1. Kʼaru chik naqaj xbʼaanunkil chiru li Yos?

 JOʼ TZʼAQAL aj paabʼanel qʼaxal naqara li Jehobʼa, joʼkan naq naqaj xkʼebʼal re li qʼaxal chaabʼil. Abʼan, re xbʼaanunkil aʼin, tento tqasikʼ kʼaru chik tqabʼaanu chiru li Yos joʼ xyuʼaminkil junaq li chaabʼil naʼlebʼ, xsikʼbʼal xkomon li qaseebʼal ut xsikʼbʼal chanru xtenqʼankil ebʼ li junchʼol. b

2. Kʼaʼut us naq tqasikʼ kʼaru chik tqabʼaanu chiru li Yos ut tqayal qaqʼe re xtawbʼal?

² Kʼaʼut us naq tqasikʼ kʼaru chik tqabʼaanu chiru li Yos ut tqayal qaqʼe re xtawbʼal? Xbʼaan naq naqaj xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa, li Qayuwaʼ ut aʼan nawulak chiru naq naqoksi chiʼus li qaseebʼal re kʼanjelak chiru. Joʼkan ajwiʼ, naqaj kʼiik saʼ li qapaabʼal re naq tooruuq xtenqʼankilebʼ li qechpaabʼanel (1 Tes. 4:9, 10). Maakʼaʼ naxye jarubʼ chihabʼ qokik saʼ li yaal, tento naq chiqajunilo tqayal qaqʼe re naq tookʼiiq saʼ li qapaabʼal. Qilaq chanru tooruuq xbʼaanunkil.

3. Kʼaru li naʼlebʼ kixkʼe li apóstol Pablo re laj Timoteo? (1 Timoteo 4:12-16).

³ Laj Timoteo toj saaj chaq naq li apóstol Pablo kixtzʼiibʼa li xbʼeen esilhu li naxkʼam li xkʼabʼaʼ, abʼan ak wank chaq xnawom joʼ cheekel winq. Usta joʼkan, laj Pablo kixwaklesi xchʼool re naq tkawuuq li xpaabʼal (taayaabʼasi 1 Timoteo 4:12-16). Wi naqil li kixye laj Pablo, tqakʼe reetal  naq kixye re laj Timoteo naq tixkʼe xchʼool chirix wiibʼ li naʼlebʼ. Tento raj tixyuʼami li chaabʼil naʼlebʼ, joʼ li rahok, li paabʼal ut naq saqaq ru li xchʼool. Joʼkan ajwiʼ, tento naq tixchaabʼilobʼresi naq naxyaabʼasi li Raatin li Yos saʼ li chʼuut, naq nakʼehok naʼlebʼ ut naq nakʼutuk. Saʼ li tzolom aʼin tqatzʼil rix li kixbʼaanu laj Timoteo ut tqil naq xsikʼbʼal kʼaru chik tooruuq xbʼaanunkil tooxtenqʼa chi kʼiik saʼ li qapaabʼal. Tqatzʼil ajwiʼ rix wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li tooxtenqʼa re naq tqakʼe xkomon li qakʼanjel chiru li Jehobʼa.

4. Joʼ naxye saʼ Filipenses 2:19-22, kʼaʼut naq li Jehobʼa kiroksi chiʼus laj Timoteo?

⁴ Kʼaʼut naq li Jehobʼa kiroksi chiʼus laj Timoteo? Xbʼaan naq naxyuʼami li chaabʼil naʼlebʼ (taayaabʼasi Filipenses 2:19-22). Li kixye laj Pablo chirix laj Timoteo, naxkʼut naq naxkubʼsi chaq ribʼ, tiik xchʼool, aj kʼanjel ut paabʼajel li naxye. Naxrahebʼ li hermaan ut qʼaxal naxkʼe xchʼool chirixebʼ. Joʼkan naq, laj Pablo qʼaxal naxra chaq laj Timoteo, ut kixkʼe xkomon li xkʼanjel saʼ li chʼuut (1 Cor. 4:17). Wi naqayuʼami li chaabʼil naʼlebʼ, li Jehobʼa tooxra ut tooroksi chiʼus (Sal. 25:9; 138:6).

5. a) Chanru tqanaw kʼaru li naʼlebʼ tento tqachaabʼilobʼresi ru? b) Kʼaru yook li saaj li wank saʼ li jalam u re xkʼutbʼesinkil li tawok u?

