1, 2. a) Usta li Jehobʼa nim xwankil, chanru narilebʼ li qas qiitzʼin? b) Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

NAABʼALEBʼ li wankebʼ xwankil «nekeʼnumtaak saʼ xbʼeenebʼ» li junchʼol, malaj, kaw nekeʼtaqlank malaj nekeʼminok u (Mat. 20:25; Ecl. 8:9). Abʼan, moko joʼkan ta li Jehobʼa! Usta aʼan li Nimajwal Yos, naxtaw qu joʼ aj maak. Nokooril saʼ tuulanil, naxkʼe saʼ xchʼool li naqekʼa ut naxkʼe qe li naqaj saʼ li qayuʼam. Joʼkan ajwiʼ, maajunwa naxpatzʼ qe li inkʼaʼ tooruuq xkʼebʼal, xbʼaan naq naxnaw «naq yal pojtzʼ okenaqo» wiʼ (Sal. 103:13, 14).

² Saʼ li Santil Hu wank naabʼal li eetalil bʼarwiʼ naxkʼut naq li Jehobʼa kixtaw ruhebʼ li xmoos. Qilaq oxibʼ rehebʼ aʼin. Xbʼeen, naq kixtenqʼa laj Samuel li saaj al chi xyeebʼal re laj Eli li xyuwaʼil aj tij jun li esil chirix li raqok aatin. Xkabʼ, naq kixsume saʼ xyaalal laj Moises naq inkʼaʼ kiraj xjolominkilebʼ laj Israel. Ut, rox, naq kirisihebʼ laj Israel saʼ Egipto. Naq yooqo xnaʼlebʼankil ebʼ li eetalil aʼin, qakʼoxlaq li naxkʼut chiqu chirix li Jehobʼa ut li tooruuq xtzolbʼal.

3. a) Kʼaru kixkʼul laj Samuel saʼ jun qʼoqyink? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik). b) Kʼaru li patzʼom naru naqabʼaanu qe?

³ Laj Samuel kiʼok chi kʼanjelak saʼ rochoch li Jehobʼa naq toj kachʼin chaq (1 Sam. 3:1). Saʼ jun qʼoqyink, ak yook chi wark laj Samuel naq kikʼulmank jun li naʼlebʼ li maajunwa ilbʼil chaq (taayaabʼasi 1 Samuel 3:2-10). * Kirabʼi naq jun xyaabʼ kuxej yook xyeebʼal li xkʼabʼaʼ ut kixkʼoxla naq laj Eli li xyuwaʼil aj tij yook chi bʼoqok re. Saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal naʼabʼink, xkoho saʼ aanil ut kixye re: «Wankin arin. Kʼaʼ aj e naq xinaabʼoq?». Laj Eli kixye re, naq moko aʼan ta kibʼoqok re. Xkʼulmank wiʼ chik xkaʼsutil. Naq laj Samuel xkoho saʼ roxsutil, laj Eli kixkʼe reetal naq li Yos yook chi bʼoqok re li chʼinaʼal. Tojaʼ naq, kixye re chanru tsumenq, ut laj Samuel kiʼabʼink chiru. Kʼaʼut li Jehobʼa inkʼaʼ kixye re laj Samuel chalen saʼ xtiklajik naq aʼan nabʼoqok re? Li Santil Hu inkʼaʼ naxye. Joʼ naqil, kikʼulmank tana aʼin xbʼaan naq li Yos kixtaw ru laj Samuel. Abʼan, kʼaʼut naqaye aʼin?

4, 5. a) Kʼaru kixbʼaanu laj Samuel naq li Jehobʼa kixtaqla chi xkʼebʼal jun li esil re laj Eli? b) Kʼaru naxkʼut chiqu li eetalil aʼin chirix li Jehobʼa?

