1, 2. Kʼaru nekeʼroybʼeni ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa?

JWAL wank xwankil naq wanq kʼaru tqayoʼoni saʼ li qayuʼam. Jun eetalil, wankebʼ kristiʼaan nekeʼraj naq sahaqebʼ saʼ xchʼool saʼ li xsumlajik, naq inkʼaʼ teʼyajerq ebʼ li ralal xkʼajol malaj naq teʼkʼiraaq. Joʼ aj paabʼanel, maare aʼan ajwiʼ li naqayoʼoni, abʼan wank jun chik li qʼaxal wank xwankil chiru aʼin: aʼan li junelik yuʼam ut naq ebʼ li qakomon malaj qamiiw li ak xeʼkamk teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo.

² Li apóstol Pablo kixye aʼin chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo: «Kaw linchʼool chi roybʼeninkil rikʼin li Yos naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo li tiikebʼ xchʼool ut ebʼ laj maak» (Hech. 24:15). Abʼan, laj Job ak junxil xyehom chaq naq tjultikaaq xbʼaan li Yos ut naq twaklesiiq wiʼ chik chi yoʼyo (Job 14:7-10, 12-15).

3. Kʼaru rusilal tqataw naq tqatzʼil rix li tasal 15 re 1 Corintios?

³ «Li xwaklijikebʼ wiʼ chik ebʼ li kamenaq» aʼan «li rubʼelankil li qapaabʼaal» malaj «li xbʼeen tzolok» choʼq rehebʼ laj kʼanjel chiru li Yos (Heb. 6:1, 2). Saʼ li tasal 15 re 1 Corintios laj Pablo kixchʼolobʼ chiʼus li naʼlebʼ aʼin. Chʼolchʼo naq li kixye kixwaklesihebʼ xchʼool laj paabʼanel saʼ xkutankilebʼ li apóstol, ut naru ajwiʼ naxkawubʼresi qachʼool maakʼaʼ naxye jarubʼ chihabʼ qokik chi roybʼeninkil aʼin.

4. Kʼaru tzʼaqal naʼajmank re naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li qakomon malaj qamiiw?

⁴ Li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesukriist aʼan tzʼaqal li naʼajmank re naq wanq qoybʼenihom naq tqil wiʼ chik ru ebʼ li qakomon malaj ebʼ li qamiiw li ak xeʼkamk. Wank saʼ xyanq «li Chaabʼil Esilal» li kixpuktesi laj Pablo rehebʼ laj Corinto (1 Cor. 15:1, 2). Aʼan kixye rehebʼ naq, wi inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ naq kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesukriist, maakʼaʼ naʼok wiʼ li xpaabʼalebʼ (1 Cor.  15:17). Chʼolchʼo naq li rubʼelankil li qoybʼenihom joʼ aj paabʼanel aʼan xpaabʼankil naq kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús.

5, 6. Kʼaru naraj xyeebʼal li aatin li natawmank saʼ 1 Corintios 15:3, 4?

⁵ Naq laj Pablo kixtikibʼ xchʼolobʼankil li xwaklijikebʼ chi yoʼyo li kamenaq, kiʼaatinak chirix oxibʼ li naʼlebʼ: «Li Kriist kikamk xbʼaan li qamaak», «kimuqeʼk» ut «kiwakliik chi yoʼyo saʼ rox li kutan, joʼ ak yeebʼil chaq resil chi junxilaj xbʼaan li Santil Hu» (taayaabʼasi 1 Corintios 15:3, 4).

⁶ Kʼaru naraj xyeebʼal li xkamik, li xmuqik ut li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús? Li propeet Isaías kixye naq li Sikʼbʼil Ru t-isiiq «saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin» ut tmuqeʼq «saʼ xyanqebʼ laj bʼaanuhom maaʼusilal». Abʼan kixye ajwiʼ naq triiqani «li xmaak naabʼalebʼ chi poyanam». Chanru kitzʼaqlok ru aʼin chirix li Jesús? Naq kixkʼe li xyuʼam re xtojbʼal rix li qamaak (Is. 53:8, 9, 12; Mat. 20:28; Rom. 5:8). Joʼkan bʼiʼ, li xkamik, li xmuqik ut li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús aʼan tzʼaqal li rubʼelankil li qoybʼenihom naq tookoleʼq chiru li maak ut li kamk, ut naq tqil wiʼ chik ru ebʼ li qakomon malaj ebʼ li qamiiw li ak xeʼkamk.

