1. Kʼaʼut ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa sahebʼ saʼ xchʼool joʼ tenamit? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

CHʼOLCHʼO naq, ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa sahebʼ saʼ xchʼool joʼ tenamit. Kʼajoʼ xchʼinaʼusal rabʼinkil xyaabʼ xkuxebʼ naq nekeʼseʼek ut sa nekeʼaatinak chiribʼilebʼ ribʼ naq nekeʼxchʼutubʼ ribʼ chi xloqʼoninkil li Yos malaj naq wankebʼ junpaataq saʼ komonil. Kʼaʼut naq sa saʼ xchʼool li xtenamit li Yos? Xbʼaan naq nekeʼxnaw, nekeʼkʼanjelak ut nekeʼxkʼe xchʼool chi xkʼambʼal rehebʼ rikʼin li Jehobʼa, «li Yos li sa saʼ xchʼool» (1 Tim. 1:11, TNM; Sal. 16:11). Rikʼin li Jehobʼa nachalk li sahil chʼoolejil, ut joʼkan naq, naraj naq sahaq saʼ qachʼool ut naxkʼe qe naabʼal xyaalal re xtawbʼal (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13).

2, 3. a) Kʼaru naraj xyeebʼal xtawbʼal li sahil chʼoolejil? b) Bʼar wank ebʼ li naʼlebʼ li naru naxmaqʼ chiqu li sahil chʼoolejil?

² Kʼaru tooruuq xyeebʼal chiqix chiqajunqal? Ma sa saʼ li qachʼool? Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re xtawbʼal chiʼus li sahil chʼoolejil? Li sahil chʼoolejil naraj xyeebʼal naq sa naqekʼa qibʼ, sa qachʼool rikʼin li kʼaru qe malaj numtajenaq xsahil qachʼool. Li Santil Hu naxchʼolobʼ naq re xtawbʼal chi tzʼaqal li sahil chʼoolejil tento toowanq choʼq ramiiw li Jehobʼa. Abʼanan, maare chʼaʼaj xtawbʼal li sahil chʼoolejil saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin. Kʼaʼut?

 ³ Wank naabʼal li naʼlebʼ li naru naxmaqʼ chiqu li sahil chʼoolejil, maare naq naqatzʼeq li qakʼanjel, naq naxjach ribʼ li qasumlajik malaj naq naʼisiik saʼ li chʼuut malaj naq nakamk junaq li qamiiw malaj qakomon. Joʼkan ajwiʼ, naq wanq li chʼaʼajkilal saʼ li qajunkabʼal, naq tooʼeʼxseʼe li qechkʼanjel malaj qechtzolom, naq tooʼeʼxrahobʼtesi saʼ xkʼabʼaʼ li qapaabʼal malaj naq tooʼeʼxkʼe saʼ tzʼalam. Ut joʼkan ajwiʼ, wi tnimanq malaj txeʼinq li qayajel malaj rajlal nachʼinaak li qachʼool. Abʼan li Jesukriist, «li sa saʼ xchʼool ut kaʼajwiʼ aʼan Kʼebʼil Xwankil» malaj Awabʼej, naraj xkʼojobʼankilebʼ xchʼool ut xbʼaanunkil naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼxtaw xsahilebʼ xchʼool (1 Tim. 6:15, TNM; Mat. 11:28-30). Saʼ li seeraqʼ li kixkʼe saʼ li tzuul, kiʼaatinak chirix wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li maare tooxtenqʼa chi xtawbʼal li sahil chʼoolejil usta tqanumsi li rahilal saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin li naxjolomi laj Tza.

4, 5. Kʼaru tento tqabʼaanu re xtawbʼal li sahil chʼoolejil ut maajunwa tqatzʼeq?

