NAʼLEBʼ RE TZOLOK 30
Oxloqʼaq chiqu naq wanko saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa
«Xaakubʼsi kaʼchʼin xwankilebʼ chiruhebʼ li ánjel. Abʼanan xaakʼehebʼ xloqʼal» (SAL. 8:5, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, [Wy]. Akʼ tzʼiibʼ).
BʼICH 123 Seamos leales y sumisos al orden teocrático
RUʼUJIL LI TZOLOM *
1. Kʼaru naru tqapatzʼ naq naqakʼoxla rix chixjunil li kixyobʼtesi li Jehobʼa?
NAQ naqakʼoxla rix chixjunil li kixyobʼtesi li Jehobʼa, maare naqekʼa qibʼ joʼ laj David, li kixpatzʼ saʼ li xtij: «Naq ninkaʼya li choxa yiibʼanbʼil aabʼaan, li po ut li chahim kʼojobʼanbʼilebʼ saʼ xnaʼaj, kʼaʼ ta xaq ru li winq naq qʼaxal nakakʼoxla, kʼaʼ ta xaq ru junaq poyanam naq wank aachʼool chirix?» (Sal. 8:4, 5). Joʼ laj David, maare naqakʼoxla naq maakʼaʼ qawankil chiruhebʼ li chahim ut nasach qachʼool chi rilbʼal naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chiqix. Abʼan, joʼ tqil chirix laj Adán ut li xʼEva, li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ kixkʼe xchʼool chirixebʼ, kixkanabʼ bʼan naq teʼwanq saʼ li xjunkabʼal.
2. Kʼaru kiraj li Jehobʼa choʼq rehebʼ li xbʼeen ralal xkʼajol li xeʼwank saʼ li Ruuchichʼochʼ?
2 Li xbʼeen ralal xkʼajol li Jehobʼa li xeʼwank saʼ li Ruuchichʼochʼ aʼan laj Adán ut li xʼEva, ut aʼan chaq jun li Yuwaʼbʼej li qʼaxal naxrahebʼ. Aʼan kixkʼe li kʼanjel saʼ ruqʼebʼ li sumal aʼin. Kixye rehebʼ: «Chiwanq eeralal eekʼajol, chexkʼihanq, chenujobʼresi li ruuchichʼochʼ ut chereechanihaq» (Gén. 1:28). Kiraj naq teʼwanq ralal xkʼajol ut naq teʼril chiʼus li Ruuchichʼochʼ. Wi laj Adán ut li xʼEva inkʼaʼ raj xeʼxqʼet ribʼ ut xeʼxbʼaanu raj li rajom li Jehobʼa, ebʼ aʼan ut ebʼ li ralal xkʼajol junelik raj xeʼwank saʼ li xjunkabʼal li Yos.
3. Kʼaʼut naqaye naq li Jehobʼa kixkʼe xloqʼal laj Adán ut li xʼEva naq kixkanabʼebʼ chi wank saʼ li xjunkabʼal?
3 Li Jehobʼa kixkʼe xloqʼal laj Adán ut li xʼEva naq kixkanabʼebʼ chi wank saʼ li xjunkabʼal. Joʼkaʼin kixye laj David re li Jehobʼa naq kixkʼoxla rix chanru yobʼtesinbʼilebʼ li poyanam: «Xaakubʼsi kaʼchʼin xwankilebʼ chiruhebʼ li ánjel. Abʼanan xaakʼehebʼ xloqʼal» (Sal. 8:5, Wy). Yaal naq li Yos moko juntaqʼeet ta li wankilal, li seebʼal kʼaʼuxej ut chʼoolej kixkʼe rehebʼ li kristiʼaan chiruhebʼ li ánjel (Sal. 103:20). Abʼan yal «kaʼchʼin xwankilebʼ» kixkubʼsi chiruhebʼ li ánjel li jwal nimebʼ xwankil. Sachbʼachʼoolej aʼin! Naq li Jehobʼa kixyobʼtesi li xbʼeen qanaʼ qayuwaʼ, kixkʼe rehebʼ jun li xchaqʼalil ru yuʼam.
