1. Joqʼe qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chiqu kʼanjelak chiru li Jehobʼa?

JOQʼE qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chiqu kʼanjelak chiru li Jehobʼa? Ma naq yooko xkʼulbʼal ebʼ li chʼaʼajkilal malaj naq wank bʼayaq li tuqtuukilal? Naq wanko saʼ chʼaʼajkilal saʼ junpaat naqasikʼ li xtenqʼ li Jehobʼa. Abʼan, chanru nokoonaʼlebʼak naq us yooko chi elk saʼ li qayuʼam? Ma naru raj nasach saʼ qachʼool naq jwal wank xwankil kʼanjelak chiru li Jehobʼa? Li Jehobʼa kixjultika rehebʼ laj Israel naq naru nekeʼtʼaneʼk saʼ li raʼal aʼin (Deut. 6:10-12).

2. Kʼaru li eetalil kixkanabʼ li awabʼej Asá?

² Li awabʼej Asá kixkanabʼ jun chaqʼal ru eetalil xbʼaan naq kixsikʼ li Jehobʼa chi anchal xchʼool. Moko kaʼaj tawiʼ kikʼanjelak chiru li Yos naq kiwank li chʼaʼajkilal, kikʼanjelak ajwiʼ chiru naq kiwank li tuqtuukilal. Chalen chaq saʼ xsaajilal, «laj Asá qʼaxal tiik xchʼool chirix li Qaawaʼ» (1 Rey. 15:14). Kixkʼutbʼesi aʼin naq kixsach ru li bʼalaqʼil paabʼal saʼ li tenamit Judá. Li Santil Hu naxye naq «kixjukʼihebʼ li artal nekeʼloqʼoniik wiʼ ebʼ li jalanil yos ut ebʼ li tijobʼaal saʼ xjolomebʼ li tzuul; kixpukʼihebʼ li xaqabʼanbʼil pek ut ebʼ li loqʼlaj cheʼ» (2 Crón. 14:3, 5). Kixmaqʼ li awabʼejilal chiru li xMaacá li xnaʼchin (rixaʼan), xbʼaan naq li ixq aʼan kixyiibʼ jun li pechʼbʼil yos re naq li tenamit teʼxloqʼoni ru (1 Rey. 15:11-13).

3. Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aweʼ?

³ Laj Asá moko kaʼaj tawiʼ kixsach ru li bʼalaqʼil paabʼal, kixtenqʼahebʼ ajwiʼ laj Judá re naq teʼxloqʼoni wiʼ chik ru li Jehobʼa. Li Jehobʼa kirosobʼtesi laj Asá ut li tenamit Judá, joʼkan naq  keʼwank saʼ tuqtuukilal chiru jun qʼehil. * Naq laj Asá yook chaq chi awabʼejink, chiru lajeebʼ chihabʼ kiwank li tuqtuukilal saʼ li naʼajej aʼan (2 Crón. 14:1, 4, 6). Saʼ li tzolom aweʼ tqil kʼaru kixbʼaanu laj Asá chiru li hoonal aʼan. Chirix chik aʼan tqatzʼil rix chanru naq ebʼ laj paabʼanel li xeʼwank saʼ xkutankilebʼ li apóstol xeʼroksi chiʼus li hoonal naq kiwank li tuqtuukilal joʼ chanru kixbʼaanu laj Asá. Joʼkan ajwiʼ, tqasume li patzʼom aʼin: wi saʼ li naʼajej bʼarwiʼ wanko moko ramro ta li qakʼanjel, chanru tooruuq roksinkil chiʼus li hoonal aʼan?

4. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ 2 Crónicas 14:2, 6, 7, chanru kiroksi laj Asá li hoonal naq xwank li tuqtuukilal?

⁴ (Taayaabʼasi 2 Crónicas 14:2, 6, 7). Laj Asá kixye re li tenamit naq li Jehobʼa kixbʼaanu naq teʼwanq «saʼ tuqtuukilal yalaq bʼar». Abʼan laj Asá moko kixkʼoxla ta naq maakʼaʼ chik tixbʼaanu, kiʼok bʼan xkabʼlankil li tenamit, li suttzʼak, li ochoch najt xteram ut li okebʼaal. Kixye rehebʼ laj Judá: «Li tenamit toj wank saʼ quqʼ». Kʼaru kiraj xyeebʼal rikʼin aʼin? Naq naru nekeʼxbʼeni li naʼajej li kʼebʼil rehebʼ xbʼaan li Yos chi maaʼani tchʼiʼchʼiʼinq rehebʼ ut naru nekeʼkabʼlak saʼ tuqtuukilal. Joʼkan naq kixwaklesihebʼ xchʼool li tenamit re naq teʼroksi chiʼus li hoonal aʼan.

