Xinjap we chi seʼek. Inkʼaʼ raj ninkʼoxla naq li wamiiw aj paabʼanel. Ut xinye re: «Kʼaru nakaanaw laaʼat chirix li Santil Hu?». Maakʼaʼ chik kixye. Abʼan moqon kixye we naq li xnaʼ aʼan aj testiiw re li Jehobʼa ut kikʼuteʼk chiru wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ. Xwaj xnawbʼal xkomon ut xinye re, naq xyeehaq we.

Kachʼin chik ma xooʼaatinak jun qʼoqyink. Li wamiiw kixchʼolobʼ chiwu naq li najolomink re li ruuchichʼochʼ aʼan laj Tza (Juan 14:30). Maare laaʼat ak nakaanaw aʼin, abʼan choʼq we akʼ aʼin. Junelik xwabʼi resil naq li najolomink re li ruuchichʼochʼ aʼan li Yos li tiik xchʼool. Abʼan aʼin moko naxchap ta ribʼ rikʼin li kiwil. Usta wank chaq 26 chihabʼ we, ak xwil naabʼal li naʼlebʼ li naxkʼe inkʼaʼuxl.

Linyuwaʼ aʼan chaq jun rehebʼ li nabʼeresink li avión re pleetik saʼ Estados Unidos. Joʼkan naq chalen saʼ linkachʼinal chʼolchʼo chiwu naq twanq jun li nimla pleet bʼarwiʼ teʼxkut li xninqal ru naqʼ puubʼ. Ebʼ laj puubʼ yoʼon wankebʼ re xbʼaanunkil aʼin. Qʼaxal kichʼaʼajkoʼk chaq chiwu tzolok saʼ li nimla tzolebʼaal re li tenamit California saʼ xkʼabʼaʼ li pleetik li kiwank aran Vietnam. Nintzʼaqonk chaq saʼ xyanqebʼ li wechtzolom li nekeʼxmululi ribʼ, ebʼ li polisiiy nokooʼeʼralina rikʼin cheʼ ut nokooʼelelik usta elajik nokooʼmusiqʼak ut nokooʼilok saʼ xkʼabʼaʼ li sibʼ li nekeʼxkut. Jwal chʼaʼaj li qawanjik. Nekeʼkamsiik chaq ebʼ li awabʼej, nekeʼxmululi ribʼ ut nawank li pleetik. Ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ chik nekeʼxnaw ani teʼxpaabʼ ut laaʼin naʼok ajwiʼ inkʼaʼuxl.

Saʼ 1970 xkohin chi kʼanjelak Alaska ut aran xinsikʼ naabʼal lintumin. Moqon xinkohin Londres (Inglaterra), xinloqʼ jun linmoot ut xinchap inbʼe usta moko chʼolchʼo ta chiwu bʼar tinxik. Naabʼal po chirix aʼin xinwulak África. Saʼ linbʼe xinnaw ru naabʼal li kristiʼaan joʼ laaʼin, li yookebʼ chi elelik xbʼaan li yookebʼ xkʼulbʼal bʼarwiʼ wankebʼ ut nekeʼraj wank chi maakʼaʼ tchʼiʼchʼiʼinq rehebʼ.

Chixjunil li kiwil ut xwabʼi, kixbʼaanu naq xchʼolaak chiwu naq yaal naxye li Santil Hu chirix naq  laj Tza najolomink li ruuchichʼochʼ. Abʼan, wi li Yos inkʼaʼ naxjolomi li ruuchichʼochʼ, kʼaru yook xbʼaanunkil?

Naq ak xnumeʼk wiibʼ oxibʼ po chirix aʼin xintaw xsumenkil. Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ xinnawebʼ ru ut xinrahebʼ li kristiʼaan li tiikebʼ xchʼool chiru li Jehobʼa Yos, usta yookebʼ xkʼulbʼal yalaq kʼaru chi chʼaʼajkilal.

