1. Bʼar chalenaq li xmetzʼew ebʼ li xmoos li Yos li xeʼwank chaq najter qʼe kutan?

 NAQ li Santil Hu naʼaatinak chirixebʼ li xmoos li Yos li tiikebʼ xchʼool naxye naq jwal kawebʼ ribʼ. Usta joʼkan, ebʼ li kawebʼ ribʼ moko junelik ta xeʼrekʼa ribʼ chi kamaʼin. Jun eetalil, wank sut laj David kaw ribʼ ut kirekʼa ribʼ joʼ jun li tzuul abʼan wank sut yook xxiw ut maakʼaʼ xmetzʼew (Sal. 30:8). Laj Sansón jwal kaw ribʼ naq li Jehobʼa naxkʼe re li santil musiqʼej abʼan naxnaw naq wiʼ maakʼaʼ li xsantil musiqʼej li Yos rikʼin tkanaaq joʼ «yalaq anihaq chik winq» (Juec. 14:5, 6; 16:17). Bʼar nekeʼxtaw xmetzʼew ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos? Rikʼin li Jehobʼa.

2. Kʼaʼut kixye li apóstol Pablo naq maakʼaʼ xmetzʼew ut naq qʼaxal kaw ribʼ? (2 Corintios 12:9, 10).

² Chʼolchʼo chiru li apóstol Pablo naq naʼajmank chiru li metzʼew li nachalk rikʼin li Jehobʼa (taayaabʼasi 2 Corintios 12:9, 10). Joʼ naqakʼul laaʼo, laj Pablo kiyajerk (Gál. 4:13, 14). Joʼkan ajwiʼ, naxkʼe xqʼe chi xbʼaanunkil li us (Rom. 7:18, 19). Ut wank sut qʼaxal ra saʼ xchʼool ut kirekʼa naq tkamq (2 Cor. 1:8, 9). Usta joʼkan, kixye: «Joʼqʼe maakʼaʼ inmetzʼew, tojaʼ naq qʼaxal kaw wibʼ». Kʼaʼut nakʼoxlak chi joʼkaʼin? Xbʼaan naq li Jehobʼa naxkʼe re li metzʼew li naʼajmank chiru ut joʼkan naq jwal kaw narekʼa ribʼ.

3. Kʼaru ebʼ li patzʼom tqasume saʼ li tzolom aʼin?

³ Li Jehobʼa naxyeechiʼi naq tixkʼe ajwiʼ qametzʼew (1 Ped. 5:10). Abʼan wi naqaj xkʼulbʼal li xtenqʼ tento naq wank kʼaru tqabʼaanu. Qakʼoxlaq rix jun li bʼelebʼaal chʼiichʼ. Re naq tbʼeeq naʼajmank jun li kawil motor. Abʼan li motor inkʼaʼ trekʼasi li bʼelebʼaal chʼiichʼ wi laj bʼeresinel inkʼaʼ naxkʼe chi bʼeek.  Joʼ nakʼulmank rikʼin li motor, li Jehobʼa truuq xkʼebʼal qe li metzʼew li naʼajmank chiqu. Abʼan tento naq wank kʼaru tqabʼaanu. Kʼaru ebʼ li tenqʼ naxkʼe qe li Jehobʼa re naq wank qametzʼew? Ut kʼaru tento tqabʼaanu re xtawbʼal rusilal? Re xnawbʼal, qilaq chanru li Jehobʼa kixkawresi li propeet Jonás, li xMaría li xnaʼ li Jesús ut li apóstol Pablo. Tqil ajwiʼ naq li Jehobʼa naxtenqʼahebʼ li xmoos saʼebʼ li qakutan.

4. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re xkʼulbʼal li xmetzʼew li Jehobʼa?

