Saʼ li hoonal aʼan kijalaak chi junajwa linyuʼam xbʼaan naq xinʼok chi xsikʼbʼal laj Yobʼtesihom we. Abʼan, xbʼeenwa nawaj xseeraqʼinkil wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xinkʼul chaq saʼ linkachʼinal li kixbʼaanu naq tinjal inkʼaʼuxl ut tinʼoq xsikʼbʼal li Yos.

Xinyoʼlaak saʼ li chihabʼ 1937 saʼ li teep Guesnain, xweentil li tenamit Francia. Aran nekeʼxsikʼ chaq rubʼel chʼochʼ li pek chanchan li ru xaml, aʼan xkʼanjel chaq linyuwaʼ ut kixkʼut chiwu naq jwal aajel ru naq tinkʼanjelaq. Kixkʼut ajwiʼ chiwu li tiikilal. Kixtenqʼahebʼ li nekeʼkʼanjelak aran xbʼaan naq nekeʼxkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼamebʼ, joʼkan naq wank saʼ xyanqebʼ li nekeʼxkol li xkʼulubʼebʼ laj kʼanjel ut natzʼaqonk saʼ li mululij ibʼ. Joʼkan ajwiʼ, xikʼ naril chaq naq ebʼ laj tij re li teep aʼan ebʼ aj kaʼpakʼal u. Usta maakʼaʼ nekeʼpaltoʼk rehebʼ, nekeʼxpatzʼ li tumin ut li tzakahemq rehebʼ laj kʼanjel li raachisa nekeʼxnumsi li kutan. Linyuwaʼ jwal xikʼ kiril li xnaʼlebʼebʼ joʼkan naq maajunwa kixkʼut chiwu chirix li paabʼal. Relik chi yaal, maajunwa xooʼaatinak chirix li Yos.

Naq yookin chi kʼiik, jwal xikʼ nawil chaq naq maakʼaʼ li tiikilal. Tik inkʼaʼ naxkʼulubʼa inchʼool  naq nekeʼtzʼeqtaanaak li jalanebʼ xtenamit li wankebʼ Francia. Kʼajoʼ nawulak chiwu wank rikʼinebʼ li ralal xkʼajol li jalanebʼ xtenamit ut ninbʼatzʼunk peloot rikʼinebʼ. Joʼkan ajwiʼ, linnaʼ jalan xtenamit xbʼaan naq chalenaq Polonia. Xwaj ajwiʼ naq juntaqʼeet teʼileʼq chixjunilebʼ ut twanq li tuqtuukilal saʼ xyanqebʼ li jalan jalanq xtenamitebʼ.

Saʼ li chihabʼ 1957 xinʼok joʼ aj puubʼ, joʼkan naq wankin chaq saʼ li tzuul re li tenamit Argelia saʼ li qʼoqyink aʼan li xinseeraqʼi eere saʼ xtiklajik. Naq ak xinye «At Inyos, tenqʼahin!», tojaʼ naq kutamil chiwu jun li kʼicheʼ bʼuur, maawaʼ peʼ jun aj puubʼ. Kʼajoʼ naq kisahoʼk inchʼool! Li xinkʼul chaq ut li yalok xinxkʼe chi xkʼoxlankil kʼaru xyaalalil li yuʼam: kʼaʼut wanko arin?, ma naxkʼe xchʼool li Yos chiqix?, ma twanq li tuqtuukilal saʼ junaq kutan?

Moqon chik, naq xeʼxkʼe inleseens ut xkohin saʼ rochoch linnaʼ linyuwaʼ, xinnaw ru jun aj testiiw re li Jehobʼa. Kixkʼe we jun li Santil Hu, La Sainte Bible, saʼ francés rehebʼ laj katoolk. Naq xinsutqʼiik Argelia, xinʼok rilbʼal xsaʼ. Xinxkʼe chi kʼoxlak li naxye Apocalipsis 21:3, 4, li naxye: «Aʼan aʼin li xmuhebʼaal li Yos rikʼinebʼ li poyanam. [...] Tixchaqihobʼresi chixjunil li xyaʼalebʼ ru, ut inkʼaʼ chik taawanq kamk, chi moko yaabʼak, chi moko japok e malaj rahilal». * Maajunwa wilom chaq aʼin. Joʼkan naq xinʼok xkʼoxlankil ma yaal tawiʼ aʼin. Chiruhebʼ li kutan aʼan tik maakʼaʼ ninnaw chaq chirix li Yos chi moko chirix li Santil Hu.