⁴ (Taayaabʼasi 1 Samuel 3:11-18). Li Xchaqʼrabʼ li Jehobʼa naxye rehebʼ li kokʼal naq teʼroxloqʼi li cheekel poyanam, xbʼeen xbʼeen li «xbʼeenil» malaj li nataqlank saʼ li tenamit (Ex. 22:28; Lev. 19:32). Naq kisaqewk, kichʼaʼajkoʼk tana chiru laj Samuel xyeebʼal chaq re laj Eli li kawil esil chirix li raqok aatin li tixkʼam chaq li Yos saʼ xbʼeen. Joʼkan naq, li Santil Hu naxye naq «yo xxiw chi xseeraqʼinkil li moy u re laj Elí». Abʼan li Yos kixkanabʼ chi chʼolchʼo chiru laj Eli naq aʼan yook chi bʼoqok re laj Samuel. Joʼkan naq, laj Eli kixtaw ru aʼin ut kixye re laj Samuel naq maakʼaʼ tixmuq chiru. Laj Samuel kiʼabʼink chiru ut «kixseeraqʼi re chixjunil».

⁵ Inkʼaʼ tana xsachk xchʼool laj Eli chi rabʼinkil li kiyeheʼk re xbʼaan laj Samuel xbʼaan naq junxilaj «jun propeet» ak xkʼe re jun li esil joʼ aʼin (1 Sam. 2:27-36). Li eetalil aʼin naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa wank xnaʼlebʼ ut naxtaw ru ebʼ li xmoos.

6. Kʼaru naqatzol chirix chanru kitenqʼaak laj Samuel xbʼaan li Yos?

⁶ Rikʼin li kixkʼul laj Samuel naqatzol naq li Jehobʼa naxtaw ru ebʼ li chʼaʼajkilal li nekeʼxnumsi ebʼ li saaj ut chanru nekeʼrekʼa ribʼ. Ma laaʼat jun li saaj li inkʼaʼ naʼelk ru chi aatinak ut nachʼaʼajkoʼk chaawu puktesink rehebʼ li ak wankebʼ xchihabʼ chaawu malaj jalanat chiruhebʼ laawechtzolom? Chʼolchʼooq chaawu naq li Jehobʼa naraj aatenqʼankil, joʼkan naq, te laachʼool chiru ut seeraqʼi re chixjunil li nakaawekʼa (Sal. 62:9). Kʼe aachʼool chi xkʼoxlankil ebʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu chirixebʼ li saaj joʼ laj Samuel ut aatinan rikʼinebʼ laawechpaabʼanel (joʼ aawechsaajil joʼ li ak wankebʼ xchihabʼ chaawu) li xeʼxnumsi junaq li chʼaʼajkilal joʼ yookat xnumsinkil. Maare teʼxseeraqʼi aawe wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal bʼarwiʼ xeʼtenqʼaak xbʼaan li Jehobʼa abʼan inkʼaʼ nekeʼroybʼeni naq joʼkan tkʼulmanq.

7, 8. Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq oxloqʼ chiru li narekʼa laj Moises?

⁷ Naq wank 80 chihabʼ re laj Moises, kixkʼul jun li kawil kʼanjel saʼ ruqʼ li Jehobʼa: risinkilebʼ laj Israel rubʼel li xwankil li tenamit Egipto (Ex. 3:10). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Moises kikʼanjelak joʼ aj kʼaakʼalenel karneer chiru 40 chihabʼ aran Madian, kʼajoʼ tana kisachk xchʼool xbʼaan li nimla kʼanjel aʼin.  Joʼkan naq, kixye re li Jehobʼa: «Anihin laaʼin re naq tinxik rikʼin laj Parahón ut twisihebʼ chaq Ejiipt laj Israel?». Li Yos kixye re chi chʼolchʼo ru: «Laaʼin wanqin aawikʼin» (Ex. 3:11, 12). Joʼkan ajwiʼ, kixye re, naq li xcheekelal ebʼ laj Israel teʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil li tixye rehebʼ. Usta joʼkan, laj Moises kixye re: «Chakuy inmaak, inkʼaʼ tineʼxpaabʼ, chi moko teʼrabʼi xyaabʼ inkux» (Ex. 3:18; 4:1). Relik chi yaal naq laj Moises yook xqʼetbʼal ribʼ chiru li Jehobʼa. Abʼan, li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ kiwank xkuyum rikʼin, kixkʼe bʼaan xwankil re xbʼaanunkil ebʼ li sachbʼachʼoolej. Us xjultikankil naq laj Moises aʼan li xbʼeen winq li naxye li Santil Hu naq kʼebʼil re li wankil aʼin (Ex. 4:2-9, 21).

