1. Kʼaru kixye li Jesús chirix ebʼ li bʼihomal li wank saʼ choxa?

MA WANK li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru? Joʼkan. Relik chi yaal, ebʼ li bʼihomal li inkʼaʼ nekeʼilmank ru aʼan li qʼaxal wankebʼ xwankil. Saʼ li seeraqʼ li kixkʼe saʼ li Tzuul, li Jesús kiʼaatinak chirix ebʼ li bʼihomal li wank saʼ choxa li jwal nim xwankil chiru li junkabʼlal saʼ Ruuchichʼochʼ. Kixye ajwiʼ: «Bʼar wanq laabʼihomal, aran ajwiʼ taawanq laachʼool» (Mat. 6:19-21). Li qachʼool toorekʼasi chi xsikʼbʼal li naqil joʼ bʼihomal malaj li qʼaxal wank xwankil chiqu. Naqatamresi qabʼihomal «saʼ choxa» naq chaabʼil qanaʼlebʼ chiru li Yos ut naq naqataw li rusilal. Joʼ kixchʼolobʼ li Jesús, maaʼani ut maakʼaʼ truuq xsachbʼal ru malaj relqʼankil ebʼ li bʼihomal aweʼ.

2. a) Kʼaru naxye qe laj Pablo saʼ 2 Corintios 4:17, 18? b) Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

² Li apóstol Pablo naxye qe naq kawaq «qachʼool chirix li kʼaʼaq re ru [...] li inkʼaʼ naʼilmank» ru (taayaabʼasi 2 Corintios 4:17, 18). Saʼ xyanq li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru, wank li osobʼtesink li kixyeechiʼi qe li Jehobʼa li tqakʼul saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ. Saʼ li tzolom aweʼ tqatzʼil rix kaahibʼ li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru ut ak naqataw rusilal anaqwan: li wank saʼ amiiwil rikʼin li Yos, li tijok, li xtenqʼ li santil musiqʼej ut li tenqʼ li naxkʼe qe li Jehobʼa, li Jesús ut ebʼ li ánjel naq naqabʼaanu li xkʼanjel li Yos. Tqil ajwiʼ chanru tqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu ebʼ li bʼihomal aʼin li inkʼaʼ naʼilmank ru.

3. Bʼar wank li bʼihomal li qʼaxal nim xwankil, ut chanru nokooruuk xtawbʼal aʼin?

³ Li bʼihomal li qʼaxal nim xwankil aʼan wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa (Sal. 25:14). Xbʼaan naq li Jehobʼa qʼaxal saant, chanru truuq chi wank saʼ amiiwil rikʼinebʼ li kristiʼaan aj maak? Xbʼaan naq li xkamik li Jesús «naxkuy xmaak li ruuchichʼochʼ» (Juan 1:29). Usta toj maajiʼ nakamsiik li Jesús, li Yos ak naxnaw naq inkʼaʼ tixqʼet ribʼ toj saʼ xkamik re naq truuq xkolbʼal ebʼ li poyanam. Joʼkan naq li Jehobʼa kiruuk chi wank saʼ amiiwil rikʼinebʼ li kristiʼaan li xeʼwank chaq rubʼelaj li xkamik li Jesukriist (Rom. 3:25).

