NAʼLEBʼ RE TZOLOK 29
Ma kawresinbʼilat re li nimla rahilal?
«Yoʼoon wanqex» (MAT. 24:44).
BʼICH 150 Li Yos aʼan aj Kolonel
RUʼUJIL LI TZOLOM a
1. Kʼaʼut us xkawresinkil qibʼ naq toj maajiʼ nakʼulmank junaq li rahilal?
NAQAKOL qayuʼam naq naqakawresi qibʼ. Naq nakʼulmank jun li rahilal li poyanam li kawresinbʼilebʼ nekeʼkoleʼk ut nekeʼruuk xtenqʼankilebʼ li junchʼol. Joʼ kixye jun li molam li wank Europa «naqataw naabʼal rusilal naq kawresinbʼilo chiʼus».
2. Kʼaʼut aajel ru xkawresinkil qibʼ choʼq re li nimla rahilal? (Mateo 24:44).
2 Li nimla rahilal tchalq chi maakʼaʼ saʼ qachʼool (Mat. 24:21). Abʼan, li nimla rahilal moko juntaqʼeet ta rikʼin ebʼ li junchʼol chi rahilal, wankebʼ ak nekeʼxnaw chirix aʼin. 2,000 chihabʼ anaqwan, li Jesús kixye rehebʼ li xtzolom naq tento teʼxkawresi ribʼ choʼq re li kutan aʼan (taayaabʼasi Mateo 24:44). Wi naqayuʼami li naʼlebʼ aʼin moko tchʼaʼajkoʼq ta chiqu xnumsinkil li nimla rahilal ut xtenqʼankilebʼ li junchʼol (Luc. 21:36).
3. Kʼaʼut aajel ru li kuyuk, li toqʼobʼank u ut li rahok re naq kawresinbʼilaqo choʼq re li nimla rahilal?
3 Re naq kawresinbʼilaqo choʼq re li nimla rahilal tento naq tqayuʼami oxibʼ li naʼlebʼ. Chanru toonaʼlebʼaq naq teʼxye qe naq tento tqaye junaq li esil re raqok aatin ut xikʼ tooʼeʼril? (Apoc. 16:21). Aran t-ajmanq chiqu li kuyuk re naq tooʼabʼinq chiru li Jehobʼa ut naq tqakʼojobʼ qachʼool naq aʼan tooxkol. Kʼaru tqabʼaanu wi ebʼ li qechpaabʼanel teʼkanaaq saʼ rajbʼal ru? (Hab. 3:17, 18). Tento tqakʼutbʼesi li toqʼobʼank u re xtenqʼankilebʼ ut xkʼebʼal rehebʼ li naʼajmank. Ut chanru toonaʼlebʼaq naq tooʼeʼxrahobʼtesi li jun chʼuut chi tenamit ut maare t-ajmanq naq toowanq rikʼinebʼ li hermaan saʼ jun li chʼina ochoch? (Ezeq. 38:10-12). Aran tento tqakʼutbʼesi li qarahom chiruhebʼ li qechpaabʼanel.
4. Kʼaʼut tqakʼe qachʼool re naq twanq qakuyum, tootoqʼobʼanq u ut toorahoq?
4 Li Santil Hu naxjultika chiqu naq aajel ru naq qʼaxal wanq wiʼ chik qakuyum, tootoqʼobʼanq u ut toorahoq. Saʼ Lucas 21:19 naxye: «Rikʼin xkawubʼ eechʼool teekol leeyuʼam». Saʼ Colosenses 3:12 naxjultika: «Tiqibʼomaq bʼiʼ eeribʼ rikʼin xnimal uxtaanal». Ut saʼ 1 Tesalonicenses 4:9, 10 naxye: «Tzolbʼilex xbʼaan li Yos re xraabʼal eeribʼ cheribʼil eeribʼ […]. Abʼanan, ex qas qiitzʼin, naqatzʼaama cheru naq qʼaxal wiʼ chik chexrahoq». Chixjunil li aatin aʼin choʼq rehebʼ li ak yookebʼ xkʼutbʼal li kuyum, li toqʼobʼank u ut li rahok. Abʼan tento naq inkʼaʼ teʼxkanabʼ xbʼaanunkil. Ut joʼkan ajwiʼ tqabʼaanu laaʼo. Kʼaru ttenqʼanq qe? Saʼ li tzolom aʼin tqil chanru xeʼxyuʼami li naʼlebʼ aʼin ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel ut chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ ut chi joʼkan kawresinbʼilaqo choʼq re li nimla rahilal.