⁵ Qasikʼaq tzʼaqal li tooruuq xbʼaanunkil. Tijonqo chiru li Jehobʼa re xnawbʼal kʼaru li naʼlebʼ tento tqajal. Qasikʼaq junaq li naʼlebʼ ut qakʼehaq qachʼool chirix aʼin. Maare aajel chiqu naq tootawoq u malaj xtenqʼankilebʼ li junchʼol. Maare aajel ru naq tuulanaqo ut naq tookuyuq maak chi anchal qachʼool. Wi naxkʼe qakʼaʼuxl junaq li naʼlebʼ, qapatzʼaq re li qamiiw chanru naril aʼin (Prov. 27:6).

6. Chanru tooruuq xyuʼaminkil junaq li chaabʼil naʼlebʼ?

⁶ Qayalaq qaqʼe chi xtawbʼal li naqaj xbʼaanunkil. Chanru? Xbʼeenwa, qasikʼaq qanaʼlebʼ chirix li naqaj xchaabʼilobʼresinkil saʼ li qayuʼam. Qakʼoxlaq naq naqaj kuyuk maak chi anchal qachʼool. Us raj naq tqasikʼ qanaʼlebʼ saʼ li Santil Hu chirix li xeʼkuyuk maak chi anchalebʼ xchʼool ut chirixebʼ li inkʼaʼ xeʼxbʼaanu, ut xnaʼlebʼankil rix li xeʼxbʼaanu. Qakʼoxlaq li kixbʼaanu li Jesús, aʼan kikuyuk  maak chi anchal xchʼool (Luc. 7:47, 48). Moko kixkʼe ta saʼ xchʼool li xpaltilebʼ, kiril bʼan li nekeʼruuk xbʼaanunkil. Abʼanan, ebʼ laj pariseey «nekeʼxtzʼeqtaanahebʼ li junchʼol» (Luc. 18:9). Naq ak xoonaʼlebʼak chirix ebʼ li eetalil aʼin, qakʼoxlaq: «Chanru nawilebʼ li junchʼol? Ma ninkʼe saʼ wu li xchaabʼilal ru li xnaʼlebʼebʼ?». Wi nachʼaʼajkoʼk chiqu kuyuk maak, qatzʼiibʼaq li xchaabʼil ru xnaʼlebʼ ut qakʼoxlaq: «Chanru naʼileʼk xbʼaan li Jesús? Ma tkuyeʼq raj xmaak?». Xtzʼilbʼal rix aʼin naru tooxtenqʼa chi xjalbʼal li naqakʼoxla. Saʼ xtiklajik maare tchʼaʼajkoʼq chiqu xkuybʼal xmaak junaq li kristiʼaan saʼ xkʼabʼaʼ li kixbʼaanu qe. Abʼan, wi naqakʼe qachʼool chi xbʼaanunkil, tooruuq xchaabʼilobʼresinkil ru li qanaʼlebʼ.

7. Chanru naroksihebʼ li Jehobʼa li seebʼebʼ xchʼool saʼ li xkʼanjel? (Proverbios 22:29).

⁷ Jun chik li naʼlebʼ li naqaj xtawbʼal, aʼan xsikʼbʼal junaq chik li qaseebʼal. Kʼoxla chirixebʼ li hermaan li nekeʼokenk chi xkabʼlankil li xnaʼaj li qamolam, li Nimla Chʼutam ut li Chʼutlebʼaal Kabʼl. Naabʼalebʼ rehebʼ aʼin, xeʼxtzol xbʼaanunkil rikʼinebʼ li naabʼalebʼ xnawom. Joʼ naʼilmank saʼebʼ li jalam u, naabʼal yookebʼ xyiibʼankil li naʼajmank saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl ut saʼ li naʼaj re li Nimla Chʼutam. Rikʼin aʼin ut jalan chik li naʼlebʼ, li Jehobʼa, «li Rey li wank xwankil chi junelik qʼe kutan», ut li Jesús, «li Rey saʼ xbʼeenebʼ li rey», naroksihebʼ re xbʼaanunkil li xnimal ru kʼanjel (1 Tim. 1:17; 6:15; taayaabʼasi Proverbios 22:29). Naqaj kʼanjelak chi kaw re xkʼebʼal xloqʼal li Jehobʼa ut maawaʼ re xkʼebʼal qaloqʼal (Juan 8:54).

