1, 2. Chanru naq juntaqʼeeto rikʼin jun li ochoch li xeʼxyiibʼ Tokio? (1 Corintios 15:58).

 CHIRU li chihabʼ 1978, kikabʼlamank jun li ochoch li najt xteram saʼ Tokio (Japón). Ebʼ li kristiʼaan nekeʼxkʼoxla naq inkʼaʼ tixkuy xbʼaan naq naabʼal li hiik nawank aran. Abʼan, kʼaru xeʼxbʼaanu li keʼyiibʼank re, re naq inkʼaʼ ttʼaneʼq? Xeʼxyiibʼ chiʼus re naq kawaq ut tixkuy ajwiʼ li ninqi hiik. Joʼkano ajwiʼ laaʼo. Saʼ kʼaru naʼlebʼ?

² Li nakʼanjelak chiru li Jehobʼa aajel ru naq kawaq xchʼool ut tixnaw kʼulubʼank. Tento naq kawaq xchʼool chi abʼink ut xpaabʼankil li xnaʼlebʼ ut li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa (taayaabʼasi 1 Corintios 15:58). Tento naq «seebʼ[aq] xchʼool chi abʼink» chiru li Yos ut inkʼaʼ tixqʼet li xchaqʼrabʼ. Joʼkan ajwiʼ tento tixnaw kʼulubʼank, naraj xyeebʼal, naq wi tixkʼe ribʼ chiru tixkʼulubʼa junaq li naʼlebʼ wi naʼajmank (Sant. 3:17, TNM). Wi joʼkan nokoonaʼlebʼak moko kaw ta tootaqlanq chi moko tqakʼulubʼa yalaq kʼaru chi naʼlebʼ. Saʼ li tzolom aʼin tqatzol joqʼe kawaq qachʼool chi paabʼank. Tooʼaatinaq ajwiʼ chirix oobʼ li naʼlebʼ li naroksi laj Tza re naq inkʼaʼ chik kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal ut chanru tqaqʼax ru.

3. Kʼaru li chaqʼrabʼ naxkʼe qe li Jehobʼa saʼ Hechos 15:28, 29?

³ Kaʼajwiʼ li Jehobʼa wank xkʼulubʼ chi xkʼebʼal jun li chaqʼrabʼ re li xtenamit ut aʼan junelik naxkʼe li naʼlebʼ li moko chʼaʼaj ta xpaabʼankil (Is. 33:22, 23). Jun eetalil, saʼ xkutankilebʼ li apóstol li nekeʼjolomink re xmolam li Jehobʼa  kiʼaatinak chirix oxibʼ li naʼlebʼ bʼarwiʼ ebʼ laj paabʼanel tento naq kaw xaqxoqebʼ. Xeʼxye naq 1) kaʼajwiʼ li Jehobʼa tqaloqʼoni ru ut tqatzʼeqtaana xloqʼoninkil ru ebʼ li pechʼbʼil yos, 2) tqoxloqʼi li kikʼ ut 3) tqayuʼami li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu chirix li muxuk ibʼ (taayaabʼasi Hechos 15:28, 29). Chanru tooruuq anaqwan xyuʼaminkil li oxibʼ chi naʼlebʼ aʼin?

4. Kʼaru naraj xyeebʼal naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa tqaloqʼoni ru? (Apocalipsis 4:11).

⁴ Kaʼajwiʼ li Jehobʼa naqaloqʼoni ru ut naqatzʼeqtaana xloqʼoninkil li pechʼbʼil yos. Kixye re laj Israel naq kaʼajwiʼ aʼan teʼxloqʼoni ru (Deut. 5:6-10). Naq li Jesús kiʼaaleek xbʼaan laj Tza kixkʼut naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa tqaloqʼoni ru (Mat. 4:8-10). Joʼkan naq inkʼaʼ naqaloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos. Inkʼaʼ ajwiʼ naqayal xloqʼoninkil junaq li kristiʼaan, inkʼaʼ naqilebʼ joʼ jun yos ebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li bʼalaqʼil paabʼal, ebʼ li awabʼej ut ebʼ li nawnokebʼ ru. Kaʼajwiʼ li Jehobʼa naqaloqʼoni ru, laj Yobʼtesinel qe (taayaabʼasi Apocalipsis 4:11).

