Qayehaq li yaal
«Aʼin li teebʼaanu: xyeebʼal li yaal cheribʼil eeribʼ» (ZAC. 8:16).
BʼICH: 56, 124
1, 2. Kʼaru li naʼlebʼ li qʼaxal naxkʼe saʼ rahilal li winq, ut ani wank re?
LI BʼOQLEBʼAAL, li bʼombʼiiy li nakʼanjelak rikʼin lus, li bʼelebʼaal chʼiichʼ ut li refri aʼin yal wiibʼ oxibʼ ajwiʼ li kʼaʼaq re ru li yiibʼanbʼil xbʼaan li winq li nokooxtenqʼa saʼ li qayuʼam. Abʼan, wankebʼ ajwiʼ li kʼaʼaq re ru li kʼajoʼ xxiwxiwal, joʼ li xpoqsil li xnaqʼ puubʼ, li xnaqʼ puubʼ li nekeʼxmuq rubʼel chʼochʼ, ebʼ li may, ut ebʼ li bʼombʼa, aʼin yal wiibʼ oxibʼ rehebʼ li kʼaʼaq re ru li yiibʼanbʼil xbʼaan li winq. Abʼanan, wank jun li naʼlebʼ li qʼaxal naxkʼe saʼ rahilal li winq ut ak wank chaq naq toj maajiʼ nayiibʼamank chixjunil li kʼaʼaq re ru aʼin. Chirix kʼaru yooko chi aatinak? Chirix li tikʼtiʼ. Li tikʼtiʼ aʼan li naʼlebʼ li nanawmank naq moko yaal ta abʼan naʼoksimank re bʼalaqʼik. Li kitikʼtiʼik chaq xbʼeenwa aʼan laj Tza ut li Jesukriist kixkʼabʼaʼi joʼ «xyuwaʼil li tikʼtiʼ» (taayaabʼasi Juan 8:44). Joqʼe kixye li xbʼeen tikʼtiʼ?
2 Ak xnumeʼk naabʼal mil chihabʼ, saʼ li naʼaj Eden. Laj Adan ut li xʼEva sahebʼ chaq saʼ xchʼool saʼ li chʼinaʼusil Ruuchichʼochʼ li kikʼeheʼk rehebʼ xbʼaan li Yos. Abʼan li Yos kixye rehebʼ naq inkʼaʼ teʼxlow ru «li cheʼ re xnawbʼal li us ut li inkʼaʼ us». Wi teʼxqʼet raj ribʼebʼ, teʼkamq. Usta laj Tza naxnaw chixjunil aʼin, kiroksi jun li kʼantiʼ re xyeebʼal re li xʼEva li xbʼeen tikʼtiʼ: «Inkʼaʼ. Moko texkamq ta». Ut kixye ajwiʼ: «Naxnaw chi us li Yos naq saʼ li kutan teelow wiʼ li ru li cheʼ aʼan taatehonq xsaʼ leeru. Joʼkaqex chik li Yos; teenaw chik kʼaru li us ut li inkʼaʼ us» (Gen. 2:15-17; 3:1-5).
3. a) Kʼaʼut naqaye naq li xtikʼtiʼ laj Tza kikʼanjelak re xbʼaanunkil li maaʼusilal? b) Kʼaru kixkʼam chaq aʼin?
3 Li xtikʼtiʼ laj Tza kikʼanjelak re xbʼaanunkil li maaʼusilal, xbʼaan naq naxnaw chiʼus naq li xʼEva tkamq wi tixpaabʼ raj re ut wi tixwaʼ ru li cheʼ. Li xʼEva ut li xbʼeelom keʼxqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa ut moqon chik keʼkamk (Gen. 3:6; 5:5). Li qʼaxal ra wiʼ chik chiru chixjunil naq «li kamk kichalk saʼ xbʼeenebʼ chixjunil li poyanam» saʼ xkʼabʼaʼ li maak ut «kiwank xwankil saʼ xbʼeenebʼ [...] us ta inkʼaʼ keʼmaakobʼk rikʼin xqʼetbʼal xchaqʼrabʼ li Yos joʼ kixbʼaanu laj Adán» (Rom. 5:12, 14). Ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ naru teʼwanq chi junelik chi tzʼaqal re ru li xyuʼamebʼ, joʼ kiraj chaq li Yos saʼ xtiklajik, tento teʼxbʼanyoxi bʼaan wi teʼwulaq saʼ 70 malaj saʼ 80 chihabʼ wi toj kawebʼ ribʼ bʼayaq. Usta joʼkan, li qayuʼam nujenaq chi «rahilal ut xtawasinkil qibʼ» (Sal. 90:10). Kʼajoʼ xrahil naqakʼul! Ut saʼ xkʼabʼaʼ li xtikʼtiʼ laj Tza nachalk chixjunil aʼin.