5. Kʼaʼut naq laj Asá kixkawresihebʼ laj puubʼ?

⁵ Laj Asá kiroksi ajwiʼ li hoonal aʼan re xkawresinkilebʼ laj puubʼ (2 Crón. 14:8). Ma inkʼaʼ tabʼiʼ kʼojkʼo chaq xchʼool rikʼin li Jehobʼa? Relik chi yaal naq naxkʼojobʼ chaq xchʼool rikʼin li Yos, abʼan naxnaw naq joʼ awabʼej tento naq tixkawresi li tenamit chiru li chʼaʼajkilal li naru nachalk saʼ xbʼeenebʼ moqon. Naxnaw naq moko junelik ta twanq li tuqtuukilal saʼ li tenamit Judá, ut moqon tqil naq joʼkan tzʼaqal kikʼulmank.

6. Chanru xeʼroksi laj paabʼanel li xeʼwank saʼ xkutankilebʼ li apóstol li hoonal naq kiwank li tuqtuukilal?

⁶ Usta naabʼal sut xeʼrahobʼtesiik ebʼ laj paabʼanel saʼ xkutankilebʼ li apóstol, abʼan kiwank ajwiʼ li hoonal naq maaʼani xchʼiʼchʼiʼink rehebʼ. Chanru xeʼroksi li hoonal naq kiwank li tuqtuukilal? Ebʼ laj paabʼanel aʼan qʼaxal xeʼxkʼe xchʼool chi xpuktesinkil li chaabʼil esilal. Li hu Hechos naxye naq li chʼuut inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ «xpaabʼankil li Qaawaʼ», ut saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ puktesink «kʼajoʼ naq yookebʼ chi tamk laj paabʼanel». Relik chi yaal naq li Jehobʼa kirosobʼtesihebʼ xbʼaan naq xeʼxkʼe xchʼool chi puktesink naq kiwank li tuqtuukilal (Hech. 9:26-31).

7, 8. Chʼolobʼ chanru xeʼroksi li hoonal li kixkʼe ribʼ chiru laj Pablo ut jalanebʼ chik aj paabʼanel.

⁷ Ebʼ laj paabʼanel li xeʼwank saʼ xkutankilebʼ li apóstol xeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re xpuktesinkil li chaabʼil esilal. Jun eetalil, li apóstol Pablo kikanaak saʼ li tenamit Éfeso xbʼaan naq kiril naq kitehonk «jun nimla okebʼaal» chiru re puktesink ut re xkʼebʼal ebʼ li kristiʼaan choʼq xtzolom li Kriist (1 Cor. 16:8, 9).

⁸ Saʼ li chihabʼ 49 kiwank wiʼ chik li hoonal chiru laj Pablo ut jalanebʼ chik aj paabʼanel re xpuktesinkil li chaabʼil esilal naq kituqubʼaak ru li chʼaʼajkilal chirix li xsetbʼal xtzʼuumal li xtzʼejwal li winq (Hech. 15:23-29). Naq kiyeemank resil rehebʼ li chʼuut li kikʼubʼamank, ebʼ laj paabʼanel keʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re «xpuktesinkil li Chaabʼil Esilal, aʼ li Raatin li Qaawaʼ» (Hech. 15:30-35). Kʼaru kikʼulmank? Li Santil Hu naxye naq «ebʼ li Iklees nekeʼkawuuk xchʼool saʼ li paabʼaal, yookebʼ chi kʼihank rajlal kutan» (Hech. 16:4, 5).

