1. Kʼaru nekeʼxkanabʼ chiʼixbʼej naabʼalebʼ li hermaan, ut kʼaʼut?

SAʼEBʼ li qakutan chi miyon ebʼ li hermaan nekeʼxkanabʼ chiʼixbʼej li nawulak chiruhebʼ saʼ xkʼabʼaʼ jun li xnimal ru naʼlebʼ: nekeʼraj xbʼaanunkil joʼchʼinal joʼnimal saʼ xkʼanjel li Yos. Naabʼalebʼ inkʼaʼ nekeʼraj sumlaak. Wiibʼ oxibʼ li sumsukebʼ toj maajiʼ nekeʼraj naq teʼwanq ralal xkʼajol. Ut naabʼal li junkabʼal, sahebʼ saʼ xchʼool kaʼajwiʼ rikʼin li aajel ru saʼebʼ li xyuʼam. Chixjunilebʼ aʼan sa nekeʼrekʼa ribʼ ut kʼojkʼokebʼ xchʼool naq li Jehobʼa tkʼehoq re li naʼajmank chiruhebʼ. Ut relik chi yaal naq aʼan tixbʼaanu li naxyeechiʼi rehebʼ. Kʼaʼut naq chʼolchʼo chiqu aʼin? Xbʼaan naq saʼ li qʼe kutan li Yos kixkʼe rehebʼ li xmoos li naʼajmank chiruhebʼ. Jun eetalil, kirosobʼtesi laj Abrahán li «xyuwaʼ chixjunilebʼ laj paabʼanel», malaj; li wankebʼ xpaabʼal chirix li Yos (Rom. 4:11).

2. a) Joʼ naxye saʼ Hebreos 11:8-10, 16, kʼaʼut naq laj Abrahán chi anchal xchʼool kixkanabʼ li tenamit Ur? b) Kʼaru tqil saʼ li tzolom aweʼ?

² Laj Abrahán chi anchal xchʼool kixkanabʼ li sahilal li naxyeechiʼi li tenamit Ur. Kʼaʼut? Xbʼaan naq naroybʼeni chaq «li tenamit ubʼelanbʼil chi us» (taayaabʼasi Hebreos 11:8-10, 16). Kʼaru «li tenamit» aʼan? Kʼaru li chʼaʼajkilal kixnumsi laj Abrahán naq yook roybʼeninkil naq tkabʼlamanq li tenamit aʼan? Ut, chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj Abrahán ut rikʼinebʼ li yookebʼ xkʼambʼal re rikʼin saʼebʼ li qakutan? Saʼ li tzolom aweʼ tqasume ebʼ li patzʼom aʼin.

3. Kʼaru «li tenamit» naroybʼeni chaq laj Abrahán?

³ Li tenamit li kiroybʼeni chaq laj Abrahán aʼan li Xʼawabʼejilal li Yos. Li nekeʼokenk chisaʼ aʼan li Jesukriist ut ebʼ li 144,000 li yulbʼilebʼ ru. Laj Pablo kixkʼabʼaʼi li Awabʼejilal aʼin joʼ «li xtenamit li  yoʼyookil Yos, aʼ li choxahil Jerusalén» (Heb. 12:22; Apoc. 5:8-10; 14:1). Li Jesús kixye rehebʼ li xtzolom naq teʼxtzʼaama naq tchalq li Awabʼejilal aʼin re naq t-uxq li rajom li Yos «arin saʼ ruuchichʼochʼ joʼ saʼ choxa» (Mat. 6:10).

4. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ Génesis 17:1, 2, 6, kʼaru naxnaw chaq laj Abrahán chirix li tenamit malaj li Awabʼejilal li kixyeechiʼi li Yos?

⁴ Laj Abrahán inkʼaʼ naxnaw chaq chi tzʼaqal chanru kʼubʼanbʼilaq li Xʼawabʼejilal li Yos. Chiru naabʼal chihabʼ, aʼan chaq jun «tzʼaptzʼookil naʼlebʼ» (Efes. 1:8-10; Col. 1:26, 27). Abʼan li kʼaru naxnaw chaq, aʼan naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ li ralal xkʼajol teʼwanq choʼq awabʼej, xbʼaan naq li Jehobʼa kixyeechiʼi re aʼin (taayaabʼasi Génesis 17:1, 2, 6). Qʼaxal kaw chaq xpaabʼal chirix li xyeechiʼom li Yos chanchan tawiʼ naq naril ru li Yulbʼil Ru malaj li Sikʼbʼil Ru li twanq choʼq Awabʼej saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos. Joʼkan naq li Jesús kixye rehebʼ laj Judiiy: «Laj Abrahán leeyuwaʼ kʼajoʼ naq kisahoʼk saʼ xchʼool chi xkʼoxlankil rilbʼal linKutan; kiril ut kisahoʼk saʼ xchʼool» (Juan 8:56). Chʼolchʼo naq laj Abrahán naxnaw chaq naq ebʼ li ralal xkʼajol teʼtzʼaqonq saʼ jun li Awabʼejilal xaqabʼanbʼil xbʼaan li Jehobʼa, ut aʼan kiroybʼeni chi anchal xchʼool naq li Jehobʼa tixbʼaanu li kixyeechiʼi re.

5. Kʼaʼut naqanaw naq laj Abrahán naroybʼeni chaq «li tenamit» xaqabʼanbʼil xbʼaan li Yos?

⁵ Chanru kixkʼutbʼesi laj Abrahán naq naroybʼeni chaq «li tenamit» malaj li Awabʼejilal xaqabʼanbʼil xbʼaan li Yos? Xbʼeen, inkʼaʼ xqʼaxonk saʼ junaq tenamit re xsikʼbʼal li xkʼulubʼ joʼ xkʼulubʼebʼ li wankebʼ saʼ li tenamit aʼan. Moko kinaʼajink ta saʼ junaq naʼaj chi moko kitzʼaqonk chirix junaq li awabʼej. Joʼkan ajwiʼ, inkʼaʼ kixyal xxaqabʼankil junaq li awabʼejilal bʼarwiʼ t-awabʼejinq aʼan. Junelik bʼan kiʼabʼink chiru li Jehobʼa ut kiroybʼeni li kutan xaqabʼanbʼil xbʼaan li Yos re xbʼaanunkil li kixyeechiʼi. Chi joʼkaʼin kixkʼutbʼesi naq qʼaxal kaw chaq li xpaabʼal chirix li Yos. Qilaq wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal li kixnumsi ut kʼaru naqatzol rikʼin li eetalil li kixkanabʼ.

6. Chanru chaq li tenamit Ur?

⁶ Saʼ li tenamit li kixkanabʼ laj Abrahán maakʼaʼ chaq raaxiikʼ, wank li bʼihomal ut sa wank aran. Joʼkan ajwiʼ, li tenamit sutsu chi tzʼak ut chi haʼ joʼkan naq kolbʼil chiʼus. Ebʼ li kristiʼaan li wankebʼ Ur nekeʼxnaw chaq tzʼiibʼak ut ajlank. Chanchan tawiʼ naq saʼ li tenamit aʼan nekeʼyakok chaq, xbʼaan naq ebʼ laj bʼekonel najteril kʼaʼaq re  ru xeʼxtaw li eetalil li nakʼutbʼesink re aʼin. Ebʼ li ochoch kabʼlanbʼil rikʼin xan malaj sebʼ ut li xtzʼakil wank li xsahobʼ ru ut bʼonbʼilebʼ chi saq. Wankebʼ li ochoch wank 13 malaj 14 li waribʼaal chisaʼ ut chire yiibʼanbʼil rikʼin pek.

7. Kʼaʼut naq laj Abrahán tento raj tixkʼojobʼ xchʼool naq li Jehobʼa t-iloq re aʼan ut li xjunkabʼal?

⁷ Laj Abrahán tento raj naq tixkʼojobʼ xchʼool naq li Jehobʼa t-iloq re aʼan ut li xjunkabʼal. Kʼaʼut? Qajultikaq naq xeʼxkanabʼ li tenamit Ur bʼarwiʼ maakʼaʼ li raaxiikʼ ut sa li wank aran ut xkohebʼ chi wank aran Canaán yal saʼ muhebʼaal ochoch. Ut saʼ li naʼajej aʼan maakʼaʼ li tzʼak chi moko li haʼ li tkoloq rehebʼ. Anaqwan naru nekeʼrahobʼtesiik xbʼaan li xikʼ nekeʼilok rehebʼ.