⁴ Jun li naʼlebʼ li tooruuq xbʼaanunkil re naq tqakʼul li xmetzʼew li Jehobʼa aʼan tijok. Aʼan naxsume li qatij naq naxkʼe qe «li xnimal ru wankilal» (2 Cor. 4:7). Joʼkan ajwiʼ aajel ru xyaabʼasinkil li Raatin ut xkʼoxlankil rix (Sal. 86:11). Li naxye qe saʼ li Santil Hu jwal «kaw ribʼ» (Heb. 4:12). Joʼkan naq, wi nakattijok chiru li Jehobʼa ut nakaayaabʼasi li Santil Hu taakʼul li metzʼew li naʼajmank re naq wank aakuyum, kʼanjelak chiru chi sa aachʼool malaj xbʼaanunkil jun li kʼanjel li chʼaʼaj xbʼaanunkil choʼq aawe. Qilaq chanru li Jehobʼa kixkawresi li propeet Jonás.

5. Kʼaʼut naʼajmank xmetzʼew laj Jonás?

⁵ Laj Jonás naʼajmank chiru li xmetzʼew. Li Jehobʼa kixkʼe jun li xkʼanjel. Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ naq kixuwak xbʼaanunkil, kiʼelelik ut kixchap jun li jukubʼ bʼarwiʼ xkʼameʼk saʼ jalan chik naʼajej. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, aʼan ut chixjunilebʼ li wankebʼ saʼ li jukubʼ kachʼin chik ma xeʼkamk xbʼaan jun li kaqsut-iqʼ. Naq li nekeʼbʼeresink re li jukubʼ xeʼxkut saʼ li palaw, aʼan kiwulak saʼ jun li naʼaj li jwal qoqʼyink ut xiwxiw: li xsaʼ jun li nimla kar. Chanru kirekʼa ribʼ laj Jonás? Ma xkʼoxla naq tkamq? Ma xkʼoxla naq xkanabʼaak xbʼaan li Jehobʼa? Wi joʼkan, jwal kiʼok xkʼaʼuxl.

6. Kʼaru kixkʼe xmetzʼew laj Jonás naq kiwank saʼ xsaʼ jun li nimla kar? (Jonás 2:1, 2, 7).

⁶ Kʼaru kixbʼaanu laj Jonás re naq tixkʼul xmetzʼew naq kiwank saʼ xsaʼ jun li nimla kar? Kitijok chiru li Jehobʼa (taayaabʼasi Jonás 2:1, 2, 7). Usta kixqʼet li raatin, laj Jonás naxnaw naq li Jehobʼa trabʼi li xtij xbʼaan naq kixyotʼ xchʼool. Joʼkan ajwiʼ kixkʼoxla rix li naxye li Santil Hu. Chanru naqanaw? Xbʼaan naq saʼ li xtij li wank saʼ li tasal wiibʼ re li hu Jonás, kiroksi naabʼal ebʼ li aatin li wank saʼebʼ li Salmo (jun eetalil, juntaqʼeeta Jonás 2:2, 5 rikʼin Salmo 69:2; 86:7). Nakʼutunk naq laj Jonás naxnaw chiʼus ebʼ li raqal aʼin. Ut saʼ xkʼabʼaʼ naq kixnaʼlebʼa rix naq kixnumsi li rahilal aʼin, kʼojkʼo xchʼool naq li Jehobʼa ttenqʼanq re. Naq ak xʼelk saʼ xsaʼ li kar, ak kawresinbʼil re xkʼulbʼal ut xbʼaanunkil li kʼanjel li kipatzʼeʼk re (Jon. 2:10–3:4).

7, 8. Kʼaru kitenqʼank re jun li hermaan re naq kawaq ribʼ naq kixkʼul ebʼ li rahilal? (Chaawil ebʼ li jalam u).

⁷ Li eetalil chirix laj Jonás tooxtenqʼa naq tqanumsi ebʼ li chʼaʼajkilal. Qakʼoxlaq rix li kixkʼul laj Zhiming, b jun li hermaan re Taiwán. Aʼan jwal yaj ut saʼ xkʼabʼaʼ naq nakʼanjelak chiru li Jehobʼa narahobʼtesiik xbʼaan li xjunkabʼal. Chanru kixtaw li metzʼew li naxkʼe li Jehobʼa? Naq natijok ut natzolok. Aʼan naxye: «Wank sut naq nawank ebʼ li chʼaʼajkilal narahoʼk inchʼool ut inkʼaʼ ninruuk tzolok saʼ junesal». Abʼan aʼan inkʼaʼ naxkanabʼ xkʼebʼal xqʼe. Naxye: «Li ninbʼaanu xbʼeenwa aʼan tijok chiru li Jehobʼa. Moqon chik nawabʼi ebʼ li bʼich chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Wank sut ninbʼichank saʼ jas toj reetal natuqlaak inchʼool. Tojaʼ naq ninʼok chi tzolok».