5. Kʼaʼut naq oxloqʼ chiqu li yuʼam ut li kikʼ?

⁵ Naqoxloqʼi li yuʼam ut li kikʼ. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li Jehobʼa naxye naq saʼ li kikʼ wank li yuʼam ut li yuʼam aʼan jun li maatan li naxkʼe qe (Lev. 17:14). Naq li Jehobʼa kixye xbʼeen sut naq tketmanq li tibʼ kixye naq li kikʼ moko us ta xkʼuxbʼal (Gén. 9:4). Moqon kixkʼe wiʼ chik li naʼlebʼ aʼin naq kixkʼe li Xchaqʼrabʼ laj Moisés rehebʼ laj Israel (Lev. 17:10). Ut saʼ xkutankilebʼ li apóstol ebʼ li nekeʼjolomink re li xmolam li Jehobʼa keʼxye rehebʼ laj paabʼanel naq inkʼaʼ teʼroksi li kikʼ (Hech. 15:28, 29). Naqayuʼami li naʼlebʼ aʼin naq naqasikʼ chanru toobʼaneʼq. b

6. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tooʼabʼinq chiru li naʼlebʼ li naxkʼe li Jehobʼa?

⁶ Naqayal qaqʼe chi xyuʼaminkil li naʼlebʼ li naxkʼe li Jehobʼa chirix li muxuk ibʼ (Heb. 13:4). Li apóstol Pablo naxkʼe qe li naʼlebʼ aʼin: «Kʼehomaq chi kamk li ruuchichʼochʼil naʼlebʼ». Li aatin aʼin nokooxtenqʼa re naq tqatzʼeqtaana li yibʼ aj naʼlebʼ. Jun eetalil, inkʼaʼ naqil chi moko naqabʼaanu junaq li naʼlebʼ li tixbʼaanu naq tootʼaneʼq saʼ li muxuk ibʼ (Col. 3:5; Job 31:1). Ut naq wanko chiru junaq li aaleek saʼ junpaat naqatzʼeqtaana li naʼlebʼ ut li kʼaʼuxl li naru tixchʼaʼajki li qamiiwil rikʼin li Jehobʼa.

7. Kʼaru tento tqabʼaanu ut kʼaʼut?

⁷ Li Jehobʼa naraj naq tooʼabʼinq chiru «chi anchal [qa]chʼool» (Rom. 6:17). Li naʼlebʼ ut li chaqʼrabʼ li naxkʼe qe junelik nokooxtenqʼa ut moko naru ta naq tqajal (Is. 48:17, 18; 1 Cor. 6:9, 10). Naqaj xyalbʼal qaqʼe re xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa ut xkʼambʼal qe rikʼin li kitzʼiibʼank re li Salmo naq kixye: «Ninkʼe inchʼool chi xpaabʼankil laawajom; aʼan linqʼajkamunkil chi junelik» (Sal. 119:112). Naqanaw naq laj Tza tixyal xbʼaanunkil naq inkʼaʼ kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal. Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ naroksi?

8. Kʼaru xyaalal naq laj Tza nokooxrahobʼtesi?

⁸ Li rahobʼtesiik. Re naq inkʼaʼ chik kawaq li qapaabʼal laj Tza naroksi li raaxiikʼ ut li minok u. Li naraj aʼan naq tqakanabʼ wank choʼq ramiiw li Jehobʼa (1 Ped. 5:8). Saʼ xkutankilebʼ li apóstol ebʼ laj paabʼanel xeʼrahobʼtesiik, xeʼtawasiik ut wank xeʼkamsiik xbʼaan naq kawebʼ xpaabʼal chiru li Jehobʼa (Hech. 5:27, 28, 40; 7:54-60).  Saʼebʼ li qakutan laj Tza naroksi ajwiʼ li rahobʼtesiik. Jun eetalil, ebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ Rusia ut saʼ jalanq chik tenamit qʼaxal yookebʼ chi rahobʼtesiik. Joʼkan ajwiʼ, naabʼal li qechpaabʼanel nekeʼxnumsi jalan chik li rahobʼtesiik.