⁸ Usta joʼkan, laj Moises inkʼaʼ kixkanabʼ xsikʼbʼal chanru risinkil ribʼ saʼ li kʼanjel ut kixye re, naq natʼilk li ruʼuj raqʼ. Li Jehobʼa kixye re: «Laaʼin wanqin saʼ laawe ut tinkʼut chawu li kʼaru toxaaye». Ma kituqlaak xchʼool laj Moises? Chanchan naq inkʼaʼ xbʼaan naq kixtzʼaama re li Yos naq tixtaqla jalan chik choʼq reqaj. Tojaʼ naq kipoʼk li Jehobʼa, ut rason re. Abʼan moko kaw ta kiraatina, kixkʼe bʼaan xchʼool chi xtawbʼal ru laj Moises joʼkan naq kixye re, naq laj Aaron t-aatinaq choʼq ruuchil (Ex. 4:10-16).

9. Chanru kikʼanjelak chiru laj Moises naq kikuyeʼk ut naq kitaweʼk ru xbʼaan li Jehobʼa?

⁹ Kʼaru naxkʼut chiqu chirix li Jehobʼa li eetalil aʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Yos aʼan li Nimajwal, kiruuk raj roksinkil li xwankil re xsebʼesinkil laj Moises ut xminbʼal ru chi xpaabʼankil. Abʼan inkʼaʼ kixbʼaanu, kixkʼutbʼesi bʼaan chiru li xkuyum ut li xtuulanil, ut kixtuqubʼ xchʼool. Li moos aʼin inkʼaʼ naxnima xwankil ut chʼolchʼo chiru li naru ut inkʼaʼ naru xbʼaanunkil. Ma us xʼelk xtawbʼal ru laj Moises? Relik chi yaal naq joʼkan, xbʼaan naq laj Moises aʼan jun li nimla jolominel li xkʼe xqʼe chi rilbʼalebʼ li junchʼol rikʼin kuyum ut kixtaw ruhebʼ joʼ chanru kixbʼaanu li Jehobʼa rikʼin aʼan (Num. 12:3).

10. Chanru naqataw rusilal xkʼambʼal qe rikʼin li Jehobʼa ut xtawbʼal ruhebʼ li junchʼol?

¹⁰ Li eetalil aʼin naxkʼut ajwiʼ chiqu wiibʼ  oxibʼ li naʼlebʼ. Wi laaʼo bʼeelomej, yuwaʼbʼej, naʼbʼej malaj cheekel winq re junaq li chʼuut, wanq bʼayaq qawankil. Wi joʼkan, qʼaxal aajel ru naq tqilebʼ li junchʼol joʼ chanru naq li Jehobʼa kixtaw qu, tuulan qikʼin ut xwank xkuyum (Col. 3:19-21; 1 Ped. 5:1-3). Wi naqakʼe qachʼool chi xkʼambʼal qe rikʼin li Jehobʼa ut rikʼin li Jesukriist, laj Moises li Asbʼej, tqabʼaanu naq ebʼ li junchʼol inkʼaʼ chʼaʼajkaq chiruhebʼ aatinak qikʼin ut teʼxtaw xkʼojobʼankil xchʼool qikʼin (Mat. 11:28, 29). Joʼkan ajwiʼ, tooruuq xkanabʼankil rehebʼ jun chaabʼil eetalil (Heb. 13:7).

11, 12. Naq li Jehobʼa kirisihebʼ laj Israel saʼ Egipto, kʼaru kixbʼaanu re naq inkʼaʼ teʼxuwaq?

