1, 2. Kʼaʼut nokooxtenqʼa li naxye saʼ Isaías 65:16, 17 chi xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal?

LI XJOLOMIL li nimla chʼutam re oxibʼ kutan re li chihabʼ 2017 aʼan: «Mattʼaneʼk!». Xkʼut chiqu chanru xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal li naqanumsi. Ak xnumeʼk kaahibʼ chihabʼ chikan, ut toj yooko xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal.

² Kʼaru li chʼaʼajkilal tojeʼ xqakʼul? Maare yooko xkʼulbʼal li rahilal xbʼaan jun li nimla yajel, li tiixilal, li rahilal li nakʼulmank saʼ li qasutam, li raaxiikʼ, li rahobʼtesiik, li COVID-19 malaj xbʼaan naq xkamk junaq li qakomon malaj qamiiw. Peʼyaal naq naqayoʼoni li kutan naq chixjunil aʼin traqeʼq? Maajunwa chik tqajultika ebʼ li chʼaʼajkilal aʼin chi moko tkʼulmanq ta chik (taayaabʼasi Isaías 65:16, 17).

3. Kʼaru tento tqabʼaanu anaqwan, ut kʼaʼut?

³ Chʼaʼaj wank saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin, ut maare anchal naq saʼ li kutan chalkebʼ re numtajenaqaq wiʼ chik li rahilal tqakʼul (Mat. 24:21). Joʼkan naq tento tqakawresi qibʼ re naq junelik tqakuy ebʼ li chʼaʼajkilal. Li Jesús kixchʼolobʼ kʼaʼut tento tqabʼaanu naq kixye: «Li ani tixkuy xnumsinkil li rahilal aʼin toj saʼ rosoʼjik [...] tkoleʼq» (Mat. 24:13, Wy). Li tooxtenqʼa aʼan xkʼoxlankil kʼaru natenqʼank rehebʼ li junchʼol chi xnumsinkil li chʼaʼajkilal joʼ li naqakʼul laaʼo.

4. Kʼaʼut naqaye naq li Jehobʼa aʼan li xnimal ru eetalil chirix li kuyuk?

⁴ Li Jehobʼa aʼan li xnimal ru eetalil chirix li kuyuk. Wi nasach qachʼool rabʼinkil aʼin, qakʼoxlaq aweʼ: li ruuchichʼochʼ aʼin naxjolomi laj Tza joʼkan naq numtajenaq ebʼ li chʼaʼajkilal. Li Jehobʼa naru raj tixsach anaqwan, abʼan yook roybʼeninkil li hoonal re xbʼaanunkil (Rom. 9:22). Naq toj maajiʼ nawulak li hoonal  aʼan, li Jehobʼa yook xkʼutbʼesinkil li xkuyum. Qilaq bʼeleebʼ li chʼaʼajkilal li naxkuy li Jehobʼa.

5. Chanru kitzʼajniik li xkʼabʼaʼ li Yos, ut chanru nakaawekʼa aawibʼ xnawbʼal aʼin?

⁵ Naq nekeʼxtzʼajni li xkʼabʼaʼ. Li Jehobʼa naxra li xkʼabʼaʼ ut naraj naq chixjunilebʼ teʼroxloqʼi ru (Is. 42:8, TNM). Abʼan, chiru 6,000 chihabʼ tana kitzʼajniik ru li xkʼabʼaʼ (Sal. 74:10, 18, 23). Chixjunil kitiklaak saʼ li naʼajej Edén naq li Maaʼus (li naraj xyeebʼal «aj yoobʼanel tikʼtiʼ») kixqʼabʼa li Yos naq wank kʼaru naxram chiru laj Adán ut li xʼEva re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool (Gén. 3:1-5). Chalen chaq li kutan aʼan, naqʼabʼaak li Jehobʼa naq inkʼaʼ naxkʼe rehebʼ li kristiʼaan li naʼajmank chiruhebʼ. Li Jesús naʼok chaq xkʼaʼuxl naq numtajenaq wiʼ chik ttzʼajniiq li xkʼabʼaʼ li Xyuwaʼ. Joʼkan naq, kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom chi xtzʼaamankil aʼin: «At qaYuwaʼ li wankat saʼ choxa, santobʼresinbʼil taxaq laakʼabʼaʼ» (Mat. 6:9).

6. Kʼaʼut li Jehobʼa kixkanabʼ naq tnumeʼq naabʼal chihabʼ re xkʼutbʼesinkil naq kaʼajwiʼ aʼan wank xkʼulubʼ chi awabʼejink?

