NAʼLEBʼ RE TZOLOK 7
Li rusilal xyaabʼasinkil li Santil Hu
«Kʼaru tzʼiibʼanbʼil saʼ li Chaqʼrabʼ? Kʼaru nakawil chisaʼ?» (LUC. 10:26).
BʼICH 97 Yoʼyoko rikʼin li Raatin li Yos
RUʼUJIL LI TZOLOM a
1. Chanru naqanaw naq chiru li Jesús wank xwankil li Santil Hu?
MA NAQAKʼOXLA chan raj ru rabʼinkil li Jesús naq nakʼutuk? Junelik naroksi li Santil Hu ut chixjunil wank saʼ xchʼool. Jun rehebʼ aʼin aʼan naq tzʼiibʼanbʼil wiibʼ oxibʼ li raatin naq ak kikubʼeek xhaʼ ut wank ajwiʼ li kixye naq toj maajiʼ nakamk (Deut. 8:3; Sal. 31:6; Luc. 4:4; 23:46). b Chiru li oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po naq kiwank arin, li Jesús naroksi li Santil Hu, naxchʼolobʼ ut naxyaabʼasi (Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luc. 4:16-20).
2. Kʼaru kitenqʼank re li Jesús re naq tixnaw chiʼus li Santil Hu naq yook chaq chi kʼiik? (Chaawil li jalam u chiru li hu).
2 Naq toj maajiʼ naxtikibʼ xkʼanjel, li Jesús naril xsaʼ li Santil Hu ut narabʼi naq ebʼ li junchʼol nekeʼxyaabʼasi. Chʼolchʼo naq narabʼi li xMaría ut laj José naq nekeʼaatinak chirix li Santil Hu saʼ li xjunkabʼal (Deut. 6:6, 7). c Naqanaw ajwiʼ naq rajlal sábado naxik saʼ li chʼutlebʼaal kabʼl rochbʼeen li xjunkabʼal ut naxkʼe xchʼool chi rabʼinkil li naxye li Santil Hu (Luc. 4:16). Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ kiʼok rilbʼal xsaʼ li Santil Hu xjunes. Li Jesús moko kaʼaj tawiʼ naxnaw chiʼus li naxye li Santil Hu, naxra ut naxyuʼami. Jun eetalil, jultika li kixkʼul li Jesús naq koho saʼ rochoch li Yos naq wank 12 chihabʼ re. Ebʼ laj kʼutunel li nekeʼxnaw chiʼus li Xchaqʼrabʼ laj Moisés «sachsookebʼ xchʼool chixjunilebʼ li nekeʼabʼink re xbʼaan li xseebʼal xkʼaʼuxl ut li xsumehom» (Luc. 2:46, 47, 52).
3. Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?
3 Tooruuq ajwiʼ xnawbʼal ut xraabʼal li Santil Hu wi tqayaabʼasi wulaj wulaj. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re xtawbʼal rusilal xyaabʼasinkil li Santil Hu? Naru naqatzol qanaʼlebʼ rikʼin li kixye li Jesús rehebʼ li nekeʼxnaw li Chaqʼrabʼ joʼebʼ laj tzʼiibʼ, laj pariseey ut laj saduseey. Usta ebʼ li winq aʼin nekeʼril li Santil Hu wulaj wulaj inkʼaʼ nekeʼxtaw rusilal. Li Jesús kixkʼut oxibʼ li naʼlebʼ chanru ebʼ li winq aʼin xeʼruuk raj xtawbʼal rusilal xyaabʼasinkil li Santil Hu. Li kixye li Jesús tooxtenqʼa 1) xtawbʼal ru li Santil Hu, 2) xtawbʼal ebʼ li tertokil pek ut 3) xyuʼaminkil li naxye.