4. a) Bʼar wank ebʼ li patzʼom li aajel ru naq tqasume? b) Joʼ naxye saʼ Salmo 15:1, 2, anihebʼ teʼruuq chi wank choʼq ramiiw li Jehobʼa?
4 Naq kixchʼolobʼ chanru nanaʼlebʼak laj Tza, li Jesus kixye: «Inkʼaʼ kixkuy wank saʼ li yaal, xbʼaan naq maakʼaʼ li yaal rikʼin». Ut maajunwa tixjal xnaʼlebʼ. Laj Tza inkʼaʼ naxkanabʼ xbʼalaqʼinkil «chixjunil li ruuchichʼochʼ» rikʼin li xtikʼtiʼ (Apoc. 12:9). Abʼan, laaʼo inkʼaʼ naqaj tʼaneʼk saʼ ruqʼ. Joʼkan naq, tqasume li oxibʼ chi patzʼom aʼin: Chanru naxbʼalaqʼi laj Tza ebʼ li qas qiitzʼin? Kʼaʼut nekeʼtikʼtiʼik li qas qiitzʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ naqaj xkʼambʼal qe rikʼin laj Adan ut li xʼEva ut inkʼaʼ naqaj xsachbʼal li qawanjik rikʼin li Jehobʼa, chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq junelik naqaye li yaal? (Taayaabʼasi Salmo 15:1, 2).
CHANRU NAXBʼALAQʼI LAJ TZA EBʼ LI QAS QIITZʼIN
5. Saʼebʼ li qakutan, chanru naxbʼalaqʼi laj Tza ebʼ li qas qiitzʼin?
5 Li Apostol Pablo naxnaw naq tooruuq xkolbʼal qibʼ chiru laj Tza re naq inkʼaʼ tooxbʼalaqʼi xbʼaan naq «naqanaw kʼaru [malaj chanru] li xnaʼlebʼ» (2 Cor. 2:11). Naqanaw naq laj Tza naxjolomi li ruuchichʼochʼ, joʼ ajwiʼ li bʼalaqʼil paabʼal, ebʼ li awabʼej li nekeʼbʼalaqʼik ut li xmolamil li yakok li junes re naxsikʼ (1 Juan 5:19). Inkʼaʼ nasachk qachʼool rilbʼal naq laj Tza ut ebʼ li xmaaʼus aj musiqʼej nekeʼtaqlank saʼ xbʼeenebʼ li wankebʼ xwankil re naq teʼtikʼtiʼiq (1 Tim. 4:1, 2). Jun eetalil, wankebʼ laj yakonel nekeʼtikʼtiʼik naq nekeʼxkʼe resil li xkʼayebʼ re naq teʼxkʼayi li moko us ta malaj re xbʼalaqʼinkilebʼ li qas qiitzʼin ut nekeʼkanaak rikʼinebʼ li xtumin.
6, 7. a) Kʼaʼut nayeemank naq ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li bʼalaqʼil paabʼal qʼaxal nim wiʼ chik xmaakebʼ? b) Kʼaru ebʼ li tikʼtiʼ nekeʼxye li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal?