Naq xinqʼaj Londres, xinbʼoq li xnaʼ li wamiiw ut aʼan xkʼe jun Linsantil Hu. Saʼ xnumikebʼ li kutan xinkoho Ámsterdam (Países Bajos). Saʼ jun kutan yookin rilbʼal li xsaʼ li Santil Hu rubʼel li xlusil li bʼe. Aran xnumeʼk jun aj Testiiw ut xye we naq naru naxchʼolobʼ chik xkomon li naʼlebʼ. Moqon naq wankin Dublín (Irlanda), xwulaʼani li xmolam ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Naq xintochʼ li okebʼaal xineʼroksi ut aran xinnaw ru laj Arthur Matthews, jun li hermaan li naabʼal chihabʼ rokik xtzolbʼal li Santil Hu. Xinye re naq nawaj xtzolbʼal li Santil Hu ut aʼan xkʼulubʼa naq tinxtzol.

Nawulak chaq chiwu li yookin xtzolbʼal, inkʼaʼ ninkanabʼ rilbʼal ebʼ li hu li nekeʼxjekʼi ebʼ laj Testiiw. Nawil ajwiʼ chaq xsaʼ li Santil Hu. Saʼebʼ li chʼutam xsach inchʼool rilbʼal naq ebʼ li kokʼal nekeʼxnaw xsumenkil li patzʼom li nekeʼxbʼaanu chiru naabʼal chihabʼ li wankebʼ xtzolbʼal, joʼ kʼaʼut naq wank li maaʼusilal?, ani li Yos?, ut ma wank kʼaru nakanaak chi yoʼyo naq nokookamk? Chixjunil li wamiiw aʼanebʼ aj Testiiw ut xbʼaan aʼin inkʼaʼ xchʼaʼajkoʼk chiwu xbʼaan naq maaʼani ninnaw chaq ru saʼ li tenamit aʼan. Xineʼxtenqʼa xraabʼal li Jehobʼa ut xbʼaanunkil li rajom.

Saʼ li chihabʼ 1972 xinsubʼ wibʼ saʼ haʼ. Jun chihabʼ chirix aʼin xinʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 70 hoor ut xinqʼaxonk saʼ jun li chʼina chʼuut saʼ Newry (Irlanda del Norte). Xintoʼoni jun li ochoch li yiibʼanbʼil rikʼin pek li najt nakanaak ut wank saʼ kʼicheʼ. Xbʼaan naq nachʼ nekeʼkanaak li wakax aran joʼkan naq ninxik xkawresinkil linseeraqʼ chiruhebʼ. Chanchan naq nikineʼrabʼi usta yookebʼ chi waʼak. Yaal naq inkʼaʼ nikineʼxsume abʼanan aʼin nikinxtenqʼa chi xtzolbʼal li seeraqʼ li tinkʼe. Saʼ li chihabʼ 1974 xineʼxxaqabʼ joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor; ut wochbʼeen chaq laj Nigel Pitt, li toj wank choʼq wamiiw anaqwan.

Saʼ li hoonal aʼan kiwank chʼaʼajkilal saʼ Irlanda del Norte. Wankebʼ xeʼxye naq li naʼaj aʼin  aʼan «li xnaʼaj li xninqal ru naqʼ puubʼ ut naqʼ puubʼ». Wulaj wulaj naʼilmank naq ebʼ li kristiʼaan nekeʼpleetik, nekeʼpuubʼank ut nekeʼxtop chi xaml ebʼ li bʼelebʼaal chʼiichʼ. Chixjunil aʼin nakʼulmank xbʼaan naq nekeʼokenk li awabʼej ut ebʼ li paabʼal. Abʼan ebʼ laj katoolk ut jalan chik chi paabʼal nekeʼxnaw naq joʼ aj testiiw inkʼaʼ nokootzʼaqonk chirix li awabʼej, joʼkan naq nokooruuk chi puktesink chi maakʼaʼ qachʼaʼajkilal. Junelik ebʼ li kristiʼaan li nokoopuktesink wiʼ nekeʼxye joqʼe ut bʼar inkʼaʼ tooruuq chi numeʼk xbʼaan naq twanq li chʼaʼajkilal aran.

