Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu

Ma nekeʼxkʼulubʼa ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa li nekeʼrisi saʼ li xchaʼal li kikʼ?

Li xsumenkil li patzʼom aʼan naq ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa moko naqakʼulubʼa ta li kikʼ. Li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa chirix li kikʼ moko najalmank ta. Saʼebʼ li qakutan li kikʼ naru najachmank saʼ kaahibʼ chi chaʼal ut ebʼ li kaahibʼ chi chaʼal aʼin najachmank wiʼ chik. Aʼ yaal re li junjunq chi aj paabʼanel ma tixkʼulubʼa malaj inkʼaʼ tixkʼulubʼa li nekeʼrisi saʼ xchaʼal li kikʼ. Li qʼaxal wank xwankil aʼan naq tixpaabʼ li naxye li Santil Hu ut tixsahobʼresi xchʼool li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ tixkʼoxla li chʼaʼajkilal malaj li rusilal li tixkʼam chaq li bʼaneʼk.

Li naxye li Santil Hu chirix li kikʼ chʼolchʼo ru. Tqatzʼil rix wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ re xnawbʼal kʼaru tqabʼaanu naq toobʼaneʼq.

Li Jehobʼa kixye re laj Noé, li qaxeʼqatoon, naq wank xloqʼal li kikʼ (Génesis 9:​3, 4). Moqon, kixye rehebʼ laj Israel naq li kikʼ oxloqʼ ru: «Laaʼin tinjosqʼoʼq rikʼin chixjunilebʼ laj Israel malaj aj abʼl tenamit [...] wi teʼtzekanq kikʼ aʼ yaal chanru». Wi jun laj Israel naxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos, naru naxpoʼ li xnaʼlebʼebʼ li junchʼol. Joʼkan naq li Yos kixye: «Laaʼin teʼwisi saʼ xyanqebʼ li rech tenamitul» (Levítico 17:10, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Saʼ xkutankilebʼ li xbʼeen aj paabʼanel, ebʼ li apóstol ut ebʼ li cheekel winq nekeʼxnaw naq ebʼ laj paabʼanel tento teʼxkol ribʼ «chiru li kikʼ». Xbʼaanunkil aʼin qʼaxal wank xwankil joʼ xkolbʼal ribʼebʼ chiru li koʼbʼeetak yumbʼeetak ut xloqʼoninkil li pechʼbʼil yos (Hechos 15:​28, 29, SBG).

Saʼebʼ li kutan aʼan, kʼaru naraj xyeebʼal xkolbʼal ribʼebʼ chiru li kikʼ? Ebʼ laj paabʼanel inkʼaʼ keʼxtzeka chi moko keʼrukʼ li kikʼ ut inkʼaʼ ajwiʼ keʼxtzeka junaq li xul li inkʼaʼ kiʼisimank li xkikʼel. Joʼkan ajwiʼ inkʼaʼ keʼxtzeka li tibʼelwa li yiibʼanbʼil rikʼin kikʼ, joʼ li moronk. Wi teʼxbʼaanu raj aʼin yookebʼ raj xqʼetbʼal li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa (1 Samuel 14:​32, 33).

Saʼebʼ li kutan aʼan, naabʼalebʼ li kristiʼaan moko nekeʼxkʼoxla ta naq nimla maak xwaʼbʼal malaj rukʼbʼal li kikʼ. Naqanaw aʼin naq naqil li kixtzʼiibʼa laj Tertuliano, li kiwank 200 chihabʼ chirix li xkʼulunik li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ. Laj Tertuliano kixye naq saʼ li tenamit Roma wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan naq nekeʼxkʼe ribʼ saʼ aatin nekeʼrukʼ li kikʼ. Kixye ajwiʼ: «Saʼ li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼpleetik ebʼ laj Roma ebʼ li kristiʼaan li nekeʼxkʼul xʼataak malaj li epilepsia nekeʼrukʼ li xkikʼel li kamenaq xbʼaan naq nekeʼxkʼoxla naq aʼin ttenqʼanq rehebʼ re naq teʼkʼiraaq».