KAWRESI LAAKUYUM
5. Kʼaru xeʼxbʼaanu li xbʼeen aj paabʼanel re xkʼutbʼal naq wankebʼ xkuyum?
5 Kiʼajmank chiruhebʼ li xbʼeen aj paabʼanel naq teʼwanq xkuyum (Heb. 10:36). Moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxnumsi chʼaʼajkilal saʼ li xyuʼam, nekeʼxnumsi jalan chik saʼ xkʼabʼaʼ li xpaabʼal. Naabʼalebʼ xeʼrahobʼtesiik xbʼaan li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ xpaabʼal aj judiiy, li awabʼej re Roma ut xikʼ xeʼileʼk xbʼaanebʼ li xjunkabʼal (Mat. 10:21). Wank sut tento naq teʼxtzʼeqtaana li naʼlebʼ li nekeʼxkʼut li xeʼxtzʼeqtaana li Yos, li keʼxyal xjachbʼal li chʼuut rikʼin li bʼalaqʼ aj kʼutum (Hech. 20:29, 30). Usta joʼkan ebʼ laj paabʼanel xeʼxkuy (Apoc. 2:3). Chanru xeʼxbʼaanu? Naq xeʼxkʼoxla rix li eetalil li wank saʼ li Santil Hu, joʼ laj Job (Sant. 5:10, 11). Naq xeʼtijok chiru li Jehobʼa re xpatzʼbʼal xtenqʼ (Hech. 4:29-31). Ut naq xeʼxjultika naq aʼan tqʼajkamunq rehebʼ xbʼaan naq xeʼwank xkuyum (Hech. 5:41).
6. Chanru tqakʼam qe rikʼin li xMerita re naq tqakuy li xikʼ ileʼk?
6 Naru ajwiʼ nawank qakuyum wi naqakʼoxla rix ebʼ li eetalil chirix li kuyum li wank saʼ li Santil Hu ut saʼebʼ li qatasal hu. Aʼin kitenqʼank re li xMerita li wank Albania, re elk chiʼubʼej usta xikʼ naʼileʼk xbʼaan li xjunkabʼal. Aʼan naxye: «Kixtochʼ inchʼool naq xintzol saʼ li Santil Hu chirix li xyuʼam laj Job. Aʼan kixkʼul naabʼal li rahilal…, ut inkʼaʼ naxnaw ani yook chi yalok rix. Usta joʼkan, saʼ Job 27:5 saʼ Traducción del Nuevo Mundo naxye “usta tinkamq maajunwa tintzʼeqtaana li Jehobʼa”. Xinkʼoxla rix li yookin xkʼulbʼal ut moko chanchan ta joʼ li kixkʼul laj Job, laaʼin ninnaw ani yook chi yalok wix».
7. Kʼaru tento tqatzol anaqwan, usta moko yooko ta xnumsinkil junaq li chʼaʼajkilal?
7 Jun chik li naʼlebʼ li tixbʼaanu naq wanq qakuyum aʼan xteebʼal qachʼool chiru li Jehobʼa (Filip. 4:6; 1 Tes. 5:17). Maare moko yookat ta xnumsinkil junaq li chʼaʼajkilal saʼ li hoonal aʼin. Abʼan, kʼaru nakaabʼaanu naq yook aajosqʼil ut naq inkʼaʼ nakaanaw kʼaru xbʼaanunkil? Ma nakaasikʼ xnaʼlebʼ li Jehobʼa? Wi junelik nakaasikʼ xtenqʼ li Jehobʼa re xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal, joʼkan ajwiʼ taabʼaanu saʼ li kutan chalk re naq taanumsi ebʼ li xninqal ru chʼaʼajkilal. Chʼolchʼooq chaawu naq aʼan naxnaw joqʼe ut chanru tatxtenqʼa (Sal. 27:1, 3).