4. Kʼaru kixkʼul laj Adán ut li xʼEva, ut kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?
4 Ra xyeebʼal, abʼan laj Adán ut li xʼEva xeʼxkanabʼ wank saʼ xjunkabʼal li Jehobʼa. Joʼ tqil moqon saʼ li tzolom aʼin, aweʼ kixkʼam chaq naabʼal chʼaʼajkilal saʼ xbʼeenebʼ li ralal xkʼajol. Abʼan li Jehobʼa inkʼaʼ naxjal li xkʼubʼ choʼq rehebʼ li kristiʼaan: naq li nekeʼabʼink teʼwanq choʼq ralal xkʼajol chi junelik. Qilaq xbʼeenwa chanru kixkʼe qaloqʼal li Jehobʼa. Chirix chik aʼan, tqatzʼil rix kʼaru tooruuq xbʼaanunkil anaqwan re xkʼutbʼesinkil naq naqaj wank saʼ li xjunkabʼal. Ut moqon, tooʼaatinaq chirix li osobʼtesihom li teʼxyal xsahil junqʼe junqʼe kutan ebʼ li ralal xkʼajol li Jehobʼa arin saʼ li Ruuchichʼochʼ.
CHANRU KIXKʼE QALOQʼAL LI JEHOBʼA?
5. Chanru naqakʼutbʼesi chiru li Yos naq naqabʼanyoxi naq xooxyobʼtesi joʼ xjalam u?
5 Li Jehobʼa kixkʼe qaloqʼal naq xooxyobʼtesi joʼ xjalam u (Gén. 1:26, 27). Xbʼaan naq yobʼtesinbʼilo joʼ xjalam u li Yos, tooruuq xyuʼaminkil ut xkʼutbʼesinkil naabʼal rehebʼ li xchaabʼil naʼlebʼ, joʼ li rahok, li toqʼobʼank u, li chaabʼilal ut li tiikilal (Sal. 86:15; 145:17). Naq naqayal qaqʼe chi xkʼutbʼesinkil aʼin, naqakʼe xloqʼal li Jehobʼa ut naqakʼut naq nokoobʼanyoxink chiru (1 Ped. 1:14-16). Nasahoʼk ut nakʼojlaak qachʼool naq naqabʼaanu chixjunil li nawulak chiru li qachoxahil Yuwaʼ. Joʼkan ajwiʼ, xbʼaan naq li Jehobʼa xooxyobʼtesi joʼ xjalam u, tooruuq xkʼutbʼesinkil li chaabʼil naʼlebʼ li naraj naq teʼxyuʼami li nekeʼraj wank saʼ li xjunkabʼal.
6. Naq kixyiibʼ li Ruuchichʼochʼ li Jehobʼa, chanru kixkʼehebʼ xloqʼal li poyanam?
6 Li Jehobʼa kixkawresi jun chaabʼil naʼaj choʼq qe. Li Yos kixyiibʼ li Ruuchichʼochʼ choʼq rehebʼ li poyanam naq toj maajiʼ naxyobʼtesi chaq li xbʼeen winq (Job 38:4-6; Jer. 10:12). Saʼ xkʼabʼaʼ naq jwal chaabʼil ut narahok, kixyiibʼ naabʼal li kʼaʼaq re ru re naq tqayal xsahil (Sal. 104:14, 15, 24). Joqʼehaq kixkʼe xhoonal re xkʼoxlankil rix li kixyobʼtesi, ut «kiril naq us aʼan» (Gén. 1:10, 12, 31). Kixkʼehebʼ xloqʼal li kristiʼaan naq kixkanabʼebʼ «chi taqlank» saʼ xbʼeenebʼ chixjunil li kixyobʼtesi arin saʼ li Ruuchichʼochʼ li qʼaxal chʼinaʼus (Sal. 8:7). Li Yos naraj naq ebʼ li poyanam li tzʼaqal re ru xyuʼamebʼ teʼxyal xsahil rilbʼal chiʼus li xchaqʼal ru xyobʼtesihom junqʼe junqʼe kutan. Ma junelik nokooyoxink chiru li Jehobʼa xbʼaan li xchaqʼal ru osobʼtesihom aʼin?
7. Chanru naxkʼut saʼ Josué 24:15 naq laaʼo yaal qe li tqabʼaanu?
7 Li Jehobʼa naxkanabʼ naq laaʼo tqasikʼ li tqabʼaanu. Saʼ xkʼabʼaʼ li maatan aʼin, laaʼo yaal qe kʼaru tqabʼaanu rikʼin li qayuʼam (taayaabʼasi Josué 24:15). Li Qayos, li qʼaxal narahok, nasahoʼk saʼ xchʼool naq laaʼo naqasikʼ kʼanjelak chiru (Sal. 84:12; Prov. 27:11). Tooruuq ajwiʼ roksinkil li maatan aʼin re xbʼaanunkil jalan chik chaabʼil naʼlebʼ. Qilaq li kixbʼaanu li Jesús.
