaklesi qachʼool (Rom. 1:11, 12).

Chiruhebʼ li chihabʼ aʼin, saʼ xkʼabʼaʼ li rosobʼtesihom li Jehobʼa, xwil li xkʼiijik li xtenamit. Saʼ 1943 xkubʼeek inhaʼ. Saʼ li chihabʼ aʼin, jun siʼeent mil tana xkʼihalebʼ laj puktesinel. Anaqwan, xqʼax waqxaqibʼ miyon xkʼihalebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa li wankebʼ saʼ 240 chi tenamit ut teep. Li xeʼtzolok saʼ Galaad xeʼkʼamok bʼe saʼ li kʼanjel aʼin. Nasahoʼk inchʼool naq chiruhebʼ li chihabʼ aʼin, xintenqʼahebʼ li wechpaabʼanel re naq teʼruuq chi wulak bʼarwiʼ taqlanbʼilebʼ chi puktesink.

Nasahoʼk saʼ linchʼool naq xwoksi linsaajilal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut naq xinnujtesi linhu re Betel. Chalen chaq, li Jehobʼa inkʼaʼ kixkanabʼ wosobʼtesinkil. Joʼ chanru xqataw xsahil qachʼool saʼ Betel, li xLila ut laaʼin xqataw ajwiʼ xsahil qachʼool chiruhebʼ li lajeetq chihabʼ naq xqulaʼanihebʼ li chʼuut aran Brooklyn. Ut xqataw ajwiʼ naabʼal qamiiw li maajunwa tsachq.

Toj ninkʼanjelak aran Betel ut li xLila natenqʼank we. Ak numenaq 84 chihabʼ we ut toj ninruuk chi kʼanjelak. Laaʼin ninkʼuluk re ebʼ li esilhu li nawulak saʼ li qamolam.

Kʼajoʼ rusilal wank saʼ li xmolam li Jehobʼa ut rilbʼal li xtzʼaqlojik li naxye Malaquias 3:18: «Laaʼex teenaw wiʼ chik bʼar wank li tiik xchʼool ut li inkʼaʼ us xnaʼlebʼ, li nakʼanjelak chiru li Yos ut li inkʼaʼ napaabʼank chiru». Rajlal kutan naqakʼe reetal naq li wankebʼ rubʼel xwankil laj Tza moko sahebʼ ta xchʼool ut nekeʼrataw kamk. Abʼan, laaʼo li naqara li Jehobʼa ut nokookʼanjelak chiru, naqataw xsahil qachʼool, usta chʼaʼaj xnumsinkil ebʼ li kutan. Kaw qachʼool chirix li kutan li chalk re! Osobʼtesinbʼilo xbʼaan naq naqakʼam rehebʼ li junchʼol li chaabʼil esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos (Mat. 24:14). Chi seebʼ li Awabʼejilal aʼin trisi chixjunil li maaʼusilal ut tixkʼam chaq li sahil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Kʼajoʼ naqarahi ru li nimla kutan aʼin! Aran, ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa tqataw xsahil ru li qayuʼam ut toowanq chi junelik saʼ Ruuchichʼochʼ.