⁴ Li xbʼeen naʼlebʼ li kixseeraqʼi li Jesus wank tzʼaqal xwankil. Aʼan kixye: «Sahebʼ saʼ xchʼool li chʼolchʼo chiruhebʼ naq tento teʼxnaw ru li Yos, xbʼaan naq rehebʼ li Xʼawabʼejilal li choxa» (Mat. 5:3, TNM). Chanru naqakʼutbʼesi naq naʼajmank chiqu xnawbʼal ru li Yos ut xkanabʼankil naq aʼan tbʼeresinq qe? Rikʼin xtzolbʼal li Santil Hu, xpaabʼankil ebʼ li xchaqʼrabʼ ut xkʼebʼal chi ubʼej li xkʼanjel saʼ li qayuʼam. Wi naqabʼaanu, kʼajoʼaq xsahil li qachʼool ut tkawuuq li qapaabʼal naq ttzʼaqloq ru li xyeechiʼom li Yos li yook chaq chi nachʼok. Joʼkan ajwiʼ, «li qasahilal ut qoybʼenihom» li naqataw saʼ li Raatin li Yos tooxkawresi re xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal (Tito 2:13).

⁵ Re xtawbʼal li sahil chʼoolejil ut maajunwa tqatzʼeq aajel ru naq toowanq choʼq ramiiw li Jehobʼa. Li Apostol Pablo kixtzʼiibʼa: «Junelik chexsahoʼq rikʼin li Qaawaʼ. Ninye wiʼ chik eere: naq chexsahoʼq!» (Filip. 4:4). Re naq toowanq choʼq ramiiw li Yos, aajel ru xtawbʼal ru li xnaʼlebʼ. Li Raatin li Yos naxye: «Us xaq rehebʼ li xeʼxtaw li chaabʼil naʼlebʼ, us xaq rehebʼ li wankebʼ xseebʼal xkʼaʼuxebʼ». Ut naxye ajwiʼ: «Aʼan li cheʼ nakʼehok yuʼam rehebʼ li nekeʼtawok re: us xaq rehebʼ li nekeʼeechanink re» (Prov. 3:13, 18).

6. Kʼaru naʼajmank re naq inkʼaʼ tqakanabʼ wank saʼ sahil chʼoolejil?

⁶ Abʼanan, re naq inkʼaʼ tqakanabʼ wank saʼ sahil chʼoolejil, aajel ru naq inkʼaʼ tqakanabʼ xpaabʼankil li naqatzol saʼ li Santil Hu. Li Jesus kixkʼe xwankil aʼin naq kixye: «Wi nekenaw aʼin, us xaq eere wi teebʼaanu chi joʼkan» (Juan 13:17; taayaabʼasi Santiago 1:25). Aʼin nakʼanjelak re xkawresinkil li qapaabʼal ut re naq junelik sahaq li qachʼool. Abʼan, chanru xtawbʼal li sahil chʼoolejil wi wank naabʼal li naʼlebʼ li naxkʼe xrahil qachʼool? Qatzʼilaq kʼaru chik kixye li Jesus saʼ li seeraqʼ li kixkʼe saʼ li tzuul.

7. Kʼaʼut naq sahebʼ saʼ xchʼool li nekeʼyaabʼak?

⁷ «Us xaq rehebʼ li nekeʼyaabʼak, xbʼaan naq li Yos taakʼojobʼanq xchʼoolebʼ» (Mat. 5:4). Maare wankebʼ li qas qiitzʼin li teʼxkʼoxla: «Chanru nekeʼxtaw li sahil chʼoolejil li nekeʼyaabʼak?». Chʼolchʼo naq, li Jesus inkʼaʼ yook chi aatinak chirixebʼ li yal nekeʼayaynak chirix yalaq kʼaru. Li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ nekeʼyaabʼak ajwiʼ saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ li chʼaʼajkilal li wank saʼebʼ li qakutan li chʼaʼaj xnumsinkil (2 Tim. 3:1). Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ li xqʼetqʼetilebʼ inkʼaʼ nekeʼjilok chixkʼatq li Jehobʼa, ut inkʼaʼ sahebʼ saʼ xchʼool. Li Jesus yook chaq xkʼoxlankilebʼ li nekeʼxtaw ru naq naʼajmank li Yos saʼebʼ li xyuʼam ut nekeʼrahoʼk xchʼool chi  rilbʼal li ruuchichʼochʼ aʼin li qʼaxal najt wank rikʼin li Yos. Chʼolchʼo chiruhebʼ naq ebʼ aj maak ut saʼ xkʼabʼaʼ li maak kʼajoʼ xyiibʼal ru yook chi kʼulmank saʼ ruuchichʼochʼ. Li Jehobʼa naxkʼe reetal li chaabʼilebʼ xchʼool, naxkʼojobʼebʼ rikʼin li Santil Hu, naxtenqʼahebʼ re naq teʼxtaw li sahil chʼoolejil ut naxkʼe roybʼenihomebʼ re naq teʼwanq xyuʼam chi junelik (taayaabʼasi Ezequiel 5:11; 9:4).