Usta joʼkan wank sut naqakʼul junaq li chʼaʼajkilal. Saʼ jun kutan laj Dennis Carrigan, li wochbʼeen joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor xookoho chi puktesink saʼ jun li naʼajej li nachʼ nakanaak. Aran maakʼaʼebʼ aj Testiiw ut jun sut ajwiʼ juljenaqo aran. Saʼ jun kutan jun li ixq xooxqʼabʼa naq laaʼo aj puubʼ re Reino Unido, naq nokooʼaatinak saʼ li aatinobʼaal irlandés naxkʼut naq moko aʼan ta li qaatinobʼaal. Qʼaxal xooxuwak xbʼaan aʼin. Naqanaw naq yal xkʼambʼal qibʼ saʼ usilal rikʼinebʼ laj puubʼ naru nokooʼeʼxkamsi malaj nekeʼxpuubʼa xbʼeen li qoq. Laj Dennis ut laaʼin yooko roybʼeninkil li bus, maaʼani chik wank aran ut qʼaxal ke. Moqon xqil jun li bʼelebʼaal chʼiichʼ li xjiloq chixkʼatq li ixq li xooxqʼabʼa naq laaʼo aj puubʼ. Naq li ixq kiʼelk chaq yook xjosqʼil ut kiʼok chi aatinak rikʼinebʼ li winq. Moqon ebʼ li winq xeʼjilok chiqakʼatq ut xeʼxpatzʼ qe jarubʼ hoor naʼelk li bus. Naq xwulak li bus xeʼaatinak rikʼin laj chʼeʼol re abʼan maakʼaʼ xooruuk rabʼinkil. Chʼolchʼo chaq chiqu naq teʼraj qarahobʼtesinkil xbʼaan naq kaʼajwiʼ laaʼo wanko saʼ li bus. Abʼan maakʼaʼ xqakʼul. Naq xoowulak xinpatzʼ re laj chʼeʼol re li bus: «Kʼaru xeʼraj ebʼ li winq aʼan?». Aʼan kixye: «Mexkʼoxlak xinchʼolobʼ chiruhebʼ anihex. Maakʼaʼ teexuwa».

Saʼ li chihabʼ 1976, kiwank jun li nimla chʼutam re oxibʼ kutan li kibʼaanumank aran Dublín, ut aran xinnaw ru xPauline Lomax re Inglaterra, li wank chaq joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor. Kaw chaq xpaabʼal, naxkubʼsi xwankil ut chʼinaʼus naʼilok. Aʼan ut laj Ray li riitzʼin, xeʼxnaw li yaal naq toj kachʼinebʼ chaq. Chirix aʼin xinsumlaak rikʼin li xPauline, ut xoowank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor aran Ballymena (Irlanda del Norte).

Chiru jun qʼehil xoowank joʼ li naʼulaʼanink chʼuut saʼ li tenamit Belfast, Londonderry ut saʼ jalan chik li naʼaj li xuwajel ru. Kixtochʼ qachʼool rilbʼal li xpaabʼal ebʼ li qechpaabʼanel li xeʼxkanabʼ ebʼ li bʼalaqʼil paabʼal, li sikʼok u ut li xikʼ ilok re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Kutan saqenk nakʼutunk naq aʼan narosobʼtesihebʼ ut naxkolebʼ.

Xinwank Irlanda chiru 10 chihabʼ. Saʼ li chihabʼ 1981 xooʼeʼxbʼoq re tzʼaqonk saʼ li tzolok saʼ Galaad ajl 72. Xooʼeʼxtaqla Sierra Leona (África Occidental).

Wanko 11 saʼ jun li ochoch rehebʼ li taqlanbʼilebʼ chi puktesink saʼ jalan chik tenamit. Naqawotz li kosiin, oxibʼ li tzʼeqlebʼaal, wiibʼ li naʼaj re atink, jun li teléfono, li kʼanjelobʼaal re chʼajok tʼikr ut re chaqiʼobʼresink tʼikr. Kokʼaj xsaʼ naxik li lus. Saʼ ruʼuj li ochoch wankebʼ li chʼo ut rubʼel li ochoch wankebʼ li kʼantiʼ li nawbʼilebʼ ru joʼ cobra.