Saʼ li chihabʼ 1959 naq xinkanabʼ wank joʼ aj puubʼ, xinnaw ru laj François jun aj Testiiw li kixkʼut chiwu naabʼal li yaal chirix li Santil Hu, joʼ naq li xkʼabʼaʼ li Yos aʼan Jehobʼa (Sal. 83:18, TNM). Kixkʼut ajwiʼ chiwu naq li Jehobʼa tixkʼam chaq li tiikilal ut tixchʼinaʼusa li Ruuchichʼochʼ joʼwiʼ tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li naxye saʼ Apocalipsis 21:3, 4.

Xinkʼe reetal naq li kixkʼut chiwu tzʼaqal yaal ut xwulak saʼ linchʼool. Kʼajoʼ ajwiʼ kichalk injosqʼil saʼ xbʼeenebʼ laj tij ut xwaj risinkil chi kutankil naq li nekeʼxkʼut moko chalenaq ta saʼ li Santil Hu. Toj ninkʼoxlak chaq joʼ linyuwaʼ, joʼkan naq saʼ junpaat xwaj risinkil li maaʼusilal aʼin.

Laj François ut jalan chik ebʼ aj Testiiw, xineʼxtenqʼa chi xjalbʼal innaʼlebʼ. Ebʼ li wamiiw xeʼxkʼut chiwu naq inkʼaʼ tooraqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ li poyanam, tqakʼut bʼan chiruhebʼ li osobʼtesink li tixkʼam chaq li Xʼawabʼejilal li Yos. Aʼan li kʼanjel li kixbʼaanu li Jesús ut li kixtaqlahebʼ chi xbʼaanunkil li xtzolom (Mat. 24:14; Luc. 4:43). Xintzol ajwiʼ raatinankilebʼ li poyanam saʼ xyaalal ut saʼ tuulanil, maakʼaʼ naxye li nekeʼxpaabʼ. Li Santil Hu naxye naq laj kʼanjel chiru «li Qaawaʼ tento naq maawaʼaq aj yoobʼanel chʼaʼajkilal, chaabʼilaq bʼan rikʼinebʼ chixjunilebʼ» (2 Tim. 2:24).

Xinjal li naʼajmank saʼ linyuʼam ut xkubʼeek inhaʼ saʼ li chihabʼ 1959 saʼ jun li nimla chʼutam re wiibʼ kutan. Aran xinnaw ru li xʼAngèle, jun aj Testiiw li kʼajoʼ kiwulak chiwu. Xinʼok chi wulak saʼ li xchʼuut re rilbʼal ut xoosumlaak saʼ li chihabʼ 1960. Chaabʼil li xnaʼlebʼ, chaqʼal ru ixaqilbʼej, aʼan jun loqʼlaj maatan li kixkʼe we li Jehobʼa (Prov. 19:14).

Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, naabʼal li naʼlebʼ li xintaw rikʼinebʼ li hermaan li chaabʼil nekeʼnaʼlebʼak. Jun rehebʼ li xnimal ru naʼlebʼ li xintzol aʼan naq tento tinkubʼsi inwankil ut tinyuʼami li naxye Proverbios 15:22 re naq tinruuq xbʼaanunkil jun li nimla kʼanjel, aran naxye: «Us naʼelk li kʼaru kʼuubʼkʼu xbʼaan naabʼalebʼ aj kʼehol naʼlebʼ».

Saʼ 1964, xinkʼe reetal naq tzʼaqal yaal li aatin aʼin. Saʼ li chihabʼ aʼan xineʼxxaqabʼ joʼ aj ilol chʼuut, joʼkan naq nawulaʼanihebʼ li chʼuut re xwaklesinkilebʼ xchʼool li hermaan ut xkawresinkilebʼ li xpaabʼal. Saʼ xkʼabʼaʼ naq 27 chihabʼ wank we ut toj maakʼaʼ naabʼal linnaʼlebʼ, joʼkan naq ninpaltoʼk. Abʼan xintaw innaʼlebʼ rikʼin linpaltil ut li qʼaxal xinxtenqʼa aʼan li chaabʼil naʼlebʼ li xeʼxkʼe we li hermaan li wankebʼ xnawom ut chaabʼil nekeʼnaʼlebʼak.

Nachalk saʼ inchʼool li xinkʼul naq xintikibʼ linkʼanjel joʼ aj ilol chʼuut aran París, jun li hermaan li kaw xpaabʼal kixye we naq traj aatinak wikʼin. «Usaq», chankin re.

Kixye we: «Louis, naq laj bʼanonel nawulak saʼ jun li ochoch, anihebʼ naxik chi rilbʼal?».

«Ebʼ li yaj», chankin re.