6 Kʼaʼut nayeemank naq ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li bʼalaqʼil paabʼal qʼaxal nim wiʼ chik xmaakebʼ? Xbʼaan naq ebʼ li qas qiitzʼin naru nekeʼxtzʼeq li junelik yuʼam naq nekeʼxpaabʼ ebʼ li xtikʼtiʼ ebʼ laj kʼamolbʼe aʼin ut nekeʼxyuʼami li inkʼaʼ nawulak chiru li Yos (Os. 4:9). Naxnaw chaq li Jesus naq ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal nekeʼxbʼalaqʼi ebʼ li qas qiitzʼin. Joʼkan naq, kixye rehebʼ: «Ra chaalel saʼ eebʼeen laaʼex aj tzʼiibʼ ut aj Pariseey aj kaʼpakʼal uhex: nekesuti li palaw ut li ruuchichʼochʼ re xsikʼbʼal ani taaʼokenq cherix ut, naq ak xetaw chaq, nekekʼe choʼq ralal li xbʼalbʼa kaʼ sut chik cheru laaʼex!» (Mat. 23:15). Li Jesus kixmajewahebʼ ut kixye rehebʼ: «Laaʼex rehex leeyuwaʼ, aʼ laj tza» aʼan chaq «aj kamsinel» (Juan 8:44).
7 Maakʼaʼ naxye ma pastor, aj tij, ebʼ li nekeʼkʼutuk saʼ xyanqebʼ laj Judiiy, malaj junaq chik, nujenaq saʼ ruuchichʼochʼ ebʼ aj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal. Joʼebʼ laj Pariseey, «nekeʼramok re li yaal» saʼ li Raatin li Yos ut nekeʼxjal li yaal chirix li «Yos rikʼin li tikʼtiʼ» (Rom. 1:18, 25). Junes tikʼtiʼ nekeʼxkʼut. Nekeʼxye naq «jun sut xaaqaʼxtesi laayuʼam re li Yos, chʼolchʼo naq tatkoleʼq», nekeʼxye naq wank nakanaak chi yoʼyo naq nokookamk, nokoosutqʼiik saʼ jalan chik yuʼam ut naq li Yos naxkʼulubʼa ebʼ li ixqiwinq ut maakʼaʼ naxye naq nekeʼsumlaak ixq rikʼin ixq ut winq rikʼin winq.
8. a) Kʼaru li tikʼtiʼ teʼxye chi seebʼ li wankebʼ saʼ li awabʼejilal? b) Kʼaru tento tqabʼaanu laaʼo?
8 Li wankebʼ saʼ li awabʼejilal nekeʼroksi li tikʼtiʼ re xbʼalaqʼinkil ebʼ li qas qiitzʼin. Jun rehebʼ li xnimal ru tikʼtiʼ li teʼxye chi seebʼ aʼan naq «wanko saʼ tuqtuukilal ut maakʼaʼ chik qakʼaʼuxl». Abʼan aran naq «taachalq li rosoʼjikebʼ saʼ junpaat chi maakʼaʼaq saʼ xchʼoolebʼ». Miqakanabʼ naq tooʼeʼxbʼalaqʼi xbʼaan naq nekeʼxmuq chiqu naq maakʼaʼ chik rusil li ruuchichʼochʼ aʼin. Laaʼo naqanaw chiʼus «naq li xkutankil li Qaawaʼ taachalq joʼ nachalk junaq aj elqʼ chi qʼeq» (1 Tes. 5:1-4).
KʼAʼUT NEKEʼTIKʼTIʼIK LI QAS QIITZʼIN
9, 10. a) Kʼaʼut nekeʼtikʼtiʼik li qas qiitzʼin, ut kʼaru li chʼaʼajkilal naxkʼam chaq aʼin? b) Kʼaru tento tqajultika chirix li Jehobʼa?
9 Saʼebʼ li qakutan, yalaq ani natikʼtiʼik. Ut moko kaʼaj tawiʼ li wankebʼ xwankil. Jun li naʼlebʼ li naxkʼabʼaʼi «Por qué mentimos» li chalenaq saʼ jun li nimla hu naxye: «Ak chʼolchʼo naq li winq natikʼtiʼik ut maajunwa tixkanabʼ xbʼaanunkil». Joʼ ilbʼil, ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼtikʼtiʼik re xkolbʼal ribʼebʼ, re xmuqbʼal li xpaltilebʼ ut li xyiibʼ aj bʼaanuhomebʼ, malaj re xtawbʼal jun li chaabʼil kʼanjel ut re xtawbʼal xtzʼaqobʼ xtuminebʼ ut re naq us wanqebʼ. Li hu ajwiʼ aʼin naxye naq ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼtikʼtiʼik «saʼ junpaat, nekeʼxye nim ut kokʼ tikʼtiʼ rehebʼ li inkʼaʼ nekeʼxnaw ru, joʼ ajwiʼ rehebʼ li rechkʼanjel, rehebʼ li ramiiw ut rehebʼ li xjunkabʼal».