Chiruhebʼ laj paabʼanel nimla maak xbʼaanunkil aʼin (usta wiibʼ oxibʼ rehebʼ laj Roma nekeʼxbʼaanu re naq teʼbʼaneʼq). Ebʼ laj Roma nekeʼxyal rix ebʼ laj paabʼanel naq nekeʼxyeechiʼi rehebʼ li tibʼelwa li wank xkikʼel. Laj Tertuliano kixye: «Ebʼ laj paabʼanel inkʼaʼ nekeʼxtzeka li xkikʼel li xul, chan put ru tooruuq xkʼoxlankil naq teʼxtzeka li xkikʼel li kristiʼaan».

Naabʼalebʼ li kristiʼaan moko nekeʼxkʼoxla ta naq yookebʼ xqʼetbʼal li Raatin li Yos naq nekeʼxkʼulubʼa li kikʼ. Ebʼ laj testiiw re Jehobʼa moko naqaj ta kamk, abʼan chʼolchʼo chiqu naq naqaj xpaabʼankil li xchaqʼrabʼ li Yos chirix li kikʼ. Kʼaru tqabʼaanu re xpaabʼankil li xchaqʼrabʼ saʼebʼ li kutan aʼin?

Chirix li xkabʼ nimla yalok u, ebʼ laj bʼanonel qʼaxal keʼok wiʼ chik roksinkil li kikʼ. Abʼan ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa naqataw ru naq aʼin naxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos ut inkʼaʼ tqajal li naqapaabʼ. Abʼan, saʼebʼ li qakutan yook chi jalaak li bʼaneʼk. Anaqwan, moko kaʼaj tawiʼ li tzʼaqal kikʼ naʼoksimank saʼ li bʼaneʼk nekeʼroksi ajwiʼ jun rehebʼ li xchaʼal li kikʼ joʼ: 1) glóbulos rojos, 2) glóbulos blancos, 3) plaquetas malaj 4) plasma. Aʼ yaal chanru wank li yaj laj bʼanonel naru naxye re naq tixkʼul li glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas malaj plasma. Xbʼaan naq li kikʼ jachbʼil ru, naru naʼoksimank re xbʼanbʼal jalan chik ebʼ li yaj. Choʼq rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa roksinkil li kikʼ malaj jun rehebʼ li xchaʼal naxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj Testiiw inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li kikʼ, nekeʼxkol ribʼ chiruhebʼ li yajel joʼ li hepatitis ut li sida, li nachalk xbʼaan naq naʼoksimank li kikʼ.

Abʼanan, li kaahibʼ xchaʼal li kikʼ naru najachmank wiʼ chik ru, joʼkan naq nachalk wiibʼ oxibʼ li patzʼom chirix aʼin. Chanru naʼoksimank ut kʼaru ttenqʼanq re laj paabʼanel chi xnawbʼal ma tixkʼulubʼa malaj inkʼaʼ?

Jalan jalanq natawmank saʼ li kikʼ. Saʼ li plasma, li kachʼin chik ma nujenaq chi haʼ, natawmank li hormonas, li sales inorgánicas, li enzimas ut li nutrientes, natawmank ajwiʼ li minerales ut li azúcar. Jun eetalil, saʼ li plasma natawmank li proteína albúmina xkʼabʼaʼ, li nakʼanjelak re xtzʼapbʼal relik li kikʼ ut jalan chik li proteína re jalan chik li yajel. Ebʼ laj bʼanonel naru nekeʼrisi ut nekeʼroksi naabʼal li proteína li natawmank saʼ li plasma. Jun eetalil, naru nekeʼrisi li proteína li natenqʼank re naq tixtoqʼi ribʼ li kikʼ ut re naq moko naabʼal ta chik t-elq. Ebʼ laj bʼanonel naru ajwiʼ nekeʼrisi li proteína saʼ li plasma re xbʼanbʼal junaq li yajel. Wank jalan chik li proteína li naru nekeʼroksi ebʼ laj bʼanonel, abʼan ebʼ li eetalil aʼin naxkʼutbʼesi naq nekeʼruuk risinkil bʼayaq li xchaʼal li plasma. a

