1. Kʼaru naxbʼaanu jun li kristiʼaan li naxyotʼ xchʼool?

 LI SANTIL HU naxye naq jun li kristiʼaan li naxyotʼ xchʼool xikʼ naril li inkʼaʼ us xbʼaanu ut naxkanabʼ xbʼaanunkil ut chʼolchʼo chiru naq maajunwa chik tixbʼaanu li maak aʼan (chaawil li naʼlebʼ «yotʼik chʼoolej ut jalok naʼlebʼ» saʼ li Xchʼolobʼankil ebʼ li aatin).

2. Kʼaʼut chiqajunilo tento tqatzol chirix li yotʼik chʼoolej? (Nehemías 8:​9-11).

² Chiqajunilo tento tqatzol chirix li yotʼik chʼoolej. Kʼaʼut? Xbʼaan naq rajlal kutan nokoomaakobʼk. Saʼ xkʼabʼaʼ naq laaʼo ralal xkʼajol laj Adán ut li xʼEva, chiqajunilo nokoomaakobʼk ut nokookamk (Rom. 3:23; 5:12). Maaʼani naxkol ribʼ chiru aʼin. Usta laj Pablo kaw xpaabʼal, kichʼaʼajkoʼk chiru xtzʼeqtaanankil li maak (Rom. 7:​21-24). Abʼan aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq junelik wank saʼ qachʼool li maak li xqabʼaanu. Li Jehobʼa naʼuxtaanank u ut naraj naq sahaq qachʼool. Qakʼoxlaq ebʼ laj judiiy li xeʼwank saʼ xkutankil laj Nehemías (yaabʼasi Nehemías 8:​9-11). Li Jehobʼa moko naraj ta naq qʼaxal teʼrahoʼq saʼ xchʼool xbʼaan li maak li xeʼxbʼaanu, kiraj bʼan naq teʼxloqʼoni ru chi sahebʼ saʼ xchʼool ut naxnaw naq wi naqayotʼ qachʼool, sahaq qachʼool. Chʼolchʼo chiqu naq li Jehobʼa, li jwal naʼuxtaanank u tixkuy li qamaak wi naqayotʼ qachʼool.

3. Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

³ Saʼ li tzolom aʼin tqatzol xkomon li naʼlebʼ chirix li yotʼik chʼoolej. Xbʼeenwa tqil li kixkʼut li Jehobʼa chiruhebʼ laj Israel chirix li yotʼik chʼoolej. Xkabʼ, tooʼaatinaq chirix  chanru li Jehobʼa kixtenqʼahebʼ li kristiʼaan re naq teʼxyotʼ xchʼool. Ut rox, tqil li kixkʼut li Jesús chiruhebʼ li xtzolom chirix li yotʼik chʼoolej.

LI KIXKʼUT LI JEHOBʼA CHIRUHEBʼ LAJ ISRAEL CHIRIX LI YOTʼIK CHʼOOLEJ

4. Kʼaru kixkʼut li Jehobʼa chiru li tenamit Israel chirix li yotʼik chʼoolej?

⁴ Naq li Jehobʼa kixkʼe li xchaqʼrabʼ rehebʼ laj Israel, ebʼ aʼan xeʼxkʼulubʼa naq teʼabʼinq chiru. Li Jehobʼa kixye rehebʼ naq tixkolebʼ ut trosobʼtesihebʼ wi junelik teʼabʼinq chiru li xchaqʼrabʼ. Kixye rehebʼ: «Li chaqʼrabʼ nakatintaqla wiʼ anaqwan moko chʼaʼaj ta xpaabʼankil chi moko najt wank aawikʼin» (Deut. 30:​11, 16). Abʼan, wi inkʼaʼ nekeʼabʼink chiru li xchaqʼrabʼ malaj teʼxsikʼ xloqʼoninkil ru jalan chik ebʼ li yos inkʼaʼ chik tixkolebʼ. Abʼan aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li Jehobʼa tixtzʼeqtaanahebʼ chi junajwa, xbʼaan naq li Chaqʼrabʼ naxye naq naru teʼsutqʼiiq wiʼ chik rikʼin li Jehobʼa ut teʼoq wiʼ chik rabʼinkil li xyaabʼ xkux (Deut. 30:​1-3, 17-20). Naraj xyeebʼal naq naru teʼxyotʼ xchʼool. Wi teʼxbʼaanu, teʼsutqʼiiq wiʼ chik rikʼin li Jehobʼa ut aʼan trosobʼtesihebʼ wiʼ chik.

5. Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq inkʼaʼ kixkanabʼ xtenqʼankil li xtenamit? (2 Reyes 17:​13, 14).

⁵ Li tenamit Israel rajlal sut kixqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa. Moko kaʼaj tawiʼ xeʼxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos, xeʼxbʼaanu ajwiʼ jalan chik li yibʼru aj naʼlebʼ ut xbʼaan aʼin xeʼxkʼul naabʼal li rahilal. Abʼan li Jehobʼa moko kixkanabʼ ta xtenqʼankilebʼ, joʼkan naq rajlal kixtaqla ebʼ li xpropeet re naq li xtenamit tixyotʼ xchʼool ut tsutqʼiiq wiʼ chik rikʼin (yaabʼasi 2 Reyes 17:​13, 14).

6. Chanru kiroksi li Jehobʼa ebʼ li propeet re xkʼutbʼal chiru li xtenamit naq jwal wank xwankil naq teʼxyotʼ xchʼool? (Chaawil li jalam u).

⁶ Li Jehobʼa rajlal naxtaqlahebʼ li xpropeet re xqʼusbʼal ut xkʼebʼal xnaʼlebʼ li xtenamit. Joʼ eetalil, li Jehobʼa kiroksi laj Jeremías re xyeebʼal: «Sutqʼin chaq wikʼin, a Israel, aj qʼetolat aatin. Inkʼaʼ chik yo injosqʼil saʼ aabʼeen chi moko xikʼ chik  nakatwil, xbʼaan naq qʼaxal chaabʼil linchʼool […]. Kaʼajwiʼ nawaj naq taaxooto laamaak, xbʼaan naq xaqʼetqʼeti aawibʼ chiru li Qaawaʼ» (Jer. 3:​12, 13). Kiroksi laj Joel re xyeebʼal: «Sutqʼinqex chaq wikʼin chi anchal leechʼool» (Joel 2:​12, 13). Kixbʼaanu naq laj Isaías tixye: «Tuqubʼomaq leeyuʼam, […] isihomaq chiwu leemaaʼusilal ut kanabʼomaq xbʼaanunkil li inkʼaʼ us» (Is. 1:​16-19). Ut kiroksi laj Ezequiel re xpatzʼbʼal: «Ma nasahoʼk tabʼiʼ linchʼool naq nakamk laj maak? […] Li nawulak chiwu, aʼan aʼin: naq li inkʼaʼ us xchʼool tixjal li xkʼaʼuxl ut wanq xyuʼam. Laaʼin maajun nawaj taakamq. Yotʼomaq leechʼool jalomaq [leekʼaʼuxl], ut taawanq eeyuʼam» (Ezeq. 18:​23, 32). Li Jehobʼa jwal nasahoʼk saʼ xchʼool naq ebʼ li kristiʼaan nekeʼxyotʼ xchʼool xbʼaan naq naraj naq teʼwanq chi junelik. Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li Jehobʼa nakanaak chi moqmo ruqʼ chi roybʼeninkil naq laj maak traj sutqʼiik rikʼin ut moqon xtenqʼankil. Qilaq jalan chik li eetalil.

7. Kʼaru kixkʼut li Jehobʼa re li xtenamit rikʼin li eetalil chirix laj Oseas ut li rixaqil?

⁷ Qilaq li kixkʼut li Jehobʼa re li xtenamit rikʼin li eetalil chirix li propeet Oseas ut li xGómer, li rixaqil. Li xGómer kikoʼbʼeetak kiyumbʼeetak ut moqon kixkanabʼ laj Oseas re xik rikʼin jalanebʼ chik li winq. Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa? Li Jehobʼa naril li wank saʼ li chʼoolej, joʼkan naq kixye re laj Oseas: «Ayu wiʼ chik ut chara jun li ixq aj muxul sumlaak, jalan chik winq naxra. Joʼkaʼin naq li Qaawaʼ naxrahebʼ laj Israel, us ta ebʼ aʼin nekeʼxik chirixebʼ li jalanil yos» (Os. 3:1; Prov. 16:2). Li xGómer toj yook xbʼaanunkil li nimla maak aʼin, abʼan li Jehobʼa kixye re laj Oseas naq tixkuy xmaak ut naq twanq wiʼ chik joʼ rixaqil. a Rikʼin li eetalil aʼin li Jehobʼa kiraj xkʼutbʼal chiru li xtenamit li narekʼa chirixebʼ. Usta toj yookebʼ xbʼaanunkil li naʼlebʼ li moko us ta, li Jehobʼa toj naxrahebʼ. Inkʼaʼ kixkanabʼ xtaqlankil ebʼ li propeet re xtenqʼankilebʼ re naq teʼxyotʼ xchʼool ut teʼxjal li xyuʼam. Li eetalil aʼin naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa naxnaw li wank saʼ xchʼool li junjunq chi kristiʼaan ut naraj xtenqʼankil usta toj yook xbʼaanunkil jun li nimla maak re naq chi joʼkan tixyotʼ xchʼool (Prov. 17:3). Qilaq kʼaʼut naqaye aʼin.