 ⁸ Li naxtzol laj Zhiming naq natzolok saʼ junesal naxkʼe xmetzʼew saʼ xhoonalil. Saʼ jun kutan naq yook chi kawuuk xbʼaan naq keʼxchoʼ, jun li enfermera kixye re naq moko naabʼal ta chik li xglóbulos rojos joʼkan naq naʼajmank naq teʼxkʼe kikʼ saʼ richʼmul. Abʼan naq jun qoqʼyink chik ma teʼxchoʼ kixyaabʼasi li kixkʼul jun li hermaan naq kichoʼeʼk ajwiʼ. Moko wank ta naabʼal xglóbulos rojos abʼan inkʼaʼ kixkʼulubʼa li kikʼ ut chaabʼil kikawuuk. Xyaabʼasinkil li resil li xyuʼam kixkʼe xmetzʼew laj Zhiming re naq tiikaq xchʼool.

9. Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil wi jun li aaleek kirisi laametzʼew?

⁹ Naq nakaanumsi junaq li aaleek, ma nachʼaʼajkoʼk chaawu tijok xbʼaan xrahil aachʼool? Malaj nakaawekʼa naq maakʼaʼ aametzʼew re tzolok? Jultika naq li Jehobʼa naxtaw ru chi tzʼaqal re ru chanru nakaawekʼa aawibʼ. Joʼkan naq, usta nakaabʼaanu jun li tij li moko najt ta roq chʼolchʼooq chaawu naq aʼan tixkʼe aawe li naʼajmank chaawu (Efes. 3:20). Wi saʼ xkʼabʼaʼ xrahil aachʼool malaj laajunxaqalil nachʼaʼajkoʼk chaawu xyaabʼasinkil ut xtzolbʼal li Santil Hu, jun li naʼlebʼ li ttenqʼanq aawe aʼan rabʼinkil li yaabʼ kuxej re li Santil Hu malaj re li qatasal hu. Jun chik li naʼlebʼ li truuq aatenqʼankil aʼan rabʼinkil ebʼ li bʼich malaj jun li bʼideo re jw.org. Naq nakattijok chiru li Jehobʼa ut nakaasikʼ xsumenkil laatij saʼebʼ li naʼlebʼ li naxkʼe qe re xkawresinkil li qapaabʼal chanchan tawiʼ yookat xyeebʼal re «Bʼaanu usilal, kʼe inmetzʼew».

10. Chanru nekeʼxkʼe qametzʼew ebʼ li hermaan?

¹⁰ Li Jehobʼa naru roksinkilebʼ li hermaan re xkʼebʼal qametzʼew. Aʼanebʼ teʼruuq xkʼojobʼankil qachʼool naq naqanumsi ebʼ li chʼaʼajkilal malaj yooko xkʼebʼal qaqʼe chi xbʼaanunkil jun li kʼanjel li kʼebʼil qe (Col. 4:10, 11). «Saʼ xqʼehil junaq rahilal» jwal naʼajmank chiqu ebʼ li qamiiw (Prov. 17:17). Wi naqekʼa naq maakʼaʼ qametzʼew, ebʼ li hermaan teʼruuq qatenqʼankil saʼ li qajunxaqalil, saʼ li qachʼool ut saʼ li qapaabʼal. Qilaq li tenqʼ ut li metzʼew li kixkʼul li xMaría, li xnaʼ li Jesús.