9. Saʼebʼ li qakutan, kʼaru naruhank xbʼaanunkil saʼ jalan jalanq chi tenamit, ut kʼaru raj tento tqakʼoxla?

⁹ Wank naabʼal li tenamit saʼebʼ li qakutan bʼarwiʼ moko ramro xpuktesinkil li chaabʼil esilal. Wi saʼ li qatenamit moko ramro ta li qakʼanjel, qakʼoxlaq aʼin: «Ma yookin roksinkil chiʼus li hoonal?». Saʼebʼ li qakutan li xmolam li Jehobʼa yook xbʼaanunkil jun li xnimal ru kʼanjel: xpuktesinkil li chaabʼil esilal ut xtzolbʼal ebʼ li junchʼol chirix li Santil Hu (Mar. 13:10). Kʼajoʼ xchaqʼalil ru ut makachʼin li hoonal naxkʼe ribʼ chiqu re xbʼaanunkil li xkʼanjel li Jehobʼa!

10. Kʼaru nokooxtaqla chi xbʼaanunkil 2 Timoteo 4:2?

¹⁰ Wi saʼ li qatenamit wank li tuqtuukilal, chanru tqoksi li hoonal aʼan? (Taayaabʼasi 2 Timoteo 4:2). Qatzʼilaq rix li qawanjik. Qakʼoxlaq ma naru raj naq laaʼo malaj junaq li qakomon truuq xkʼebʼal xkomon li xhoonal saʼ li puktesink malaj wank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Moko anaqwan ta xhoonalil re xtamresinkil li tumin ut li kʼaʼaq re ru, xbʼaan naq tsachmanq ru chixjunil aʼin saʼ li nimla rahilal (Prov. 11:4; Mat. 6:31-33; 1 Juan 2:15-17).

11. Kʼaru xeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ aj puktesinel re naq teʼruuq xpuktesinkil li chaabʼil esilal rehebʼ naabʼal li poyanam?

¹¹ Naabʼalebʼ aj puktesinel xeʼxtzol jalan chik aatinobʼaal re naq teʼruuq chi puktesink ut re naq teʼruuq xkʼutbʼal li yaal chiruhebʼ jalan chik kristiʼaan. Re xtenqʼankilebʼ, li xmolam li Jehobʼa naxkʼubʼ li naʼlebʼ chirix li Santil Hu, ut rajlal naʼelk saʼ jalan chik aatinobʼaal. Jun eetalil, saʼ li chihabʼ 2010 ebʼ li qatasal hu natawmank saʼ 500 tana chi aatinobʼaal. Abʼan, anaqwan numenaq 1,000 chi aatinobʼaal natawmank wiʼ.

12. Chanru nekeʼrekʼa ribʼ ebʼ li kristiʼaan naq nekeʼrabʼi resil li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ li raatinobʼaalebʼ? Kʼe jun eetalil.

¹² Chanru nekeʼrekʼa ribʼebʼ li kristiʼaan naq nekeʼrabʼi li yaal li natawmank saʼ li Raatin li  Yos saʼ li raatinobʼaalebʼ? Qilaq li eetalil aʼin. Jun li hermaan li kiwulak saʼ jun li nimla chʼutam li kiʼuxmank Memphis (Tennessee, Estados Unidos) saʼ kiniaruanda li raatinobʼaal kixye aʼin naq ak xraqeʼk li nimla chʼutam: «Ak 17 chihabʼ wokik arin Estados Unidos ut aʼin xbʼeen sut naq xintaw ru chixjunil li tustukil kʼanjel chirix li nimla chʼutam». Li tenamit Ruanda, República Democrática del Congo ut Uganda nekeʼaatinak saʼ li aatinobʼaal aʼin. Chʼolchʼo naq kiwulak toj saʼ xchamal xchʼool li naʼlebʼ li kirabʼi saʼ li raatinobʼaal. Wi naxkʼe ribʼ chiqu, us raj naq tqatzol junaq chik aatinobʼaal re xtenqʼankilebʼ jalan chik kristiʼaan saʼ li qateep. Ma ak xqakʼoxla junsutaq naq maare teʼraj qabʼinkil ebʼ li kristiʼaan wi naqapuktesi rehebʼ li chaabʼil esilal saʼ li raatinobʼaalebʼ? Relik chi yaal, wank rusilal xbʼaanunkil aweʼ.

13. Chanru xeʼroksi li hoonal naq xeʼwank saʼ tuqtuukilal ebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ li tenamit Rusia?

