1920: xnumeʼk jun siʼeent chihabʼ
SAʼ XTIKLAJIK li chihabʼ 1920, li xtenamit li Jehobʼa xeʼxtaw li kawilal li t-ajmanq chiruhebʼ re xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos. Li xraqal li Santil Hu li xeʼxxaqabʼ choʼq re li chihabʼ 1920, aʼan aʼin: «Li QAAWAʼ aʼan xkawubʼ inchʼool ut li ninbʼichan wiʼ» (Sal. 118:14, Ebʼ li Salmo Diócesis de Verapaz).
Ut relik chi yaal naq li Jehobʼa kixkawubʼresi ebʼ laj puktesinel aʼan. Junxil ebʼ laj colportor, malaj ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink wankebʼ chaq 225, abʼan chiru li chihabʼ aʼan wankebʼ chik 350. Ut aʼin li xbʼeen sut naq numenaq 8,000 aj puktesinel xeʼxtaqla resil li xkʼanjel saʼ li qanimla molam. Ut sachbʼachʼoolej rilbʼal chanru xeʼosobʼtesiik xbʼaan li Jehobʼa.
NEKEʼPUKTESINK CHI ANCHALEBʼ XCHʼOOL
Saʼ li kutan 21 re marzo 1920, laj Joseph Rutherford, li najolomink chaq rehebʼ li nekeʼtzolok chirix li Santil Hu, kixkʼe li seeraqʼ: «Makachʼin xkʼihalebʼ li kristiʼaan li yoʼyokebʼ anaqwan maajunwa teʼkamq». Li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu xeʼxbʼaanu joʼchʼinal joʼnimal re xbʼoqbʼalebʼ li kristiʼaan chi rabʼinkil li seeraqʼ aʼin. Xeʼxtoʼoni jun li nimla ochoch saʼ li tenamit Nueva York ut xeʼxjekʼi tana 320,000 li bʼoqom.
Moko naʼoybʼenimank traj naq naabʼalebʼ li kristiʼaan teʼwulaq chi rabʼinkil li seeraqʼ aʼin. Numenaq 5,000 xeʼok saʼ li naʼajej aʼan, ut 7,000 inkʼaʼ chik kitawmank xnaʼajebʼ joʼkan naq xeʼkanaak chirix kabʼl. Li hu aʼin saʼ inglés kixye naq aweʼ «aʼan jun li chʼutam li xeʼruuk xbʼaanunkil ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu bʼarwiʼ jwal us xeʼelk».
Ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu xeʼnaweʼk ru xbʼaan naq nekeʼxpuktesi naq «makachʼin xkʼihalebʼ li kristiʼaan li yoʼyokebʼ anaqwan maajunwa teʼkamq». Saʼebʼ li kutan aʼan inkʼaʼ xeʼxtaw ru naq toj tbʼaanumanq naabʼal li kʼanjel re xpuktesinkil li chaabʼil esilal chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Usta joʼkan, qʼaxal xeʼxkʼe chaq xchʼool chirix li xkʼanjel li Yos. Li xʼIda Olmstead, li kixtikibʼ wulak saʼebʼ li chʼutam saʼ li chihabʼ 1902, kixye: «Naqanaw naq naabʼal li osobʼtesink naqoybʼeni, joʼkan naq inkʼaʼ xqakanabʼ xpuktesinkil li chaabʼil esilal rehebʼ li kristiʼaan li naqataw saʼ li puktesink».
NEKEʼRISI CHI HUHIL EBʼ LI XHU
Re naq inkʼaʼ tpaltoʼq li naʼlebʼ re xkawubʼresinkil li xpaabʼalebʼ, ebʼ li hermaan li wankebʼ saʼ Betel xeʼok ajwiʼ risinkil chi huhil ebʼ li qahu. Xeʼxloqʼ chixjunil li kʼanjelobʼaal li t-ajmanq chiruhebʼ ut xeʼxkʼam saʼ li nimla ochoch li xeʼxtoʼoni chire li bʼe Myrtle ajl 35 aran Brooklyn (Nueva York), moko najt ta rikʼin li Ochoch Betel.