8. Chanru naxkʼutbʼesi li kixkʼul li xMira naq xkuybʼal li rahilal anaqwan tooxtenqʼa chi xkuybʼal saʼ li kutan chalk re? (Santiago 1:2-4; chaawil li jalam u).
8 Tooruuq xkuybʼal li nimla rahilal wi naqakuy li yalbʼaʼix anaqwan (Rom. ). Kʼaʼut naqaye aʼin? Naabʼalebʼ li hermaan xeʼxkʼe reetal naq nekeʼxqʼax ru jun li yalbʼaʼix, aʼin natenqʼank rehebʼ re naq teʼruuq xqʼaxbʼal jun chik. Naq nekeʼxkuy li yalbʼaʼix rikʼin xtenqʼ li Jehobʼa nakawuuk li xpaabʼal chirix, naq aʼan naraj xtenqʼankilebʼ. Ut xbʼaan aʼin nekeʼruuk xkuybʼal jalan chik li yalbʼaʼix (taayaabʼasi 5:3Santiago 1:2-4). Joʼkan nakʼoxlak li xMira li wank Albania, jun aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Aʼan naxye naq maaʼani chik numtajenaq xchʼaʼajkilal chiru aʼan. Kiʼok xkʼoxlankil chanru li Jehobʼa kixtenqʼa chiru li junmay chihabʼ li tojaʼ xeʼnumeʼk ut kixye saʼ xchʼool: «Tiikaq aachʼool chiru li Jehobʼa. Maabʼaanu naq chixjunil li chihabʼ aʼin ut li chʼaʼajkilal li xaaqʼax ru txik saʼ mul». Laaʼat ajwiʼ tatruuq rilbʼal chanru li Jehobʼa ak xatxtenqʼa re xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal. Chʼolchʼooq chaawu naq aʼan naxkʼe reetal joqʼe nakaakuy ebʼ li chʼaʼajkilal ut tatrosobʼtesi (Mat. 5:10-12). Naq ttiklaaq li nimla rahilal, ak nakaanaw xkuybʼal ebʼ li rahilal ut maajunwa taakanabʼ xbʼaanunkil.
KʼUTBʼESI LI TOQʼOBʼANK U
9. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li toqʼobʼank u li chʼuut li wank Antioquía re Siria?
9 Qakʼoxlaq li xeʼxkʼul ebʼ laj paabʼanel re Judea naq kinumeʼk li nimla weʼej. Naq ebʼ li hermaan re Antioquía re Siria xeʼrabʼi li esil aʼin xeʼxtoqʼobʼa ruhebʼ. Xeʼxkʼutbʼesi aʼin rikʼin li xbʼaanuhomebʼ: «Keʼxkʼuubʼ, aʼ yaal joʼnimal wank re li junjunq, xtaqlankil xtenqʼankilebʼ laj paabʼanel li wankebʼ Judea» (Hech. 11:27-30). Usta ebʼ li hermaan li wankebʼ saʼ rajbʼal ru najt wankebʼ, ebʼ laj paabʼanel re Antioquía xeʼxkʼe xchʼool chi xtenqʼankilebʼ (1 Juan 3:17, 18).
10. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqil xtoqʼobʼaal ruhebʼ li hermaan naq nekeʼxnumsi junaq li rahilal? (Chaawil li jalam u).
10 Tooruuq xkʼutbʼesinkil li toqʼobʼank u naq ebʼ li hermaan nekeʼxnumsi li rahilal. Saʼ junpaat tooruuq tenqʼank: xyeebʼal rehebʼ li cheekel winq naq naqaj tenqʼank, kʼehok rikʼin tenqʼ tumin ut tijok chirixebʼ li yookebʼ xkʼulbʼal li rahilal (Prov. 17:17). b Saʼ 2020 kixaqabʼamank numenaq 950 chi chʼuut re tenqʼank xbʼaan li COVID-19. Naqabʼanyoxi li xtenqʼ li nekeʼtzʼaqonk saʼ li kʼanjel aʼin. Li toqʼobʼank u li nekeʼrekʼa ebʼ li hermaan kiʼekʼasink rehebʼ naq teʼxkʼam li tenqʼ li naʼajmank chiruhebʼ li hermaan, naq xeʼxkʼojobʼ xchʼool ut naq wank sut xeʼxyiibʼ wiʼ chik ebʼ li ochoch ut li Chʼutlebʼaal Kabʼl (juntaqʼeeta rikʼin 2 Corintios 8:1-4).