8. Kʼaru tooxtenqʼa chi xnawbʼal kʼaru li naʼlebʼ tqakʼe qachʼool chi xbʼaanunkil?

⁸ Qasikʼaq tzʼaqal li tooruuq xbʼaanunkil. Kʼaru li naʼlebʼ tqakʼe qachʼool chi xbʼaanunkil? Aatinaqo rikʼinebʼ li cheekel winq saʼ li qachʼuut ut maare rikʼin li naʼulaʼanink chʼuut re naq teʼxkʼe qanaʼlebʼ. Wi teʼxye qe naq tento tqasikʼ qanaʼlebʼ chirix li kʼutuk malaj aatinak chiʼus chiruhebʼ li junchʼol, naru tqapatzʼ kʼaru tzʼaqal tooruuq xbʼaanunkil. Moqon, tqayuʼami. Chanru tqabʼaanu?

9. Kʼaru tooxtenqʼa chi xbʼaanunkil chiʼus junaq li kʼanjel?

⁹ Qayalaq qaqʼe chi xtawbʼal li naqaj xbʼaanunkil. Qayehaq naq tqaj kʼutuk chiʼus. Tooruuq xtzolbʼal chiʼus li hu Tzol chiʼus ilok ru hu ut kʼutuk. Naq toj maajiʼ naqabʼaanu junaq li kʼanjel saʼ li chʼutam li nawank saʼ xyi li xamaan, naru tqapatzʼ re li naxnaw xbʼaanunkil chiʼus aʼin, chanru narabʼi ut tixye qe saʼ kʼaru chik li naʼlebʼ tento tqatzol qibʼ chiʼus. Wi naqakʼe qahoonal chi xbʼaanunkil li qakʼanjel, tookʼutuq chiʼus ut ebʼ li junchʼol teʼril naq chaabʼil naqabʼaanu li qakʼanjel ut paabʼajel li naqaye (Prov. 21:5; 2 Cor. 8:22).

10. Kʼe junaq li eetalil chirix chanru tooruuq xbʼaanunkil chiʼus junaq li naʼlebʼ.

¹⁰ Kʼaru tqabʼaanu wi ak re, naq nachʼaʼajkoʼk chiqu xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ? Michʼinaak qachʼool! Qilaq li kixkʼul laj Garry, li nachʼaʼajkoʼk chiru ilok ru hu. Aʼan naxjultika naq kʼajoʼ nachalk xxutaan naq naʼilok ru hu saʼ li chʼuut. Abʼan inkʼaʼ kichʼinaak xchʼool; kixyal xqʼe chi xbʼaanunkil chiʼus. Saʼ xkʼabʼa li xtenqʼ ebʼ li junchʼol ut li qatasal hu, anaqwan nakʼehok seeraqʼ saʼebʼ li chʼutam ut saʼebʼ li nimla chʼutam re jun ut oxibʼ kutan.

11. Joʼ laj Timoteo, kʼaru ttenqʼanq qe re naq kawresinbʼilaqo re naq tkʼemanq chik xkomon li qakʼanjel?

 ¹¹ Ma kixtzol laj Timoteo kʼutuk chiʼus ut kʼehok seeraqʼ? Li Santil Hu inkʼaʼ naxye, abʼan naqanaw naq kixbʼaanu li kiyeheʼk re xbʼaan laj Pablo. Joʼkan naq timil timil kixtzol xbʼaanunkil aʼin ut kiʼok xchaabʼilobʼresinkil ru li xkʼanjel (2 Tim. 3:10). Wi naqatzol xbʼaanunkil chiʼus junaq li kʼanjel, joʼ laj Timoteo, kawresinbʼilaqo re naq tkʼemanq chik xkomon.