11. Kʼaʼut naʼajmank xmetzʼew li xMaría?

¹¹ Kiʼajmank chiru li xMaría naq twanq  xmetzʼew re xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa. Chʼolchʼo naq kiʼok xkʼaʼuxl naq li ánjel Gabriel kixye re jun li nimla kʼanjel kʼebʼil choʼq re. Tkanaaq saʼ yuʼam chi moko sumsu ta. Maakʼaʼ xnawom joʼ naʼbʼej abʼan tento tixkiresi li twanq joʼ li Mesiiy. Toj maajiʼ nawank rikʼin junaq li winq ut anaqwan tento tixchʼolobʼ chiru laj José naq wank saʼ yuʼam (Luc. 1:26-33).

12. Joʼ naxye Lucas 1:39-45, chanru kixkʼul li xMaría li metzʼew li naʼajmank chiru?

¹² Chanru kixkʼul li xMaría li metzʼew re naq truuq xbʼaanunkil jun li kʼanjel tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen? Naq kixsikʼ xtenqʼ rikʼinebʼ li junchʼol. Jun eetalil, kixpatzʼ re laj Gabriel naq tixchʼolobʼ chiru xkomon li naʼlebʼ chirix li kʼanjel kʼebʼil re xbʼaan li Jehobʼa (Luc. 1:34). Moqon chik, kibʼihajik saʼ jun li teep tzuul ru re Judá re rulaʼaninkil jun xkomon, li xʼElisabet. Chaabʼil kiʼelk li ulaʼanink! Li xʼElisabet kixwaklesi xchʼool li xMaría ut saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej li Yos, kixye jun li propesiiy li jwal chaabʼil chirix li kʼuulaʼal li twanq re li xMaría (taayaabʼasi Lucas 1:39-45). Joʼkan naq li xMaría kixye naq li Jehobʼa «kixkʼut xwankilal li xtel» (Luc. 1:46-51). Li Jehobʼa kiroksi laj Gabriel ut li xʼElisabet re xkawubʼresinkil xchʼool li xMaría.

13. Kʼaru kikʼulmank naq li xDasurí kixpatzʼ xtenqʼ rehebʼ li hermaan?

¹³ Joʼ kixkʼul li xMaría, jalanebʼ chik xmoos li Yos teʼruuq xkawubʼresinkil aachʼool. Qilaq jun li eetalil chirix li xDasurí, li wank Bolivia. Xeʼxye re li xyuwaʼ naq wank jun li xyajel li tkamsinq re ut xeʼxkʼe saʼ bʼanlebʼaal. Aʼan kiraj xchʼolaninkil chiʼus joʼ jun chaabʼil koʼbʼej (1 Tim. 5:4). Naʼajmank chiru naq ttenqʼaaq xbʼaanebʼ li junchʼol xbʼaan naq wank sut chʼaʼaj xbʼaanunkil. Aʼan naxye: «Naabʼal sut xwekʼa naq inkʼaʼ chik ninruuk». Abʼan saʼ xtiklajik inkʼaʼ kixpatzʼ xtenqʼ. Kʼaʼut? Li xDasurí naxchʼolobʼ: «Inkʼaʼ nawaj wank joʼ jun li iiq choʼq rehebʼ li hermaan. Ninkʼoxla: “Li Jehobʼa ttenqʼanq we”. Abʼan xinkʼe reetal naq wi tinnajtobʼresi wibʼ rikʼinebʼ li junchʼol yal injunes yookin xqʼaxbʼal ru linchʼaʼajkilal» (Prov. 18:1). Li xDasurí kixtzʼiibʼa wiibʼ oxibʼ li ramiiw re xchʼolobʼankil chiruhebʼ li xchʼaʼajkilal. Aʼan naxye: «Moko wank ta waatin re xchʼolobʼankil joʼkʼihal xineʼxtenqʼa ut xineʼxkawubʼresi ebʼ li wechpaabʼanel. Nekeʼxkʼam chaq intzekemq saʼ li bʼanlebʼaal ut nekeʼxwaklesi inchʼool rikʼin ebʼ li raqal re li Santil Hu. Kʼajoʼ xchʼinaʼusal rekʼankil naq moko wanko ta qajunes! Wanko saʼ li xjunkabʼal li Jehobʼa, jun li junkabʼal li qʼaxal naraj aatenqʼankil naq naʼajmank chaawu, yaabʼak aawikʼin ut wanq chaakʼatq re kʼanjelak aawikʼin».