CHANRU LI JEHOBʼA NAXTENQʼAHEBʼ LAJ MAAK RE NAQ TEʼXYOTʼ XCHʼOOL

8. Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re xtenqʼankil laj Caín re naq tixyotʼ xchʼool? (Génesis 4:​3-7; chaawil li jalam u).

⁸ Joʼ chixjunilebʼ li ralal xkʼajol laj Adán ut li xʼEva, laj Caín kirechani li maak. Li Santil Hu naxye naq «maaʼus xnaʼlebʼ» (1 Juan 3:12). Maare xbʼaan aʼin li Jehobʼa «inkʼaʼ kisahoʼk xchʼool rikʼin laj Kaín ut li xmayej». Abʼan moko kixjal ta li xnaʼlebʼ, «qʼaxal kijosqʼoʼk laj Kaín ut lumlu kikanaak». Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa? Kiʼaatinak rikʼin (yaabʼasi Génesis 4:​3-7). Saʼ tuulanil kiʼaatinak rikʼin laj Caín ut kixye re naq trosobʼtesi wi tixbʼaanu li us. Li Jehobʼa kixye ajwiʼ re laj Caín naq li xjosqʼil truuq xbʼaanunkil naq taamakobʼq. Ra xyeebʼal, laj Caín inkʼaʼ kiʼabʼink chiru li Jehobʼa ut moko kixkanabʼ ta naq li Jehobʼa tixtenqʼa re naq tixyotʼ xchʼool. Usta laj Caín inkʼaʼ kirabʼi li kixye li Yos, li Jehobʼa moko kixkʼoxla ta naq maaʼani chik tixtenqʼa re naq tixyotʼ xchʼool.

9. Chanru kixtenqʼa li Jehobʼa laj David re naq tixyotʼ xchʼool?

 ⁹ Li Jehobʼa qʼaxal naxra li awabʼej David. Joʼkan naq kixye aʼin chirix: «Jun li winq li naxsahobʼresi linchʼool» (Hech. 13:22). Abʼan laj David kixbʼaanu naabʼal li nimla maak joʼ koʼbʼeetak yumbʼeetak ut kamsink ut joʼ naxye li Xchaqʼrabʼ laj Moisés tento naq tkamq (Lev. 20:10; Núm. 35:31). Usta laj David toj maajiʼ naxyotʼ xchʼool, saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jehobʼa kiruxtaana ru kixtaqla li propeet Natán re naq t-aatinaq rikʼin. b Laj Natán kiroksi jun li eetalil re xtochʼbʼal xchʼool. Laj David kixtaw ru naq xmaakobʼk chiru li Jehobʼa ut kixyotʼ xchʼool (2 Sam. 12:​1-14). Kixtzʼiibʼa jun li salmo bʼarwiʼ kixkʼutbʼesi naq jwal kixyotʼ xchʼool (Sal. 51, xjolomil). Naabʼalebʼ li kristiʼaan li xeʼmaakobʼk, xeʼkʼojobʼaak xchʼool naq xeʼxyaabʼasi li salmo aʼin ut xeʼxyotʼ xchʼool. Qʼaxal naqabʼanyoxi re li Jehobʼa naq kixtenqʼa laj David re naq tixyotʼ xchʼool.