4. Ye xkʼabʼaʼ wiibʼ oxibʼ li ramiiw li Jehobʼa li xeʼwank rubʼelaj li xkamik li Jesús.

⁴ Aatinaqo chirix wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan li xeʼwank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa rubʼelaj li xkamik li Jesús. Jun rehebʼ aʼan laj Abrahán, li winq aʼin qʼaxal kaw chaq xpaabʼal. Naq ak xnumeʼk tana jun mil chihabʼ chirix li xkamik, li Jehobʼa kixye chirix laj Abrahán: «Li wamiiw» (Is. 41:8). Joʼkan naq chi moko li kamk tjachoq re li Jehobʼa rikʼinebʼ li ramiiw. Chʼolchʼo naq chiru li Jehobʼa chanchan tawiʼ naq toj yoʼyo laj Abrahán (Luc. 20:37, 38). Jun chik li chaabʼil eetalil aʼan laj Job. Saʼ jun kutan, naq ebʼ li ánjel chʼutchʼukebʼ saʼ choxa, li Jehobʼa kixye naq kʼojkʼo xchʼool chirix laj Job. Kixye naq «aʼan jun li winq tiik xchʼool ut chaabʼil xkʼaʼuxl: naroxloqʼi li Yos ut naxtzʼeqtaana li inkʼaʼ us» (Job 1:6-8). Ut, kʼaru naxkʼoxla chaq chirix laj Daniel li kikʼanjelak tana 80 chihabʼ chiru saʼ jun li tenamit bʼarwiʼ nekeʼxloqʼoni li pechʼbʼil yos? Naq chʼina cheek chik chiʼus laj Daniel, ebʼ li ánjel oxibʼ sut xeʼxye re: «Jwal raarookat xbʼaan li Yos» (Dan. 9:23; 10:11, 19). Chʼolchʼo chiqu naq li Jehobʼa naxyoʼoni chi anchal xchʼool li kutan naq tixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li ramiiw (Job 14:15).

5. Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ tento tqabʼaanu re naq tooruuq chi wank choʼq «ramiiw» li Jehobʼa?

⁵ Saʼebʼ li qakutan, chi miyon ebʼ li poyanam aj maak wankebʼ saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa. Naabʼalebʼ li winq, ixq ut kokʼal yookebʼ xkʼutbʼesinkil rikʼin li xnaʼlebʼebʼ naq nekeʼraj wank choʼq ramiiw li Yos. Li Santil Hu naxye naq li Jehobʼa nawank choʼq «ramiiw» li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ (Sal. 25:14). Nekeʼruuk chi wank saʼ amiiwil rikʼin li Yos xbʼaan naq wank xpaabʼalebʼ chirix li xkamik li Jesús. Saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Kriist, li Jehobʼa naxkanabʼ naq tqaqʼaxtesi li qayuʼam chiru ut tqakubʼsi qahaʼ. Naq naqabʼaanu ebʼ li naʼlebʼ aʼin, nokootzʼaqonk saʼ xyanq ebʼ li poyanam li ak xeʼxqʼaxtesi li xyuʼam chiru li Yos ut ak xeʼxkubʼsi xhaʼ ut nekeʼwank choʼq «ramiiw» laj echal re li choxachʼochʼ.

6. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu wank choʼq ramiiw li Yos?

⁶ Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu wank choʼq ramiiw li Yos? Rikʼin xkʼambʼal qe rikʼin laj Abrahán ut laj Job. Numenaq jun siʼeent chihabʼ xeʼwank saʼ tiikilal chiru li Yos. Usta naabʼal chihabʼ qokik chi kʼanjelak chiru li Yos saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin, joʼkan ajwiʼ tento tqabʼaanu laaʼo. Tento ajwiʼ tqakʼam qe rikʼin laj Daniel, joʼkan naq oxloqʼaq chiqu li wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa chiru li qayuʼam (Dan. 6:7, 10, 16, 22). Rikʼin li xtenqʼ li Jehobʼa, tqakuy xnumsinkil yalaq kʼaru li yalbʼaʼix ut maajunwa tqakanabʼ wank choʼq ramiiw (Filip. 4:13).

7. a) Joʼ naxye saʼ Proverbios 15:8, kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa chirix li qatij? b) Chanru naxsume li qatij?