11. Chanru naqoxloqʼi li qachoxahil Yuwaʼ naq naqakʼutbʼesi li toqʼobʼank u?
11 Naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼraj xnawbʼal chiqix xbʼaan naq naquxtaana ruhebʼ li junchʼol naq nokootenqʼank naq nanumeʼk junaq li rahilal. Qilaq jun eetalil. Saʼ 2019, li kaqsut-iqʼ Dorian kixjukʼ jun li Chʼutlebʼaal Kabʼl re Bahamas. Naq yookebʼ wiʼ chik xyiibʼankil li Chʼutlebʼaal Kabʼl ebʼ li hermaan xeʼxbʼoq jun li wank xnawom chirix li kabʼlak re naq tril joʼkʼihal teʼxsach. Aʼan kixye rehebʼ: «Nawaj raj xtenqʼankil leemolam. Tinkʼe li kʼaʼaq re ru li t-ajmanq, ebʼ li kʼanjelobʼaal li teʼroksi ut tintaqla ebʼ li kristiʼaan li teʼkʼanjelaq. Nasach inchʼool rilbʼal chanru nekeekʼam eeribʼ rikʼinebʼ leeramiiw». Li xkʼihalil li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼxnaw ru li Jehobʼa abʼan nekeʼxkʼe reetal li naqabʼaanu ebʼ laj Testiiw. Nasahoʼk saʼ qachʼool xkʼebʼal reetal naq nokooqʼobʼank u naxbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan teʼraj xnawbʼal ru li Jehobʼa, li «qʼaxal nim li ruxtaan» (Efes. 2:4).
12. Kʼaʼut nokooxkawresi choʼq re li nimla rahilal xkʼutbʼesinkil li toqʼobʼank u? (Apocalipsis 13:16, 17).
12 Kʼaʼut aajel ru xkʼutbʼesinkil li toqʼobʼank u saʼ li nimla rahilal? Xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq ebʼ li inkʼaʼ teʼxtenqʼa li awabʼej tchalq li chʼaʼajkilal saʼ xbʼeenebʼ anaqwan ut saʼ li nimla rahilal (taayaabʼasi Apocalipsis 13:16, 17). Maare ebʼ li hermaan t-ajmanq chiruhebʼ naq teʼtenqʼaaq rikʼin li naʼajmank chiruhebʼ. Naq li Jesukriist tchalq chi raqok aatin naqaj naq tixkʼe reetal naq yooko chi toqʼobʼank u ut tixye qe: «Eechanihomaq li nimajwal wankilal» (Mat. 25:34-40).
KAWRESI LAARAHOM CHIRIXEBʼ LI HERMAAN
13. Kʼaru xeʼxbʼaanu ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel re xkʼutbʼesinkil naq jwal nekeʼxra ribʼ? (Romanos 15:7).
13 Saʼ xkutankilebʼ li apóstol, chixjunil nekeʼnawok re naq jwal nekeʼxra ribʼ ebʼ laj paabʼanel. Abʼan, ma keʼchʼaʼajkoʼk chiruhebʼ aʼin? Qakʼoxlaq rix li chʼuut li wank Roma, bʼarwiʼ jalan jalanq xwanjikebʼ laj paabʼanel. Wankebʼ aj judiiy li xeʼkʼiik rikʼin li Xchaqʼrabʼ laj Moisés. Abʼan wankebʼ ajwiʼ li jalan jalanq xtenamit ut xwanjik. Wankebʼ nekeʼkʼanjelak joʼ moos, wankebʼ inkʼaʼ ut wankebʼ ajwiʼ wankebʼ xmoos. Kʼaru kitenqʼank rehebʼ re xkʼutbʼesinkil naq nekeʼxra ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ? Li apóstol Pablo kixye rehebʼ: «Chekʼulaq eeribʼ cheribʼil eeribʼ» (taayaabʼasi Romanos 15:7). Kʼaru kiraj xyeebʼal? Li aatin «chekʼulaq eeribʼ cheribʼil eeribʼ» naraj xyeebʼal li nakʼuluk chi anchal xchʼool malaj li nakʼehok ochochnal, joʼ naq jun li kristiʼaan naxkʼul junaq saʼ rochoch malaj naxkʼe choʼq ramiiw. Jun eetalil, laj Pablo kixye re laj Filemón chanru tixkʼul laj Onésimo, jun li moos li kiʼelelik saʼ rochoch. Kixye re: «Chakʼulaq aʼan kamaʼ tzʼaqal laaʼin» (Filem. 17). Li xPriscila ut laj Áquila jwal nekeʼxnaw naabʼal chirix li paabʼal chiru laj Apolos, abʼan xeʼxkʼul chi anchal xchʼool ut xeʼxkʼam chirix (Hech. 18:26). Usta jalan jalanq xwanjikebʼ moko xeʼxkanabʼ ta naq aʼin tjachoq rehebʼ. Xeʼkʼanjelak bʼan saʼ komonil.
14. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li xrahom li xʼAnna ut li xbʼeelom?
14 Tooruuq xkʼutbʼesinkil li qarahom chiruhebʼ li hermaan naq chi saʼ qachʼool naqakʼulebʼ, re naq teʼwanq choʼq qamiiw. Aʼin tixbʼaanu naq jwal tooʼeʼxra (2 Cor. 6:11-13). Qilaq li kixkʼul li xʼAnna ut li xbʼeelom li xeʼwank joʼ li nekeʼtaqlaak chi puktesink saʼ jalan chik tenamit aran África Occidental. Naq ak xeʼwulak aran kitiklaak li COVID-19 ut inkʼaʼ chik xeʼruuk xchʼutubʼankil ribʼ rikʼinebʼ li hermaan. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li xrahom li sumal aʼin? Saʼ junpaat xeʼok raatinankilebʼ li hermaan saʼ videoconferencia ut xeʼxye rehebʼ naq teʼraj xnawbʼalebʼ ru. Aʼin kixtochʼ xchʼoolebʼ li hermaan, xeʼok raatinankilebʼ saʼ selular li xʼAnna ut li xbʼeelom ut xtaqlankilebʼ xmensaaj. Kʼaʼut xeʼxkʼe xchʼool li sumal aʼin chirix li chʼuut? Li xʼAnna naxye: «Maajunwa tsachq saʼ inchʼool li rahom li xeʼxkʼut li hermaan chirix linjunkabʼal ut chiwix maakʼaʼ naxye chanru wanko. Xjultikankil aʼin nikinxtenqʼa chi xkʼutbʼesinkil linrahom».
15. Kʼaru naxkʼut chaawu chirix xraabʼal ebʼ li hermaan li kixbʼaanu li xVanessa? (Chaawil li jalam u).
15 Saʼ naabʼal li chʼuut wankebʼ li hermaan li jalan jalanq li xwanjikebʼ ut xnaʼlebʼebʼ. Kʼaru tooxtenqʼa chi xraabʼalebʼ? Rilbʼal li xchaabʼil naʼlebʼ li junjunq. Li xVanessa jun li hermaan li wank Nueva Zelanda kichʼaʼajkoʼk chiru xkʼambʼal ribʼ saʼ usilal rikʼin wiibʼ oxibʼ li hermaan saʼ li xchʼuut xbʼaan naq inkʼaʼ nawulak chiru chanru nekeʼnaʼlebʼak. Moko kixkanabʼ ta raatinankilebʼ kixkʼe bʼan xchʼool xnumsinkil naabʼal hoonal rikʼinebʼ. Naq kixbʼaanu aʼin kiʼok rilbʼalebʼ joʼ chanru narilebʼ li Jehobʼa. Aʼan naxye: «Xbʼaan naq linbʼeelom xeʼxxaqabʼ joʼ cheekel winq li naʼulaʼanink chʼuut xqanawebʼ ru naabʼal li hermaan li jalan jalanq xnaʼlebʼebʼ. Abʼan anaqwan moko nachʼaʼajkoʼk ta chiwu xkʼambʼal wibʼ saʼ usilal rikʼinebʼ li junchʼol. Nawulak chiwu naq jalan jalanq xwanjikebʼ. Ut li Jehobʼa nawulak ajwiʼ chiru xbʼaan naq naxkʼamebʼ saʼ xmolam jalan jalanq ebʼ li qechpaabʼanel». Joʼkan naq, chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqarahebʼ li qahermaan? Naq naqakʼe qachʼool chi rilbʼalebʼ joʼ naril li Jehobʼa (2 Cor. 8:24).