9. Chʼolobʼ rikʼin jun li eetalil kʼaʼut ajʼajaq qu chirix li aaleek.

⁹ Naq nekeʼxmin qu. Laj Tza moko kaʼaj tawiʼ nokooxrahobʼtesi, naroksi ajwiʼ li aaleek (Efes. 6:11). Qilaq li kixkʼul laj Bob, aʼan wank chaq saʼ li bʼanlebʼaal saʼ xkʼabʼaʼ naq tchoʼeʼq. Kixye rehebʼ laj bʼanonel naq maajunwa tixkʼulubʼa li kikʼ saʼ richʼmul. Laj choʼonel kixye re naq troxloqʼi li naxsikʼ xbʼaanunkil. Jun qʼoqyink chik ma nachoʼeʼk naq maaʼanihebʼ li xjunkabʼal jun rehebʼ laj bʼanonel xkoho rilbʼal. Kixye re laj Bob naq chʼolchʼo naq inkʼaʼ t-oksimanq li kikʼ, abʼan wanq rikʼin wi t-ajmanq. Maare laj bʼanonel kixkʼoxla naq laj Bob tixjal li xnaʼlebʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq maaʼanihebʼ li xjunkabʼal rikʼin. Abʼan kaw xchʼool laj Bob ut chʼolchʼo chiru naq inkʼaʼ tixkʼulubʼa li kikʼ maakʼaʼ naxye li tixkʼul.

10. Kʼaʼut naq xiwxiw naʼlebʼak joʼ li inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa? (1 Corintios 3:19, 20).

¹⁰ Li nekeʼxkʼoxla ebʼ li kristiʼaan. Wi nokooʼok chi kʼoxlak joʼebʼ li qas qiitzʼin li wank saʼ li qasutam naru naq tqatzʼeqtaana li Jehobʼa ut inkʼaʼ chik tqaj xyuʼaminkil li xnaʼlebʼ (taayaabʼasi 1 Corintios 3:19, 20). Ak re naq «li xnimal xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ aʼin» naxbʼaanu naq tqasikʼ li naqarahi ru. Qilaq li kikʼulmank saʼ li chʼuut Pérgamo ut Tiatira. Wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel xeʼok chi naʼlebʼak joʼebʼ li qas qiitzʼin li wankebʼ saʼ li xsutam, li nekeʼxmux ribʼ ut nekeʼxloqʼoni ebʼ li pechʼbʼil yos. Li Jesús kixqʼusebʼ li wiibʼ chi chʼuut aʼin xbʼaan naq nekeʼxkʼulubʼa li muxuk ibʼ (Apoc. 2:14, 20). Saʼ li qakutan ebʼ li kristiʼaan li inkʼaʼ nekeʼxnaw ru li Jehobʼa, nekeʼxyal xbʼaanunkil naq toonaʼlebʼaq joʼebʼ aʼan. Maare li qajunkabʼal malaj li naqanawebʼ ru nekeʼraj naq tqabʼaanu li naqaj ut tqaqʼet li xnaʼlebʼ li Jehobʼa. Maare teʼxye naq moko maak ta naq laaʼo tqabʼaanu li narataw li qajunxaqalil ut li naxye li Santil Hu moko nakʼanjelak ta chiqu.