⁷ Jun chik li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru aʼan li tijok. Ebʼ li nekeʼwank saʼ tzʼaqal amiiwil nekeʼwulak chiru xseeraqʼinkil chiribʼilebʼ ribʼ li nekeʼxkʼoxla ut li nekeʼrekʼa. Joʼkaʼin ajwiʼ  nakʼulmank naq wanko saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa. Aʼan nokooraatina rikʼin li Santil Hu ut aran naxye qe li naxkʼoxla ut li narekʼa. Ut laaʼo nokooʼaatinak rikʼin naq nokootijok. Naq nokootijok naru naqaye re li naqakʼoxla ut li wank saʼ xchamal li qachʼool. Makachʼin naq nawulak chiru li Jehobʼa rabʼinkil li qatij (taayaabʼasi Proverbios 15:8). Aʼan jun qamiiw li nokooxra, joʼkan naq moko kaʼaj tawiʼ narabʼi li qatij, naxsume ajwiʼ. Wank sut saʼ junpaat naxsume li qatij ut wank sut inkʼaʼ, joʼkan naq aajel ru naq inkʼaʼ tqakanabʼ tzʼaamank chiru li Jehobʼa. Aʼ yaal chanru, naru naqakʼojobʼ qachʼool naq aʼan tooxsume saʼ xhoonalil ut joʼ naʼajmank chiqu. Yaal, maare inkʼaʼ tooxsume joʼ tqaj raj laaʼo. Jun eetalil maare inkʼaʼ tooxkol chiru junaq li yalbʼaʼix, abʼan tixkʼe qanaʼlebʼ ut qametzʼew re xkuybʼal (1 Cor. 10:13).

8. Chanru tqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li tijok?

⁸ Chanru tqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li tijok? Naq tqayuʼami li naʼlebʼ aʼin li naxkʼe qe li Yos: «Junelik chextijoq» (1 Tes. 5:17). Li Jehobʼa inkʼaʼ naxmin qu chi tijok. Naxkanabʼ bʼan naq laaʼo tqasikʼ li naqaj xbʼaanunkil ut naxye qe: «Junelikaqex chi tijok» (Rom. 12:12). Joʼkan naq tooruuq xkʼutbʼesinkil naq nokoobʼanyoxink chiru wi junelik nokootijok. Abʼanan, naq tootijoq misach saʼ qachʼool xnimankil ru ut xbʼanyoxinkil re li rosobʼtesihom (Sal. 145:2, 3).

9. a) Kʼaru naxkʼoxla laj Chris chirix li tijok? b) Kʼaru nakaakʼoxla laaʼat chirix li tijok?

⁹ Wi naabʼal chihabʼ qokik chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut qilom chanru naxsume li qatij, aʼin naraj xyeebʼal naq qʼaxal oxloqʼ chiqu li tijok. Qilaq li naxye laj Chris li 47 chihabʼ rokik chi kʼanjelak chixjunil li hoonal chiru li Yos. «Kʼajoʼ nawulak chiwu wakliik eqʼla ut tijok chiru li Jehobʼa chi maakʼaʼ nachʼiʼchʼiʼink we. Makachʼin xchʼinaʼusal aatinak rikʼin li Yos naq yook chaq xkutbʼal li rilom li Saqʼe saʼ xbʼeen li chuʼke. Naq ninbʼaanu chixjunil aweʼ, naʼalaak saʼ inchʼool xbʼanyoxinkil re li Jehobʼa chixjunil li maatan li naxkʼe we ut naq naxkanabʼ naq tintijoq chiru. Ut chiru qʼoqyink naq ak xintijok, saasa nawekʼa wibʼ naq ninxik chi wark chi tuqtu ru linchʼool».

10. Kʼaʼut naq qʼaxal oxloqʼaq chiqu li xsantil musiqʼej li Yos?

¹⁰ Jun chik li maatan li qʼaxal oxloqʼaq chiqu aʼan li santil musiqʼej. Li Jesús kixye qe naq chooʼelajinq chi xpatzʼbʼal li santil musiqʼej (Luc. 11:9, 13). Li Jehobʼa naroksi li xsantil musiqʼej re xkʼebʼal qe «li xnimal ru wankilal» (2 Cor. 4:7; Hech. 1:8). Rikʼin li xtenqʼ li santil musiqʼej tooruuq xqʼaxbʼal yalaq kʼaru chi yalbʼaʼix.