⁶ Naq inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li Xʼawabʼejilal. Kaʼajwiʼ li Jehobʼa wank xkʼulubʼ chi awabʼejink saʼ xbʼeen li choxa ut li Ruuchichʼochʼ ut maakʼaʼ chik junaq awabʼej joʼ aʼan (Apoc. 4:11). Abʼan laj Tza naxyal xbʼalaqʼinkil ebʼ li ánjel ut ebʼ li kristiʼaan re naq teʼxkʼoxla naq li Yos moko wank ta xkʼulubʼ chi awabʼejink. Li chʼaʼajkilal aʼin inkʼaʼ naruhank xtuqubʼankil ru saʼ junpaat. Laj Yobʼtesinel kixkʼutbʼesi li xseebʼal xnaʼlebʼ naq kixkanabʼ naq ebʼ li kristiʼaan teʼxjolomi ribʼ xjunesebʼ, re naq tkʼemanq reetal naq moko us ta teʼelq (Jer. 10:23). Saʼ xkʼabʼaʼ li xkuyum li Yos, li chʼaʼajkilal aʼin ttuqubʼaaq ru chi junajwa. Tkʼutbʼesimanq naq kaʼajwiʼ aʼan li chaabʼil awabʼej ut naq kaʼajwiʼ li Xʼawabʼejilal tixkʼam chaq li tuqtuukilal ut li sahilal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ.

7. Anihebʼ xeʼxqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa, ut kʼaru tixbʼaanu rehebʼ?

⁷ Naq xeʼxqʼet ribʼ wiibʼ oxibʼ rehebʼ li ralal xkʼajol. Li Jehobʼa kixyobʼtesi ebʼ li ánjel ut ebʼ li poyanam chi tzʼaqal re ru. Abʼan li ánjel li kixqʼet ribʼ, aʼ laj Tza (li naraj xyeebʼal «aj qʼetol aatin»), kixbʼaanu naq laj Adán ut li xʼEva, li tzʼaqalebʼ re ru xyuʼam, teʼxqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa. Junchʼol chik ebʼ li ánjel ut ebʼ li poyanam xeʼxqʼet ajwiʼ ribʼ chiru li Jehobʼa (Jud. 6). Saʼ xnumikebʼ li kutan, wankebʼ chaq aj Israel, li sikʼbʼilebʼ chaq ru xbʼaan li Yos joʼ xtenamit, keʼxtzʼeqtaana ut keʼok xloqʼoninkil li pechʼbʼil yos (Is. 63:8, 10). Joʼkan naq wank xyaalal kʼaʼut naq li Jehobʼa kirekʼa naq kitzʼeqtaanaak. Abʼan toj yook xkuybʼal, ut toj tixbʼaanu toj reetal twulaq xkutankil naq tixsachebʼ ru laj qʼetol aatin. Kʼajoʼ tsahoʼq saʼ qachʼool naq twulaq li kutan aʼan xbʼaan naq rochbʼen li Jehobʼa toj yooko xkuybʼal li xmaaʼusilal li ruuchichʼochʼ aʼin.

8, 9. Kʼaru ebʼ li tikʼtiʼ nayeemank chirix li Jehobʼa, ut kʼaru naqaye laaʼo chirix aʼin?

⁸ Naq laj Tza rajlal natikʼtiʼik. Naq laj Tza kixqʼabʼa laj Job, chanchan tawiʼ kixye naq ebʼ li xmoos li Yos inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak chiru chi anchalebʼ xchʼool (Job 1:8-11; 2:3-5). Laj Tza inkʼaʼ naxkanabʼ qaqʼabʼankil toj saʼ li kutan aʼin (Apoc. 12:10). Tooruuq xkʼutbʼesinkil naq laj Tza aj tikʼtiʼ wi naqakuy xnumsinkil ebʼ li chʼaʼajkilal ut inkʼaʼ naqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa xbʼaan naq naqara. Li Jehobʼa toorosobʼtesi joʼ kixbʼaanu rikʼin laj Job wi naqakuy xnumsinkil ebʼ li chʼaʼajkilal (Sant. 5:11).