8. Kʼe jun eetalil chirix li kixsikʼ xbʼaanunkil li Jesús.
8 Li Jesús kixkʼe xbʼeenwa saʼ li xyuʼam li nawulak chiruhebʼ li junchʼol, ut laaʼo naru naqakʼam qe rikʼin. Saʼ jun kutan, li Jesús ut ebʼ li xʼapóstol jwal lubʼlukebʼ, joʼkan naq xkohebʼ chi hilank saʼ jun li naʼajej bʼarwiʼ maajun tchʼiʼchʼiʼinq rehebʼ. Abʼan inkʼaʼ xeʼruuk chi hilank, xbʼaan naq jwal kʼihebʼ li poyanam li xeʼwulak aran chi rabʼinkil li Jesús. Moko kichʼaʼajkoʼk ta, kixtoqʼobʼa bʼan ruhebʼ ut «naabʼal li kʼaʼaq Mar. 6:30-34). Naq naqoksi li qahoonal ut li qametzʼew re xtenqʼankilebʼ li junchʼol joʼ kixbʼaanu li Jesús, naqakʼe xloqʼal li qachoxahil Yuwaʼ (Mat. 5:14-16). Ut chi joʼkan naqakʼutbʼesi chiru naq naqaj wank saʼ li xjunkabʼal.
re ru kiʼok wiʼ chi xtzolbʼalebʼ» (9. Kʼaru chʼolchʼooq chiruhebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej?
9 Li Jehobʼa kixkanabʼ naq truuq twanq qakokʼal ut naq tqakʼut chiruhebʼ xraabʼal ut kʼanjelak chiru. Wi laaʼat wank aawalal aakʼajol, ma oxloqʼ chaawu li maatan aʼin? Usta li Jehobʼa kixkʼe saʼ ruqʼebʼ li ánjel li wankilal re xbʼaanunkil li xninqal ru naʼlebʼ, abʼan moko kixkanabʼ ta naq truuq naq teʼwanq ralal xkʼajol. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej qʼaxal oxloqʼaq raj chiruhebʼ li xnimal ru maatan aʼin. Kixkʼe saʼ ruqʼebʼ li loqʼlaj kʼanjel re xkʼiresinkilebʼ li ralal xkʼajol «rikʼin xtzolbʼalebʼ ut xtijbʼalebʼ joʼ naraj li Qaawaʼ» (Efes. 6:4; Deut. 6:5-7; Sal. 127:3). Re xtenqʼankilebʼ, li xmolam li Yos naxkʼubʼ naabʼal li kʼanjelobʼaal li isinbʼil chaq saʼ li Santil Hu, joʼebʼ li tasal hu, ebʼ li bʼideo, ebʼ li bʼich ut ebʼ li naʼlebʼ li natawmank saʼ jw.org. Kutan saqenk naq li qachoxahil Yuwaʼ ut li Ralal qʼaxal nekeʼxra li qakokʼal! (Luc. 18:15-17). Makachʼin naq nawulak chiru li Jehobʼa rilbʼal naq ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin ut nekeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re rilbʼalebʼ li xkokʼal. Li naʼbʼej yuwaʼbʼej li nekeʼxbʼaanu aʼin, nekeʼxtenqʼahebʼ li ralal xkʼajol re naq teʼruuq chi wank saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa chi junelik.
10, 11. Kʼaru kiruuk xbʼaanunkil li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Ralal?
10 Li Jehobʼa kixqʼaxtesi li Ralal li qʼaxal raaro xbʼaan re naq tooruuq wiʼ chik chi wank saʼ li xjunkabʼal. Joʼ xqil saʼ li raqal 4, laj Adán ut li xʼEva keʼxkanabʼ wank saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa ut keʼxbʼaanu naq ebʼ li ralal xkʼajol joʼkan ajwiʼ teʼxkʼul (Rom. 5:12). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Adán ut li xʼEva yal rajomebʼ xchʼool naq xeʼxqʼet ribʼ, xkʼulubʼebʼ naq teʼisiiq saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa. Ut kʼaru raj tkʼulmanq rikʼinebʼ li ralal xkʼajol? Saʼ xkʼabʼaʼ li xrahom, li Jehobʼa kixbʼaanu chixjunil li t-ajmanq re xkʼulbʼalebʼ saʼ li xjunkabʼal li teʼabʼinq chiru. Chanru kixbʼaanu aʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesús, li Ralal li jun chiru (Juan 3:16, TNM; Rom. 5:19). Li xkamik li Jesús kixbʼaanu naq li Yos tixkʼulubʼa joʼ ralal xkʼajol 144,000 ebʼ li poyanam li tiikebʼ xchʼool (Rom. 8:15-17; Apoc. 14:1).