11. Kʼaru inkʼaʼ tqabʼaanu?

¹¹ Maare wank sut naqakʼoxla naq li naʼlebʼ li naxkʼe qe li Jehobʼa us raj naq chʼolchʼooq ru. Maare naru naq tooʼoq xqʼaxbʼal ru «li ak tzʼiibʼanbʼil» (1 Cor. 4:6). Saʼ xkutankil li Jesús ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li bʼalaqʼil paabʼal xeʼtʼaneʼk saʼ li maak aʼin. Xeʼxkʼe xkomon li Chaqʼrabʼ ut kichʼaʼajkoʼk chiru ebʼ li kristiʼaan xpaabʼankil aʼin (Mat. 23:4). Abʼan li Jehobʼa chʼolchʼo ru li naʼlebʼ li naxkʼe qe saʼ li Santil Hu ut li naxkʼe li xmolam. Moko aajel ta ru naq tqakʼe xbʼeen li naʼlebʼ (Prov. 3:5-7). Joʼkan naq inkʼaʼ naqabʼaanu junaq li naʼlebʼ li moko chalenaq ta saʼ li Santil Hu chi moko nokooʼok xkʼebʼal xkomon re naq teʼxbʼaanu ebʼ li junchʼol.

12. Chanru naroksi laj Tza li bʼalaqʼ aj naʼlebʼ?

¹² Li bʼalaqʼ aj naʼlebʼ. Laj Tza naroksi li «bʼalaqʼ aj naʼlebʼ li maakʼaʼ rajbʼal» ut li «ruuchichʼochʼil naʼlebʼ» re xbʼalaqʼinkil ut xjachbʼal ebʼ li kristiʼaan (Col. 2:8). Jun eetalil, saʼ xkutankilebʼ li apóstol xeʼroksi li bʼalaqʼ aj naʼlebʼ ut li bʼalaqʼ aj kʼutum, li xnaʼlebʼebʼ laj judiiy li moko chalenaq ta saʼ li Santil Hu ut naq ebʼ laj paabʼanel tento teʼxbʼaanu li naxye li Xchaqʼrabʼ laj Moisés. Aʼin bʼalaqʼ aj naʼlebʼ xbʼaan naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li choxahil naʼlebʼ, li chalenaq rikʼin li Jehobʼa. Anaqwan, laj Tza naroksi li internet ut li kʼanjelobʼaal bʼarwiʼ nekeʼxye li esil re xjekʼbʼal li tikʼtiʼ ut li naʼlebʼ li moko  yaal ta li nekeʼxye ebʼ li awabʼej. Chiru li COVID-19 kijekʼimank naabʼal li bʼalaqʼil naʼlebʼ. c Ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa li keʼabʼink chiru li kixye li molam inkʼaʼ keʼxchʼik ribʼ saʼ chʼaʼajkilal chi moko keʼnumtaak xkʼaʼuxl xbʼaan li bʼalaqʼil naʼlebʼ li yook chi yeemank (Mat. 24:45).

13. Kʼaʼut inkʼaʼ tqakanabʼ naq maakʼaʼ txik wiʼ qachʼool?

¹³ Li naxik wiʼ qachʼool. Junelik chʼolchʼo chiqu kʼaru «li qʼaxal chaabʼil» (Filip. 1:9, 10). Li naqabʼaanu naxmaqʼ li qahoonal li tooruuq raj roksinkil re xbʼaanunkil junaq li chaabʼil kʼanjel. Li naqabʼaanu rajlal kutan joʼ waʼak, ukʼak, rajsinkil qu malaj kʼanjelak naru tixbʼaanu naq aʼin chik li qʼaxal wanq xwankil saʼ li qayuʼam (Luc. 21:34, 35). Rajlal naqabʼi ut naqil li mululij ibʼ joʼ ajwiʼ chanru nekeʼxchoqi ribʼ ebʼ li awabʼej. Inkʼaʼ tqakanabʼ naq txik qachʼool chirix aʼin. Xbʼaan naq naru tooʼokenq chi xbʼaanunkil usta kaʼajwiʼ tqakʼoxla. Laj Tza naroksi li oobʼ chi naʼlebʼ aʼin re naq inkʼaʼ tqabʼaanu li us. Qilaq kʼaru naru qatenqʼankil re xqʼaxbʼal ru.