8. Chʼolobʼ kʼaʼut li tuulanil natenqʼank re naq sahaq saʼ qachʼool.

⁸ «Sahebʼ saʼ xchʼool li tuulanebʼ, xbʼaan naq aʼanebʼ teʼrechani li chʼochʼ aʼin» (Mat. 5:5, TNM). Kʼaʼut natenqʼank li tuulanil re xtawbʼal li sahil chʼoolejil? Wankebʼ li qas qiitzʼin naq toj maajiʼ nekeʼxnaw li yaal, qʼaxal nekeʼjosqʼoʼk, nekeʼpleetik ut nekeʼsakʼok. Abʼan naq xeʼxnaw li yaal li wank saʼ li Santil Hu, xeʼxjal li xyuʼam ut xeʼxtiqibʼ ribʼ rikʼin «li akʼ yuʼam». Anaqwan nekeʼrahok, nekeʼtoqʼobʼank u, chaabʼilebʼ, nekeʼxkubʼsi ribʼ, tuulanebʼ ut wankebʼ xkuyum (Col. 3:9-12). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, wankebʼ saʼ usilal rikʼinebʼ li junchʼol ut sahebʼ saʼ xchʼool. Joʼkan naq, li Raatin li Yos naxye naq aʼin ebʼ li qas qiitzʼin li «teʼrechani li chʼochʼ aʼin» (Sal. 37:8-10, 29, TNM).

9. a) Kʼaʼut nayeemank naq «li tuulanebʼ» teʼrechani li chʼochʼ aʼin? b) Kʼaʼut teʼruuq wanq saʼ sahil chʼoolejil li «nekeʼtzʼokaak ut nekeʼchaqik re, chi xsikʼbʼal li tiikilal»?

⁹ Chanru naq li tuulanebʼ xchʼool «teʼrechani li chʼochʼ aʼin»? Ebʼ li xtzolom li Jesus li yulbʼilebʼ ru teʼrechani aʼin naq teʼoq joʼ aj tij ut teʼjolominq joʼ awabʼej (Apoc. 20:6). Ut ebʼ li miyon chi qas qiitzʼin li inkʼaʼ nekeʼroybʼeni xik saʼ choxa teʼrechani li Ruuchichʼochʼ naq teʼwanq chi junelik saʼ xbʼeen chi tzʼaqal re ru li xyuʼamebʼ, saʼ tuqtuukilal ut sahil chʼoolejil. Chirixebʼ li wiibʼ chi chʼuut aʼin li Jesus kixye ajwiʼ: «Us xaq rehebʼ li nekeʼtzʼokaak ut nekeʼchaqik re, chi xsikʼbʼal li tiikilal» (Mat. 5:6). Saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ tkʼojlaaq xchʼoolebʼ chirix li nekeʼxrahi ru (2 Ped. 3:13). Naq li Yos trisi chixjunil li maaʼusilal, li tiikebʼ xchʼool teʼxtaw chi tzʼaqal li sahil chʼoolejil ut maajunwa chik teʼyaabʼaq saʼ xkʼabʼaʼ li raaxiikʼ ut li maaʼusilal (Sal. 37:17).

10. Kʼaru naraj xyeebʼal naq tooʼuxtaananq u?

¹⁰ «Us xaq rehebʼ li nekeʼuxtaanank u, xbʼaan naq li Yos taaʼuxtaananq ruhebʼ» (Mat. 5:7). Jun li aatin saʼ Hebreo li naxchap ribʼ rikʼin li uxtaanank u, naraj xyeebʼal «rekʼankil malaj xkʼutbʼesinkil li rahok chi anchal qachʼool» ut joʼkan ajwi «tootoqʼobʼanq u». Joʼkan ajwiʼ, li aatin saʼ Griego naraj ajwiʼ xyeebʼal xtoqʼobʼankilebʼ ru li junchʼol. Abʼanan, saʼ li Santil Hu, uxtaanank u moko kaʼaj tawiʼ naraj xyeebʼal xtoqʼobʼankil ru junaq li kristiʼaan. Naraj bʼaan xyeebʼal xsikʼbʼal chanru xtenqʼankil.