QATAWAQ RU LI NAQAYAABʼASI
4. Kʼaru naxkʼut chiqu Lucas 10:25-29 chirix xyaabʼasinkil li Santil Hu?
4 Naqaj xtawbʼal ru li naqayaabʼasi saʼ li Santil Hu xbʼaan naq wi inkʼaʼ naqabʼaanu moko tooruuq ta xtawbʼal rusilal. Qakʼoxlaq naq kiʼaatinak li Jesús rikʼin «jun aj nahol Chaqʼrabʼ» (taayaabʼasi Lucas 10:25-29). Li winq aʼin kiraj xnawbʼal kʼaru tento tixbʼaanu re xtawbʼal li junelik yuʼam abʼan li Jesús kiroksi li Santil Hu re xsumenkil. Kixye re: «Kʼaru tzʼiibʼanbʼil saʼ li Chaqʼrabʼ? Kʼaru nakawil chisaʼ?». Li winq chaabʼil kisumenk. Kixye naq tento tixra li Yos ut li ras riitzʼin (Lev. 19:18; Deut. 6:5). Abʼan kixpatzʼ: «Ani li was wiitzʼin?». Aʼin kixkʼutbʼesi naq inkʼaʼ kixtaw ru li kixyaabʼasi. Joʼkan naq inkʼaʼ naxnaw chanru xyuʼaminkil.
Chiqajunilo naru naqataw ru li naqayaabʼasi
5. Chanru naq li tijok ut xyaabʼasinkil li Santil Hu saʼ xyaalal nokooxtenqʼa xtawbʼal ru li xqayaabʼasi?
5 Wi naqayaabʼasi li Santil Hu wulaj wulaj tqataw ru chiʼus. Wank wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li tooruuq xbʼaanunkil. Xbʼeen tento tootijoq. Wi li Jehobʼa inkʼaʼ tooxtenqʼa inkʼaʼ tooruuq xtawbʼal ru li Santil Hu joʼkan naq naqatzʼaama re li xsantil musiqʼej re naq tooxtenqʼa. Moqon, tqayaabʼasi abʼan miqabʼaanu saʼ aanil, aʼin tooxtenqʼa re xtawbʼal ru li yooko xyaabʼasinkil. Naru ajwiʼ tqayaabʼasi li Santil Hu saʼ kawil kuxej malaj xkʼebʼal li Santil Hu saʼ yaabʼ kuxej. Aʼin tooxtenqʼa chi xtawbʼal ru ut xjultikankil li xqatzol (Jos. 1:8). Naq xooraqeʼk xyaabʼasinkil li Santil Hu qabʼanyoxihaq re li Jehobʼa naq kixkʼe qe li Raatin ut qatzʼaamahaq re naq tooxtenqʼa xyuʼaminkil li xqayaabʼasi.
6. Kʼaru rusilal naqataw naq naqabʼaanu li patzʼom ut xtzʼiibʼankil li naqatzol naq naqatzol li Santil Hu? (Chaawil ebʼ li jalam u).
6 Kʼaru chik tooxtenqʼa re xtawbʼal ru li Santil Hu? Xbʼaanunkil li patzʼom chirix li naqil. Joʼ, chirix anihebʼ yook chi aatinak?, ani yook chi aatinak?, ani aj ikʼin yookebʼ chi aatinak ut kʼaʼut?, bʼar ut joqʼe yook chi kʼulmank aʼin? Xbʼaanunkil ebʼ li patzʼom aʼin nokooxtenqʼa xkʼoxlankil rix ut chirix kʼaru yook chi aatinak. Joʼkan ajwiʼ naru naqatzʼiibʼa li naqataw ru. Xtzʼiibʼankil li naqatzol nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru chiʼus. Ut aʼan nokooxtenqʼa xtawbʼal ru chiʼus li xqil ut xxokbʼal saʼ qachʼool. Kʼaru raj tqatzʼiibʼa? Ebʼ li patzʼom li xqabʼaanu, li xqasikʼ, li xninqal ru naʼlebʼ, chanru tooruuq roksinkil li xqil ut xtzʼiibʼankil li xqekʼa. Wi naqabʼaanu li naʼlebʼ aʼin naq yooko xtzolbʼal li Santil Hu tqekʼa naq li Jehobʼa yook qaatinankil.
7. Kʼaru li naʼlebʼ aajel ru re xyaabʼasinkil li Santil Hu ut kʼaʼut? (Mateo 24:15).
7 Li Jesús kixye jun xnimal ru naʼlebʼ re xtawbʼal ru li Santil Hu: kʼoxlak chiʼus (taayaabʼasi Mateo 24:15). Kʼaru li kʼoxlak chiʼus? Aʼan xtawbʼal ru chanru juntaqʼeet jun li naʼlebʼ ut kʼaru xjalanil. Naraj ajwiʼ xyeebʼal xtawbʼal ru li moko chʼolchʼo ta ru. Joʼ kixye li Jesús li naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa re rilbʼal chanru yook chi tzʼaqlok junjunq li propesiiy. Li naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa re xtawbʼal rusilal naq naqayaabʼasi li Santil Hu.