8. Saʼ jun kutan, kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal kixnumsi laj Abrahán?

⁸ Usta laj Abrahán kixbʼaanu li rajom li Yos wank sut kixnumsi li rajbʼal ru ut kichʼaʼajkoʼk chiru xwenteninkil li xjunkabʼal. Kixnumsi jun li chʼaʼajkilal naq kichalk jun li nimla weʼej saʼ xbʼeen li naʼajej bʼarwiʼ kitaqlaak wiʼ xbʼaan li Jehobʼa. Saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chaq chiru xwenteninkil li xjunkabʼal, kixkʼamebʼ Egipto. Abʼan, naq kiqʼaxonk saʼ li tenamit Egipto, laj faraón kixmaqʼ chiru li xSara li rixaqil. Kʼajoʼ tana kiʼok xkʼaʼuxl laj Abrahán naq kixkʼul aweʼ toj saʼ li kutan naq li Jehobʼa kixbʼaanu naq laj faraón tixqʼaxtesi wiʼ chik re li rixaqil (Gén. 12:10-19).

9. Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal kixkʼul laj Abrahán saʼ li xjunkabʼal?

⁹ Qʼaxal chʼaʼaj li hoonal kixnumsi chaq li xjunkabʼal laj Abrahán. Li xSara aʼ li rixaqil, inkʼaʼ naru nawank li xkokʼal. Chiru naabʼal chihabʼ xeʼxkuy li rahilal aʼin. Saʼ xnumikebʼ li kutan, li xSara kixkʼe li xʼAgar choʼq rixaqil laj Abrahán. Chi joʼkan, laj Abrahán ut li xSara naru nekeʼwank ralal xkʼajol saʼ xkʼabʼaʼ li xʼAgar. Abʼan, naq li xʼAgar kikanaak saʼ yuʼam, kiʼok xtzʼeqtaanankil li xSara. Kʼajoʼ naq kinimank ru li chʼaʼajkilal aʼin ut li xSara kixbʼaanu naq t-eleliq li xʼAgar (Gén. 16:1-6).

10. Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal chirix laj Ismael ut laj Isaac kixyal rix li xpaabʼal laj Abrahán?

¹⁰ Chirix chik aʼan, li xSara kikanaak saʼ yuʼam ut kiwank jun xkʼuulaʼal, ut laj Abrahán kixkʼabʼaʼi Isaac. Laj Abrahán naxrahebʼ chaq li wiibʼ chi ralal, aʼ laj Ismael ut laj Isaac. Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Ismael inkʼaʼ sa kiril laj Isaac, laj Abrahán kirisi laj Ismael ut li xʼAgar saʼ li rochoch (Gén. 21:9-14, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, [Wy]). Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, li Jehobʼa kixye re laj Abrahán naq tixmayeja laj Isaac (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Naq kixnumsi li wiibʼ chi chʼaʼajkilal aʼin, laj Abrahán kixkʼojobʼ xchʼool naq li Jehobʼa tixbʼaanu li kixyeechiʼi re chirixebʼ li ralal.

11. Kʼaʼut naq laj Abrahán kiwank xkuyum re roybʼeninkil li kutan naq li Jehobʼa tixbʼaanu li naxyeechiʼi?

¹¹ Chiru chixjunil li hoonal aʼan, laj Abrahán kiwank xkuyum chi roybʼeninkil naq li Jehobʼa tixbʼaanu li naxyeechiʼi. Numenaq tana 70 chihabʼ wank re, naq aʼan ut li xjunkabʼal xeʼelk saʼ li tenamit Ur (Gén. 11:31-12:4). Ut chiru 100 chihabʼ tana kiwank saʼebʼ li muhebʼaal ochoch ut kixbʼeni li naʼajej Canaán. Naq kikamk wank 175 chihabʼ re (Gén. 25:7). Abʼanan, inkʼaʼ kiril li kutan naq li Jehobʼa kixkʼe rehebʼ li ralal xkʼajol li naʼajej bʼarwiʼ kixbʼeni ribʼ. Chi moko kiril li kutan naq nakabʼlamank li tenamit li naroybʼeni, aʼ li Xʼawabʼejilal li Yos. Usta joʼkan, li Santil Hu naxye naq kikamk naq «ak tiix chi us ut ak xikenaq x[chi]habʼ» (Gén. 25:8). Yaal naq kixnumsi naabʼal li chʼaʼajkilal, abʼan kaw li xpaabʼal chirix li Yos ut chi anchal xchʼool kiroybʼeni li kutan naq li Jehobʼa tixbʼaanu li naxyeechiʼi. Kʼaʼut naq kixkuy roybʼeninkil? Xbʼaan naq chiru chixjunil li xyuʼam kitenqʼaak xbʼaan li Yos ut kiwank saʼ amiiwil rikʼin (Gén. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. a) Joʼ aj kʼanjel chiru li Yos, kʼaru yooko roybʼeninkil? b) Kʼaru ok qe chi xtzʼilbʼal rix?

¹² Joʼ laj Abrahán, laaʼo ajwiʼ naqoybʼeni li tenamit ubʼelanbʼil chiʼus. Yaal, inkʼaʼ naqoybʼeni naq toj tkabʼlamanq xbʼaan naq li Xʼawabʼejilal li Yos ak kixaqabʼamank saʼ li chihabʼ 1914  ut ak yook chi jolomink saʼ choxa (Apoc. 12:7-10). Abʼan yooko roybʼeninkil naq tjolominq saʼ xbʼeen chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Aʼut anaqwan toj tqanumsi ebʼ li chʼaʼajkilal joʼ kixnumsi laj Abrahán ut li xSara. Saʼebʼ li qakutan, ma wankebʼ xmoos li Jehobʼa nekeʼxkʼam re rikʼin laj Abrahán? Saʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom natawmank resil xyuʼam naabʼalebʼ li hermaan li nekeʼxkʼutbʼesi li paabʼal ut li kuyum joʼ kixkʼutbʼesi laj Abrahán ut li xSara. Qatzʼilaq rix wiibʼ oxibʼ rehebʼ li eetalil aʼin ut qilaq ajwiʼ kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼinebʼ.

13. Kʼaru nakaatzol laaʼat rikʼin li kixkʼul li hermaan Walden?

¹³ Chi anchal qachʼool qakanabʼaq chiʼixbʼej li nawulak chiqu. Wi naqaj xkʼebʼal xbʼeenwa saʼ li qayuʼam li xtenamit li Yos malaj li Xʼawabʼejilal, tento naq tqakʼam qe rikʼin laj Abrahán ut tqakanabʼ chiʼixbʼej li nawulak chiqu re xsahobʼresinkil xchʼool li Yos (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Qilaq li kixkʼul li hermaan Bill Walden. * Saʼ li chihabʼ 1942, naq ok ok re joʼ aj kʼubʼanel ochoch saʼ li tenamit Estados Unidos, kiʼok chi xtzolbʼal li Santil Hu rikʼinebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Jun rehebʼ laj kʼutunel kixyeechiʼi re laj Bill jun li kʼanjel naq tixraq li xtzolbʼal saʼ li nimla tzolebʼaal, abʼan aʼan inkʼaʼ kixkʼulubʼa. Kixye naq inkʼaʼ tkʼanjelaq joʼ aj kʼubʼanel ochoch xbʼaan naq naraj xkʼebʼal xkomon li xkʼanjel chiru li Yos. Chirix chik aʼan, kiyeemank re naq twanq choʼq aj puubʼ. Saʼ tuulanil kixye naq inkʼaʼ tixbʼaanu, joʼkan naq xeʼxtenebʼ jun li mamaʼ muult saʼ xbʼeen ut xeʼxkʼe saʼ tzʼalam chiru oobʼ chihabʼ. Naq ak kiwank oxibʼ chihabʼ saʼ tzʼalam kiʼisiik. Saʼ xnumikebʼ li kutan xeʼxbʼoq chi tzolok saʼ Galaad Watchtower ut xeʼxtaqla joʼ aj puktesinel aran África. Laj Bill kisumlaak rikʼin li xʼEva ut xkohebʼ aran África. Ut re xbʼaanunkil aʼin xeʼxkanabʼ chiʼixbʼej naabʼal li naʼlebʼ li nekeʼwulak chiru. Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ xeʼqʼajk wiʼ chik aran Estados Unidos re rilbʼal li xnaʼ laj Bill. Naq naxkʼoxla rix li xyuʼam, laj Bill naxye: «Nachalk inyaabʼ xbʼaan xsahil inchʼool naq ninkʼoxla naq numenaq 70 chihabʼ li Jehobʼa xinroksi chi kʼanjelak chiru. Rajlal ninbʼanyoxi re li Jehobʼa naq kixbʼaanu naq tinkʼe chiʼubʼej saʼ linyuʼam li xkʼanjel». Ma tatruuq raj laaʼat chi xkʼebʼal chixjunil laahoonal saʼ li xkʼanjel li Yos?