14. Kʼaru ttenqʼanq qe re naq kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal?

¹⁴ Qakʼoxlaq rix kʼaʼut naq xqaqʼaxtesi li qayuʼam chiru li Jehobʼa ut xkubʼeek qahaʼ. Xqabʼaanu aʼin xbʼaan naq naqaj xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Jultika li xtenqʼank aawe re naq tchʼolaaq chaawu naq aʼin li yaal. Xaanaw ru li Jehobʼa, xaakʼulubʼa joʼ Laayuwaʼ, nakaawoxloqʼi ru ut nakaara. Xkʼiik laapaabʼal ut aʼin kixbʼaanu naq taayotʼ aachʼool. Xaakanabʼ xbʼaanunkil li inkʼaʼ nawulak chiru li Yos ut xat-ok xbʼaanunkil li kʼaru nawulak chiru. Sa xaawekʼa aawibʼ naq xaanaw naq li Yos naxkuy aamaak (Sal. 32:1, 2). Xaakʼubʼ wulak saʼebʼ li chʼutam ut aatinak rikʼinebʼ li junchʼol chirix li kʼaru yookat xtzolbʼal. Anaqwan naq ak xaaqʼaxtesi laayuʼam chiru li Jehobʼa ut xkubʼeek aahaʼ yookat chi xik saʼ li bʼe li nakʼamok saʼ li yuʼam ut  chʼolchʼo chaawu naq maajunwa taatzʼeqtaana (Mat. 7:13, 14).

15. Chanru nokooxtenqʼa xtzolbʼal li Santil Hu ut naʼlebʼak chirix?

¹⁵ Qatzolaq li Santil Hu ut qanaʼlebʼaq rix. Re naq junaq li cheʼ inkʼaʼ ttʼaneʼq aajel ru naq kawaq li xxeʼ. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank qikʼin, aajel ru naq kawaq qapaabʼal chirix li Santil Hu re naq kaw wanko saʼ li qapaabʼal. Naq junaq li cheʼ nakʼiik, nakʼiik ajwiʼ li xxeʼ ut qʼaxal kaw wiʼ chik naxchap ribʼ rikʼin li chʼochʼ. Naq naqatzol ut naqanaʼlebʼa rix li naqatzol nakawuuk li qapaabʼal ut aʼin naxbʼaanu naq tchʼolaaq chiqu naq li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu aʼan li qʼaxal chaabʼil choʼq qe (Col. 2:6, 7). Qakʼoxlaq rix chanru ebʼ li xmoos li Jehobʼa li xeʼwank najter qʼe kutan keʼxtaw rusilal naq keʼabʼink chiru li naʼlebʼ li keʼkʼeheʼk re ut naq kixkolebʼ. Jun eetalil, laj Ezequiel kixkʼe xchʼool chi rilbʼal chanru jun li ánjel yook xbʼisbʼal li rochoch li Yos li kiril saʼ jun li moy u. Li moy u aʼin moko kaʼaj tawiʼ kixkawresi xpaabʼal laj Ezequiel, naxkʼut ajwiʼ chiqu li chaabʼil naʼlebʼ re naq tqoxloqʼi li xnaʼlebʼ li Jehobʼa chirix li tzʼaqal loqʼonink (Ezeq. 40:1-4; 43:10-12). d Naqataw rusilal naq naqakʼe qahoonal re xtzʼilbʼal rix li chamal naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu ut naʼlebʼak chirix.

16. Chanru kitenqʼaak laj Bob xbʼaan naq kaw xchʼool? (Salmo 112:7).

¹⁶ Qakawresihaq li qachʼool. Saʼ jun li bʼich, li awabʼej David kixye naq maajunwa tixkanabʼ xraabʼal li Jehobʼa. Kixye: «Ak yoʼoon wank linchʼool, at inYos» (Sal. 57:8). Naru naqakawresi xkʼojobʼankil qachʼool rikʼin li Jehobʼa (taayabʼasi Salmo 112:7). Aatinaqo wiʼ chik chirix laj Bob, li xooʼaatinak wiʼ saʼ li raqal bʼeleebʼ. Chanru kitenqʼaak xbʼaan naq kaw xchʼool? Naq keʼxye re naq ak wank li kikʼ wi naʼajmank chiru, aʼan kixye naq saʼ junpaat txik wi nekeʼraj roksinkil li kikʼ. Laj Bob naxye: «Moko wiibʼ sut ta xinkʼoxla ut inkʼaʼ naxkʼe inkʼaʼuxl li kʼaru tkʼulmanq».