11. Kʼaru naqatzol saʼ li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria?

¹¹ (Taayaabʼasi Lucas 10:30-37). Li jaljookil ru aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria naxkʼut chiʼus li naraj xyeebʼal li uxtaanank u. Naq li winq aj Samaria kiril li winq li keʼxteni, kixtoqʼobʼa ru ut kixtenqʼa. Naq ak xseeraqʼi li jaljookil ru aatin li Jesus kixye naq tento tooxik ut tqabʼaanu ajwiʼ qe. Joʼkan naq, qakʼoxlaq: «Ma ninbʼaanu ajwiʼ joʼ li winq aj Samaria? Ma joʼkan ajwiʼ nintoqʼobʼank u? Naq ebʼ li junchʼol wankebʼ saʼ rahilal, ma nawuxtaana ruhebʼ? Ma toj wank tinbʼaanu re xtenqʼankilebʼ? Jun eetalil, ma ninyeechiʼi wibʼ re xtenqʼankilebʼ li wechpaabʼanel li cheekebʼ chik, li malkaʼan ut ebʼ li saaj li moko aj Testiiw ta li xnaʼ xyuwaʼ? Ma naru tinkʼamoq bʼe re xkʼojobʼankilebʼ xchʼool li rajlal nekeʼchʼinaak xchʼool?» (1 Tes. 5:14; Sant. 1:27).

12. Kʼaʼut naxkʼe xsahil qachʼool naq nokooʼuxtaanank u?

¹² Kʼaʼut naxkʼe xsahil qachʼool naq nokooʼuxtaanank u? Naq naqatenqʼahebʼ li junchʼol, naqakʼe reetal naq «qʼaxal nim li sahil  chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk». Joʼkan ajwiʼ, naqanaw naq chi joʼkan naqasahobʼresi xchʼool li Jehobʼa (Hech. 20:35; taayaabʼasi Hebreos 13:16). Li awabʼej David kixye chirix li naʼuxtaanank u: «Li Qaawaʼ taaʼiloq re ut tixkʼe xyuʼam; tixkʼe xsahil xchʼool saʼ li ruuchichʼochʼ» (Sal. 41:2, 3). Wi naquxtaanahebʼ ru li junchʼol, li Jehobʼa truxtaana qu, ut aʼin tixkʼe xsahil qachʼool chi junelik (Sant. 2:13).

13, 14. Kʼaʼut saʼ nekeʼrekʼa ribʼ li saqebʼ ru xchʼool?

¹³ Li Jesus kixye: «Us xaq rehebʼ li saqebʼ ru xchʼool, xbʼaan naq teʼril ru li Yos» (Mat. 5:8). Re naq saqaq ru li qachʼool, tento naq saqaq ru li naqakʼoxla ut li naqarahi ru. Aajel ru aʼin re naq li Jehobʼa tixkʼulubʼa naq naqaloqʼoni ru (taayaabʼasi 2 Corintios 4:2; 1 Tim. 1:5).

¹⁴ Ebʼ li kristiʼaan li saqebʼ ru li xchʼool saʼ nekeʼrekʼa ribʼ xbʼaan naq nekeʼxtaw rusilal li Jehobʼa, li kixye: «Us xaq rehebʼ li nekeʼxpuchʼ li raqʼebʼ» (Apoc. 22:14). Kʼaru xyaalal naq nekeʼxpuchʼ li raqʼebʼ? Choʼq rehebʼ li yulbʼilebʼ ru naraj xyeebʼal naq li Jehobʼa naril naq saqebʼ ru li xyuʼam ut tixkʼe rehebʼ li yuʼam li inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk ut li sahil chʼoolejil junqʼe junqʼe kutan saʼ choxa. Choʼq rehebʼ li kʼiila tenamit, li nekeʼroybʼeni wank saʼ Ruuchichʼochʼ, naraj xyeebʼal naq li Yos naxkʼulebʼ choʼq ramiiw xbʼaan naq naril naq tiikebʼ xchʼool. Li Santil Hu naxye naq «xeʼxpuchʼ li raqʼebʼ ut xeʼxsaqobʼresi saʼ li xkikʼel li Karneer» (Apoc. 7:9, 13, 14).