⁹ Laj Tza naroksi ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li bʼalaqʼil paabʼal re xyeebʼal naq li Jehobʼa narahobʼtesink ut naq aʼan wank re, naq wank li rahilal  saʼ li Ruuchichʼochʼ. Ut naq jun li kʼuulaʼal nakamk, wankebʼ nekeʼxye naq li Yos kixkʼam saʼ choxa xbʼaan naq naraj jun chik li ánjel aran. Li naʼlebʼ aʼin naxmaajewa li Jehobʼa. Abʼan laaʼo naqanaw li yaal. Joʼkan naq, wi nokooyajerk malaj nakamk junaq li qakomon malaj qamiiw, maajunwa naqaye naq li Yos wank re. Kʼojkʼo bʼan qachʼool naq saʼ jun kutan, aʼan trisi li qarahilal. Naru tqaye rehebʼ li nokooʼeʼrabʼi naq li Jehobʼa aʼan jun li Yos li narahok. Chi joʼkaʼan li Jehobʼa truuq xsumenkil li naqʼabʼank re (Prov. 27:11).

10. Kʼaru naxkʼut chiqu Salmo 22:24, 25 chirix li Jehobʼa?

¹⁰ Naq nekeʼxkʼul li rahilal ebʼ laj kʼanjel chiru. Li Jehobʼa aʼan jun li Yos li natoqʼobʼank u. Joʼkan naq narahoʼk saʼ xchʼool rilbʼal naq nokoorahobʼtesiik, nokooyajerk malaj xbʼaan naq laaʼo aj maak (taayaabʼasi Salmo 22:24, 25). Aʼan narekʼa li qarahilal. Naraj risinkil chi junajwa ut tixbʼaanu (juntaqʼeeta rikʼin Éxodo 3:7, 8; Isaías 63:9, Wy). Twulaq xkutankil naq ttzʼaqloq ru li aatin aʼin: «Tixchaqihobʼresi chixjunil li xyaʼalebʼ ru, ut inkʼaʼ chik taawanq kamk, chi moko yaabʼak, chi moko japok e malaj rahilal» (Apoc. 21:4).

11. Chanru narekʼa ribʼ li Jehobʼa naq naxkʼoxla ebʼ laj kʼanjel chiru li ak xeʼkamk?

¹¹ Naq nekeʼkamk ebʼ li ramiiw. Chanru narekʼa ribʼ li Jehobʼa naq naxkʼoxla ebʼ laj kʼanjel chiru li ak xeʼkamk? Chi anchal xchʼool naraj rilbʼalebʼ wiʼ chik ru (Job 14:15). Kʼajoʼ tana naraj rilbʼal wiʼ chik ru laj Abrahán, li ramiiw! (Sant. 2:23). Malaj laj Moisés, li «naʼaatinak tzʼaqal chiru» (Éx. 33:11). Ut kʼajoʼ tana naraj rabʼinkil wiʼ chik laj David ut jalan chik ebʼ laj bʼichanel li keʼtzʼiibʼank re ebʼ li Salmo! (Sal. 104:33). Usta ebʼ li ramiiw aʼin ak xeʼkamk, inkʼaʼ naxsachebʼ saʼ xchʼool (Is. 49:15). Li Jehobʼa naxjultika chiʼus chanru li xnaʼlebʼebʼ «xbʼaan naq choʼq re aʼan yoʼyookebʼ  chixjunil!» (Luc. 20:38). Saʼ jun kutan tixkʼe wiʼ chik xyuʼamebʼ ut tixkʼulubʼa wiʼ chik ebʼ li xtij ut tixkanabʼ naq teʼxloqʼoni ru. Peʼyaal naq ebʼ li naʼlebʼ aʼin naxkʼojobʼ qachʼool wi xkamk junaq li qakomon malaj qamiiw?

12. Kʼaʼut narahoʼk xchʼool li Jehobʼa saʼebʼ li kutan aʼin bʼarwiʼ numtajenaq li maaʼusilal?

¹² Naq li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ nekeʼxrahobʼtesi li junchʼol. Naq kitiklaak li qʼetok aatin saʼ li naʼajej Edén, li Jehobʼa naxnaw chaq naq tnumtaaq li maaʼusilal abʼan toj maajiʼ ttuqubʼaaq ru. Aʼan xikʼ naril li maaʼusilal, li rahilal ut li raaxiikʼ li naqil anaqwan. Junelik naxkʼe xchʼool chirixebʼ li maakʼaʼebʼ xmetzʼew ut li inkʼaʼ nekeʼruuk xkolbʼal ribʼ xjunes, joʼ li maakʼaʼebʼ xnaʼ xyuwaʼ ut ebʼ li xmalkaʼan (Zac. 7:9, 10). Ut numtajenaq wiʼ chik narahoʼk saʼ xchʼool rilbʼal naq nekeʼrahobʼtesiik ut nekeʼkʼeheʼk saʼ tzʼalam ebʼ li nekeʼkʼanjelak chiru. Chʼolchʼooq cheeru naq li Jehobʼa narahok eere chixjunilex laaʼex li yookex xkʼebʼal eechʼool chi xkuybʼal li chʼaʼajkilal joʼ naxbʼaanu aʼan.