Laj Leo Pelle ut laj Walter Kessler xeʼxtikibʼ kʼanjelak saʼ Betel saʼ li po enero 1920. Laj Walter kixye: «Naq xoowulak, li hermaan li naʼilok re li kʼanjelobʼaal li naʼoksimank re risinkil chi huhil ebʼ li hu xooxkaʼya ut kixye: “Toj napaltoʼk jun hoor rikʼin 30 kʼasal ma naxkʼe li waʼlebʼ”. Joʼkan naq xooxtaqla chi xtaqsinkil ebʼ li hu kʼulanbʼil rubʼel kabʼl».
Laj Leo kixseeraqʼi li kikʼulmank wulajaq: «Xqames li xtzʼakil li xbʼeen xtasal li nimla ochoch. Qʼaxal tzʼaj ru li tzʼak, abʼan us naq xqabʼaanu xbʼaan naq xqabʼaanu choʼq re li Qaawaʼ».
Naq ak xnumeʼk wiibʼ oxibʼ xamaan, jun siir li hermaan ak yookebʼ risinkil chi huhil li hu The Watch Tower (saʼ español, La Torre del Vigía). Kiʼoksimank li kʼanjelobʼaal li wank saʼ xkabʼ xtasal li ochoch re risinkil chi huhil 60,000 li hu The Watch Tower 1 re febrero 1920. Ut ebʼ li hermaan xeʼxkʼe jun li mamaʼ kʼanjelobʼaal saʼ li naʼajej li wank rubʼel li ochoch li kikʼanjelak re risinkil chi huhil ebʼ li hu. Kiʼisimank ajwiʼ chi huhil li hu The Golden Age, anaqwan nawbʼil ru joʼ Ajsi aawu! Li xbʼeen hu li kiʼisimank chi huhil saʼ li naʼajej li wank rubʼel li ochoch aʼan li hu The Golden Age 14 re abril 1920. Chʼolchʼo naq li Jehobʼa kirosobʼtesi li xeʼxbʼaanu ebʼ li hermaan aʼan li kaw nekeʼkʼanjelak.
«Us naq xqabʼaanu xbʼaan naq xqabʼaanu choʼq re li Qaawaʼ»
«QAKʼAMAQ QIBʼ SAʼ USILAL»
Ebʼ li xmoos li Jehobʼa xeʼxtikibʼ wiʼ chik li xkʼanjelebʼ ut nekeʼxtaw chaq rusilal wank saʼ komonil rikʼinebʼ li rechpaabʼanel. Abʼan wiibʼ oxibʼ rehebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu xeʼxkanabʼ li xmolam li Jehobʼa chiruhebʼ li chihabʼ 1917 toj 1919, qʼaxal chʼaʼaj chaq ruhebʼ li chihabʼ aʼan. Chan raj ru teʼtenqʼaaq?
Saʼ li hu The Watch Tower 1 re abril 1920, kikʼemank li tzolom: «Qakʼamaq qibʼ saʼ usilal», li kixkʼe li chaabʼil naʼlebʼ aʼin: «Chʼolchʼo chiqu [...] naq chixjunilebʼ li wank li xmusiqʼ li Qaawaʼ saʼ xbʼeenebʼ [...] chi anchalebʼ xchʼool nekeʼxkanabʼ chiʼixbʼej li xeʼxkʼul, [...] nekeʼraj wank saʼ junajil ut kʼanjelak joʼ jun chi tibʼelej».
Naabʼalebʼ li hermaan xeʼxkʼulubʼa li chaabʼil naʼlebʼ aʼan. Jun li sumal keʼxtzʼiibʼa: «Moko us ta xoonaʼlebʼak naq maakʼaʼ xqabʼaanu numenaq jun chihabʼ naq ebʼ li junchʼol yookebʼ [xpuktesinkil] li chaabʼil esilal. [...] Us raj wi chalen anaqwan maajunwa chik tqajal qabʼe». Naq ebʼ li hermaan li xeʼnajtoʼk rikʼin li Jehobʼa xeʼsutqʼiik wiʼ chik saʼ li chʼuut, xeʼxkʼe reetal naq naabʼal li kʼanjel wank saʼ xbʼeenebʼ.
NEKEʼXJEKʼI LI HU THE FINISHED MYSTERY
Saʼ li kutan 21 re junio 1920, ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu xeʼxtikibʼ xbʼaanunkil jun xnimal ru kʼanjel: xjekʼinkil li hu The Finished Mystery (El misterio terminado), li ajl wuqubʼ re li hu Estudios de las Escrituras. Kixokmank jun tuubʼ li hu aʼan saʼ li chihabʼ 1918 naq kirameʼk chiruhebʼ li hermaan roksinkil.