8. Kʼaru tqabʼaanu re xkʼoxlankil ru chiʼus li xqayaabʼasi saʼ li Santil Hu?
8 Li Jehobʼa naxkʼe li qakʼaʼuxl re kʼoxlak. Joʼkan naq aajel ru naq tqapatzʼ re naq tooxtenqʼa chi xyuʼaminkil li naʼlebʼ aʼin (Prov. 2:6). Abʼan moko kaʼaj tawiʼ tootijoq chiru. Tento tqakʼe qahoonal re rilbʼal chiʼus li naqayaabʼasi ut xkʼebʼal reetal chanru naxchap ribʼ rikʼin li ak naqanaw. Naabʼal li qatasal hu li naru nokooxtenqʼa xbʼaanunkil aʼin joʼ Li hu li natenqʼank rehebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa. Wi naqasikʼ aʼin tooruuq xtawbʼal xyaalal li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu ut tqil chanru xyuʼaminkil (Heb. 5:14). Wi naqakʼoxla rix chiʼus li naqil saʼ li Santil Hu tqataw ru chiʼus.
SIKʼ LI TERTOKIL PEK
9. Kʼaru li yaal li wank xwankil inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa ebʼ laj saduseey?
9 Usta ebʼ laj saduseey nekeʼxnaw li naxye Génesis toj Deuteronomio abʼan inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li yaal li wank saʼebʼ li hu aʼin. Kʼoxla chanru li Jesús kixsumehebʼ laj saduseey naq xeʼxpatzʼ re chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo. Kixpatzʼ rehebʼ: «Ma inkʼaʼ eerilom saʼ li xhu laj Moisés li bʼarwan xkʼulmank saʼ li kʼix, chanru naq li Yos kixye re: “Laaʼin li xYos laj Abrahán, li xYos laj Isahak ut li xYos laj Jakob”?» (Mar. 12:18, 26). Chʼolchʼo naq ebʼ laj saduseey naabʼal sut xeʼxyaabʼasi li raqal aʼin abʼan li xpatzʼom li Jesús kixkʼut naq inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa jun xnimal ru yaal: li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo (Mar. 12:27; Luc. 20:38). d
10. Kʼaru tqakʼe qachʼool chi rilbʼal naq naqil saʼ li Santil Hu?
10 Kʼaru naqatzol chirix aʼin? Naq naqil xsaʼ li Santil Hu qakʼehaq qachʼool chi rilbʼal kʼaru naxkʼut chiqu li raqal malaj li yook chi aatinak wiʼ. Moko naqaj ta kanaak rikʼin li ak naqanaw, naqaj bʼan xkʼebʼal qachʼool xtawbʼal ru jalan chik li yaal li chʼaʼaj xtawbʼal.
11. Joʼ naxye 2 Timoteo 3:16, 17, chanru tooruuq xtawbʼal li tertokil pek saʼ li Santil Hu?
11 Chanru tqataw li tertokil pek li wank saʼ li Santil Hu? Qatzʼilaq rix li wank saʼ 2 Timoteo 3:16, 17 (taayaabʼasi). Aran naxye «chixjunil li Santil Hu […] nakʼanjelak» saʼ kaahibʼ chi naʼlebʼ: re kʼutuk, re qʼusuk, re kʼehok naʼlebʼ ut re tzolok. Naru nakaataw li kaahibʼ chi naʼlebʼ aʼin saʼebʼ li tasal hu li moko junelik ta nakaawoksi. Qatzʼilaq rix li naqil re rilbʼal kʼaru naxkʼut chiqu chirix li Jehobʼa, li rajom ut li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu. Re naq junaq xraqal li Santil Hu tkʼanjelaq re qʼusuk, kʼaru tento tqabʼaanu? Xsikʼbʼal yalaq kʼaru chi naʼlebʼ li nokooxtenqʼa re rilbʼal ut xtzʼeqtaanankil li yibʼru aj naʼlebʼ malaj bʼaanuhom li tooxtenqʼa re naq tiikaq qachʼool chiru li Jehobʼa. Qakʼoxlaq chanru tixkʼe qanaʼlebʼ malaj xtuqubʼankil ru junaq li chʼaʼajkilal li maare xeʼxye qe saʼ li puktesink. Ut kʼaru tento tqabʼaanu re naq junaq li raqal tooxtzol? Xsikʼbʼal chixjunil li nokooxtenqʼa kʼoxlak joʼ li Jehobʼa. Wi wank saʼ qachʼool li kaahibʼ chi naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa re naq tqataw li tertokil pek li tooxtenqʼa re naq junelik tqaj rilbʼal xsaʼ li Santil Hu.