Kixye we: «Joʼkan tzʼaqal. Abʼan ninkʼe reetal naq junelik wankat rikʼinebʼ li hermaan li kawebʼ xpaabʼal, joʼ li cheekel winq li najolomink re li kʼanjel saʼ xyanqebʼ li cheekel winq. Saʼ li chʼuut wankebʼ li hermaan li toj akʼebʼ, li inkʼaʼ nekeʼelk ru chi aatinak malaj li xeʼchʼinaak xchʼool. Ninkʼoxla naq wi nakaakʼe aahoonal re wank saʼ komonil rikʼinebʼ, nakatwulak saʼ rochochebʼ ut nakatwaʼak rikʼinebʼ, kʼajoʼ naq tixwaklesihebʼ xchʼool».

Kʼajoʼ naq kinxtenqʼa li chaabʼil naʼlebʼ li kixkʼe we li hermaan aʼin! Jwal kirekʼasi inchʼool rilbʼal chanru li hermaan aʼin naxrahebʼ li xkarneer li Jehobʼa. Joʼkan naq xinkubʼsi inwankil ut xinʼok xyuʼaminkil li kixye we. Kʼajoʼ naq xinbʼanyoxi re li Jehobʼa naq xinnaw ru li hermaan aʼin.

Chiruhebʼ li chihabʼ 1969 ut 1973, xineʼxxaqabʼ chi xjolominkil li kʼanjel re xjekʼinkil li tzekemq saʼ wiibʼ li nimla chʼutam bʼarwiʼ nekeʼtzʼaqonk naabʼal li tenamit li kiʼuxmank saʼ Colombes (París). Saʼ li nimla chʼutam re li chihabʼ 1973, chiru oobʼ kutan xqakʼehebʼ xwa 60,000 chi poyanam. Makachʼin naq xinxuwak. Abʼan li xinxtenqʼa aʼan xyuʼaminkil Proverbios 15:22 bʼarwiʼ naxye naq tqapatzʼ qanaʼlebʼ rikʼinebʼ li wankebʼ xnawom. Xinsikʼ intenqʼ rikʼinebʼ li hermaan li kawebʼ xpaabʼal ut  li nekeʼxnaw xbʼaanunkil chiʼus li kʼanjel aʼin. Xinsikʼ ebʼ li hermaan aj kamsinel xul, aj awinel, aj kʼubʼanel ut li nekeʼxnaw loqʼok. Chi joʼkan xooruuk chi xbʼaanunkil li nimla kʼanjel aʼan.

Saʼ 1973, li wixaqil ut laaʼin xooʼeʼxbʼoq chi kʼanjelak saʼ li Betel re Francia. Qʼaxal chʼaʼaj ajwiʼ li xbʼeen kʼanjel li xeʼxkʼe saʼ wuqʼ. Tento tinsikʼ chanru xtaqlankil ebʼ li hu rehebʼ li hermaan li wankebʼ Camerún, jun li tenamit re Africa bʼarwiʼ kiwank chi ramro li qakʼanjel chiruhebʼ li chihabʼ 1970 toj 1993. Qʼaxal kiʼok ajwiʼ inkʼaʼuxl. Chanchan naq li hermaan li naril li kʼanjel saʼ li tenamit Francia kixkʼe reetal aʼin ut kixwaklesi inchʼool chi joʼkaʼin: «Qʼaxal naʼajmank chiruhebʼ li hermaan re Camerún ebʼ li hu aʼin re xkawresinkilebʼ li xpaabʼal. Joʼkan bʼiʼ, qabʼaanuhaq aʼin!». Ut joʼkan xqabʼaanu.

Naabʼal sut xkohin saʼebʼ li tenamit li nekeʼkanaak saʼ xnubʼaal li tenamit Camerún re aatinak rikʼinebʼ li cheekel winq re li tenamit aʼan. Ebʼ li cheekel winq aʼin li inkʼaʼ nekeʼxuwak ut wankebʼ xnaʼlebʼ xineʼxtenqʼa re naq rajlal tintaqla ebʼ li tasal hu rehebʼ li hermaan re Camerún. Ut li Jehobʼa xoorosobʼtesi. Relik chi yaal, chiru 20 chihabʼ tana, ebʼ li hermaan re Camerún junelik xeʼxkʼul ebʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom ut li hu Nuestro Servicio del Reino.

Chalen naq xinʼok xnawbʼal ru, xinkʼe reetal li xchaabʼilal ru xnaʼlebʼ li xʼAngèle. Ut qʼaxal wiʼ chik xwil aʼin naq sumsuko chik. Jun eetalil, saʼ ajwiʼ li kutan naq xoosumlaak, kixye we naq tintijoq chiru li Jehobʼa re naq tinye re, naq naqaj xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ quqʼ re kʼanjelak chiru. Ut li Jehobʼa xoorabʼi.