15, 16. Chanru nekeʼril ru li Yos li saqebʼ ru xchʼool?

¹⁵ Li Santil Hu naxye naq maajun li qas qiitzʼin naru naril li Yos ut tkanaaq chi yoʼyo (Ex. 33:20). Joʼkan naq, kʼaʼut kixye li Jesus naq li saqebʼ ru xchʼool «teʼril ru li Yos»? Li aatin Griego li najalmank joʼ «rilbʼal» naraj tana xyeebʼal «xkʼoxlankil, rekʼankil ut xnawbʼal». Li nekeʼril ru li Yos rikʼin «xnaqʼru» li xchʼoolebʼ aʼanebʼ li ak nekeʼxnaw ru chiʼus ut oxloqʼ chiruhebʼ li xnaʼlebʼ (Efes. 1:18, TNM). Li Jesus kixkʼam re chi tzʼaqal re ru rikʼin li xnaʼlebʼ li Yos. Joʼkan naq kixye: «Li xʼilok wu, xril ru li Yuwaʼbʼej» (Juan 14:7-9).

¹⁶ Usta ak naqanaw chanru xnaʼlebʼ li Yos, kʼaru chik li naʼlebʼ tooxtenqʼa chi rilbʼal ru? Xkʼebʼal reetal li naxbʼaanu re qatenqʼankil (Job 42:5). Tooruuq ajwiʼ rilbʼal ru wi naqakʼe qachʼool chirix li nimla osobʼtesink li kixkʼubʼ choʼq rehebʼ li nekeʼxkʼe xqʼe chi wank chi saq ruhebʼ li xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxtzʼeqtaana. Ut, relik chi yaal, li yulbʼilebʼ ru nekeʼril li Jehobʼa chi tzʼaqal re ru naq nekeʼwakliik chi yoʼyo saʼ choxa (1 Juan 3:2).

17. Kʼaʼut naq sa nekeʼrekʼa ribʼ li nekeʼxkʼe xchʼool chi wank saʼ tuqtuukilal?

¹⁷ Li Jesus kixye ajwiʼ: «Us xaq rehebʼ li nekeʼkʼanjelak chirix li tuqtuukilal», naraj xyeebʼal li  nekeʼxkʼe xchʼool chi wank saʼ tuqtuukilal (Mat. 5:9). Ut wank xyaalal naq sahebʼ saʼ xchʼool, xbʼaan naq laj Santiago kixtzʼiibʼa: «Ebʼ laj kʼanjel chirix li tuqtuukil usilal nekeʼawk saʼ tuqtuukil usilal ut teʼxxok li tiikil chʼoolej» (Sant. 3:18). Wi wanko saʼ chʼaʼajkilal rikʼin junaq li qechpaabʼanel malaj rikʼin junaq li qakomon, naru tqapatzʼ re li Jehobʼa naq tooxtenqʼa chi xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal. Li Yos tixkʼe qe li xsantil musiqʼej ut tooxtenqʼa chi xyuʼaminkil li xnaʼlebʼ laj paabʼanel ut xtawbʼal chiʼus li sahil chʼoolejil. Li Jesus kixkʼe chi naweʼk naq wank xwankil naq laaʼo xbʼeenwa tqasikʼ li tuqtuukilal naq kixye: «Naq yookat chi xyeechiʼinkil laamayej saʼ li artal, wi aran xnaqk saʼ aachʼool naq laaʼat ut laawas aawiitzʼin wank eechʼaʼajkilal, kanabʼ wan laamayej chiru li artal ut ayu xbʼenwa chi xkʼambʼal aawibʼ saʼ usilal rikʼin laawas aawiitzʼin; tojaʼ naq tatsutqʼiiq chaq ut taayeechiʼi laamayej» (Mat. 5:23, 24).

18, 19. Kʼaʼut naq sahebʼ saʼ xchʼool laj paabʼanel usta yookebʼ chi rahobʼtesiik?