¹¹ Naq ebʼ laj Israel xeʼelk Egipto, saʼ li chihabʼ 1513 naq toj maajiʼ nachalk li Jesus, naxqʼax tana oxibʼ miyon xkʼihalebʼ. Saʼ xyanqebʼ wank jalan jalanq xchihabʼebʼ, joʼ kokʼal joʼ tiix, ut wank tana ajwiʼ ebʼ li yaj ut li inkʼaʼ nekeʼruuk chi bʼeek. Re xjolominkil jun li nimla tenamit, kiʼajmank naq tixtawebʼ ru. Ut joʼkan kixbʼaanu li Jehobʼa naq kiroksi laj Moises. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ebʼ laj Israel inkʼaʼ xeʼrekʼa naq wankebʼ xjunes usta xeʼxkanabʼ chaq li rochoch (Sal. 78:52, 53).

¹² Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re naq inkʼaʼ teʼxuwaq? Xbʼeen, «chi tzoltzo» kirisihebʼ chaq Egipto (Ex. 13:18). Naq xeʼelk chi tzoltzo aʼan tana kitenqʼank rehebʼ chi xkʼoxlankil naq li Yos naxnaw chiʼus li yook xbʼaanunkil. Xkabʼ, li Jehobʼa kixbʼaanu naq teʼril li xwankil rikʼin «choql» chi kutan ut rikʼin «xam» chi qʼoqyink (Sal. 78:14). Rikʼin aʼin, chanchan tawiʼ yook xyeebʼal rehebʼ: «Mexxuwak. Arin wankin re eejolominkil ut eekolbʼal». Ut chi seebʼ, teʼxkʼutbʼesi ma chʼolchʼo chiruhebʼ aʼin.

13, 14. a) Chanru kixbʼaanu li Jehobʼa re xtenqʼankilebʼ laj Israel saʼ li Kaqi palaw? b) Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa li xwankil chiruhebʼ laj Egipcio?

¹³ (Taayaabʼasi Exodo 14:19-22). Qakʼoxlaq naq wanko aran ut tzʼaptzʼo qabʼe, chiqix wankebʼ laj puubʼ re laj Faraon ut chiqu wank li Kaqi palaw. Ut maakʼaʼ saʼ qachʼool naq li Yos naʼokenk chiqix. Li choql naxkʼe ribʼ chiqix ut naxtzʼapebʼ xbʼe laj Egipcio. Aʼanebʼ nekeʼkanaak saʼ qʼoqyink, ut laaʼo wanko saʼ saqenk xbʼaan naq li Yos kixbʼaanu jun sachbʼachʼoolej. Tojaʼ naq, laj Moises naxyeʼ li ruqʼ saʼ xbʼeen li palaw, ut jun li kawil iqʼ nachalk bʼarwiʼ naʼelk li saqʼe ut naxte jun li nimla bʼe toj junpakʼal li palaw. Chi tustu, laaʼo, li qajunkabʼal, ebʼ li qaketomq ut li kʼiila tenamit nokooʼok chi bʼeek saʼ xchaqihal ru li palaw. Saʼ junpaat naqakʼe reetal jun li naʼlebʼ li inkʼaʼ naqoybʼeni: moko sulul ta ru li chʼochʼ chi moko yolyol ta, chaqi bʼaan ut kaw ru ut sa bʼeek chiru. Ut joʼkan ajwiʼ, sa nekeʼnumeʼk junpakʼal li inkʼaʼ nekeʼxkuy bʼeek.

¹⁴ (Taayaabʼasi Exodo 14:23, 26-30). Naq laj Faraon li qʼetqʼet aj winq naril aʼin, naʼok ajwiʼ chi bʼeek saʼ xchaqihal ru li palaw re qataqenkil. Tojaʼ naq, laj Moises naxyeʼ wiʼ chik li ruqʼ saʼ xbʼeen li palaw. Li wiibʼ xtzʼakil li palaw naʼok chi uqʼeʼk ut nawakliik saʼ iqʼ wiibʼ xnimal roq li palaw ut nekeʼchalk saʼ junpaat toj reetal nekeʼxtaw ribʼ. Laj Faraon ut ebʼ laj puubʼ maabʼar chik nekeʼxkol ribʼ (Ex. 15:8-10).