7, 8. Kʼaʼut naqapaabʼ chi anchal qachʼool naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

⁷ Naʼajmank naq tqapaabʼ chi anchal qachʼool naq kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús re naq wanq qapaabʼal chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo. Kʼaʼut naq chʼolchʼo chiqu naq li Jehobʼa kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo?

⁸ Naabʼalebʼ li kristiʼaan xeʼril ru li Jesús naq ak xwakliik wiʼ chik chi yoʼyo (1 Cor. 15:5-7). Laj Pablo kixye naq li xbʼeen li kiʼilok ru li Jesús aʼan laj Cefas, malaj li apóstol Pedro. Joʼkaʼin ajwiʼ xeʼxye jun chʼuut li xtzolom li Kriist chirix laj Pedro (Luc. 24:33, 34). Xeʼril ajwiʼ ru «li Kabʼlaju», malaj ebʼ li apóstol. Moqon «kixkʼut ribʼ chiruhebʼ numenaq oʼkʼaal xkabʼ oʼqʼobʼ (500) chi qas qiitzʼin», maare saʼ li naʼaj Galilea li naʼaatinak wiʼ Mateo 28:16-20. Chirix chik aʼan «kixkʼut ribʼ chiru laj Santiago», aʼan tana li riitzʼin li inkʼaʼ naxpaabʼ chaq naq li Jesús aʼan li Sikʼbʼil Ru (Juan 7:5). Abʼan naq xril ru naq ak xwakliik chi yoʼyo, kixpaabʼ naq aʼan li Sikʼbʼil Ru. Chiru tana li chihabʼ 55, naq laj Pablo kixtzʼiibʼa li xhu rehebʼ laj Corinto, naabʼalebʼ li xeʼril ru li Jesús naq ak xwakliik chi yoʼyo, toj yoʼyokebʼ. Joʼkan naq li nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xpaabʼankil aʼin, naru nekeʼaatinak rikʼinebʼ li xeʼril ru li Jesús.

9. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ Hechos 9:3-5, chanru chik kixkʼutbʼesi laj Pablo naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

⁹ Chirix chik aʼan, li Jesús kixkʼut ribʼ chiru laj Pablo (1 Cor. 15:8). Naq laj Pablo, li nawbʼil chaq ru joʼ aj Saulo, yook chi xik Damasco kirabʼi li xyaabʼ xkux li Jesús ut kiril ru saʼ choxa saʼ jun li moy u (taayaabʼasi Hechos 9:3-5). Li kixkʼul laj Pablo naxkʼutbʼesi naq relik chi yaal naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo (Hech. 26:12-15).

10. Kʼaru kiraj xbʼaanunkil laj Pablo naq kichʼolaak chiru naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

¹⁰ Wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan teʼwulaq raj chiru xnawbʼal li kixye laj Pablo xbʼaan naq aʼan naxrahobʼtesihebʼ chaq li xtzolom li Kriist. Naq xchʼolaak chiru naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, kixyal xqʼe chi xtenqʼankilebʼ li junchʼol re naq teʼxpaabʼ ajwiʼ aʼin. Naq laj Pablo yook chaq xpuktesinkil naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, kiteniik chi cheʼ, kikʼeheʼk saʼ tzʼalam ut kixkʼul li rahilal naq yook chi xik saʼ jukubʼ (1 Cor. 15:9-11; 2 Cor. 11:23-27). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Pablo naxpaabʼ naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, maakʼaʼ naraj re wi tkamsiiq re xkolbʼal rix li naxpaabʼ. Peʼyaal naq ebʼ li naʼlebʼ aʼin naxbʼaanu naq tqapaabʼ naq li Jesús kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo? Ut peʼyaal naq naxkawubʼresi qapaabʼal chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

11. Kʼaʼut naq wiibʼ oxibʼ aj paabʼanel li wankebʼ chaq Corinto jalpaqinbʼil ru li naʼlebʼ nekeʼxpaabʼ chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