13. Kʼaru li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ naril li Jehobʼa rikʼinebʼ li poyanam, ut kʼaru tixbʼaanu?

¹³ Naq xnumtaak li xtzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ ebʼ li poyanam. Ebʼ li kristiʼaan yobʼtesinbʼilo joʼ xjalam u li Yos, abʼan laj Tza nawulak chiru xsachbʼal ru li qanaʼlebʼ. Saʼ xkutankil laj Noé, «kiril li Qaawaʼ naq li xmaaʼusilalebʼ li winq yo chi numtaak saʼ ruuchichʼochʼ», «ra kireekʼa li Qaawaʼ naq kixyoobʼtesi li winq saʼ ruuchichʼochʼ, ut kijosqʼoʼk saʼ xchʼool» (Gén. 6:5, 6, 11). Ma xʼusaak li ruuchichʼochʼ chalen chaq li kutan aʼan? Relik chi yaal naq inkʼaʼ. Laj Tza nawulak chiru rilbʼal naq nekeʼxmux ribʼebʼ, maakʼaʼ naxye winq rikʼin winq malaj ixq rikʼin ixq (Efes. 4:18, 19). Ut jwal nasahoʼk saʼ xchʼool rilbʼal naq jun xmoos li Yos namaakobʼk. Naq li xkuyum li Jehobʼa traqeʼq, tixkʼutbʼesi naq jwal xikʼ naril chixjunil li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ aʼin.

14. Kʼaru yook xbʼaanunkil li poyanam re li Ruuchichʼochʼ ut rehebʼ li xul?

¹⁴ Naq najukʼmank li Ruuchichʼochʼ li kixyobʼtesi. Ebʼ li poyanam moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxrahobʼtesi ebʼ li rechpoyanamil, inkʼaʼ ajwiʼ yookebʼ chi rilbʼal li Ruuchichʼochʼ chi moko ebʼ li xul, joʼ kiraj li Jehobʼa (Ecl. 8:9, TNM; Gén. 1:28). Wiibʼ oxibʼ li poyanam li wankebʼ xnawom nekeʼxye naq chiruhebʼ li chihabʼ chalkebʼ re, li poyanam naru tixsach jun miyon xpaayil ebʼ li xul ut ebʼ li cheʼkʼaam. Joʼkan peʼ naq yookebʼ xkʼaʼuxl! Joʼkan naq naqabʼanyoxi re li Jehobʼa naq naxye naq twulaq xqʼehil naq teʼsacheʼq ajwiʼ ru «li nekeʼsachok re li ruuchichʼochʼ» ut naq tixchʼinaʼusa chixjunil li Ruuchichʼochʼ (Apoc. 11:18; Is. 35:1).

15, 16. Kʼaru toorekʼasi chi xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal rochbʼen li Jehobʼa? Chʼolobʼ rikʼin jun eetalil.

¹⁵ Qakʼoxlaq chixjunil ebʼ li chʼaʼajkilal li yook xkuybʼal chiru naabʼal chihabʼ li qachoxahil Yuwaʼ (chaawil li kaaxukuut «Li yook xkuybʼal li Jehobʼa»). Li Jehobʼa truuq raj xsachbʼal ru li maaʼus aj ruuchichʼochʼ aʼin yalaq kʼaru chi hoonalil. Abʼan, kʼajoʼ rusilal naqataw chirix li xkuyum! Qakʼoxlaq li eetalil aʼin: qayehaq naq jun li sumal nekeʼyeheʼk re, naq yajaq li xkʼuulaʼal naq tyoʼlaaq ut naq moko naabʼal chihabʼ ta twanq ut chʼaʼajkaq li xyuʼam. Usta li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxnaw naq joʼkan tkʼulmanq, nekeʼxkʼul chi sahebʼ saʼ xchʼool. Xbʼaan naq nekeʼxra, nekeʼxkuy chixjunil ebʼ li chʼaʼajkilal re naq li xkʼuulaʼal us twanq.