Moko kaʼaj tawiʼ ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink xeʼbʼoqeʼk chi xbʼaanunkil li nimla kʼanjel aʼin, xeʼbʼoqeʼk ajwiʼ chixjunil ebʼ laj puktesinel. Jun li hu kixye: «Maakʼaʼ naxye anihebʼ, abʼan chixjunilebʼ li kubʼenaqebʼ xhaʼ li nekeʼraj tzʼaqonk saʼ li kʼanjel aʼin, tento naq teʼxbʼaanu chi anchalebʼ xchʼool. Aʼin tqaye chiqajunilo: “Jun li naʼlebʼ li tinbʼaanu”: xqʼaxtesinkil li hu The Finished Mystery». Laj Edmund Hooper kixseeraqʼi naq naabʼalebʼ, aʼan li xbʼeen sut naq xeʼelk saʼ li puktesink chirekabʼlal. Ut kixye ajwiʼ: «Xqakʼe reetal naq li kʼanjel aʼin tbʼaanumanq saʼ jalan jalanq chi tenamit joʼ maajunwa raj xnumeʼk saʼ qachʼool».
NAKʼUBʼAMANK WIʼ CHIK RU LI KʼANJEL SAʼ EUROPA
Saʼ xkʼabʼaʼ naq chiru li xbʼeen nimla yalok u qʼaxal kichʼaʼajkoʼk chaq chiruhebʼ aatinak rikʼinebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu li wankebʼ saʼ jalan chik tenamit, li hermaan Rutherford kiraj xwaklesinkilebʼ xchʼool ut xkʼubʼankil wiʼ chik ru li puktesink. Joʼkan naq saʼ li kutan 12 re agosto 1920, laj Rutherford ut kaahibʼ chik li hermaan xkohebʼ chi rulaʼaninkil ebʼ li qechpaabʼanel aran Gran Bretaña, Europa continental ut Oriente Medio.
Ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu xeʼxkʼubʼ 3 li nimla chʼutam, ut joʼkan ajwiʼ 12 li chʼutam saʼ li tenamit Gran Bretaña. Naq kibʼaanumank aʼin maare 50,000 ebʼ li kristiʼaan xeʼxchʼutubʼ ribʼ. Joʼkaʼin kixye li hu aʼin naq kibʼaanumank li naʼlebʼ aweʼ: «Ebʼ li hermaan xeʼwaklesiik ut xeʼkawubʼresiik xchʼool. Saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal nekeʼxra ribʼ ut nekeʼxbʼaanu li xkʼanjel li Yos, qʼaxal sahebʼ saʼ xchʼool». Saʼ li tenamit París, li hermaan Rutherford kixkʼe ajwiʼ li seeraqʼ: «Makachʼin xkʼihalebʼ li kristiʼaan li yoʼyokebʼ anaqwan maajunwa teʼkamq». Kʼajoʼ xkʼihalebʼ li xeʼwulak chi rabʼinkil li xseeraqʼ! Naq xraqeʼk li chʼutam, 300 ebʼ li kristiʼaan xeʼraj xnawbʼal xkomon li naʼlebʼ chirix li Santil Hu.
Naq ak xnumeʼk wiibʼ oxibʼ xamaan, wankebʼ li hermaan xkohebʼ chi rulaʼaninkil ebʼ li hermaan aran Atenas, El Cairo ut Jerusalén. Re naq teʼruuq xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan li nekeʼraj xnawbʼal ru li Yos, li hermaan Rutherford kixkawresi jun li naʼajej re xxokbʼal ebʼ li tasal hu saʼ li tenamit Ramala, chixkʼatq Jerusalén. Chirix chik aʼan, kiqʼajk wiʼ chik Europa ut kixxaqabʼ li Ofisiin re Europa Central, bʼarwiʼ t-isimanq ajwiʼ chi huhil ebʼ li qahu.