11 Wankebʼ ajwiʼ chi miyon ebʼ li poyanam li nekeʼabʼink chiru li Yos ut yookebʼ xbʼaanunkil li rajom. Nekeʼroybʼeni wank chi junelik saʼ li xjunkabʼal naq jun sut aj chik teʼyaleʼq rix naq traqeʼq li 1,000 chihabʼ (Sal. 25:14; Rom. 8:20, 21). Saʼ xkʼabʼaʼ li osobʼtesihom aʼin, naq nekeʼaatinak rikʼin li Jehobʼa, laj Yobʼtesinel, nekeʼxye re: «At qaYuwaʼ» (Mat. 6:9). Joʼkan ajwiʼ, ebʼ li teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo twanq ajwiʼ xhoonalebʼ re naq teʼxtzol li naraj li Jehobʼa naq teʼxbʼaanu. Li teʼabʼinq chiru teʼwanq ajwiʼ saʼ li xjunkabʼal.
12. Kʼaru li patzʼom tqasume?
12 Joʼ ak xqil, ak naabʼal li naʼlebʼ kixbʼaanu li Jehobʼa re xkʼebʼal xloqʼal ebʼ li kristiʼaan. Ak xkʼulubʼa joʼ ralal xkʼajol li yulbʼilebʼ ru, ut li nekeʼokenk saʼ xyanq li kʼiila tenamit naxyeechiʼi rehebʼ naq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ teʼruuq chi wank joʼ tzʼaqal ralal xkʼajol (Apoc. 7:9). Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil anaqwan re xkʼutbʼesinkil chiru li Jehobʼa naq naqaj wank saʼ li xjunkabʼal chi junelik?
QAKʼUTBʼESIHAQ CHIRU NAQ NAQAJ WANK SAʼ LI XJUNKABʼAL
13. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tooruuq chi wank saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa? (Marcos 12:30).
13 Qakʼutbʼesihaq naq naqara li Jehobʼa naq nokookʼanjelak chiru chi anchal qachʼool (taayaabʼasi Marcos 12:30). Jun rehebʼ li maatan li naxkʼe qe li Jehobʼa li qʼaxal wank xwankil xbʼaan naq nokooxra aʼan naq nokooruuk xloqʼoninkil ru. Naq naqapaabʼ li xchaqʼrabʼ, naqakʼutbʼesi chiru naq naqara (1 Juan 5:3). Jun rehebʼ li chaqʼrabʼ aʼin, aʼan li xooxtaqla wiʼ li Jesús re xkʼebʼalebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom ut re naq teʼkubʼeeq xhaʼ (Mat. 28:19). Li Jesús xooxtaqla ajwiʼ chi xraabʼal qibʼ chiqibʼil qibʼ (Juan 13:35). Li Jehobʼa tixkʼulubʼa saʼ li xjunkabʼal ebʼ li nekeʼabʼink chiru (Sal. 15:1, 2).
14. Chanru naqakʼutbʼesi naq naqarahebʼ li junchʼol? (Mateo 9:36-38; Romanos 12:10).
14 Qarahaq ebʼ li junchʼol. Li xnimal ru xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa aʼan li rahok (1 Juan 4:8). Naq toj maajiʼ naqanaw ru, aʼan ak nokooxra chaq (1 Juan 4:9, 10). Naqakʼam qe rikʼin naq naqarahebʼ li junchʼol (Efes. 5:1). Jun rehebʼ li xnimal ru naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naqarahebʼ li kristiʼaan aʼan naq naqatenqʼahebʼ chi xnawbʼal ru li Jehobʼa anaqwan naq toj wank bʼayaq li hoonal (taayaabʼasi Mateo 9:36-38). Chi joʼkaʼin, naqatenqʼahebʼ re naq teʼruuq chi wank saʼ li xjunkabʼal li Yos saʼ li kutan chalk re. Naq junaq li poyanam nakubʼeek xhaʼ, junelik tqara ut tqoxloqʼi ru (1 Juan 4:20, 21). Jun eetalil, naq tixkʼe ribʼ chiqu, miqakʼoxla naq kixbʼaanu junaq li naʼlebʼ saʼ xlabʼal xchʼool malaj naq kaʼajwiʼ naxsikʼ li us choʼq re. Qoxloqʼiq bʼan ru ut qakʼoxlaq naq nim xwankil chiqu (taayaabʼasi Romanos 12:10; Filip. 2:3).