14. Kʼaʼut tqakʼulubʼa raj li tenqʼ li nekeʼxkʼe ebʼ li cheekel winq?

¹⁴ Li Jehobʼa naroksi ajwiʼ ebʼ li cheekel winq re xkʼebʼal qametzʼew. Aʼanebʼ chanchan jun li maatan li kʼebʼil qe re xkawubʼresinkil ut xkʼojobʼankil qachʼool (Is. 32:1, 2). Joʼkan naq, aatinan rikʼinebʼ naq yook aakʼaʼuxl. Ut wi tateʼxtenqʼa, kʼulubʼa chi anchal aachʼool li tenqʼ. Li Jehobʼa naroksihebʼ re xkʼebʼal aametzʼew.

15. Kʼaru oybʼenihom wank qe chiqajunilo laj paabʼanel?

¹⁵ Li oybʼenihom li naxkʼe li Santil Hu naxkʼe qametzʼew (Rom. 4:3, 18-20). Chiqajunilo laj paabʼanel wank jun li qoybʼenihom li qʼaxal loqʼ naq toowanq chi junelik, aʼ yaal ma saʼ choxa malaj saʼ jun chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ li oybʼenihom aʼin wank qametzʼew re xkuybʼal li aaleek, xpuktesinkil li chaabʼil esilal ut xbʼaanunkil li kʼanjel li tenebʼanbʼil  saʼ qabʼeen saʼ li chʼuut (1 Tes. 1:3). Qilaq chanru li oybʼenihom aʼin kixkawubʼresi li apóstol Pablo.

16. Kʼaʼut kiʼajmank xmetzʼew li apóstol Pablo?

¹⁶ Naʼajmank chiru laj Pablo li xmetzʼew. Saʼ li esilhu li kixtzʼiibʼa rehebʼ laj Corinto kixye naq maakʼaʼ xmetzʼew joʼ jun li pakʼbʼil sekʼ. Kixye naq keʼxrahobʼtesi, keʼxtaqe, keʼraj xkamsinkil ut naq moko chʼolchʼo ta chiru kʼaru naraj xbʼaanunkil. Wank sut kachʼin chik ma kikamk (2 Cor. 4:8-10). Aʼin kixtzʼiibʼa saʼ li rox sut naq kibʼihajik. Maare saʼ li hoonal aʼan inkʼaʼ naxnaw naq tchalq xkomon xchʼaʼajkilal. Moqon chik, saʼebʼ li kutan aʼan jun chʼuut li qas qiitzʼin keʼraj xkamsinkil, xeʼxchap ut kachʼin chik ma kikamk naq wank saʼ palaw ut keʼxkʼe saʼ tzʼalam.

17. Joʼ naxye 2 Corintios 4:16-18, kʼaru kixkʼe xmetzʼew laj Pablo re naq truuq xkuybʼal ebʼ li aaleek?

¹⁷ Kʼaru kixkʼe xmetzʼew laj Pablo re kuyuk? Xkʼebʼal xchʼool chirix li roybʼenihom (taayaabʼasi 2 Corintios 4:16-18). Kixye rehebʼ laj Corinto naq li xjunxaqalil «yo chi lajk chi osoʼk» abʼan li xkawil xchʼool maakʼaʼ reekʼ. Kixkʼe xchʼool chi xkʼoxlankil li xyuʼam li twanq saʼebʼ li kutan chalk re. Choʼq re, li oybʼenihom re xik saʼ choxa jwal loqʼ, «kʼajoʼ xnimal». Ut chi anchal xchʼool kixkuy chixjunil li chʼaʼajkilal re xtawbʼal li xqʼajkamunkil. Laj Pablo naxkʼoxla rix li roybʼenihom ut xbʼaan aʼin kirekʼa ribʼ naq «naʼakʼobʼresiik rajlal kutan».