NEKEʼXKʼE CHI NAWEʼK JUN LI MAAʼUSILAL
Saʼ li po septiembre 1920, kiʼisimank chi huhil li ajl 27 re li hu The Golden Age, chisaʼ keʼxkʼe chi naweʼk li rahobʼtesiik li xeʼxkʼul ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu saʼ li chihabʼ 1918. Li mamaʼ kʼanjelobʼaal
li ak xooʼaatinak chirix, kiʼoksimank chi qʼeq ut chi kutan re risinkil chi huhil numenaq kaahibʼ miyon li hu ajl 27 The Golden Age.Ebʼ laj ilol hu xeʼril li kixkʼul li xʼEmma Martin, jun aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nachalk San Bernardino (California, Estados Unidos). Saʼ li kutan 17 re marzo 1918, li xʼEmma Martin, laj Edward Hamm, laj Edward Sonnenburg ut laj Ernest Stevens, xeʼwulak saʼ jun li chʼutam li nekeʼxbʼaanu ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu.
Jun rehebʼ li kiwulak saʼ li chʼutam aʼan, moko xkoho ta aran re xtzolbʼal li naxkʼut li Santil Hu. Moqon aʼan kixye: «Xinwulak saʼ li chʼutam xbʼaan naq xineʼxtaqla ebʼ li nekeʼxkʼam li kristiʼaan chiru chaqʼrabʼ, re xtawbʼal li naʼlebʼ re naq tinruuq xjitbʼalebʼ». Ut kixtaw li yook xsikʼbʼal: li hu El misterio terminado. Wiibʼ oxibʼ kutan chirix aʼan, kichapeʼk li xMartin ut ebʼ li oxibʼ chi hermaan. Xeʼqʼabʼaak chi xqʼetbʼal li chaqʼrabʼ xbʼaan naq xeʼxjekʼi li hu li ramro xbʼaan li awabʼej.
Ebʼ laj raqol aatin xeʼxye naq ebʼ li kaahibʼ chi hermaan wankebʼ xmaak, joʼkan naq kitenebʼaak oxibʼ chihabʼ li tzʼalam saʼ xbʼeenebʼ. Saʼ li kutan 17 re mayo 1920, inkʼaʼ chik xeʼruuk xkolbʼal ribʼ chiru li chaqʼrabʼ, joʼkan naq xeʼok xtojbʼal rix li kitenebʼaak saʼ xbʼeenebʼ. Abʼan, moko naʼoybʼenimank ta li tkʼulmanq.
Saʼ li kutan 20 re junio 1920, li hermaan Rutherford kixseeraqʼi li kikʼulmank saʼ jun li nimla chʼutam aran San Francisco. Ebʼ li xeʼwulak saʼ li nimla chʼutam kʼajoʼ naq xeʼpoʼk saʼ xkʼabʼaʼ li rahilal li xeʼxkʼul ebʼ li hermaan aʼan. Joʼkan naq xeʼxtaqla jun li esilhu choʼq re li awabʼej re Estados Unidos. Li hu naxye: «Naqakʼe reetal naq moko saʼ tiikilal ta kiraqmank aatin [...] saʼ xbʼeen li xMartin [...] saʼ xkʼabʼaʼ naq kiqʼabʼaak chi xqʼetbʼal jun li chaqʼrabʼ. [...] Naqakʼe chi naweʼk li maaʼusilal [...] li xeʼxbʼaanu ebʼ li nekeʼxkʼam li kristiʼaan chiru chaqʼrabʼ naq xeʼroksi li xwankilebʼ re [...] xsikʼbʼal chanru naq tchapeʼq [...] li xMartin [...] ut moqon xyoobʼankil jun li naʼlebʼ chirix re naq tchʼikeʼq saʼ tzʼalam».
Wulajaq, li awabʼej Woodrow Wilson saʼ junpaat kixsach xwankil li kitenebʼaak saʼ xbʼeen li xMartin, laj Hamm, laj Sonnenburg ut laj Stevens. Chi joʼkaʼin xeʼisiik saʼ tzʼalam.
Saʼ xraqik li chihabʼ 1920, ebʼ li nekeʼtzolok chaq chirix li Santil Hu wank xyaalal chiruhebʼ re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool. Li kʼanjel yook chaq chi kʼiik saʼ li qamolam ut ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel nekeʼxkʼe chaq xchʼool chi xpuktesinkil naq li Xʼawabʼejilal li Yos, aʼan li ttuqubʼanq re li chʼaʼajkilal saʼ Ruuchichʼochʼ (Mat. 24:14). Ut saʼ li jun chik chihabʼ, li chihabʼ 1921, qʼaxal chaabʼilaq re xpuktesinkil li chaabʼil esilal chirix li Xʼawabʼejilal li Yos.