¹³ Moko chixjunilebʼ ta li qechpaabʼanel nekeʼruuk puktesink chi maaʼani tchʼiʼchʼiʼinq rehebʼ xbʼaan naq saʼ wiibʼ oxibʼ li tenamit ebʼ li awabʼej xeʼxram li qakʼanjel. Jun eetalil, jultikaq qe li nekeʼxkʼul ebʼ li qechpaabʼanel saʼ li tenamit Rusia. Chiru naabʼal chihabʼ xeʼrahobʼtesiik, abʼan saʼ li po marzo re li chihabʼ 1991 kikʼemank li leseens chirix li qakʼanjel saʼ li tenamit aʼan. Chiruhebʼ li chihabʼ aʼan wank tana 16 mil aj puktesinel. Naq kinumeʼk 20 chihabʼ, numenaq 160 mil aj puktesinel wankebʼ chik saʼ li tenamit aʼan. Chʼolchʼo naq ebʼ li qechpaabʼanel xeʼroksi chiʼus li hoonal naq kiwank li tuqtuukilal. Yaal naq yal chiru wiibʼ oxibʼ chihabʼ ajwiʼ xeʼwank saʼ tuqtuukilal, abʼan inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi sahebʼ saʼ xchʼool ut nekeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ usta chʼaʼaj ru li xwanjikebʼ.

14, 15. Chanru kiroksi li Jehobʼa li xwankil re xtenqʼankil laj Asá?

¹⁴ Qajultikaq wiʼ chik li kikʼulmank saʼ xkutankil laj Asá. Moko junelik ta kiwank li  tuqtuukilal saʼ li tenamit Judá, xbʼaan naq jun miyon chi aj puubʼ re Etiopía xkohebʼ chi yalok rikʼinebʼ. Laj Zérah li najolomink rehebʼ laj puubʼ kixkʼoxla naq tixqʼax ruhebʼ laj Judá. Abʼan, laj Asá kʼojkʼo xchʼool rikʼin li Jehobʼa. Joʼkan naq kixtzʼaama chiru: «Tenqʼaho, at Qaawaʼ, at qaYos, xbʼaan naq aawikʼin kaw qachʼool ut saʼ aakʼabʼaʼ xookʼulunk chi yalok rikʼinebʼ li poyanam aʼin li kʼajoʼ xkʼihalebʼ!» (2 Crón. 14:11).

¹⁵ Usta ebʼ laj puubʼ re Etiopía kachʼin chik ma wiibʼ sut xkʼihalebʼ chiruhebʼ laj puubʼ re Judá, abʼan laj Asá naxnaw naq li Jehobʼa nim xwankil, joʼkan naq naru naxtenqʼa li xtenamit. Ut joʼkan tzʼaqal kixbʼaanu li Jehobʼa. Ebʼ laj puubʼ re Etiopía xeʼqʼaxeʼk ru xbʼaanebʼ laj Judá (2 Crón. 14:8-13).

16. Chanru naqanaw naq twulaq xqʼehil naq maakʼaʼaq chik li tuqtuukilal?

¹⁶ Usta inkʼaʼ naqanaw chi tzʼaqal li tixkʼul li junjunq chi aj kʼanjel chiru li Yos, abʼan li kʼaru naqanaw aʼan naq twulaq li qʼehil naq maakʼaʼaq chik li tuqtuukilal. Qajultikaq naq li Jesús kixye naq saʼ rosoʼjikebʼ li kutan «chixjunil li tenamit» xikʼ teʼril ebʼ li xtzolom (Mat. 24:9). Joʼkaʼin ajwiʼ kixye li apóstol Pablo: «Chixjunilebʼ li teʼraj paabʼank chi chaabʼil saʼ xkʼabʼaʼ li Kristo Jesus, teʼrahobʼtesiiq» (2 Tim. 3:12). Joʼkan ajwiʼ, «kʼajoʼ xjosqʼil» laj Tza ut toontil wi naqakʼoxla naq tooruuq xkolbʼal qibʼ chiru li yalbʼaʼix li naxkʼam chaq saʼ qabʼeen (Apoc. 12:12).