QAYUʼAMIIQ LI NAXYE LI SANTIL HU
12. Kʼaʼut naq li Jesús kixye rehebʼ laj pariseey, ma inkʼaʼ nekeʼril li naxye li Santil Hu?
12 Ebʼ laj pariseey yibʼru nekeʼnaʼlebʼak naq nekeʼril xsaʼ li Santil Hu. Li Jesús kixkʼehebʼ saʼ xutaan naq kixpatzʼ rehebʼ ma inkʼaʼ nekeʼril li naxye li Santil Hu (Mat. 12:1-7). e Saʼ li hoonal aʼan ebʼ laj pariseey xeʼxqʼabʼa li xtzolom li Jesús naq inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi li kutan sábado. Re xsumenkilebʼ li Jesús kixkʼe wiibʼ li eetalil li natawmank saʼ li Santil Hu ut jun xraqal re li hu Oseas. Chi joʼkan kixkʼutbʼesi naq ebʼ laj pariseey inkʼaʼ nekeʼxtaw ru li naxye li chaqʼrabʼ ut jwal yibʼru nekeʼnaʼlebʼak. Ebʼ aʼan nekeʼril xsaʼ li Santil Hu ut inkʼaʼ nekeʼxyuʼami li naxye. Kʼaʼut? Xbʼaan naq jwal qʼetqʼetebʼ ut nekeʼril xsaʼ li Santil Hu re xwechʼbʼalebʼ rix li junchʼol. Xbʼaan xyibʼru aj naʼlebʼebʼ inkʼaʼ xeʼxtaw ru li nekeʼril xsaʼ li Santil Hu (Mat. 23:23; Juan 5:39, 40).
13. Chanru toonaʼlebʼaq naq tqil xsaʼ li Santil Hu ut kʼaʼut?
13 Li kixye li Jesús naxkʼut chiqu naq tento tqakʼe qachʼool naq tqayaabʼasi li Santil Hu. Moonaʼlebʼak joʼ ebʼ laj pariseey. Qakubʼsihaq bʼan li qawankil ut qakanabʼaq bʼan naq li Jehobʼa tooxtzol. Joʼ naxye Santiago 1:21 «kʼulumaq saʼ qʼunil li Aatin awbʼil eerikʼin». Wi tqakubʼsi qawankil tqabʼaanu naq li Raatin li Jehobʼa tixjal li qanaʼlebʼ. Naq tqayaabʼasi li Santil Hu miqanimobresi qawankil chi moko tqakʼoxla li xpaltilebʼ li junchʼol. Kaʼajwiʼ chi joʼkan tqakanabʼ naq li naxye chirix li toqʼobʼank u, li rahok ut li uxtaanank txeʼinq saʼ qachʼool.
14. Chanru naqanaw ma yook qatenqʼankil li Santil Hu? (Chaawil ebʼ li jalam u).
14 Joʼ chanru naqilebʼ li junchʼol naqakʼutbʼesi ma yooko xyuʼaminkil li naxye li Santil Hu. Xbʼaan naq ebʼ laj pariseey inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ naq li Santil Hu tixtochʼ xchʼoolebʼ nekeʼxtenebʼ maak saʼ xbʼeenebʼ li junchʼol (Mat. 12:7). Joʼkan naq, qakʼehaq qachʼool chi rilbʼal chanru naqilebʼ li junchʼol. Jun eetalil, ma kʼaynaqo chi aatinak chirix li xchaabʼil naʼlebʼ li junchʼol malaj naqakʼe qachʼool chirix li xpaltilebʼ? Ma naqakʼe qachʼool xkuybʼalebʼ xmaak malaj naqawechʼebʼ rix ut naqaxok saʼ qachʼool li nekeʼxbʼaanu qe? Joʼ chanru naqasume ebʼ li patzʼom aʼin naxkʼutbʼesi ma yooko xkanabʼankil naq li Santil Hu tooxtenqʼa chirix li naqekʼa, naqakʼoxla ut naqabʼaanu (1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12).