¹¹ Saʼ li tenamit Corinto, wiibʼ oxibʼ aj paabʼanel jalpaqinbʼil ru li naʼlebʼ nekeʼxpaabʼ chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo, malaj inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ chi junajwa (1 Cor. 15:12). Kʼaʼut? Xbʼaan naq saʼ li tenamit Atenas wankebʼ aj nawonel xninqal ru kʼaʼuxl li nekeʼxye naq moko kiwakliik ta chi yoʼyo li Jesús, ut maare wiibʼ oxibʼ aj paabʼanel re Corinto xeʼxbʼon ribʼ rikʼin li xnaʼlebʼebʼ li kristiʼaan aʼan (Hech. 17:18, 31, 32). Maare wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo aʼan yal jun eetalil. Nekeʼxkʼoxla naq, naq toj wankebʼ chaq joʼ aj maak, chanchan tawiʼ naq kamenaqebʼ, abʼan naq nekeʼok joʼ aj paabʼanel; nekeʼkuyeʼk nekeʼsacheʼk xmaak, joʼkan naq chanchan tawiʼ naq nekeʼwakliik wiʼ chik chi yoʼyo. Maakʼaʼ naxye li nekeʼxkʼoxla, abʼan wi inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo, maakʼaʼ naʼok wiʼ li xpaabʼalebʼ. Wi traj li Yos inkʼaʼ kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús, inkʼaʼ raj kitojmank rix qamaak ut inkʼaʼ raj kikuymank kisachmank li xmaakebʼ aʼan. Joʼkan bʼiʼ, ebʼ li inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo, maakʼaʼ roybʼenihomebʼ (1 Cor. 15:13-19; Heb. 9:12, 14).

12. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ 1 Pedro 3:18, 22, bʼar wank xjalanil li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Jesús rikʼin ebʼ li kristiʼaan li xeʼwakliik wiʼ chik chi yoʼyo naq toj maajiʼ nawakliik chi yoʼyo aʼan?

¹² Kutan saqenk chiru laj Pablo naq «li Kriist kiwakliik chi yoʼyo saʼ xyanqebʼ li kamenaq». Li xwaklijik chi yoʼyo li Kriist qʼaxal chaabʼil chiru li xwaklijikebʼ chi yoʼyo li kristiʼaan li kikʼulmank naq toj maajiʼ nawakliik chi yoʼyo aʼan, xbʼaan naq ebʼ aʼan xeʼkamk wiʼ chik. Laj Pablo kixye ajwiʼ naq li Jesús aʼan li «xbʼeen mayej saʼ xyanqebʼ li xeʼxkʼuula ribʼ». Kʼaʼut nayeemank naq li Jesús aʼan li xbʼeen mayej malaj li xbʼeen ru li awimq? Xbʼaan naq aʼan li xbʼeen kristiʼaan li kiwakliik chi yoʼyo saʼ musiqʼej ut aʼan li xbʼeen li xkoho saʼ choxa (1 Cor. 15:20; Hech. 26:23; taayaabʼasi 1 Pedro 3:18, 22).

13. Chanru kixchʼolobʼ laj Pablo naq jalan kinaʼlebʼak li Jesús chiru laj Adán?

¹³ Chanru naq yal saʼ xkʼabʼaʼ naq kikamk jun li winq chi miyon ebʼ li kristiʼaan naru nekeʼwank xyuʼam chi junelik? Laj Pablo kixsume aʼin chi chʼolchʼo ru. Kixchʼolobʼ naq laj Adán kixkʼam chaq rahilal saʼ qabʼeen ut li Jesús kixqʼaxtesi li xyuʼam re qakolbʼal. Joʼkaʼin kixye chirix laj Adán: «Xmaak jun chi winq kiʼok chaq li kamk». Naq laj Adán kimaakobʼk, kixkʼam chaq li kamk saʼ xbʼeen ut saʼ xbʼeenebʼ li ralal xkʼajol. Saʼebʼ li qakutan toj naqakʼul li rahilal li kixkʼam chaq saʼ qabʼeen naq kixqʼet ribʼ chiru li Yos. Abʼan kʼajoʼ xchʼinaʼusal li qoybʼenihom xbʼaan naq li Yos kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo li Ralal. Laj Pablo kixye: «Saʼ xkʼabʼaʼ ajwiʼ jun chi winq [li Jesús] wank li xwaklijikebʼ chi yoʼyo ebʼ li kamenaq. Joʼ naq chixjunilebʼ nekeʼkamk saʼ xkʼabʼaʼ laj Adán, joʼkan ajwiʼ naq chixjunilebʼ teʼwanq wiʼ chik xyuʼam saʼ xkʼabʼaʼ li Kriist» (1 Cor. 15:21, 22).