17. Chanru tana tyaleʼq rix li qapaabʼal?

¹⁷ Chi seebʼ, tyaleʼq rix li xpaabʼal chixjunilebʼ laj kʼanjel chiru li Yos. Joʼkan ajwiʼ, «kʼajoʼaq xnimal li rahilal». Li Santil Hu naxye naq «maajun wa wanjenaq joʼ aʼan chalen chaq saʼ xtiklajik li ruuchichʼochʼ toj anaqwan» (Mat. 24:21). Chiruhebʼ li kutan aʼan, maare ebʼ li qakomon xikʼ tooʼeʼril ut trameʼq li qakʼanjel (Mat. 10:35, 36). Qakʼoxlaq: «Ma tinnaʼlebʼaq joʼ laj Asá ut kʼojkʼooq inchʼool naq li Jehobʼa tinxtenqʼa ut tinxkol?».

18. Joʼ naxye Hebreos 10:38, 39, kʼaru ttenqʼanq qe re naq kawresinbʼilaqo chi xkuybʼal li tchalq chi seebʼ saʼ qabʼeen?

¹⁸ Li Jehobʼa naraj naq kawresinbʼilaqo re xkuybʼal li yalbʼaʼix li tchalq chi seebʼ saʼ qabʼeen. Joʼkan naq inkʼaʼ naxkanabʼ xkawubʼresinkil li qapaabʼal. Li Jehobʼa naroksi «li moosej  tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ» re xkʼebʼal qatzekemq «saʼ xqʼehil» re naq kaw xaqxoqo saʼ li qapaabʼal (Mat. 24:45). Abʼan, li tento tqabʼaanu laaʼo aʼan xkawubʼresinkil chiʼus li qapaabʼal chirix li Jehobʼa (taayaabʼasi Hebreos 10:38, 39).

19, 20. Joʼ naxchʼolobʼ 1 Crónicas 28:9, kʼaru tento tqakʼoxla rix ut kʼaʼut?

¹⁹ Tento tqasikʼ li Jehobʼa joʼ kixbʼaanu li awabʼej Asá (2 Crón. 14:4; 15:1, 2). Nokooʼok xsikʼbʼal li Jehobʼa naq naqanaw ru ut naq nakubʼeek qahaʼ. Ut anaqwan qabʼaanuhaq joʼchʼinal joʼnimal re naq tkʼiiq li qarahom chirix. Re xnawbʼal ma yooko xbʼaanunkil aʼin, qakʼoxlaq: «Ma ninkʼe inqʼe re naq inkʼaʼ tinkol junaq li chʼutam?». Saʼebʼ li chʼutam nawaklesiik qachʼool re naq inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut makachʼin xchʼinaʼusal wank rikʼinebʼ li qechpaabʼanel (Mat. 11:28). Naru ajwiʼ naqakʼoxla aweʼ: «Ma ninkʼe inqʼe chi xtzʼilbʼal rix li naxye li Santil Hu saʼ junesal? Wi wankin rikʼin linjunkabʼal, ma rajlal xamaan naqabʼaanu li loqʼonink joʼ junkabʼal? Malaj, wi wankin injunes, ma ninkʼe inhoonal re tzolok joʼ nekeʼxbʼaanu ebʼ li junkabʼal? Ma ninbʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re puktesink ut re xtzolbʼal ebʼ li junchʼol chirix li Santil Hu?».

²⁰ Kʼaʼut naq tento tqakʼoxla rix ebʼ li patzʼom aʼin? Li Santil Hu naxye naq li Jehobʼa naxtzʼil rix li wank saʼ xchamal qachʼool. Joʼkan naq us raj naq laaʼo ajwiʼ tqabʼaanu aʼin (taayaabʼasi 1 Crónicas 28:9). Wi naqakʼe reetal naq tento tqajal li naqaj xbʼaanunkil, li qanaʼlebʼ malaj li naqakʼoxla, qatzʼaamaq qatenqʼankil chiru li Jehobʼa. Anaqwan tzʼaqal xhoonalil re xkawresinkil qibʼ re naq tqakuy xnumsinkil li yalbʼaʼix li tchalq saʼ qabʼeen chi seebʼ. Joʼkan bʼiʼ, maakʼaʼ taxaq chiramoq chiqu roksinkil chiʼus li hoonal wi wank li tuqtuukilal bʼarwiʼ wanko wiʼ.