10. Chanru nakaawekʼa aawibʼ xnawbʼal naq li Jehobʼa nim xkuyum ut naxkuy qamaak?

¹⁰ Li Jehobʼa xikʼ naril chixjunil li maak (Sal. 5:​5, 6). Naxnaw naq laaʼo aj maak ut xbʼaan naq nokooxra naraj qatenqʼankil re xqʼaxbʼal ru li maak. Junelik naraj xtenqʼankilebʼ laj maak re naq teʼxyotʼ xchʼool ut teʼjiloq chixkʼatq, usta qʼaxal yibʼru li xeʼxbʼaanu. Jwal sa naqekʼa qibʼ xnawbʼal naq li Jehobʼa naraj xkuybʼal qamaak. Xnaʼlebʼankil rix li xkuyum ut naq naxkuy qamaak, nokooxtenqʼa re naq junelik tiikaq qachʼool chiru ut tqayotʼ qachʼool naq nokoomaakobʼk. Anaqwan qilaq kʼaru kixkʼut li Jesús rehebʼ li xtzolom chirix li yotʼik chʼoolej.

LI KIXKʼUT LI JESÚS REHEBʼ LI XTZOLOM CHIRIX LI YOTʼIK CHʼOOLEJ

11, 12. Kʼaru jaljokil ru aatin kixye li Jesús re xkʼutbʼesinkil naq li Xyuwaʼ junelik naraj kuyuk maak? (Chaawil li jalam u).

¹¹ Saʼ xkutankilebʼ li apóstol ak kiwulak li hoonal naq tkʼulunq li Mesiiy. Joʼ xqil saʼ li tzolom rubʼelaj, li Jehobʼa kiroksi laj Juan, aj Kubʼsihomhaʼ ut li Jesukriist re xkʼutbʼal chiruhebʼ li kristiʼaan naq jwal  wank xwankil li yotʼik chʼoolej (Mat. 3:​1, 2; 4:17).

¹² Naq li Jesús kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kixkʼut naq li Xyuwaʼ junelik naraj kuyuk maak. Chi chʼolchʼo ru kixye aʼin naq kiʼaatinak chirix li jaljokil ru aatin re li alalbʼej li kisach. Li saaj aʼin xkanabʼ li rochoch ut xkoho chi xbʼaanunkil li naraj. Abʼan moqon «kixkʼe reetal naq memil naʼlebʼ kixbʼaanu» ut kisutqʼiik chaq. Chanru kinaʼlebʼak li xyuwaʼ? Li Jesús kixye «naq li yuwaʼbʼej kiril li ralal chi najt, kiril xtoqʼobʼaal ru. Xkoho saʼ aanil chi xtawbʼal, kixqʼalu ut kixtzʼubʼ ru». Li alalbʼej kixkʼoxla xpatzʼbʼal re li xyuwaʼ naq tixkanabʼ naq twanq joʼ moos. Abʼan li yuwabʼej qʼaxal naraj xkuybʼal xmaak ut xkʼulubʼankil wiʼ chik saʼ li xjunkabʼal. Joʼkan naq kixye re: «Li walal aʼin [ . . . ] kisach ut xtawmank wiʼ chik» (Luc. 15:​11-32). Naq li Jesús toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ, kiril naq li Jehobʼa naabʼal sut kiruxtaana ruhebʼ laj maak naq nekeʼxyotʼ xchʼool, joʼkan naq rikʼin li jaljokil ru aatin aʼin kixkʼutbʼesi naq li Xyuwaʼ naʼuxtaanank u.

13, 14. Kʼaru kixtzol laj Pedro chirix li yotʼik chʼoolej ut kʼaru kixkʼut chirix aʼin? (Chaawil li jalam u).

¹³ Li apóstol Pedro kixtzol naabʼal li naʼlebʼ li jwal wank xwankil rikʼin li Jesús chirix chanru li Jehobʼa naxkuyebʼ xmaak li nekeʼxyotʼ xchʼool. Laj Pedro naabʼal sut kipaltoʼk ut li Jesús junelik kixkuy xmaak. Jun eetalil, kixye oxibʼ sut naq inkʼaʼ naxnaw ru li Jesús ut moqon inkʼaʼ sa kirekʼa ribʼ xbʼaan li kixbʼaanu (Mat. 26:​34, 35, 69-75). Naq li Jesús ak xwakliik chi yoʼyo kixkʼut ribʼ chiru laj Pedro, maare maaʼani kiʼilok re aʼin (Luc. 24:​33, 34; 1 Cor. 15:​3-5). Li Jesús naxnaw naq laj Pedro kixyotʼ xchʼool, joʼkan naq kiroksi li hoonal aʼin re xkʼojobʼankil xchʼool ut re xyeebʼal re naq xkuy xmaak (chaawil Marcos 16:7).