10 Kʼaru li chʼaʼajkilal naxkʼam chaq naq junelik naʼuxk tikʼtiʼik? Inkʼaʼ chik nekeʼpaabʼaak rehebʼ ut inkʼaʼ chik nekeʼwank saʼ amiiwil. Jun eetalil, qakʼoxlaq chanru narekʼa ribʼ jun li winq naq nakʼateʼk roq xbʼaan li rixaqil ut natikʼtiʼiik re xmuqbʼal li xbʼaanuhom. Ut kʼajoʼ xyiibʼal ru naq li winq naxbʼaanu ribʼ naq chaabʼil joʼ bʼeelomej ut yuwaʼbʼej, abʼan saʼ li xjunkabʼal naxsakʼ ut naxhobʼ li rixaqil ut ebʼ li xkokʼal. Abʼanan, qajultikaq naq ebʼ li qas qiitzʼin aʼin maakʼaʼ naru nekeʼxmuq chiru li Jehobʼa, xbʼaan naq «chixjunil [...] kʼutkʼu ut saqenk chiru» (Heb. 4:13).
11. Kʼaru naxkʼut chiqu li yiibʼ aj naʼlebʼ li keʼxbʼaanu laj Ananias ut li xSafira? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).
11 Li Santil Hu naʼaatinak chirix jun li sumal li wankebʼ saʼ jun li chʼuut saʼ xkutankilebʼ li Apostol: Laj Ananias ut li xSafira. Li sumal aʼin keʼaaleek xbʼaan laj Tza re naq teʼxtikʼtiʼi li Yos. Xeʼxkʼayi jun li xchʼochʼebʼ ut keʼxye rehebʼ li Apostol naq yookebʼ xkʼebʼal chixjunil li xtuminal. Abʼan moko yaal ta, kachʼin ajwiʼ keʼxkʼe. Keʼxye aʼin yal re naq us teʼileʼq xbʼaanebʼ li rechpaabʼanel ut re naq teʼxkʼoxla naq kʼajoʼ nekeʼkʼehok. Abʼan, li Jehobʼa kiril naq yookebʼ chi bʼalaqʼik ut kixkʼe chi xtojbʼalebʼ xmaak (Hech. 5:1-10).
12. Kʼaru teʼxkʼul li nekeʼtikʼtiʼik re xbʼaanunkil li maaʼusilal ut inkʼaʼ nekeʼxyotʼ xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxjal xnaʼlebʼ, ut kʼaʼut?
12 Kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa chirix li tikʼtiʼik? Laj Tza ut chixjunilebʼ li nekeʼtikʼtiʼik re xbʼaanunkil li maaʼusilal ut inkʼaʼ nekeʼxyotʼ xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxjal xnaʼlebʼ saʼ «palaw xam» teʼraqeʼq. Aʼin naraj xyeebʼal naq teʼkamsiiq chi junajwa (Apoc. 20:10; 21:8; Sal. 5:7). Abʼan, kʼaʼut teʼsacheʼq? Xbʼaan naq li Jehobʼa naril ebʼ laj tikʼtiʼ aʼin joʼebʼ li nekeʼnaʼlebʼak joʼebʼ li «tzʼiʼ», aʼin naraj xyeebʼal, li kʼaynaqebʼ chi xyuʼaminkil li naril li Jehobʼa joʼ tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ (Apoc. 22:15).
13. Kʼaru naqanaw chirix li Jehobʼa, ut kʼaru toorekʼasi chi xbʼaanunkil aʼin?
13 Naqanaw chi tzʼaqal naq li Jehobʼa «maawaʼ winq [...] inkʼaʼ natikʼtiʼik». Joʼkan naq, li Yos «moko naru natikʼtiʼik» (Num. 23:19; Heb. 6:18). Li Santil Hu naxye naq xikʼ naril «li tikʼtiʼik» (Prov. 6:16, 17). Re xtawbʼal rusilal li Yos, tento tqayuʼami li naxye saʼ li Raatin ut junelik tqaye li yaal. Tento tqapaabʼ li taql aʼin: «Meetikʼtiʼi eeribʼ cheribʼil eeribʼ» (Col. 3:9).