Usta wank li nebʼaʼil kʼajoʼ nawulak chiqu xyeebʼal resil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Ebʼ li kristiʼaan  nekeʼroxloqʼi li Santil Hu ut nekeʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil. Naabʼalebʼ xeʼxtzol li Santil Hu ut xeʼok joʼ aj Testiiw. Ebʼ laj aran nekeʼxye we «qawaʼ Robert», ut re li xPauline nekeʼxye «qanaʼ Robert». Moqon xinʼok chi kʼanjelak saʼ li qamolam, aʼin naxkʼam naabʼal linhoonal ut moko ninʼelk ta chik chi xyeebʼal li chaabʼil esil. Joʼkan naq xeʼok xyeebʼal re xPauline «qanaʼ Pauline» ut choʼq we «qawaʼ Pauline». Nasahoʼk saʼ xchʼool rikʼin aʼin.

Naabʼal li hermaan nebʼaʼebʼ, abʼan li Jehobʼa naxchʼolanihebʼ, wank sut nabʼaanumank aʼin chi inkʼaʼ nekeʼroybʼeni (Mat. 6:33). Ninjultika jun li hermaan ixq li kaʼajwiʼ wank xtumin re xloqʼbʼal xtzekemq chiru li kutan aʼan choʼq re ut re li xkokʼal. Abʼan, kixkʼe re li hermaan yaj xbʼaan li raxkehobʼ re naq truuq xloqʼbʼal li xbʼan. Saʼ li kutan ajwiʼ aʼan jun li ixq xkoho saʼ rochoch li hermaan aʼin ut kixtoj re naq tixtʼeʼ li rismal. Ebʼ li naʼlebʼ aʼin rajlal nakʼulmank.

Xoowank Sierra Leona bʼeleebʼ chihabʼ. Moqon xooʼeʼxtaqla saʼ Betel re Nigeria. Juntaqʼeet li kʼanjel li ninbʼaanu anaqwan joʼ xinbʼaanu chaq Sierra Leona, abʼan choʼq re li xPauline chʼaʼaj aʼin. Anaqwan yal bʼojok chik naxbʼaanu ut naxyiibʼ wiʼ chik li tʼikr li pejel, moko naxbʼaanu ta chik 130 chi hoonal saʼ li puktesink ut tzolok rikʼinebʼ li kristiʼaan li nekeʼkʼiik saʼ li xpaabʼal. Kichʼaʼajkoʼk chiru li xwanjik, abʼan kixkʼe reetal naq ebʼ li hermaan oxloqʼ chiruhebʼ li kʼanjel li naxbʼaanu ut kixkʼe xchʼool chi xwaklesinkilebʼ xchʼool li wankebʼ Betel.

Li xwanjikebʼ li kristiʼaan saʼ Nigeria jalan, ut wank naabʼal tento tqatzol. Jultik we naq jun li hermaan kixkʼam saʼ linofisiin jun li hermaan ixq li tojeʼ kiʼok saʼ Betel. Xinkʼe li wuqʼ re xkʼebʼal xsahil xchʼool abʼan aʼan kixwiqʼibʼ ribʼ chiwu. Sachso inchʼool xinkanaak, wiibʼ li raqal kichalk saʼ inchʼool Hechos 10:25, 26 ut Apocalipsis 19:10. Xinkʼoxla «kʼaru tinbʼaanu?, ma wank kʼaru tinye re? Wi xexbʼoq chi kʼanjelak Betel naxnaw kʼaru naxye li Santil Hu».

Xchalk inxutaan naq yooko chi aatinak, abʼan moqon xinsikʼ xkomon li naʼlebʼ chirix aʼin. Xintzol naq li hermaan yook xbʼaanunkil li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil saʼ jun rehebʼ li naʼajej re li tenamit aʼan. Ebʼ li winq nekeʼxwiqʼibʼ ribʼ ajwiʼ. Aʼan xkʼutbʼesinkil li oxloqʼink ut maawaʼ xkʼebʼal xloqʼal  junaq kristiʼaan. Saʼ li Santil Hu wank wiibʼ oxibʼ li eetalil chirix aʼin (1 Sam. 24:8). Qʼaxal us naq maakʼaʼ xinye re li hermaan re xtochʼbʼal xchʼool!

Xqanaw ru ebʼ li hermaan re Nigeria li kawebʼ xpaabʼal chiru naabʼal chihabʼ. Jun rehebʼ aʼan laj Isaiah Adagbona. a Kixnaw li yaal saʼ li xsaajilal abʼan moqon kiyeheʼk re naq wank li yajel lepra re. Xeʼxtaqla chi wank saʼ jun li kʼalebʼaal bʼarwiʼ wankebʼ li kristiʼaan li wankebʼ li yajel aʼin re, abʼan kaʼajwiʼ aʼan aj Testiiw. Usta xikʼ naʼileʼk, kixtenqʼa 30 rehebʼ li kristiʼaan aʼin re xnawbʼal li yaal ut kixtikibʼ jun li chʼuut aran.