Li xʼAngèle xinxtenqʼa ajwiʼ re naq qʼaxal tinkʼojobʼ inchʼool rikʼin li Jehobʼa. Jun eetalil, naq xooʼeʼxbʼoq chi kʼanjelak saʼ Betel saʼ li chihabʼ 1973, xwiibʼank inchʼool xbʼaan naq nawulak chiwu rulaʼaninkilebʼ li chʼuut. Abʼan, li xʼAngèle kixjultika chiwu naq xqaqʼaxtesi li qayuʼam chiru li Jehobʼa,  joʼkan naq tento tqabʼaanu li tixye qe li xmolam (Heb. 13:17). Maakʼaʼ chik xinruuk xyeebʼal. Joʼkan naq xkoho chi kʼanjelak Betel. Chalen naq xoosumlaak, li xchaabʼilal ru xnaʼlebʼ ut xkʼaʼuxl joʼ ajwiʼ li xkawilal li xpaabʼal li wixaqil xooxtenqʼa chi xkawresinkil li qasumlajik ut re naq tqanaw chiʼus kʼaru tqabʼaanu.

Usta cheeko chik, abʼan li xʼAngèle junelik chaabʼil xnaʼlebʼ ut nikinxtenqʼa. Jun li eetalil, naabʼal rehebʼ li tzolok li naxkʼe li xmolam li Yos nabʼaanumank saʼ inglés. Joʼkan naq, li xʼAngèle ut laaʼin xooʼok chi xtzolbʼal chiʼus li aatinobʼaal aʼan. Joʼkan bʼiʼ, xooqʼaxonk saʼ jun li chʼuut saʼ li aatinobʼaal inglés, usta saʼ li chihabʼ aʼan wank tana 75 chihabʼ qe. Saʼ xkʼabʼaʼ naq nintzʼaqonk saʼ li chʼuut li naril li kʼanjel saʼ li tenamit Francia, kichʼaʼajkoʼk chiwu xtawbʼal linhoonal re xtzolbʼal li aatinobʼaal aʼan. Abʼan naqatenqʼa chaq qibʼ chiqibʼil qibʼ. Anaqwan naq ak numenaq 80 chihabʼ qe, inkʼaʼ naqakanabʼ xkawresinkil qibʼ choʼq re li qachʼutam saʼ inglés ut saʼ francés. Naqabʼaanu joʼchʼinal joʼnimal re xtenqʼankil li qachʼuut saʼebʼ li chʼutam ut saʼ li puktesink. Li Jehobʼa xoorosobʼtesi xbʼaan naq naqakʼe qachʼool chi xtzolbʼal li aatinobʼaal inglés.

Saʼ li chihabʼ 2017 xqakʼul jun li nimla maatan. Li xʼAngèle ut laaʼin xoowulak saʼ li Tzolok bʼarwiʼ nekeʼtzʼaqonk li nekeʼril li qakʼanjel saʼebʼ li qamolam ut ebʼ li rixaqil, li naʼuxmank saʼ li naʼaj re Tzolok re Watchtower, aran Patterson (Nueva York).

Relik chi yaal naq li Jehobʼa aʼan li Xnimal ru aj Tzolol qe (Is. 30:20). Joʼkan naq, maakʼaʼ naxye ma saajo malaj cheeko, chiqajunilo naqakʼul li xnimal ru tzolok aʼin (Deut. 4:5-8). Ninkʼe reetal naq ebʼ li saaj li nekeʼxpaabʼ li Jehobʼa ut ebʼ li hermaan winq ut ixq li wankebʼ xnawom, nekeʼnaʼlebʼak chiʼus ut inkʼaʼ nekeʼxtzʼeqtaana li Jehobʼa. Joʼ naxye saʼ Proverbios 9:9: «Chatij li wank xnaʼlebʼ, ut qʼaxal wiʼ chik tixtaw xkomon [x]naʼlebʼ; chatzol li tiik xchʼool, ut taanimanq li xkʼaʼuxl».

Wank sut ninkʼoxla li kikʼulmank saʼ li qʼoqyink aʼan li akʼabʼ ut xuwajel ru saʼ li tzuul re Argelia 60 chihabʼ tana anaqwan. Maajunwa xinkʼoxla naq jwal sahaq saʼ linchʼool. Naabʼal xintzol rikʼinebʼ li junchʼol! Kʼajoʼ xoorosobʼtesi li Jehobʼa. Joʼkan naq junelik naqaj xtawbʼal qanaʼlebʼ rikʼin li qachoxahil Yuwaʼ, ebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ xnawom ut chaabʼil nekeʼnaʼlebʼak ut nekeʼxra li Jehobʼa.