JOʼ AJ KʼANJEL CHIRU LI YOS NAQAYE LI YAAL
14. a) Kʼaru qajalanil rikʼinebʼ li wankebʼ saʼ li bʼalaqʼil paabʼal? b) Chʼolobʼ li naʼlebʼ li wank saʼ Lucas 6:45.
14 Bʼar wank xjalanil ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel rikʼinebʼ li wankebʼ saʼ li bʼalaqʼil paabʼal? Joʼ aj kʼanjel chiru li Yos naqaye li yaal (taayaabʼasi Zacarias 8:16, 17). Li Apostol Pablo kixye naq chi joʼkan naqakʼut naq «laaʼo aj kʼanjelo chiru li Yos» (2 Cor. 6:4, 7). Li Jesus kixye naq rikʼin li xnumtajenaqil li xchʼool junaq li kristiʼaan naʼaatinak li xtzʼuumal re (Luc. 6:45). Joʼkan bʼiʼ, naq wank li yaal saʼ li qachʼool, li yaal naʼelk chaq saʼ qe. Maajunwa naqaye li nim ut kokʼ tikʼtiʼ, junelik bʼaan naqaye li yaal rehebʼ li inkʼaʼ naqanawebʼ ru, rehebʼ li qechkʼanjel, rehebʼ li qamiiw ut rehebʼ li qajunkabʼal. Qilaq wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ bʼarwiʼ nachʼaʼajkoʼk chiqu xyeebʼal li yaal.
Kʼaru li chʼaʼajkilal wank re li saaj ixq aʼin? (Taawil li raqal 15 ut 16).
15. a) Kʼaʼut naq moko us ta naq twiibʼanq ru laayuʼam? b) Kʼaru naru natenqʼank aawe chi xkuybʼal naq teʼxmin aawu? (Taawil xyaalal).
15 Wi saajat, ak re, naq nakaawaj naq sa tateʼril ebʼ laawechsaajil, abʼan maajunwa twiibʼa ru laayuʼam, joʼ nekeʼxbʼaanu li junchʼol. Chiruhebʼ li xjunkabʼal ut saʼ li chʼuut, nekeʼxbʼaanu ribʼ naq tzʼaqalebʼ aj paabʼanel, abʼan yiibʼebʼ ru xnaʼlebʼ naq wankebʼ rikʼinebʼ li rechsaajil li maawaʼebʼ aj Testiiw malaj naq nekeʼroksi li Internet. Nekeʼxye li tzʼaj aj aatin, nekeʼroksi li tʼikr li moko xkʼulubʼ ta li tzʼaqal aj paabʼanel, nekeʼrabʼi tzʼaj aj bʼich, nekeʼrukʼ naabʼal li haʼ li nakaltesink, nekeʼroksi li bʼaan li nakanobʼresink u, wankebʼ xsumʼaatin saʼ muqmu malaj naxik wiʼ chik xbʼeen nekeʼxbʼaanu. Junes tikʼtiʼ nekeʼxye: nekeʼxtikʼtiʼi li xnaʼ xyuwaʼ, ebʼ li rechpaabʼanel ut nekeʼxtikʼtiʼi li Yos (Sal. 26:4, 5). Abʼanan, li Jehobʼa naxnaw ma yal yooko roxloqʼinkil rikʼin xtzʼuumal qe, abʼan li qachʼool najt wank chiru (Mar. 7:6). Kʼajoʼ xchaabʼilal naq taayuʼami li naxye li naʼlebʼ aʼin: «Maarahi li xnaʼlebʼebʼ laj maak, chaxiwaaq bʼan ru li Qaawaʼ» (Prov. 23:17). *
16. Chanru tento tqanujtesi ebʼ li hu chirix li xkʼanjel li Yos bʼarwiʼ naʼoksimank chixjunil li qahoonal?
16 Maare nakaawaj ok choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink malaj xbʼaanunkil junaq chik li xkʼanjel li Yos bʼarwiʼ taawoksi chixjunil laahoonal, joʼ kʼanjelak saʼ Betel. Naq taanujtesi junaq li hu, qʼaxal aajel ru naq inkʼaʼ tattikʼtiʼiq naq taasume ebʼ li patzʼom li naʼaatinak chirix laakawilal, li ajsibʼaal u ut chirix laabʼaanuhom (Heb. 13:18). Ut wi xaabʼaanu li tzʼaj aj naʼlebʼ malaj li moko us ta ut maajiʼ nakaaseeraqʼi rehebʼ li cheekel winq? Wi joʼkan, tzʼaama aatenqʼankil rehebʼ re naq tatruuq chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi saq ru laachʼool (Rom. 9:1; Gal. 6:1).