12. Chanru xateʼxtenqʼa ebʼ li junchʼol?

¹² Kʼajoʼ nasahoʼk saʼ qachʼool naq nokooʼeʼxtenqʼa! Wi wanko saʼ li bʼanlebʼaal, qʼaxal naxwaklesi qachʼool naq nokooʼeʼrulaʼani li wankebʼ saʼ li chʼuut li naʼulaʼanink bʼanlebʼaal malaj li nekeʼrulaʼani ebʼ li yaj. Malaj, wi yooko xnumsinkil junaq li rahilal, qʼaxal naqabʼanyoxi naq ebʼ li cheekel winq nekeʼrisi xhoonal re xwaklesinkil qachʼool ut qabʼinkil. Ut, wi yooko xtzolbʼal junaq li qas qiitzʼin chirix li Santil Hu, qʼaxal us naq tooxtenqʼa junaq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink ut tixkʼe qanaʼlebʼ re naq tooruuq xbʼaanunkil chiʼus li qakʼanjel. Li Jesús kixye: «Qʼaxal nim li sahil chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk» (Hech. 20:35). Ebʼ li hermaan aʼin qʼaxal nekeʼsahoʼk saʼ xchʼool naq nokooʼeʼxtenqʼa. Ut sahaq ajwiʼ saʼ qachʼool wi naqabʼaanu aʼin. Wi naqaj xkʼebʼal xkomon li qakʼanjel chiru li Jehobʼa saʼebʼ li naʼlebʼ aʼin malaj jalanq chik, chanru tooruuq xbʼaanunkil?

13. Kʼaru tento tqakʼoxla rix chirix li tqaj xbʼaanunkil?

¹³ Tento naq chʼolchʼooq chiqu li naqaj xbʼaanunkil. Maare naqakʼoxla: «Nawaj raj xkʼebʼal xkomon linkʼanjel saʼ li chʼuut». Abʼan, maare tchʼaʼajkoʼq chiqu chanru xtikibʼankil ut maare inkʼaʼ tqakʼe reetal ma yooqo xbʼaanunkil. Joʼkan naq chʼolchʼooq chiqu li tqaj xbʼaanunkil. Tooruuq xtzʼiibʼankil li tqabʼaanu ut chanru tooruuq xtawbʼal.

14. Kʼaʼut wank sut tqajal li naqakʼoxla xbʼaanunkil?

¹⁴ Wank sut tqajal li naqakʼoxla xbʼaanunkil. Xbʼaan naq, moko saʼ quqʼ ta wank li naqakʼul saʼ li qayuʼam. Li  apóstol Pablo kitenqʼank chi xxaqabʼankil li chʼuut re Tesalónica, ut maare kiraj kanaak aran re xtenqʼankilebʼ li tojeʼ xeʼok joʼ aj paabʼanel. Abʼan, ebʼ li xikʼ nekeʼilok re keʼxbʼaanu naq t-eleliq (Hech. 17:1-5, 10). Wi kikanaak raj aran, maare kixkʼe raj saʼ xiwxiwal li chʼuut. Abʼan, inkʼaʼ kichʼinaak xchʼool, kixkʼulubʼa bʼan naq kijalaak li xwanjik, ut moqon kixtaqla laj Timoteo re xkawresinkilebʼ li xpaabʼal (1 Tes. 3:1-3). Kʼajoʼ tana keʼsahoʼk saʼ xchʼool ebʼ laj Tesalónica naq laj Timoteo kixkʼulubʼa xik bʼarwiʼ naʼajmank li tenqʼ.

15. Chʼolobʼ kʼaru nakʼulmank rikʼin li naqaj xbʼaanunkil naq najalaak li qawanjik.

¹⁵ Naru tqatzol qanaʼlebʼ rikʼin li kixkʼul laj Pablo aran Tesalónica. Maare naqaj xbʼaanunkil junaq li kʼanjel saʼ li xtenamit li Jehobʼa, abʼan najalaak li qawanjik ut inkʼaʼ chik nokooruuk xbʼaanunkil (Ecl. 9:11). Kʼaru tqabʼaanu? Qasikʼaq junaq chik li kʼanjel li tooruuq xbʼaanunkil. Aʼin li kixbʼaanu laj Ted ut li xHiedi. Keʼyajerk ut keʼxkanabʼ kʼanjelak saʼ Betel. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal nekeʼxra li Jehobʼa, keʼxsikʼ jun chik li kʼanjel li nekeʼruuk xbʼaanunkil. Xbʼeenwa keʼwank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nekeʼxkʼe 70 hoor, moqon xeʼxkʼe 130 hoor ut laj Ted xeʼxkawresi re naq twanq joʼ ruuchil li naʼulaʼanink chʼuut. Laj Ted ut li xHiedi xeʼxkʼe reetal naq inkʼaʼ chik teʼruuq xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin xbʼaan li xchihabʼebʼ. Usta xeʼchʼinaak xchʼool saʼ xtiklajik, abʼan nekeʼxnaw naq teʼruuq xbʼaanunkil jalan chik li kʼanjel chiru li Jehobʼa. Laj Ted naxye: «Xqatzol naq inkʼaʼ txik qachʼool chirix junaq li kʼanjel xbʼaan naq nokooruuk xbʼaanunkil jalan chik choʼq re li Jehobʼa».