15. Kʼaru nakaatzol chirix li Jehobʼa naq nakaakʼoxla li eetalil aʼin?

¹⁵ Li eetalil aʼin naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa jun Yos li nakʼanjelak chi tustu ut aʼin nokooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tooxuwaq (1 Cor. 14:33, TNM). Naxkʼut ajwiʼ chiqu naq aʼan jun aj kʼaakʼalenel li nokooxra ut nokooril re qatenqʼankil. Li Jehobʼa nokooxkol chiruhebʼ li xikʼ nekeʼilok qe. Xnawbʼal chixjunil aʼin, naxbʼaanu naq inkʼaʼ  tooxuwaq anaqwan naq yook chaq chi nachʼok li rosoʼjik (Prov. 1:33).

16. Chanru tqataw rusilal xtzʼilbʼal rix li kixbʼaanu li Jehobʼa re xkolbʼalebʼ laj Israel?

¹⁶ Li Jehobʼa naril ajwiʼ saʼebʼ li qakutan ebʼ li xmoos joʼ chʼuut, saʼebʼ li xpaabʼal ut saʼebʼ li xjunxaqalil. Ut inkʼaʼ tixkanabʼ rilbʼalebʼ toj reetal twulaq li nimla rahilal, li qʼaxal nachʼ wank (Apoc. 7:9, 10). Joʼkan utan, maakʼaʼ naxye ma saajo malaj cheeko, ma kawo, ma yaajo malaj inkʼaʼ nokooruuk chi bʼeek, inkʼaʼ tooxuwaq naq twulaq li nimla rahilal. * Tqajultika bʼaan li raatin li Jesukriist: «Kawubʼresihomaq eechʼool ut chetaqsihaq leejolom, xbʼaan naq ak xnachʼok chaq leekolbʼal» (Luc. 21:28). Inkʼaʼ tooxuwaq chi moko naq t-oq chi yalok saʼ qabʼeen laj Gog, li chʼuut chi tenamit li qʼaxal kaw ribʼ chiru laj Faraon (Ezeq. 38:2, 14-16). Kʼaʼut inkʼaʼ tooxuwaq? Xbʼaan naq naqanaw naq li Jehobʼa inkʼaʼ naxjal xnaʼlebʼ. Tooxkol ajwiʼ, tooxra ut tixkʼe xchʼool chiqix (Is. 26:3, 20).

17. a) Kʼaru tento tqabʼaanu re xtawbʼal ebʼ li osobʼtesink naq tqil ebʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu chirix chanru naxkol li Jehobʼa li xtenamit, ut bʼar wank ebʼ li osobʼtesink aʼin? b) Kʼaru tqil saʼ li jun chik tzolom?

¹⁷ Saʼ li tzolom aʼin, xqil oxibʼ ajwiʼ rehebʼ li eetalil li naxkʼut chanru naxra ut naxtaw ru li xtenamit li Jehobʼa naq narilebʼ, naxjolomihebʼ ut naxkolebʼ. Qanaʼlebʼaq aʼin. Naq tqabʼaanu, qakʼehaq reetal ebʼ li naʼlebʼ li naxkʼut chiqu li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa. Aʼin tixbʼaanu naq tqaxok saʼ li qachʼool ut saʼ li qakʼaʼuxl li xchaabʼilal ru xnaʼlebʼ, ut tixkawresi li qapaabʼal ut li qarahom li naqekʼa chirix. Saʼ li jun chik tzolom tqatzʼil rix chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li Yos ut tootawoq u saʼ li oxibʼ chi naʼaj aʼin: li junkabʼal, li chʼuut ut li puktesink.