18. Chanru naxkawubʼresi li oybʼenihom laj Tíjomir ut li xjunkabʼal?

¹⁸ Li oybʼenihom kixkʼe xmetzʼew laj Tíjomir jun li hermaan re Bulgaria. Wiibʼ oxibʼ chihabʼ anaqwan, li riitzʼin laj Zdravko, kikamk saʼ jun li rahilal li kixkʼul saʼ bʼelebʼaal chʼiichʼ. Laj Tíjomir kʼajoʼ kirahoʼk saʼ xchʼool. Kʼaru natenqʼank re li hermaan ut li xjunkabʼal re xkuybʼal li xrahil xchʼool? Xkʼoxlankil chanru twanq li wakliik chi yoʼyo. Aʼan naxchʼolobʼ: «Jun eetalil, nokooʼaatinak chirix bʼar tqakʼul laj Zdravko, kʼaru li tzekemq tqakʼe re, anihebʼ tqabʼoq saʼ li ninqʼe li tqabʼaanu re xkʼulbʼal ut kʼaru tqaye re chirix li kikʼulmank saʼebʼ li rosoʼjik  li kutan». Laj Tíjomir naxye naq xkʼoxlankil rix li roybʼenihom naxkʼe xmetzʼew li xjunkabʼal re naq teʼxkuy ut teʼroybʼeni li hoonal naq li Jehobʼa tixwaklesi chi yoʼyo li riitzʼin.

19. Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil re xkawubʼresinkil laawoybʼenihom? (Chaawil li jalam u).

¹⁹ Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil re xkawubʼresinkil laawoybʼenihom? Wi nakaawoybʼeni wank chi junelik saʼ Ruuchichʼochʼ, yaabʼasi li naxye li Santil Hu chirix li Chʼinaʼusil Naʼajej ut kʼoxla naq ak wankat chik aran (Is. 25:8; 32:16-18). Kʼoxla chanruhaq li yuʼam saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ. Ma nakaawil aawibʼ aran? Ani nakaawil? Kʼaru nakaawabʼi? Kʼaru nakaawekʼa? Ebʼ li jalam u chirix li akʼ ruuchichʼochʼ li wank saʼebʼ li qatasal hu ttenqʼanq aawe re rilbʼal aawibʼ aran. Tatruuq ajwiʼ rilbʼal ebʼ li bʼideo chirix xyaabʼ li bʼich, jun eetalil Saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ, Nachʼ wank chaq! malaj Kʼoxla li kutan. Wi kʼaynaqo chi xkʼoxlankil chanruhaq li yuʼam saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ, ebʼ li chʼaʼajkilal chanchanaq naq «aʼan junpaat ajwiʼ ut moko aal ta riiqankil» (2 Cor. 4:17). Li oybʼenihom li naxkʼe aawe li Jehobʼa tatxkawresi.

20. Bʼar tqataw qametzʼew saʼebʼ li hoonal bʼarwiʼ naqekʼa naq maakʼaʼ chik qametzʼew?

²⁰ «Li Dios ttenqʼanq qe» saʼ li hoonal bʼarwiʼ tqekʼa naq maakʼaʼ qametzʼew (Sal. 108:13, Wy). Li Jehobʼa ak xkʼe qe chixjunil li naʼajmank re naq kawaqo. Joʼkan naq, naq tchʼaʼajkoʼq chaawu xbʼaanunkil jun li kʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ aabʼeen, xkuybʼal jun li aaleek malaj kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi sa aachʼool, tijon chiru chi anchal aachʼool ut tzol li Santil Hu re naq tatxbʼeresi. Joʼkan ajwiʼ, kʼulubʼa li tenqʼ li nekeʼxkʼe aawe ebʼ li hermaan ut junelik jultika laawoybʼenihom. Tojaʼ naq li Jehobʼa «xbʼaan li xwankil li xloqʼal» tatxkawubʼresi re naq taakuy «chixjunil li chʼaʼajkilal chi inkʼaʼ taachʼinanq» laachʼool (Col. 1:11).