17. Kʼaru naqatzol chirix li kixkʼul laj Bob? (Chaawil ebʼ li jalam u).

 ¹⁷ Laj Bob inkʼaʼ kiroybʼeni wank saʼ bʼanlebʼaal re xkawresinkil xchʼool. Ak chʼolchʼo chiru aʼin. Xbʼeen, naraj xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa. Xkabʼ, kixtzol kʼaru naxye li Santil Hu ut ebʼ li qatasal hu chirix li yuʼam ut li kikʼ. Ut rox, chʼolchʼo chiru naq tqʼajkamuuq xbʼaan li Jehobʼa wi tixyuʼami li xnaʼlebʼ. Joʼ laj Bob, naru naq kawaq qachʼool maakʼaʼ naxye kʼaru li aaleek tqakʼul.

18. Kʼaru naxkʼut chiqu li kixkʼul laj Barac? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

¹⁸ Qakʼojobʼaq qachʼool rikʼin li Jehobʼa. Qakʼoxlaq chanru us kiʼelk laj Barac xbʼaan naq kixyuʼami li kixye li Jehobʼa. Saʼ li hoonal aʼan, ebʼ laj Israel moko kawresinbʼilebʼ ta re xik chi yalok. Moko wankebʼ ta li xramlebʼ chʼiichʼ chi moko li xjutzʼchʼiichʼ. Usta joʼkan, li Jehobʼa kixye re laj Barac naq txik chi yalok rikʼin laj Sísara ut ebʼ laj puubʼ re Canaán, li kawresinbʼilebʼ chiʼus re yalok (Juec. 5:8). Li xDébora kixye re laj Barac naq tkubʼeeq chaq saʼ li tzuul Tabor re xtawbʼal ribʼ rikʼin laj Sísara ut li 900 chi bʼelebʼaal chʼiichʼ. Usta ebʼ li bʼelebʼaal chʼiichʼ us teʼkʼanjelaq saʼ li ru taqʼa, laj Barac kiʼabʼink chiru li kiyeeheʼk re. Naq ebʼ laj puubʼ yookebʼ chi kubʼeek chaq, li Jehobʼa kixtaqla chaq jun kawil habʼ. Ebʼ li bʼelebʼaal chʼiichʼ inkʼaʼ chik keʼruuk chi ekʼank saʼ li sulul ut li Jehobʼa kixbʼaanu naq laj Barac t-elq chiʼubʼej (Juec. 4:1-7, 10, 13-16). Joʼkan ajwiʼ naru nakʼulmank qikʼin, li Jehobʼa tixbʼaanu naq tooʼelq chiʼubʼej wi naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin ut wi nokooʼabʼink chiru li naxye qe li xmolam (Deut. 31:6).

19. Kʼaʼut nakaawaj naq kaw xaqxoqat saʼ laapaabʼal?

¹⁹ Saʼ xkʼabʼaʼ naq wanko saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin, aajel ru naq tqabʼaanu chixjunil re naq kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal (1 Tim. 6:11, 12; 2 Ped. 3:17). Miqakanabʼ naq li rahobʼtesiik, li mineʼk u, li nekeʼxkʼoxla ebʼ li kristiʼaan, li bʼalaqʼ aj kʼutum ut li naxik wiʼ qachʼool tixchʼina qachʼool (Efes. 4:14). Kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal ut chʼolchʼooq chiqu xraabʼal li Jehobʼa ut abʼink chiru li xnaʼlebʼ. Abʼan tento ajwiʼ tqakʼulubʼa li chaabʼil naʼlebʼ. Saʼ li jun chik tzolom tqil chanru li Jehobʼa ut li Jesús nekeʼnaʼlebʼak chiʼus ut chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ.