1. Kʼaru nokooʼeʼxtenqʼa chi xnawbʼal ebʼ li propesiiy li natawmank saʼ li Santil Hu?

KʼARU tkʼulmanq rikʼin li xtenamit li Jehobʼa chi seebʼ? Moko chʼaʼaj ta xtawbʼal xsumenkil li patzʼom aʼin. Ebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu nokooʼeʼxtenqʼa chi xnawbʼal kʼaru tkʼulmanq qikʼin chi seebʼ. Jun rehebʼ li propesiiy aʼin naxkʼut chiqu li teʼxbʼaanu ebʼ li xninqal ru awabʼejilal. Ut li propesiiy aweʼ natawmank saʼ li tasal 11 re Daniel ut naxkʼut chanru teʼyaloq chiribʼilebʼ ribʼ wiibʼ li awabʼej: li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ. * Li xkʼihalil li naʼlebʼ chirix li propesiiy aweʼ ak xtzʼaqlok ru, joʼkan naq chʼolchʼo chiqu naq ttzʼaqloq ru li xkomon.

2. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ Génesis 3:15, Apocalipsis 11:7 ut 12:17, kʼaru tento tqajultika naq tqatzʼil rix li xpropesiiy laj Daniel?

² Re naq tqataw ru li propesiiy li natawmank saʼ li tasal 11 re li hu Daniel, tento tqajultika naq kaʼajwiʼ naʼaatinak chirixebʼ li awabʼej li nekeʼxchʼiʼchʼiʼi li xtenamit li Yos. Usta ebʼ li xmoos li Yos moko kʼihebʼ ta, junelik nekeʼrahobʼtesiik naq nakʼulmank junaq li xnimal ru naʼlebʼ saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Kʼaʼut naq nekeʼxkʼul aʼin? Xbʼaan naq li naraj laj Tza ut ebʼ li nekeʼokenk chirix aʼan xsachbʼal ruhebʼ li xmoos  li Jehobʼa ut li Jesús (taayaabʼasi Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Re xtawbʼal ru li xpropesiiy laj Daniel tento naq tixkʼam ribʼ rikʼin li junchʼol chi propesiiy li natawmank saʼ li Santil Hu. Joʼkan naq aajel ru xtzʼilbʼal rix jalan chik li propesiiy li wank saʼ li Raatin li Yos.

3. Kʼaru tqatzol saʼ li tzolom aʼin ut saʼ li jun chik?

³ Joʼkan naq saʼ li tzolom aweʼ tqatzʼil rix li naxye saʼ Daniel 11:25-39. Tqajultika ani chaq li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ chiru li chihabʼ 1870 ut 1991. Ut tqil kʼaʼut tento tqajal li naqataw ru chirix li xpropesiiy laj Daniel. Saʼ li jun chik tzolom tqatzʼil rix li naxye saʼ Daniel 11:40-12:1 ut tqachʼolobʼ li naxye li propesiiy chirix li tkʼulmanq chiru li qʼehil li natiklaak chiruhebʼ li chihabʼ 1990 ut naraqeʼk saʼ li Armagedón. Naq tqatzʼil rix li wiibʼ chi tzolom aweʼ, us raj naq tqatzʼil li eetalil «Ebʼ li awabʼej li xikʼ nekeʼril ribʼebʼ saʼ rosoʼjikebʼ li kutan». Abʼan xbʼeenwa chʼolchʼooq chiqu anihebʼ li wiibʼ chi awabʼej li naʼaatinak wiʼ li propesiiy aʼin.

4. Bʼar wank li oxibʼ chi naʼlebʼ li nakʼutbʼesink re ani li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ?

⁴ Junxil, nayeemank «awabʼej re relebʼl iqʼ» ut «awabʼej re rokebʼl iq», rehebʼ li awabʼej li wankebʼ chaq saʼ relebʼl iqʼ ut rokebʼl iq re li tenamit Israel. Chanru naqanaw aʼin? Xbʼaan naq li ánjel li kixkʼe li esil re laj Daniel kixye re: «Xinchalk re xchʼolobʼankil xyaalal li kʼaru tixkʼul laatenamit chiruhebʼ li kutan chaalel» (Dan. 10:14). Saʼ li Pentecostés re li chihabʼ 33, ebʼ laj Israel xeʼxkanabʼ wank choʼq xtenamit li Jehobʼa. Chalen li hoonal aʼan, li Jehobʼa kixkanabʼ chi chʼolchʼo naq kaʼajwiʼ ebʼ li xtzolom li Kriist li tiikebʼ xchʼool, teʼokenq saʼ li xtenamit li Yos. Joʼkan naq li xkʼihalil li naʼlebʼ chirix li propesiiy li natawmank saʼ li tasal 11 re Daniel inkʼaʼ natzʼaqlok ru chirix li tenamit Israel, chirix bʼan ebʼ li xtzolom li Kriist (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Joʼkan ajwiʼ, saʼ xnumikebʼ li chihabʼ najalaak anihebʼ nekeʼwank joʼ li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ. Abʼan, eb li awabʼej aʼin nekeʼxbʼaanu oxibʼ li naʼlebʼ. Xbʼeen, junelik yookebʼ xchʼiʼchʼiʼinkil li xtenamit li Yos. Xkabʼ, rikʼin li nekeʼxbʼaanu re li xtenamit li Yos, nekeʼxkʼutbʼesi naq xikʼ nekeʼril li Jehobʼa. Ut rox, li wiibʼ chi awabʼej xikʼ nekeʼril ribʼebʼ.

5. Ma kiwank chaq li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ chiru li xkabʼ siʼeent chihabʼ ut saʼ xraqik li chihabʼ 1800? Chʼolobʼ.

⁵ Chiru li xkabʼ siʼeent chihabʼ, ebʼ li bʼalaqʼ aj paabʼanel xeʼnumtaak saʼ xbʼeen li tzʼaqal paabʼal ut xeʼxmuq li yaal li wank saʼ li Santil Hu. Chalen li kutan aʼan ut toj saʼ xraqik li chihabʼ 1800, moko kʼubʼkʼu ta chaq li xtenamit li Yos saʼ Ruuchichʼochʼ. Ebʼ li bʼalaqʼ aj paabʼanel xeʼchamoʼk joʼ li yibʼ aj pim ut xeʼxmuq anihebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel (Mat. 13:36-43). Kʼaʼut us xjultikankil aweʼ? Xbʼaan naq naxkʼut chiqu naq li nayeemank chirix li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ moko kikʼulmank ta chiru li xkabʼ siʼeent chihabʼ ut saʼ xraqik li chihabʼ 1800, saʼ xkʼabʼaʼ naq chiruhebʼ li chihabʼ aʼan moko kʼubʼkʼu ta chaq li xtenamit li Yos re naq teʼruuq xrahobʼtesinkil. * Abʼanan, chʼolchʼo  naq ebʼ li wiibʼ chi awabʼej aʼin teʼwakliiq saʼ xraqik li chihabʼ 1800. Kʼaʼut?

6. Joqʼe ut chanru kinawmank ani li xtenamit li Yos?

⁶ Li xtenamit li Yos kiʼok xkʼubʼankil ribʼ chalen li chihabʼ 1870. Chiru li chihabʼ aʼan, laj Charles Russell ut ebʼ li ramiiw xeʼok xtzʼilbʼal rix li naxye li Santil Hu. Joʼ ak kiyeemank chaq, li chʼuut aweʼ kixtuqubʼ ru li bʼe naq toj maajiʼ naxaqabʼaak li Jesús choʼq Awabʼej (Mal. 3:1). Toj saʼ li chihabʼ aʼan kinawmank wiʼ chik ani li xtenamit li Yos. Ma kiwank junaq xnimal ru awabʼejilal li kixchʼiʼchʼiʼi li xtenamit li Yos chiruhebʼ li chihabʼ aʼan? Qilaq.

7. Ani kiwank chaq joʼ li awabʼej re rokebʼl iqʼ rubʼelaj li chihabʼ 1917?

⁷ Chiru li chihabʼ 1870, ebʼ laj puubʼ re Gran Bretaña jwal kawebʼ chaq ribʼ ut li tenamit kiwank joʼ jun xnimal ru awabʼejilal. Laj Daniel kixjuntaqʼeeta li awabʼejilal aʼin rikʼin jun chʼina xukubʼ li kixqʼax ru oxibʼ chik li xukubʼ, aʼ li tenamit Francia, España ut Holanda (Dan. 7:7, 8). Li tenamit Gran Bretaña kixkanabʼ wank joʼ li awabʼej re rokebʼl iqʼ chiru li chihabʼ 1917. Chiruhebʼ li chihabʼ aʼan, li tenamit Estados Unidos qʼaxal kibʼihomoʼk ut kixkʼam ribʼ saʼ aatin rikʼin li tenamit Gran Bretaña.

8. Chalen li xtiklajik li rosoʼjikebʼ li kutan, ani li awabʼej re rokebʼl iqʼ?

⁸ Chiru li xbʼeen nimla yalok u, li tenamit Estados Unidos ut Gran Bretaña xeʼxjunaji ribʼ re yalok. Chi joʼkaʼin, Gran Bretaña ut Estados Unidos xeʼwakliik joʼ jun xnimal ru awabʼejilal. Joʼ kixye laj Daniel, li awabʼej aʼin kixchʼutubʼ «kʼiila oʼqʼobʼ chi aj puubʼ ut jwal kawebʼ ribʼ» (Dan. 11:25). Chalen xtiklajik li rosoʼjikebʼ li kutan, li tenamit  Gran Bretaña ut Estados Unidos xeʼkanaak joʼ li awabʼej re rokebʼl iqʼ naq xeʼxjunaji ribʼ. * Abʼan, ani kiwank chaq joʼ li awabʼej re relebʼl iqʼ?

9. a) Joqʼe kiwakliik wiʼ chik li awabʼej re relebʼl iqʼ? b) Chanru kitzʼaqlok ru li propesiiy li naxye saʼ Daniel 11:25?

⁹ Chiru li chihabʼ 1871, naq ak xnumeʼk jun chihabʼ naq laj Russell ut ebʼ li ramiiw xeʼok xtzʼilbʼal rix li naxye li Santil Hu, kiwakliik wiʼ chik li awabʼej re relebʼl iqʼ: Ani chaq? Li tenamit Alemania. Chiru li chihabʼ aʼan, laj Otto von Bismarck kiʼokenk chi xwaklesinkil li awabʼejilal re li tenamit Alemania. Laj Guillermo I re Prusia kixaqabʼaak choʼq awabʼej ut aʼan kixxaqabʼ laj Bismarck choʼq ruuchil. * Moko kinumeʼk ta naabʼal chihabʼ re naq li tenamit Alemania trechani jalan jalanq li tenamit re África ut Pacífico, ut xʼok xqʼetbʼal ribʼ chiru Gran Bretaña (taayaabʼasi Daniel 11:25). Ebʼ laj puubʼ re Alemania jayeʼq chik xeʼxtaw xwankilebʼ laj puubʼ re Gran Bretaña, ut xeʼroksi chixjunil li xwankilebʼ re pleetik saʼ li xbʼeen nimla yalok u.

10. Chanru kitzʼaqlok ru li naxye saʼ Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Moqon, laj Daniel naxye kʼaru tkʼulmanq rikʼin li awabʼejilal re Alemania ut ebʼ laj puubʼ. Kixye naq li awabʼej re relebʼl iqʼ ttʼaneʼq. Kʼaʼut? Li propesiiy naxye: «Taabʼalaqʼiiq ut inkʼaʼ tixkuy xsumenkil; aʼanebʼ ajwiʼ li nekeʼwaʼak rochbʼeen teʼbʼalaqʼinq re» (Dan. 11:25b, 26a). Saʼ xkutankil laj Daniel, ebʼ li nekeʼxwaʼ «li naxtzeka [...] li awabʼej» aʼanebʼ li nekeʼkʼanjelak chaq saʼ li xʼawabʼejilal (Dan. 1:5). Ut, chirix anihebʼ naʼaatinak li propesiiy? Chirixebʼ li wankebʼ xwankil saʼ li awabʼejilal re Alemania, joʼebʼ li nekeʼtaqlank ut nekeʼkawresink rehebʼ laj puubʼ. Ebʼ aʼin xeʼxkʼubʼ xjukʼbʼal li awabʼejilal aweʼ. * Li propesiiy moko kaʼaj tawiʼ kiʼaatinak chirix li xjukʼik, kixye ajwiʼ chanru t-elq naq tyaloq rikʼin li awabʼej re rokebʼl iqʼ. Chirix li awabʼej re relebʼl iqʼ naxye: «Ebʼ laj puubʼ teʼsacheʼq ru ut naabʼalebʼ li teʼkamsiiq» (Dan. 11:26b). Joʼ kixye li propesiiy, ebʼ laj puubʼ re Alemania xeʼqʼaxeʼk ru ut naabʼal xeʼkamk. Aʼin li xbʼeen sut naq xeʼkamsiik naabʼal li poyanam saʼ jun li nimla yalok u.

11. Joʼ kiyeemank saʼ Daniel 11:27-30, kʼaru xeʼxbʼaanu li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ?

¹¹ Re xchʼolobʼankil kʼaru teʼxbʼaanu li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ naq toj maajiʼ natiklaak li xbʼeen nimla yalok u, Daniel 11:27, 28 naxye: «Teʼkʼojlaaq chi waʼak saʼ jun chi meex ut teʼxbʼalaqʼi ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ». Naxye ajwiʼ naq li awabʼej re relebʼl iqʼ «kʼajoʼaq xbʼihomal». Ut aʼan tzʼaqal li kikʼulmank. Li tenamit Alemania ut Gran Bretaña nekeʼxye chaq naq nekeʼraj li tuqtuukilal, abʼan aʼin moko yaal ta xbʼaan naq saʼ li chihabʼ 1914 kitiklaak li nimla yalok u. Rubʼelaj li chihabʼ 1914, li tenamit Alemania kixtamresi naabʼal xbʼihomal ut kachʼin chik ma xtaw li xbʼihomal li tenamit Estados Unidos. Joʼkan bʼiʼ, joʼ naxye li propesiiy re Daniel 11:29 ut 30, li awabʼej re Alemania xyalok rikʼin li awabʼej re rokebʼl iqʼ, abʼan xqʼaxeʼk ru.

12. Kʼaru xeʼxbʼaanu chiru li xbʼeen nimla yalok u li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ?

¹² Chalen li chihabʼ 1914, kikawuuk li pleet saʼ xyanqebʼ li awabʼej aʼin ut kaw xeʼxrahobʼtesi li xtenamit li Yos. Jun eetalil, chiru li xbʼeen nimla yalok u, li awabʼej re Alemania ut re Gran Bretaña xeʼxrahobʼtesi ebʼ li xmoos li Yos li inkʼaʼ xeʼraj tzʼaqonk saʼ li yalok u. Ut kitzʼaqlok ru li naxye Apocalipsis 11:7-10 naq li tenamit Estados Unidos xkʼe saʼ tzʼalam ebʼ li nekeʼjolomink re li puktesink.

13. Kʼaru kixbʼaanu li awabʼej re relebʼl iqʼ chiruhebʼ li chihabʼ 1930 ut chiru li xkabʼ nimla yalok u?

¹³ Chiruhebʼ li chihabʼ 1930 ut chiru li xkabʼ nimla yalok u, li awabʼej re relebʼl iqʼ inkʼaʼ xril xtoqʼobʼaal ru li xtenamit li Yos naq kixrahobʼtesi. Naq ebʼ laj nazi xeʼok chi awabʼejink, laj Hitler ut ebʼ li nekeʼokenk chirix, xeʼxram li qakʼanjel. Ebʼ li poyanam aʼin xeʼxkamsi chi siʼeent aj Testiiw re li Jehobʼa ut chi mil xeʼxkʼe saʼ tzʼalam ut xeʼxmin ruhebʼ chi kʼanjelak chi kaw. Laj Daniel ak kixye naq tkʼulmanq aweʼ. Kixye naq li awabʼej re relebʼl iqʼ tixmux «li loqʼlaj Muhebʼaal» ut naq tixsach «xwankil li mayejak [li] naʼuxmank rajlal kutan», malaj naq tixram li puktesink (Dan. 11:30b, 31a). Laj Hitler kixye naq tixsach ru li xtenamit li Yos aran Alemania.

14. Naq ak xraqeʼk li xkabʼ nimla yalok u, ani chik kiwank joʼ li awabʼej re relebʼl iqʼ ut chanru naqanaw aʼin?

¹⁴ Naq ak xraqeʼk li xkabʼ nimla yalok u, li awabʼejilal re li tenamit Unión Soviética kixmaqʼ naabʼal li naʼajej chiru li tenamit Alemania. Ut joʼ xeʼxbʼaanu ebʼ laj nazi, li tenamit Unión Soviética ut li nekeʼxkʼam ribʼ saʼ aatin rikʼin qʼaxal kaw xeʼxrahobʼtesi ebʼ li xeʼabʼink chiru li Yos ut inkʼaʼ chiruhebʼ li winq, ut aʼanebʼ chik xeʼkanaak joʼ li awabʼej re relebʼl iqʼ.

15. Kʼaru kixbʼaanu li awabʼej re relebʼl iqʼ naq kiraqeʼk li xkabʼ nimla yalok u?

¹⁵ Naq tojaʼ xraqeʼk li xkabʼ nimla yalok u, li awabʼej re relebʼl iqʼ malaj li tenamit Unión Soviética ut li nekeʼxkʼam ribʼ saʼ aatin rikʼin, kaw xeʼxrahobʼtesi li xtenamit li Yos. Saʼ Apocalipsis 12:15-17 najuntaqʼeetamank li rahobʼtesink aweʼ rikʼin jun «li nimaʼ». Joʼ naxye li propesiiy, li awabʼej aʼin kixram li puktesink ut kixtaqlahebʼ chi preexil ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos saʼ li naʼaj Siberia. Relik chi yaal, toj saʼebʼ li qakutan li awabʼej re relebʼl iqʼ inkʼaʼ naxkanabʼ xrahobʼtesinkil ebʼ li xmoos li Yos, abʼan maajunwa truuq xrambʼal li xkʼanjel li Jehobʼa. *

16. Kʼaru kixbʼaanu li tenamit Unión Soviética re naq ttzʼaqloq ru li propesiiy li natawmank saʼ Daniel 11:37-39?

¹⁶ (Taayaabʼasi Daniel 11:37-39). Joʼ naxye li propesiiy aʼin, li awabʼej re relebʼl iqʼ inkʼaʼ kiroxloqʼi «li xyosebʼ li xnaʼ xyuwaʼ». Chanru kixbʼaanu aweʼ? Naq li tenamit Unión Soviética kixyal risinkil xwankil ebʼ li paabʼal re naq truuq xsachbʼal ruhebʼ chi junajwa. Joʼkan naq, saʼ li chihabʼ 1918 li awabʼej re Unión Soviética kixxaqabʼ jun li chaqʼrabʼ re naq saʼebʼ li tzolebʼaal tkʼutmanq naq maakʼaʼ li Yos. Chanru kixloqʼoni ru li yos li «nakʼaakʼalenk rehebʼ li kawubʼresinbʼil ochoch»? Re naq truuq chi taqlank saʼ jalan chik tenamit, kʼajoʼ li tumin kixsach re xkawresinkilebʼ chiʼus laj puubʼ ut re xyiibʼankil ebʼ li xnaqʼ puubʼ li qʼaxal xuwajel ru.  Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ, kʼajoʼ xkʼihalil li puubʼ ut li xnaqʼ puubʼ xeʼxyiibʼ li naru naxkamsi chi miyon ebʼ li poyanam.

17. Kʼaru «li xnimal tzʼiʼbʼeetal [“li nasachok u”, TNM]»?

¹⁷ Li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ xeʼxtenqʼa ribʼ re xbʼaanunkil jun xnimal ru naʼlebʼ, xxaqabʼankil «li xnimal tzʼiʼbʼeetal [“li nasachok u”, TNM]» (Dan. 11:31). «Li xnimal tzʼiʼbʼeetal» aʼan li molam Organización de las Naciones Unidas.

18. Kʼaʼut nayeemank naq li molam Organización de las Naciones Unidas aʼan «li xnimal tzʼiʼbʼeetal [“li nasachok u”, TNM]»?

¹⁸ Li propesiiy naxye naq li molam Organización de las Naciones Unidas aʼan li «xnimal tzʼiʼbʼeetal» xbʼaan naq naxyeechiʼi xkʼambʼal chaq li tuqtuukilal, ut aʼin kaʼajwiʼ li Xʼawabʼejilal li Yos truuq xbʼaanunkil. Ut naxye ajwiʼ naq «nasachok u» xbʼaan naq aʼan tkʼamoq bʼe chi xsachbʼal li xmolamil li bʼalaqʼil paabʼal (chaawil li eetalil «Ebʼ li awabʼej li xikʼ nekeʼril ribʼebʼ saʼ rosoʼjikebʼ li kutan»).

19, 20. a) Kʼaʼut us xnawbʼal chixjunil li naʼlebʼ aʼin? b) Kʼaru li patzʼom tqasume saʼ li jun chik tzolom?

¹⁹ Us xjultikankil chixjunil li kikʼulmank xbʼaan naq aʼin naxkʼut naq chiruhebʼ li chihabʼ 1870 ut 1991 xtzʼaqlok ru li xkʼihalil li naʼlebʼ chirix li xpropesiiy laj Daniel li naʼaatinak chirix li awabʼej re relebʼl iqʼ ut li awabʼej re rokebʼl iqʼ. Joʼkan naq, kʼojkʼooq qachʼool naq ttzʼaqloq ru chixjunil li naxye li propesiiy aʼin.

²⁰ Abʼan saʼ li chihabʼ 1991 kijukʼeʼk xwankil li xʼawabʼejilal li tenamit Unión Soviética. Joʼkan bʼiʼ, ani li awabʼej re relebʼl iqʼ saʼebʼ li qakutan? Li jun chik tzolom tixsume li patzʼom aweʼ.