16. Kʼaru naqatzol saʼ Gálatas 6:4?

¹⁶ Chʼolchʼo chiqu naq najalaak li qawanjik. Joʼkan naq aajel ru naq tqakʼoxla naq li wank xwankil chiru li Jehobʼa, moko aʼan ta li kʼanjel li kʼebʼil qe. Maakʼaʼ ajwiʼ xyaalal naq txik qachʼool chirix li kʼanjel li nekeʼxkʼul ebʼ li junchʼol ut laaʼo inkʼaʼ. Li xHiedi naxye: «Wi naqajuntaqʼeeta li qayuʼam rikʼinebʼ li junchʼol, moko sahaq ta chik saʼ qachʼool» (taayaabʼasi Gálatas 6:4). Li qʼaxal us naq tqabʼaanu, aʼan xsikʼbʼal chanru tqatenqʼa ebʼ li junchʼol ut kʼanjelak chiru li Jehobʼa. c

17. Kʼaru tento tqabʼaanu wi naqaj naq teʼxkʼe xkomon li qakʼanjel?

¹⁷ Wi sa saʼ qachʼool rikʼin li kʼaru qe  ut inkʼaʼ naqachʼik qibʼ saʼ kʼas, tooruuq xkʼulubʼankil xkomon li qakʼanjel. Qasikʼaq li tooruuq xbʼaanunkil anaqwan re naq li tqaj xbʼaanunkil moqon inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiqu. Wi nakaawaj wank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 70 hoor, maare naru taatikibʼ xkʼebʼal 50 hoor. Malaj, wi nakaawaj wank joʼ aj tenqʼanel saʼ li chʼuut, naru taakʼe aahoonal chi puktesink chiʼus ut rulaʼaninkilebʼ li hermaan li ak cheekebʼ chik malaj yajebʼ. Li yookat xbʼaanunkil anaqwan, tatxtenqʼa re naq teʼxkʼe xkomon laakʼanjel. Maakʼaʼ naxye li taabʼaanu, kʼe re li Jehobʼa li qʼaxal us (Rom. 12:11).

18. Kʼaru naqatzol rikʼin li xBeverley? (Chaawil ajwiʼ li jalam u).

¹⁸ Inkʼaʼ naru naqaye naq inkʼaʼ tooruuq xbʼaanunkil junaq li kʼanjel xbʼaan naq ak cheeko chik. Joʼkan kixkʼul li xBeverley li wank 75 chihabʼ re. Saʼ xkʼabʼaʼ jun li yajel, raachisa nabʼeek. Abʼan qʼaxal naraj okenk saʼ li kʼanjel re xjekʼinkil li hu chirix xnimankil li xkamik li Jesús. Kʼaru kixbʼaanu? Chʼolchʼo chiru li naraj xbʼaanunkil, ut kʼajoʼ naq kisahoʼk saʼ xchʼool naq kixbʼaanu. Ut aʼin kixtenqʼa ajwiʼ ebʼ li junchʼol re naq teʼxkʼe xkomon li xkʼanjel chiru li Jehobʼa. Joʼkan naq, oxloqʼ naril li Jehobʼa chixjunil li nekeʼxbʼaanu li ak cheekebʼ chik (Sal. 71:17, 18).

19. Kʼaru chik tooruuq xbʼaanunkil?

¹⁹ Qasikʼaq li tooruuq xbʼaanunkil. Qayuʼamiq li chaabʼil naʼlebʼ li nawulak chiru li Jehobʼa. Qasikʼaq xtzʼaqobʼ li qaseebʼal re naq li Jehobʼa ut li xmolam teʼxkʼe xkomon li qakʼanjel. Qasikʼaq chanru tooruuq xtenqʼankilebʼ li qechpaabʼanel. d Wi tqabʼaanu chixjunil aʼin, joʼ kixbʼaanu laj Timoteo, li Jehobʼa toorosobʼtesi ut ebʼ li junchʼol teʼxkʼe reetal naq yooko chi kʼiik saʼ li qapaabʼal (1 Tim. 4:15).