15. Anihebʼ aj rikʼin chaabʼilaqo ut tquxtaana ruhebʼ?
15 Chooʼuxtaananq u ut chaabʼilaqo rikʼin chixjunilebʼ. Wi naqaj wank saʼ li xjunkabʼal li Yos chi junelik, tento naq toowanq joʼ naxye li Santil Hu. Li Jesús kixkʼut naq tento tooʼuxtaananq ut chaabʼilaqo rikʼin chixjunilebʼ, saʼ xyanqebʼ aʼin wankebʼ li xikʼ nekeʼilok qe (Luc. 6:32-36). Maare wank sut tqakʼoxla naq qʼaxal tchʼaʼajkoʼq chiqu xbʼaanunkil aʼin. Wi joʼkan naqakʼul, tento naq tqatzol kʼoxlak ut naʼlebʼak joʼ li Jesús. Naq qʼaxal naqayal qaqʼe chi abʼink chiru li Jehobʼa ut xkʼambʼal qe rikʼin li Jesús, naqakʼutbʼesi chiru li qachoxahil Yuwaʼ naq naqaj wank saʼ li xjunkabʼal chi junelik.
16. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq inkʼaʼ ttzʼajniiq ru li xjunkabʼal li Jehobʼa?
16 Miqatzʼajni ru li xjunkabʼal li Jehobʼa. Saʼ jun li junkabʼal ak re, naq ebʼ li kokʼ nekeʼxkʼam re rikʼinebʼ li ninq. Wi ebʼ li ninq nekeʼxyuʼami li naxye li Santil Hu, teʼxkʼe jun chaabʼil eetalil chiruhebʼ li kokʼ. Abʼan, wi moko us ta nekeʼnaʼlebʼak, maare joʼkan ajwiʼ teʼxbʼaanu ebʼ li kokʼ. Kamaʼin ajwiʼ nakʼulmank saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa. Wi junaq aj paabʼanel naxqʼet ribʼ ut naʼok xpaabʼankil li nekeʼxye li xeʼxtzʼeqtaana li Yos, naxyuʼami li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ malaj nabʼalaqʼik, maare ebʼ li junchʼol teʼxkʼam re rikʼin. Li nekeʼbʼaanunk re aʼin nekeʼxtzʼajni ru li xjunkabʼal li Jehobʼa (1 Tes. 4:3-8). Miqakʼam qe rikʼinebʼ li nekeʼxbʼaanu li maaʼusilal ut miqakanabʼ naq junaq li naʼlebʼ tooxnajtobʼresi rikʼin li qachoxahil Yuwaʼ.
17. Kʼaru inkʼaʼ tqakʼoxla, ut kʼaʼut?
17 Kʼojkʼooq qachʼool rikʼin li Jehobʼa ut inkʼaʼ chirix li kʼaʼaq re ru. Li Jehobʼa naxye qe naq, wi naqasikʼ xbʼeenwa li Xʼawabʼejilal ut naqayuʼami li xchaqʼrabʼ, tixkʼe qatibʼelwa, qatʼikr ut qochoch (Sal. 55:23; Mat. 6:33). Joʼkan naq, inkʼaʼ naqakʼoxla naq li kʼaʼaq re ru li naxyeechiʼi li ruuchichʼochʼ aʼin tooxkol ut tixkʼe xsahil qachʼool. Laaʼo naqanaw naq xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa aʼan tzʼaqal li naxtuqubʼ ru li qachʼool (Filip. 4:6, 7). Joʼkan ajwiʼ, usta tooruuq xloqʼbʼal chixjunil li naqaj, tento tqakʼoxla ma wank qahoonal ut qametzʼew re roksinkil ut xyiibʼankil wi tpoʼeʼq. Qakʼoxlaq: «Ma jwal laatzʼ wu chi roksinkil li kʼaru wank we?». Qajultikaq naq li Jehobʼa naraj naq tqabʼaanu li kʼanjel li xkʼe saʼ quqʼ. Joʼkan naq mixik qachʼool chirix jalan chik kʼaʼaq re ru. Maajunwa naqaj naʼlebʼak joʼ li saaj li kiwank saʼ xkutankil li Jesús li kixtzʼeqtaana kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut wank joʼ ralal saʼebʼ li kutan chalk re. Ut, kʼaʼut kinaʼlebʼak chi joʼkaʼan? Xbʼaan naq kʼojkʼo chaq xchʼool chirix li kʼaru wank re (Mar. 10:17-22).
LI TEʼXYAL XSAHIL JUNQʼE JUNQʼE KUTAN
18. Kʼaru ebʼ li xnimal ru maatan ut li osobʼtesihom teʼxyal xsahil chi junelik li nekeʼabʼink?
18 Ebʼ li poyanam li nekeʼabʼink teʼxyal xsahil jun xnimal ru maatan: xraabʼal ut xloqʼoninkil ru li Jehobʼa chi junelik. Li teʼwanq arin saʼ li Ruuchichʼochʼ teʼxyal xsahil naq teʼril chiʼus li chaabʼil naʼaj li kixyiibʼ li Jehobʼa chi tzʼaqal re ru re naq teʼwanq ebʼ li kristiʼaan. Saʼ xkʼabʼaʼ li Xʼawabʼejilal li Yos, chi seebʼ li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq wiʼ chik joʼ saʼ xtiklajik. Li Jesús tixsach ru chixjunil li chʼaʼajkilal li kixkʼam chaq laj Adán ut li xʼEva naq xeʼxkanabʼ wank saʼ li xjunkabʼal li Yos. Ut li Jehobʼa tixwaklesihebʼ wiʼ chik chi yoʼyo chi miyon ebʼ li poyanam ut tixkʼe li xhoonalebʼ re naq teʼruuq chi wank chi junelik saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ li Ruuchichʼochʼ bʼarwiʼ maajunwa chik teʼyajerq (Luc. 23:42, 43, Wy). Naq ebʼ li poyanam li nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa tzʼaqalaq chik re ru li xyuʼamebʼ, chixjunqalebʼ teʼxkʼutbʼesi li loqʼal li kiʼaatinak wiʼ laj David (Sal. 8:5, Wy).
19. Kʼaru tento wank saʼ qachʼool?
19 Wi laaʼat nakat-okenk saʼ xyanqebʼ li kʼiila tenamit, taakʼul jun xnimal ru osobʼtesihom. Li Yos nakatxra ut naraj naq tatwanq saʼ li xjunkabʼal. Joʼkan bʼiʼ, bʼaanu chixjunil li wank saʼ aawuqʼ re xsahobʼresinkil xchʼool. Rajlal kutan taxaq wanq saʼ aachʼool ut saʼ aakʼaʼuxl li naxyeechiʼi aawe li Yos. Oxloqʼaq chaawu naq nakatruuk xloqʼoninkil ru li qachoxahil Yuwaʼ ut naq tatruuq xkʼebʼal xloqʼal junqʼe junqʼe kutan.
BʼICH 107 Li Yos, reetalil li rahok
^ párr. 5 Re naq us twanq li junkabʼal, li junjunq chʼolchʼooq chiru li tento tixbʼaanu ut tixtenqʼahebʼ li junchʼol. Li yuwaʼbʼej naxjolomi li xjunkabʼal saʼ tuulanil, li naʼbʼej natenqʼank ut ebʼ li alal kʼajolbʼej nekeʼabʼink chiru li xnaʼ xyuwaʼ. Kamaʼin ajwiʼ nakʼulmank saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa, li Yos wank kʼaru xkʼubʼ choʼq qe, ut wi naqayuʼami li xchaqʼrabʼ, junelik toowanq saʼ li xjunkabʼal.
^ párr. 55 XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U: Xbʼaan naq yobʼtesinbʼilebʼ joʼ xjalam u li Yos, jun li sumal nekeʼrahok ut nekeʼxtoqʼobʼa ru chiribʼilebʼ ribʼ joʼ ajwiʼ ebʼ li xkokʼal. Chi xkabʼichalebʼ nekeʼxra li Jehobʼa ut, xbʼaan naq oxloqʼ chiruhebʼ naq wankebʼ xkokʼal, nekeʼxkʼut chiruhebʼ xraabʼal li Jehobʼa ut kʼanjelak chiru. Nekeʼroksi jun li bʼideo re xchʼolobʼankil chiruhebʼ li xkokʼal kʼaʼut li Jehobʼa kixtaqla chaq li Jesús chi kamk saʼ qakʼabʼaʼ. Joʼkan ajwiʼ, nekeʼxkʼut chiruhebʼ naq saʼ li Chʼinaʼusil Naʼajej tqil chiʼus li Ruuchichʼochʼ ut ebʼ li xul chi junelik.