11. Chanru truuq qatenqʼankil li santil musiqʼej?

¹¹ Li santil musiqʼej nokooxtenqʼa chi xbʼaanunkil chiʼus li qakʼanjel chiru li Yos. Naru naxchaabʼilobʼresi li xseebʼal qachʼool ut li xseebʼal qakʼaʼuxl. Relik chi yaal, wi us nokooʼelk saʼ li qakʼanjel chiru li Yos, maawaʼ saʼ xkʼabʼaʼ li xseebʼal qachʼool saʼ xkʼabʼaʼ bʼan li santil musiqʼej.

12. Joʼ naxchʼolobʼ Salmo 139:23, 24, kʼaru naru tqapatzʼ saʼ li qatij?

¹² Jun chik li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼ chiqu li santil musiqʼej aʼan xtzʼaamankil re li Jehobʼa naq tqakʼe reetal ma yook chi siyank saʼ li qachʼool junaq li yibʼ aj naʼlebʼ (taayaabʼasi Salmo 139:23, 24). Re xsumenkil li qatij, li Jehobʼa naru naroksi li xsantil musiqʼej re naq tqanaw kʼaru tqajal saʼ li qayuʼam. Wi yooko xkʼulbʼal aʼin, qapatzʼaq re naq tixkʼe qe li xsantil musiqʼej re naq tooruuq xqʼaxbʼal ru li yibʼ aj naʼlebʼ li narataw li qatibʼel. Chi joʼkaʼan, tqakʼutbʼesi naq inkʼaʼ naqaj xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li tixram chiru li Jehobʼa qatenqʼankil rikʼin li xsantil musiqʼej (Efes. 4:30).

13. Kʼaru tento tqakʼe reetal re naq qʼaxal oxloqʼaq chiqu li santil musiqʼej?

¹³ Qʼaxal oxloqʼaq chiqu li santil musiqʼej wi naqakʼe reetal li yook chi kʼulmank saʼebʼ li qakutan. Naq ok re chi xik saʼ choxa, li Jesús kixye rehebʼ li xtzolom: «Teekʼul eewankil naq li Santil Musiqʼej taachalq saʼ eebʼeen, ut laaʼexaq aj yehol yaal chiwix [...] toj saʼ xmaril li ruuchichʼochʼ» (Hech. 1:8). Nasach qachʼool chi rilbʼal chanru kitzʼaqlok ru li aatin aʼin. Saʼ xkʼabʼaʼ li santil musiqʼej, numenaq waqxaqibʼ miyon chi kristiʼaan xeʼok choʼq aj Testiiw re li Jehobʼa saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Joʼkan  ajwiʼ, naqakʼam qibʼ saʼ usilal rikʼinebʼ li qechpaabʼanel xbʼaan naq li santil musiqʼej nokooxtenqʼa chi xyuʼaminkil ebʼ li chaabʼil naʼlebʼ «li naruuchin li Musiqʼej», joʼ li rahok, li sahil chʼoolejil, li tuqtuukilal, li kuyuk, li chaabʼilal, li usilal, li paabʼal, li tuulanil ut li kuyuk ibʼ (Gál. 5:22, 23). Chʼolchʼo naq li santil musiqʼej aʼan jun xnimal ru maatan.