16. Kʼaʼut aajel ru li rahok naq tchalq li nimla rahilal? (Chaawil li jalam u).
16 Chiru li nimla rahilal, aajel ru naq tqarahebʼ li qahermaan. Chanru tooxkol li Jehobʼa chiru li nimla rahilal? Qakʼoxlaq li naʼlebʼ li kixye re li xtenamit re naq teʼkoleʼq naq tchalq li nimla rahilal saʼ xbʼeen li tenamit Babilonia: «At intenamit, okan saʼ laamuhebʼaal ut tzʼap li okebʼaal chawix. Chamuq aawibʼ jun kʼamokaq tojaʼ re naq taanumeʼq xjosqʼil li Qaawaʼ» (Is. 26:20). Maare tento ajwiʼ tooʼabʼinq chiru li naʼlebʼ aʼin saʼ li nimla rahilal. Naq naxye «saʼ laamuhebʼaal» maare naraj xyeebʼal ebʼ li chʼuut. Li Jehobʼa tooxkol saʼ li hoonal aʼan wi wanko saʼ junajil rikʼinebʼ li qahermaan. Joʼkan naq moko tzʼaqal ta rikʼin naq tqakuy qibʼ chiqibʼil qibʼ, tento tqarahebʼ li hermaan chi anchal qachʼool. Wi inkʼaʼ tqabʼaanu maare inkʼaʼ tookoleʼq.
KAWRESI AAWIBʼ ANAQWAN
17. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil naq tchalq li nimla rahilal wi naqakawresi qibʼ anaqwan?
17 Qʼaxal chʼaʼajkaq li wanjik naq tchalq «li xnimla kutankil li Qaawaʼ» (Sof. 1:14, 15). Joʼ aj testiiw re li Jehobʼa tqakʼul ajwiʼ li chʼaʼajkilal. Abʼan wi naqakawresi qibʼ anaqwan tooruuq naʼlebʼak chi chaabʼil ut xtenqʼankilebʼ li junchʼol. Rikʼin li kuyum tooruuq xnumsinkil yalaq kʼaru chi chʼaʼajkilal. Rikʼin li toqʼobʼank u tooruuq xtenqʼankilebʼ li qahermaan rikʼin li naʼajmank chiruhebʼ. Ut xbʼaan naq naqarahebʼ tooruuq chi wank saʼ junajil. Li Jehobʼa toorosobʼtesi rikʼin xkʼebʼal qe li junelik yuʼam bʼarwiʼ maakʼaʼaq chik li chʼaʼajkilal ut li rahilal li wank anaqwan (Is. 65:17).
BʼICH 144 Maakanabʼ xkaʼyankil laamaatan!
a Chi seebʼ tchalq li nimla rahilal, li kutan li qʼaxal chʼaʼajkaq xnumsinkil. Re naq kawresinbʼilaqo tento tqayuʼami li kuyuk, li toqʼobʼank u ut li rahok. Saʼ li tzolom aʼin tqil kʼaru xeʼxbʼaanu ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel re xyuʼaminkil li oxibʼ chi naʼlebʼ aʼin, chanru tqabʼaanu laaʼo ut chanru tooxtenqʼa li naʼlebʼ aʼin re naq kawresinbʼilaqo choʼq re li nimla rahilal.
b Li nekeʼraj tzʼaqonk saʼ li chʼuut re tenqʼank tento teʼxnujobʼresi li hu Solicitud de voluntario local de diseño y construcción (DC-50) malaj Li hu re kʼanjelak chiru jarubʼaq po (A-19), maakʼaʼ saʼ qʼeqchiʼ. Ut teʼroybʼeni naq teʼbʼoqeʼq re naq teʼtzʼaqonq.