¹⁴ Laj Pedro naxtaw ru kʼaru naqekʼa  naq naqayotʼ qachʼool ut naq nakuyeʼk qamaak. Joʼkan naq kixkʼut chiruhebʼ li junchʼol li kixtzol. Naq ak xnumeʼk li Pentecostés, kixkʼe jun li seeraqʼ chiru naabʼalebʼ laj judiiy bʼarwiʼ kixye rehebʼ naq aʼanebʼ xeʼxkamsi li Mesiiy, abʼan saʼ tuulanil kixye rehebʼ: «Joʼkan naq yotʼomaq eechʼool ut jalomaq eenaʼlebʼ ut sutqʼinqex re naq tkuymanq tsachmanq eemaak, ut chi joʼkan li Jehobʼa tixkʼe eekawilal ut xsahilal eechʼool» (Hech. 3:​14, 15, 17, 19). Laj Pedro kixkʼut naq li naxyotʼ xchʼool naxjal chanru nakʼoxlak, naxkanabʼ xbʼaanunkil li yibʼru aj naʼlebʼ ut naʼok xbʼaanunkil li nawulak chiru li Jehobʼa. Laj Pedro kixye naq li Jehobʼa tixbʼor li xmaak, tixsach chi junajwa. Naabʼal chihabʼ chirix aʼin, kixye aʼin chirix li Jehobʼa: «Nim bʼan xkuyum eerikʼin xbʼaan naq naraj naq chixjunilebʼ teʼkoleʼq, teʼxyotʼ xchʼool ut teʼxjal xnaʼlebʼ» (2 Ped. 3:9). Kʼajoʼ xchʼinaʼusal xnawbʼal naq li Jehobʼa naxkuy qamaak chi junajwa usta jwal nim li xqabʼaanu!

15, 16. a) Chanru kixtzol laj Pablo chirix li kuyuk maak? (1 Timoteo 1:​12-15). b) Kʼaru tqil saʼ li jun chik tzolom?

¹⁵ Moko naabʼalebʼ ta li kristiʼaan nekeʼxyotʼ xchʼool joʼ laj Pablo. Laj Pablo kʼajoʼ naq kixrahobʼtesi ebʼ li xtzolom li Jesús, joʼkan naq li xkʼihalil li kristiʼaan nekeʼxkʼoxla naq inkʼa truuq xjalbʼal li xnaʼlebʼ. Abʼan li Jesús naxnaw naq truuq xjalbʼal xnaʼlebʼ ut xyotʼbʼal xchʼool. Li Jesús kixkʼam re rikʼin li Xyuwaʼ xbʼaan naq kixkʼe reetal li xchaabʼil naʼlebʼ laj Pablo. Joʼkan naq kixye: «Xinsikʼ ru li winq aʼin» (Hech. 9:15). Joʼkan ajwiʼ, kiroksi jun li sachbʼachʼoolej re xtenqʼankil laj Pablo re naq tixyotʼ xchʼool (Hech. 7:58–8:3; 9:​1-9, 17-20). Moqon, laj Pablo kiʼok joʼ aj paabʼanel ut li Jesús kixkʼe xkʼanjel joʼ apóstol. Naabʼal sut kixbʼanyoxi naq li Jehobʼa ut li Jesús xeʼruxtaana ru ut xeʼxkʼut li xchaabʼilal chiru (yaabʼasi 1 Timoteo 1:​12-15). Xbʼaan aʼin kixye: «Li Yos yook aatenqʼankil saʼ tuulanil re naq taayotʼ aachʼool ut taajal aanaʼlebʼ» (Rom. 2:4).

¹⁶ Jun sut laj Pablo kirabʼi naq saʼ li chʼuut re Corinto keʼxkʼulubʼa jun li winq li naxmux ribʼ re naq twanq saʼ li chʼuut. Kʼaru kixbʼaanu re xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal? Li kixbʼaanu naxkʼut chiqu chirix li rahok ut chanru naqʼusuk li Jehobʼa ut naq jwal wank xwankil li uxtaanank u. Saʼ li jun chik tzolom tooʼaatinaq chirix li kikʼulmank saʼ li chʼuut re Corinto.