14. Kʼaru li tenqʼ li inkʼaʼ naʼilmank ru naqakʼul naq nokoopuktesink?

¹⁴ Wank jun chik li qamaatan li inkʼaʼ naʼilmank ru, kʼanjelak rochbʼen li Jehobʼa ut rochbʼen li xmolam li wank saʼ choxa (2 Cor. 6:1). Junelik nokooʼeʼxtenqʼa naq naqakʼe ebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom li Kriist. Naq laj Pablo kiʼaatinak chirix li kʼanjel li naxbʼaanu ut li nekeʼxbʼaanu li junchʼol chiru li Yos, kixye: «Laaʼo aj tenqʼ re li Yos» (1 Cor. 3:9). Naq naqabʼaanu li qakʼanjel chiru li Yos, nokookʼanjelak ajwiʼ rochbʼen li Jesús. Naq li Jesús ak kixye rehebʼ li xtzolom: «Ayuqex bʼiʼ, ut kʼehomaqebʼ choʼq intzolom chixjunilebʼ li tenamit», kixye ajwiʼ rehebʼ: «Laaʼin wanqin eerikʼin» (Mat. 28:19, 20). Ut, ma nokookʼanjelak rochbʼenebʼ li ánjel? Heeheʼ. Qʼaxal naqabʼanyoxi naq ebʼ li ánjel nokooʼeʼxbʼeresi naq naqapuktesi «li chaabʼil esilal li maakʼaʼ rosoʼjik: [...] rikʼinebʼ li wankebʼ saʼ ruuchichʼochʼ» (Apoc. 14:6).

15. Bʼar wank li eetalil li wank saʼ li Santil Hu li naxkʼutbʼesi kʼaru naxbʼaanu li Jehobʼa naq naqabʼaanu li xkʼanjel?

¹⁵ Chanru yook chi elk li xkʼanjel li Yos saʼ xkʼabʼaʼ li tenqʼ aʼin? Naq naqaw li iyaj chirix li Xʼawabʼejilal li Yos wank sut nanaq saʼ li chaabʼil chʼoolej ut namoq (Mat. 13:18, 23). Ani nakʼehok re chi moq ut chi uuchink li iyaj aʼin? Li Jesús kixye naq maaʼani naru naʼok choʼq xtzolom «wi inkʼaʼ kʼambʼil chaq xbʼaan li Yuwaʼbʼej» (Juan 6:44). Saʼ li Santil Hu natawmank jun li eetalil chirix aweʼ. Saʼ jun kutan, laj Pablo kixpuktesi li chaabʼil esil rehebʼ li ixq li kixtawebʼ chirix li tenamit Filipos. Qilaq li naxye li Santil Hu chirix li xLidia jun rehebʼ li ixq aʼan: «Li Qaawaʼ kixte li xchʼool re naq tixkʼulubʼa li yo chi xyeebʼal laj Pablo» (Hech. 16:13-15). Joʼ kixbʼaanu rikʼin li xLidia, li Jehobʼa ak xkʼam chaq chi miyon li qas qiitzʼin saʼ li xtenamit.

16. Ani saʼ aj kʼabʼaʼ naq us nokooʼelk saʼ li puktesink?

¹⁶ Ani saʼ aj kʼabʼaʼ naq us nokooʼelk saʼ li puktesink? Laj Pablo kixsume li patzʼom aʼin naq kiʼaatinak chirix li chʼuut li wank Corinto: «Laaʼin xinʼawok, laj Apolo xtʼaqresink; ut li xkʼiiresink, aʼan li Yos. Joʼkan naq maakʼaʼ xwankil laj awinel chi moko laj tʼaqresinel; kaʼajwiʼ li Yos li nakʼiiresink wank xwankil» (1 Cor. 3:6, 7). Naq us tooʼelq saʼ li qakʼanjel chiru li Yos, junelik qayehaq naq xooruuk xbʼaanunkil saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa joʼ kixye laj Pablo.

17. Chanru tqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu kʼanjelak rochbʼen li Jehobʼa, li Jesús ut ebʼ li ánjel?