14, 15. Kʼaru naxkʼut chaawu li xeʼxkʼul ebʼ li hermaan Apostolidis?

 ¹⁴ Miqakʼoxla naq maajunwa twanq chʼaʼajkilal saʼ li qayuʼam. Li kixkʼul laj Abrahán naxkʼut chiqu naq li nekeʼkʼanjelak chiru li Yos teʼwanq xchʼaʼajkilal (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Aʼin kixkʼul laj Aristotelis Apostolidis * jun li hermaan. Saʼ li chihabʼ 1946, kikubʼeek xhaʼ saʼ li tenamit Grecia, ut saʼ li chihabʼ 1952 kixtzʼaama li xʼEleni, li hermaan aʼin juntaqʼeet li kʼanjel li kiraj xbʼaanunkil chiru li Yos joʼ laj Aristotelis. Abʼan, kiyajerk li xʼEleni ut ebʼ laj bʼanonel xeʼxtaw jun li qʼem malaj tumor saʼ li rulul. Xeʼxchoʼ ut xeʼrisi li qʼem saʼ rulul, abʼan moko najt ta xsumlajikebʼ naq kichapeʼk wiʼ chik li xʼEleni xbʼaan li yajel aʼin. Xeʼxchoʼ wiʼ chik, abʼan moko us ta kikanaak ut kisikirk jun jachal li xjunxaqalil joʼkan naq qʼaxal kichʼaʼajkoʼk chiru aatinak. Usta yaj ut nekeʼrahobʼtesiik chaq ebʼ laj Testiiw xbʼaan li awabʼej, li xʼEleni kʼajoʼ naq kixkʼe xchʼool chi puktesink.

¹⁵ Laj Aristotelis kiril li rixaqil chiru 30 chihabʼ. Usta kixkʼul chixjunil li chʼaʼajkilal aweʼ, laj Aristotelis junelik kiwank choʼq cheekel winq, kitzʼaqonk saʼ xyanq li chʼuut li naxbʼeresi ebʼ li nimla chʼutam ut kitenqʼank ajwiʼ chi xkabʼlankil jun li naʼajej bʼarwiʼ naʼuxmank ebʼ li nimla chʼutam. Ut saʼ li chihabʼ 1987, naq li xʼEleni yook chi puktesink, kixkʼul jun li nimla rahilal. Chiru oxibʼ chihabʼ jun li chʼiichʼ kitenqʼank re, re naq yoʼyooq ut moqon chik kikamk. Laj Aristotelis rikʼin wiibʼ oxibʼ chi aatin naxseeraqʼi li kixkʼul chiru li xyuʼam ut naxye: «Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, naq xinnumsi ebʼ li nimla chʼaʼajkilal ut naq xinkʼul li moko nawoybʼeni ta, kixtzʼaama chiwu naq qʼaxal kawaq linchʼool ut naq inkʼaʼ tintzʼeqtaana li Jehobʼa. Usta xinkʼul chixjunil aʼin, li Jehobʼa junelik kixkʼe inmetzʼew re xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal» (Sal. 94:18, 19). Relik chi yaal, li Jehobʼa qʼaxal naxrahebʼ li nekeʼxbʼaanu chixjunil li wankebʼ saʼ ruqʼ saʼ li xkʼanjel usta wankebʼ li xchʼaʼajkilal.