XYAABʼASINKIL LI SANTIL HU NAXKʼE XSAHIL QACHʼOOL
15. Chanru naril li Jesús li Santil Hu?
15 Li Jesús naxra li Santil Hu. Salmo 40:9 naxkʼut li narekʼa chirix li Santil Hu: «Tinbʼaanu laawajom. At inYos, kʼajoʼ naq nasahoʼk linchʼool chapaabʼankil, wank laaChaqʼrabʼ saʼ li waanm chi junelik». Xbʼaan naq naxra li Santil Hu, kixtenqʼa re naq sahaq saʼ xchʼool kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Tooruuq xtawbʼal li sahil chʼoolejil aʼin wi naqakʼe qachʼool xyaabʼasinkil li Santil Hu ut xraabʼal (Sal. 1:1-3).
16. Kʼaru nakaakʼoxla xbʼaanunkil re xtawbʼal chiʼus aanaʼlebʼ saʼ li Santil Hu? (Chaawil li kaaxukuut « Li kixye li Jesús nokooxtenqʼa xtawbʼal ru li Santil Hu»).
16 Li kixye ut li kixbʼaanu li Jesús nokooxtenqʼa re naq junelik tqaj rilbʼal xsaʼ li Santil Hu ut tqatzʼil rix. Re xtawbʼal ru chiʼus li yooko rilbʼal tijonqo, qilaq chi timil, qabʼaanuhaq ebʼ li patzʼom ut qatzʼiibʼaaq li naqataw chisaʼ. Re rilbʼal li Santil Hu chi anchal qachʼool, qatzʼilaq rix li naʼlebʼ li yooko chi rilbʼal ut qasikʼaq xkomon li qanaʼlebʼ saʼebʼ li qatasal hu. Re xtawbʼal ru chiʼus li Santil Hu, qasikʼaq li tertokil pek li wank chisaʼ, qasikʼaq xkomon aʼin saʼebʼ li raqal li moko mas ta naqil. Ut re naq tqayuʼami li naxye li Santil Hu qatzʼilaq rix joʼ chanru naʼajmank. Wi naqabʼaanu chixjunil aʼin, tqataw xkomon li qanaʼlebʼ saʼ li Santil Hu ut toonachʼoq chixkʼatq li Jehobʼa (Sal. 119:17, 18; Sant. 4:8).
BʼICH 104 Li santil musiqʼej chaabʼil simaatan
a Chiqajunilo li naqaloqʼoni ru li Jehobʼa naqayal rilbʼal xsaʼ li Santil Hu rajlal kutan. Naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼril xsaʼ li Santil Hu abʼan inkʼaʼ nekeʼxtaw ru chiʼus. Joʼkan ajwiʼ kikʼulmank saʼ xkutankil li Jesús. Qilaq li kixye chirix li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu ut qatzolaq chanru tqatzol li Santil Hu chiʼus.
b Naq kikubʼeek xhaʼ li Jesús ut xyuleʼk rikʼin santil musiqʼej kixjultika xwanjik saʼ choxa naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ (Mat. 3:16).
c Li xMaría naxnaw chiʼus li Santil Hu ut naabʼal sut kiroksi (Luc. 1:46-55). Maare maakʼaʼebʼ xtumin re xloqʼbʼal junaq li Santil Hu. Xeʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil naq nayaabʼasimank li Santil Hu re naq teʼruuq xjultikankil li nekeʼxtzol.
d Chaawil li tzolom jilonqex chixkʼatq li Yos: Li «xYos [...] li yoʼyookebʼ», saʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom 1 re febrero 2013, maakʼaʼ saʼ qʼeqchiʼ.
e Saʼ Mateo 19:4-6 tqataw jun chik li raqal bʼarwiʼ li Jesús kixye rehebʼ laj pariseey ma inkʼaʼ eerilom saʼ li Santil Hu. Usta ebʼ aʼan nekeʼxnaw chirix li yobʼtesihom abʼan nekeʼxqʼet li naxye li Yos chirix li sumlaak.
f XCHʼOLOBʼANKIL LI JALAM U: Saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl jun li hermaan li nakʼehok re li xyaabʼ kuxej ut ebʼ li bʼideo napaltoʼk. Naq naraqeʼk li chʼutam nekeʼxkʼe xsahil xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxkʼe xchʼool chirix li xpaltil.