17. Kʼaru tento tqabʼaanu wi teʼoq xkʼebʼal qe naabʼal li patzʼom chirixebʼ li qechpaabʼanel?
17 Anaqwan qakʼoxlaq, naq li awabʼej naxram li kʼanjel chirix li Xʼawabʼejilal li Yos ut teʼoq xpatzʼinkil qe chirixebʼ li qechpaabʼanel. Ma tento tqaye chixjunil li naqanaw chirixebʼ? Qakʼoxlaq li kixbʼaanu li Jesus naq li ruuchil awabʼej re Roma kiʼok xkʼebʼal re naabʼal li patzʼom. Kixyuʼami li naʼlebʼ li naxye naq «wank xqʼehil li chʼanaak, ut wank xqʼehil li aatinak», ut wank sut maakʼaʼ kixye (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Joʼkan bʼiʼ, kʼajoʼ rusilal naq weent tqabʼaanu re naq inkʼaʼ tqakʼe saʼ chʼaʼajkilal ebʼ li qechpaabʼanel (Prov. 10:19; 11:12).
Kʼaru tooxtenqʼa chi xnawbʼal joqʼe inkʼaʼ tooʼaatinaq ut joqʼe tqaye chixjunil li naqanaw? (Taawil li raqal 17 ut 18).
18. Kʼaru tento tqabʼaanu wi ebʼ li cheekel winq teʼxpatzʼ qe chirix junaq li qechpaabʼanel?
18 Qakʼoxlaq jun chik li eetalil. Qayehaq naq jun li qechpaabʼanel xmaakobʼk chiru li Yos ut laaʼo naqanaw chirix. Saʼ xkʼabʼaʼ naq tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ li cheekel winq naq saqaq li chʼuut, maare teʼxpatzʼ qe kʼaru naqanaw chirix li chʼaʼajkilal. Kʼaru tqasume, wi saʼ li chʼaʼajkilal aʼin wank jun rehebʼ li qamiiw malaj jun rehebʼ li qakomon? Li Santil Hu naxkʼut naq li paabʼajel raatin «naxye li yaal» aʼin naraj xyeebʼal naq inkʼaʼ natikʼtiʼik (Prov. 12:17; 21:28). Joʼkan bʼiʼ, tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xseeraqʼinkil rehebʼ li cheekel winq chixjunil li xkʼulmank, inkʼaʼ tqajalpaqi ru chi moko tqamuq. Xkʼulubʼebʼ li cheekel winq xnawbʼal li yaal re xnawbʼal chanru teʼruuq xtenqʼankil li xmaakobʼk re naq twanq wiʼ chik choʼq ramiiw li Jehobʼa (Sant. 5:14, 15).
19. Chirix kʼaru tooʼaatinaq saʼ li jun chik tzolom?
19 Laj David kixye re li Jehobʼa saʼ jun li tij: «Laaʼat nakatsikʼok li yaal saʼ li chʼoolej» (Sal. 51:8). Joʼkan bʼiʼ, aʼan naxnaw naq qʼaxal us naq wanq li yaal saʼ li qachʼool. Maakʼaʼ naxye bʼar wanqo, ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel naqaye li yaal chiqibʼil qibʼ, joʼ naxye li raqal li Santil Hu li naxjolomi li tzolom aʼin. Jun chik li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq jalano joʼ aj kʼanjel chiru li Yos aʼan naq naqakʼut li yaal rehebʼ li qas qiitzʼin. Saʼ li jun chik tzolom tqaye chanru xbʼaanunkil.
^ párr. 15 Taawil li tzolom 15, «¿Cómo puedo resistir la presión de grupo?», ut li tzolom 16, «Una doble vida. ¿Por qué confesarlo?», re li hu Los jóvenes preguntan tasal 2 saʼ Español.