16. Kʼaru li chaabʼil naʼlebʼ kixkʼe li hermaan Knorr re li rixaqil?

¹⁶ Qakʼehaq qachʼool chirix li qoybʼenihom. Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Abrahán kixkʼe xchʼool chirix li qʼajkamunk li tkʼeheʼq re xbʼaan li Jehobʼa saʼebʼ li kutan chalk re, kixkuy xnumsinkil ebʼ li chʼaʼajkilal li kichalk saʼ xbʼeen. Li hermaan Audrey Hyde inkʼaʼ kichʼinaak xchʼool usta li xbʼeen xbʼeelom, aʼ laj Nathan Knorr kikamk xbʼaan li  kanser, ut li xkabʼ xbʼeelom, aʼ laj Glenn Hyde kichapeʼk xbʼaan jun li yajel li naxbʼaanu naq tsachq xnaʼlebʼ. * Li xʼAudrey naxseeraqʼi naq kʼajoʼ naq kitenqʼaak xbʼaan li aatin li kixye laj Knorr wiibʼ oxibʼ xamaan rubʼelaj li xkamik. Kixye re: «Wi nokookamk, chʼolchʼo naq tqakʼul li qaqʼajkamunk ut maajunwa chik tqakʼul li rahilal». Moqon kixkʼe re li xʼAudrey li chaabʼil naʼlebʼ aʼin: «Junelik kʼe chaawu laawoybʼenihom xbʼaan naq aran wank laaqʼajkamunkil». Kixye ajwiʼ re: «Junelik laatzʼaq aawu, kʼe aaqʼe chi roksinkil laayuʼam re xbʼaanunkil li usilal rehebʼ li junchʼol. Aʼin tixkʼojobʼ aachʼool». Joʼkan naq qʼaxal us wi laatzʼaq qu chi xbʼaanunkil li usilal rehebʼ li junchʼol ut kʼojkʼooq qachʼool rikʼin li qoybʼenihom (Rom. 12:12).

17. a) Kʼaʼut naq wank xyaalal chiqu re xkʼebʼal qachʼool chirix li qoybʼenihom saʼ li kutan chalk re? b) Chanru nokooxtenqʼa li naxye saʼ Miqueas 7:7 re xtawbʼal ebʼ li osobʼtesink saʼ li kutan chalk re?

¹⁷ Anaqwan tzʼaqal xhoonalil re xkʼebʼal qachʼool chirix li qoybʼenihom saʼ li kutan chalk re. Li yook chi kʼulmank saʼ xbʼeen chixjunil li Ruuchichʼochʼ naxkʼutbʼesi naq wanko saʼ xraqik li rosoʼjikebʼ li kutan. Chi seebʼ, inkʼaʼ chik yooqo roybʼeninkil li kutan naq li tenamit ubʼelanbʼil chiʼus t-oq chi awabʼejink saʼ xbʼeen chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Naabʼal li osobʼtesink tqakʼul, jun rehebʼ aʼan naq tqilebʼ wiʼ chik ru chi yoʼyo ebʼ li qakomon li ak xeʼkamk. Saʼ li kutan aʼan, li Jehobʼa tixqʼajkamu laj Abrahán saʼ xkʼabʼaʼ li xpaabʼal ut li xkuyum, tixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo aʼan ut li xjunkabʼal arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Ma wanqat laaʼat aran re xkʼulbʼalebʼ naq teʼwakliiq chi yoʼyo? Tatruuq wank aran wi nakaakʼam aawe rikʼin laj Abrahán, ut chi anchal aachʼool nakaakanabʼ chiʼixbʼej li nawulak chaawu re tzʼaqonk chirix li Xʼawabʼejilal li Yos, kaw laapaabʼal usta nim li chʼaʼajkilal saʼ aabʼeen ut wank aakuyum re roybʼeninkil li kutan naq li Jehobʼa tixbʼaanu li naxyeechiʼi (taayaabʼasi Miqueas 7:7).