¹⁷ Chanru tqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu kʼanjelak rochbʼen li Jehobʼa, li Jesús ut ebʼ li ánjel? Naq tqakʼe qahoonal chi xpuktesinkil li chaabʼil esil re chixjunilebʼ li kristiʼaan li tixkʼe ribʼ chiqu. Wank jalan jalanq li naʼlebʼ re xbʼaanunkil aʼin, naru nokoopuktesink «chiruhebʼ li tenamit joʼ ajwiʼ chire kabʼlal» (Hech. 20:20). Naabʼalebʼ li hermaan nekeʼwulak chiru puktesink yalaq joqʼe ut yalaq bʼar. Naq nekeʼxtaw junaq li poyanam li inkʼaʼ nekeʼxnaw ru, nekeʼxkʼe xsahil xchʼool ut nekeʼxyal aatinak rikʼin ut wi li poyanam naxkʼulubʼa, nekeʼaatinak rikʼin chirix li Xʼawabʼejilal li Yos.

18, 19. a) Chanru naqatʼaqresi li iyaj chirix li Xʼawabʼejilal li Yos? b) Chanru kitenqʼaak laj Raphalalani xbʼaan li Jehobʼa?

¹⁸ Saʼ xkʼabʼaʼ naq «laaʼo aj tenqʼ re li Yos» moko kaʼaj tawiʼ tqaw li iyaj tento ajwiʼ tqatʼaqresi.  Naq junaq li poyanam naxkʼulubʼa li esil, naqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ re xtenqʼankil malaj naqasikʼ junaq li hermaan re naq trulaʼani ut tixtzol li Santil Hu rikʼin. Naq junaq li poyanam naʼok chi kʼiik saʼ li xpaabʼal, nasahoʼk saʼ li qachʼool naq naqil chanru li Jehobʼa naxtenqʼa chi xjalbʼal li xnaʼlebʼ.

¹⁹ Qilaq li kixkʼul laj Raphalalani, jun aj ilonel li nachalk Sudáfrica. Kʼajoʼ nawulak chaq chiru li naxtzol saʼ li Santil Hu. Abʼan, kichʼaʼajkoʼk chiru xkʼulubʼankil li naxye li Santil Hu chirix li aatinak rikʼinebʼ li kamenaq (Deut. 18:10-12). Timil timil kiʼok chi xkʼulubʼankil li naxye li Jehobʼa ut kixjal xnaʼlebʼ. Ut saʼ xnumikebʼ li kutan, kixkanabʼ wank joʼ aj tuul usta chi joʼkan natuminabʼ chaq. Anaqwan wank 60 chihabʼ re, ut aʼan naxye: «Jwal ninbʼanyoxi rehebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa xbʼaan naq xeʼxsikʼ chanru intenqʼankil. Jun eetalil, xineʼxtenqʼa chi xtawbʼal jun inkʼanjel. Abʼan, qʼaxal ninbʼanyoxi re li Jehobʼa naq xinxtenqʼa chi xjalbʼal innaʼlebʼ, ut anaqwan ak xkubʼeek inhaʼ ut ninkʼanjelak chiru joʼ aj Testiiw re li Jehobʼa».

20. Kʼaru naqaj xbʼaanunkil chiqajunilo?

²⁰ Saʼ li tzolom aweʼ xqatzʼil rix kaahibʼ li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru. Li bʼihomal li qʼaxal wank xwankil aʼan naq li Jehobʼa wank choʼq qamiiw. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, nokooruuk xtawbʼal jalan jalanq chik li bʼihomal li inkʼaʼ naʼilmank ru joʼ li tijok chiru, li xtenqʼ li santil musiqʼej ut li qatenqʼankil li nachalk saʼ choxa naq naqabʼaanu li xkʼanjel li Yos. Junelik naqaj roxloqʼinkil ebʼ li bʼihomal aʼin. Ut maajunwa tqakanabʼ xbʼanyoxinkil naq li Jehobʼa wank choʼq qamiiw ut qʼaxal chaabʼil qikʼin.