¹⁶ Kamaʼin ajwiʼ nakʼulmank qikʼin, joʼ ralal xkʼajol laj Adán ut li xʼEva, aj maak naq nokooyoʼlaak. Usta joʼkan, li Jehobʼa nokooxra ut nokooril (1 Juan 4:19). Abʼan li xjalanil rikʼinebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej li xooʼaatinak wiʼ aʼan  naq li Jehobʼa wank kʼaru naru tixbʼaanu chiqix. Ak xxaqabʼ chik xkutankil naq trisi li rahilal saʼ xbʼeenebʼ li ralal xkʼajol (Mat. 24:36). Ma inkʼaʼ raj toorekʼasi li xrahom chi xkuybʼal rochbʼen aʼan chixjunil li hoonal li t-ajmanq?

17. Kʼaʼut nokooxtenqʼa chi xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal li naxye saʼ Hebreos 12:2, 3 chirix li Jesús?

¹⁷ Li Jehobʼa aʼan li xchaqʼalil ru eetalil chirix li kuyuk. Ut li Jesús kixkʼam re rikʼin chi tzʼaqal re ru. Naq li Jesús kiwank saʼ li Ruuchichʼochʼ, kixkuy saʼ qakʼabʼaʼ li hobʼeʼk, li tzʼeqtaanaak ut naq kitʼuyubʼaak chiru cheʼ (taayaabʼasi Hebreos 12:2, 3). Chʼolchʼo naq li chaabʼil eetalil li kixkʼe li Xyuwaʼ kitenqʼank re chi xkuybʼal aʼin. Ut naru ajwiʼ tixkawresi qachʼool.

18. Chanru nokooxtenqʼa 2 Pedro 3:9 chi xtawbʼal ru kʼaru rusilal naxkʼam chaq li xkuyum li Jehobʼa?

¹⁸ (Taayaabʼasi 2 Pedro 3:9). Li Jehobʼa naxnaw joqʼe tzʼaqal tixsach ru li maaʼus aj ruuchichʼochʼ aʼin. Xbʼaan li xkuyum, anaqwan chi miyon ebʼ li kristiʼaan nekeʼkʼanjelak chiru ut nekeʼxkʼe xloqʼal. Chixjunilebʼ aʼan nekeʼxbʼanyoxi naq li Jehobʼa kixkʼe li hoonal re naq teʼruuq chi yoʼlaak, teʼxtzol xraabʼal ut teʼxqʼaxtesi li xyuʼam chiru. Naq chi miyon ebʼ li kristiʼaan teʼxkʼul li maatan xbʼaan naq xeʼxkuy toj saʼ rosoʼjik, tkanaaq chi chʼolchʼo naq us kixbʼaanu li Jehobʼa naq toj kiwank xkuyum.

19. Kʼaru naqaj xbʼaanunkil chi anchal qachʼool, ut kʼaru li osobʼtesihom tqakʼul?

¹⁹ Li eetalil li kixkanabʼ li Jehobʼa nokooxtenqʼa chi xkuybʼal chi sa saʼ qachʼool ebʼ li rahilal, xbʼaan naq aʼan junelik sa saʼ xchʼool usta wank li rahilal ut li maaʼusilal li kixkʼam chaq laj Tza (1 Tim. 1:11, TNM). Laaʼo ajwiʼ naru naq sahaq saʼ qachʼool chi roybʼeninkil naq li Jehobʼa tixsantobʼresi li xkʼabʼaʼ, tixkʼutbʼesi naq wank xkʼulubʼ chi awabʼejink ut tixsach li maaʼusilal ut li qachʼaʼajkilal. Naqaj xkuybʼal chi anchal li qachʼool ebʼ li chʼaʼajkilal ut xsikʼbʼal xkʼojobʼankil li qachʼool rikʼin li qachoxahil Yuwaʼ xbʼaan naq naqanaw naq aʼan toj yook ajwiʼ chi xkuybʼal. Wi joʼkan tqabʼaanu, ebʼ li aatin aʼin ttzʼaqloq ru qikʼin: «Us xaq rehebʼ li nekeʼxkuy li yaleʼk! Xbʼaan naq, chirix xqʼaxbʼal ru aʼan, teʼxkʼul xqʼajkamunkilebʼ, aʼ li yuʼam yeechiʼinbʼil chaq xbʼaan li Qaawaʼ rehebʼ li nekeʼrahok re» (Sant. 1:12).