Saʼ li chihabʼ 1996 xooʼeʼxtaqla Kenia chi kʼanjelak Betel. Aʼin li xbʼeen sut xinsutqʼiik wiʼ chik saʼ li tenamit chalen li kikʼulmank li xinye saʼ li xtiklajik. Saʼ Betel xeʼwulak wulaʼ: aʼan li bʼatzʼ li nawbʼil ru joʼ cercopiteco verde. Ebʼ li bʼatzʼ aʼin nekeʼrelqʼa li xtzekemqebʼ li hermaan. Saʼ jun kutan jun rehebʼ li hermaan ixq kixkanabʼ li xbʼentaan chi teeto. Naq kisutqʼiik saʼ rochoch, kixtaw naabʼal li bʼatzʼ yookebʼ xtzekankil li xtzekemq. Kixqʼich re ut kiʼelelik. Ebʼ li bʼatzʼ xeʼxqʼich ajwiʼ re, xeʼxiwak ut xeʼelk chiru li bʼentaan.

Li xPauline ut laaʼin xooʼok xtenqʼankil li chʼuut re suajili. Saʼ wiibʼ oxibʼ xamaan xeʼxye we naq tinbʼeresi xtzolbʼal li Santil Hu saʼ li chʼuut joʼ nawbʼil ru anaqwan. Abʼan moko ninnaw ta chiʼus li aatinobʼaal suajili. Ninkawresi wibʼ chiru wiibʼ oxibʼ kutan re naq tinruuq xyaabʼasinkil ebʼ li patzʼom chiʼus. Wi wank ani tixye li moko wank ta saʼ li hu inkʼaʼ nintaw ru. Chʼaʼaj aʼin, narahoʼk saʼ inchʼool rilbʼal ebʼ li hermaan. Kisach saʼ inchʼool rilbʼal naq wank xkuyumebʼ ut nekeʼxkubʼsi ribʼ naq ninbʼeresi li chʼutam.

Moko xoowank ta saʼ li tenamit Kenia chiru jun chihabʼ. Saʼ li chihabʼ 1997 xooʼeʼxbʼoq saʼ Betel re Brooklyn (Nueva York). Anaqwan wanko saʼ jun li tenamit li bʼihom ut aʼin naru naxkʼam chaq ebʼ li chʼaʼajkilal (Prov. 30:8, 9). Abʼan arin ebʼ li hermaan kawebʼ saʼ li xpaabʼal. Moko nekeʼroksi ta ebʼ li xhoonal ut li kʼaru wank rehebʼ re naq teʼxsikʼ li bʼihomal, nekeʼxbʼaanu bʼan chixjunil re xtenqʼankil li xmolam li Jehobʼa.

Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ xqil naq ebʼ li hermaan kawebʼ li xpaabʼal saʼ jalan jalanq chi chʼaʼajkilal: saʼ Irlanda, usta wank li raaxiikʼ; saʼ África, usta wank li nebʼaʼil ut najt wankebʼ, ut saʼ Estados Unidos, usta wank li bʼihomal. Qʼaxal nasahoʼk saʼ xchʼool li Jehobʼa naq naril naq ebʼ laj kʼanjel chiru nekeʼxkʼutbʼesi naq kawebʼ li xpaabʼal usta wank li chʼaʼajkilal.

Saʼ junpaat xeʼnumeʼk li chihabʼ, joʼ naxye Job 7:6, «jwal kaw naxik joʼ li bʼatlebʼ noqʼ». Anaqwan yooko chi kʼanjelak saʼ li qanimla molam re Warwick (Nueva York), bʼarwiʼ ebʼ li hermaan nekeʼxra ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ. Qʼaxal nasahoʼk saʼ qachʼool kʼanjelak rochbʼeen li Jesukriist li awabʼej li chi seebʼ tixrosobʼtesihebʼ li tiikebʼ xchʼool (Mat. 25:34).