14. Kʼaʼut naqanaw naq laj Adán inkʼaʼ chik twakliiq chi yoʼyo?

¹⁴ Chirix anihebʼ yook chi aatinak laj Pablo naq kixye naq «chixjunilebʼ nekeʼkamk saʼ xkʼabʼaʼ laj Adán»? Naʼaatinak chiqix, joʼ ralal xkʼajol laj Adán xqechani li maak ut moko tzʼaqal ta re ru li qayuʼam, ut tenebʼanbʼil li kamk saʼ qabʼeen (Rom. 5:12). Laj Adán moko wank ta saʼ xyanqebʼ li «teʼwanq wiʼ chik xyuʼam». Aʼan inkʼaʼ naru naxtaw rusilal li xkamik li Kriist xbʼaan naq tzʼaqal re ru li xyuʼam naq kixqʼet ribʼ chiru li Yos. Aʼan kixkʼul «li tojbʼamaak chi junelik», aʼ li teʼxkʼul ajwiʼ li nekeʼileʼk xbʼaan «li Kʼajolbʼej» joʼ «li chibʼaat» (Mat. 25:31-33, 46; Heb. 5:9).

15. Anihebʼ nekeʼkʼeheʼk saʼ ajl naq nayeemank: «Chixjunilebʼ teʼwanq wiʼ chik xyuʼam»?

¹⁵ Qakʼehaq reetal naq laj Pablo kixye naq  «chixjunilebʼ teʼwanq wiʼ chik xyuʼam saʼ xkʼabʼaʼ li Kriist» (1 Cor. 15:22). Aʼan kixtaqla li xhu choʼq rehebʼ laj paabʼanel li wankebʼ aran Corinto, li yulbʼilebʼ ru ut teʼwakliiq chi yoʼyo saʼ choxa. Ebʼ aʼan santobʼresinbʼilebʼ «saʼ xkʼabʼaʼ li Kristo Jesus» ut bʼoqbʼilebʼ «chi wank saʼ santilal». Laj Pablo kiʼaatinak ajwiʼ chirix «ebʼ li xtzolom li Kriist li xeʼxkʼuula ribʼ» (1 Cor. 1:2; 15:18; 2 Cor. 5:17). Ut saʼ jun chik li hu li kixtzʼiibʼa, laj Pablo kixye: «Wi nokoosumwank rikʼin li Kriist saʼ xkʼabʼaʼ jun kamk joʼ li kixkʼul Aʼan, sumwanqo ajwiʼ rikʼin Aʼan saʼ li xwaklijik chi yoʼyo» (Rom. 6:3-5). Li Jesús kiwaklesiik chi yoʼyo saʼ musiqʼej ut xkoho saʼ choxa. Aʼin ajwiʼ li roybʼenihomebʼ chixjunilebʼ li wankebʼ «rikʼin li Kriist», malaj; li yulbʼilebʼ ru.

16. Kʼaru kiraj xyeebʼal laj Pablo naq kixkʼabʼaʼi li Jesús joʼ «xbʼeen mayej»?

¹⁶ Laj Pablo kixtzʼiibʼa naq «li Kriist kiwakliik chi yoʼyo saʼ xyanqebʼ li kamenaq joʼ xbʼeen mayej saʼ xyanqebʼ li xeʼxkʼuula ribʼ». Qajultikaq naq jalan chik kristiʼaan xeʼwakliik chi yoʼyo arin saʼ Ruuchichʼochʼ, joʼ laj Lázaro, aʼut li Jesús aʼan li xbʼeen li kiwaklesiik chi yoʼyo joʼ musiqʼej ut kixkʼul li junelik yuʼam. Joʼkan naq naru naqaye naq chanchan li xbʼeen ru li awimq li nekeʼxyeechiʼi chaq laj Israel chiru li Yos joʼ mayej. Joʼkan ajwiʼ, naq laj Pablo kixkʼabʼaʼi li Jesús joʼ «xbʼeen mayej», kiraj xyeebʼal naq moqon chik, teʼwanq kristiʼaan li teʼwakliiq chi yoʼyo re wank saʼ choxa. Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, chixjunilebʼ li wanqebʼ «rikʼin li Kriist», saʼ xyanq aʼan ebʼ li apóstol, teʼwakliiq chi yoʼyo re wank saʼ choxa joʼ li Jesús.

17. Joqʼe teʼxkʼul li xqʼajkamunkilebʼ saʼ choxa li wanqebʼ «rikʼin li Kriist»?

¹⁷ Saʼ li hoonal naq laj Pablo kixtzʼiibʼa li xhu choʼq rehebʼ laj Corinto, toj maajiʼ nekeʼok chi wakliik saʼ choxa li wankebʼ «rikʼin li Kriist». Relik chi yaal naq kiraj xyeebʼal naq tkʼulmanq saʼ li kutan chalk re. Kixye: «Moko jun waklijikebʼ ta, naq teʼwakliiq chaq: xbʼenwa li Kriist, aʼan li xbʼeen mayej; moqon chik ebʼ li re li Kriist, saʼ li xnimal xkʼulunik» (1 Cor. 15:23; 1 Tes. 4:15, 16). Joʼ naqakʼe reetal, ebʼ li apóstol ut jalanebʼ chik aj paabʼanel li yulbʼilebʼ ru tento raj teʼroybʼeni li xkʼulunik li Kriist re xkʼulbʼal li xqʼajkamunkilebʼ saʼ choxa ut re naq sumwanqebʼ ajwiʼ «rikʼin Aʼan saʼ li xwaklijik chi yoʼyo». Anaqwan wanko saʼ li «xkʼulunik» li Kriist.