¹⁸ «Us xaq eere naq texhobʼeʼq, texrahobʼtesiiq ut teʼxye chixjunil li tikʼtiʼ cherix laaʼex saʼ inkʼabʼaʼ». Kʼaʼut kixye aʼin li Jesus? Aʼan ajwiʼ kisumenk re: «Chexsahoʼq, chiwanq xnimla sahil eechʼool, xbʼaan naq leeqʼajkamunkil nimaq saʼ choxa. Joʼkan ajwiʼ naq keʼrahobʼtesiik ebʼ li propeet li keʼwank chaq junxil cheru laaʼex» (Mat. 5:11, 12). Naq xeʼteniik ebʼ li Apostol ut keʼyeheʼk rehebʼ naq teʼxkanabʼ puktesink, ebʼ aʼin «keʼelk saʼ li raqlebʼaal aatin chi sahebʼ saʼ xchʼool». Yaal, inkʼaʼ xwulak chiruhebʼ naq xeʼrapeʼk chi tzʼuum, abʼan keʼsahoʼk saʼ xchʼool xbʼaan naq «keʼkʼeheʼk chi tzʼeqtaanaak saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus» (Hech. 5:41).

¹⁹ Saʼebʼ li qakutan, joʼ aj kʼanjel chiru li Jehobʼa naqakuy ajwiʼ chi sa saʼ li qachʼool naq naqakʼul li rahilal saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus malaj naq naqanumsi ebʼ li nimla chʼaʼajkilal (taayaabʼasi Santiago 1:2-4). Laaʼo ajwiʼ inkʼaʼ nawulak chiqu xkʼulbʼal li rahilal. Abʼan, wi inkʼaʼ naqatzʼeqtaana li Jehobʼa naq yooqo xkʼulbʼal li aaleek, li Jehobʼa tooxtenqʼa chi xkuybʼal rikʼin kawil chʼoolej. Qilaq jun eetalil. Saʼ Agosto 1944, li wankebʼ xwankil saʼ li tenamit xeʼxtaqla laj Henryk Dornik ut li ras saʼ jun li tzʼalam bʼarwiʼ minbʼilebʼ chi kʼanjelak. Ebʼ li xikʼ nekeʼilok rehebʼ keʼxye: «Maajaruj tooruuq xjalbʼal li xkʼaʼuxebʼ. Chanchan tawiʼ nekeʼwulak chiru li rahobʼtesiik». Abʼan li qechpaabʼanel Dornik kixye: «Laaʼin inkʼaʼ xwekʼa xsahil li rahobʼtesiik; abʼanan, xkʼe xnimal xsahil inchʼool xnawbʼal naq yookin xkuybʼal li rahilal (chixjunil li rahobʼtesiik li yookin xkuybʼal chi kaw inchʼool ut chi maakʼaʼ inxutaan) saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ nawaj xtzʼeqtaanankil li Jehobʼa». Ut kixye ajwiʼ: «Naq xintijok chi anchal inchʼool aʼan kitenqʼank we, xbʼaan naq xwekʼa naq aʼin xinxkʼe chixkʼatq li Jehobʼa. Aʼan tzʼaqal li tenqʼ li yookin xyoʼoninkil saʼ li hoonal aʼan!».

20. Kʼaʼut naxkʼe xsahil qachʼool kʼanjelak chiru li «Yos li sa saʼ xchʼool»?

²⁰ Naq naqataw rusilal li «Yos li sa saʼ xchʼool», naqataw xsahil qachʼool usta yooko chi rahobʼtesiik saʼ xkʼabʼaʼ li qapaabʼal, xikʼ tooʼeʼril li qakomon, yajo malaj cheeko (1 Tim. 1:11, TNM). Joʼkan ajwiʼ nasahoʼk saʼ li qachʼool xbʼaan naq kʼojkʼo qachʼool rikʼin li Yos li, «inkʼaʼ natikʼtiʼik» naq ttzʼaqloq ru li xyeechiʼom (Tito 1:2). Naq tixbʼaanu, kʼajoʼaq xchaabʼilal ebʼ li osobʼtesink ut aʼin tixbʼaanu naq maakʼaʼaq chik xwankil chiqu ebʼ li chʼaʼajkilal li wank anaqwan. Inkʼaʼ nokooruuk xkʼoxlankil chixjunil li tixkʼe qe li Jehobʼa naq tixchʼinaʼusa li Ruuchichʼochʼ. Chʼolchʼo tzʼaqal, naq qʼaxal tqataw li tuqtuukilal ut sahaq saʼ qachʼool joʼ maajunwa xoowank chaq (Sal. 37:11, TNM).