18. a) Kʼaʼut naqanaw naq teʼwakliiq chi yoʼyo jalanebʼ chik naq ak xeʼwakliik chi yoʼyo li wank roybʼenihomebʼ re xik saʼ choxa? b) Joʼ naxye saʼ 1 Corintios 15:24-26, kʼaru tkʼulmanq saʼ choxa?

¹⁸ Kʼaru naru naqaye chirixebʼ laj paabʼanel li moko wank ta roybʼenihomebʼ re xik saʼ choxa? Ebʼ aʼan wankebʼ ajwiʼ roybʼenihom naq teʼwakliiq  wiʼ chik chi yoʼyo. Naqanaw xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq laj Pablo ut ebʼ li junchʼol li teʼxik saʼ choxa «nekeʼtzʼaqonk saʼ li xbʼeen waklijik chi yoʼyo» (Apoc. 20:6). Peʼyaal naq aʼin naxkʼut naq wankebʼ kristiʼaan teʼwakliiq chi yoʼyo moqon? Aʼin naxchap ribʼ rikʼin li kixye laj Job chirix li tkʼulmanq rikʼin moqon (Job 14:15). «Ebʼ li re li Kriist», teʼwanq rochbʼen li Jesús saʼ choxa naq aʼan tixsach ru «chixjunil li wankilal, taqlank ut awabʼejilal». Joʼkan ajwiʼ, «li taajukʼeeq xwankil saʼ rosoʼjik, aʼan li kamk». Relik chi yaal naq aʼin naxkʼutbʼesi naq li teʼwakliiq chi yoʼyo saʼ choxa teʼwanq xyuʼam junqʼe junqʼe kutan. Ut, kʼaru tkʼulmanq rikʼinebʼ li wankebʼ roybʼenihom re wank arin saʼ Ruuchichʼochʼ? (Taayaabʼasi 1 Corintios 15:24-26).

19. Kʼaru naru nekeʼroybʼeni li teʼwanq arin saʼ Ruuchichʼochʼ?

¹⁹ Ebʼ li wankebʼ roybʼenihom re wank arin saʼ Ruuchichʼochʼ naru ajwiʼ nekeʼxye joʼ laj Pablo: «Kaw linchʼool chi roybʼeninkil rikʼin li Yos naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo li tiikebʼ xchʼool ut ebʼ laj maak» (Hech. 24:15). Saʼ xkʼabʼaʼ naq chʼolchʼo chiqu naq saʼ choxa inkʼaʼ naru nawakliik chi yoʼyo junaq aj maak, joʼkan naq li aatin aʼin yook chi aatinak chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo arin saʼ Ruuchichʼochʼ.

20. Chanru kixkawubʼresi laawoybʼenihom li tzolom aʼin?

²⁰ Relik chi yaal naq «teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo» ebʼ li kamenaq. Ebʼ li teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo arin saʼ Ruuchichʼochʼ naru teʼwanq xyuʼam chi junelik. Naru naqakʼojobʼ qachʼool chirix li yeechiʼom aʼin. Wi junaq rehebʼ li qakomon malaj qamiiw xkamk, naxkʼojobʼ qachʼool xnawbʼal naq twakliiq wiʼ chik chi yoʼyo naq li Kriist ut li yulbʼilebʼ ru «teʼawabʼejinq rochbʼeen chiru jun mil chihabʼ» (Apoc. 20:6). Naxkʼojobʼ ajwiʼ qachʼool xnawbʼal naq, wi tookamq naq maajiʼ naʼok chi awabʼejink li Kriist chiru li jun mil chihabʼ, toowakliiq wiʼ chik chi yoʼyo. Li oybʼenihom aʼin «inkʼaʼ nabʼalaqʼik», naxkawubʼresi bʼan li qapaabʼal anaqwan ut nokooxtenqʼa chi kʼanjelak chiru li Yos chi sa saʼ li qachʼool (Rom. 5:5). Saʼ li jun chik tzolom tqil kʼaru chik naru naqatzol saʼ li tasal 15 re 1 Corintios.