Joʼ nabʼaanumank rikʼin li plasma, naru ajwiʼ nekeʼxjach chi kokʼ mitzʼil ebʼ li (glóbulos rojos, glóbulos blancos ut plaquetas). Jun eetalil, li nekeʼrisi saʼebʼ li glóbulos blancos nakʼanjelak re xbʼanbʼal junaq li infección malaj li kanser. Ut li nekeʼrisi saʼebʼ li plaquetas nakʼanjelak re xbʼanbʼal junaq li tochʼolal. Yook chi yiibʼamank ebʼ li bʼan li nekeʼrisi saʼ xchaʼal li kikʼ. Ebʼ li bʼan aʼin moko tzʼaqal kikʼ ta, abʼan isinbʼil saʼ li junjunq rehebʼ li xchaʼal li kikʼ. Ma teʼruuq laj paabʼanel xbʼanbʼal ribʼ chi joʼkaʼin? Inkʼaʼ naru naqaye rehebʼ kʼaru teʼxbʼaanu. Li Santil Hu maakʼaʼ naxye chirix aʼin, li junjunq tixsikʼ kʼaru xbʼaanunkil abʼan tento tixkʼe reetal naq li tixbʼaanu moko tixchʼaʼajki ta li xwanjik rikʼin li Jehobʼa.

Wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa bʼaneʼk rikʼin li bʼan bʼarwiʼ naʼoksimank li kikʼ, chi moko li bʼan li kiʼisimank saʼ jun rehebʼ li xchaʼal li kikʼ li natenqʼank re xbʼanbʼal junaq li yajel. Joʼkaʼin nekeʼxtaw ru li chaqʼrabʼ li naxye «chekolaq eeribʼ [...] chiru li kikʼ». Nekeʼxnaʼlebʼa naq li chaqʼrabʼ li kikʼeheʼk rehebʼ laj Israel naxye naq li xkikʼel junaq li xul tento naq «taahoy bʼan chiru chʼochʼ» (Deuteronomio 12:​22-24, SBG). Ma naʼaatinak li raqal aʼin chirix li nekeʼrisi saʼ xchaʼal li kikʼ? Re xyiibʼankil ebʼ li bʼan aʼin li natenqʼank re xkʼirtasinkil junaq li yajel malaj jalan chik li bʼan, aajel ru xkʼulankil li kikʼ ut kʼanjelak rikʼin. Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ nahoymank li kikʼ wankebʼ laj paabʼanel inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa aʼin, joʼ naq inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li tzʼaqal kikʼ malaj li kaahibʼ xchaʼal li kikʼ. Tento naq tqoxloqʼi li nekeʼxkʼoxla aʼ yaal li nekeʼrekʼa li rekobʼaal.

Junchʼol chik aj paabʼanel jalan nekeʼnaʼlebʼak chirix aʼin. Inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li tzʼaqal kikʼ, chi moko ebʼ li glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas malaj plasma, abʼan nekeʼxkʼulubʼa junaq li bʼan li naʼelk saʼ li kaahibʼ chi xchaʼal li kikʼ. Naq nakʼulmank aʼin, ebʼ laj paabʼanel jalan jalanq li naʼlebʼ li nekeʼxsikʼ xbʼaanunkil. Maare junaq laj paabʼanel tixkʼulubʼa junaq li bʼaneʼk malaj li bʼan li xʼisimank saʼ li plasma, abʼanan inkʼaʼ tixkʼulubʼa junaq li inyección li xyiibʼamank rikʼin li glóbulos rojos malaj glóbulos blancos. Joʼkan bʼiʼ, kʼaʼut naq ebʼ laj paabʼanel aʼin nekeʼxkʼoxla naq teʼruuq xkʼulubʼankil li xʼisimank saʼ li xchaʼal li kikʼ?

Li tzolom «Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu» saʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom 1 re junio 1990 kixye naq li proteína li wank saʼ li xkikʼel li naʼbʼej nanumeʼk saʼ xkikʼel li kʼuulaʼal li toj maajiʼ nayoʼlaak. Ut chi joʼkan naxkol chiru ebʼ li yajel. Naq li glóbulos rojos li wank saʼ xkikʼel li kʼuulaʼal inkʼaʼ chik nakʼanjelak, naxnumsi re li xnaʼ ut li xnaʼ narisi saʼ li xjunxaqalil. Wiibʼ oxibʼ aj paabʼanel maare nekeʼxkʼoxla naq saʼ xkʼabʼaʼ naq li nekeʼrisi saʼ xchaʼal li kikʼ li wank saʼ li xjunxaqalil junaq li kristiʼaan yal xjunes nanumeʼk saʼ li xjunxaqalil junaq chik, ebʼ aʼan teʼruuq xkʼulbʼal li nekeʼrisi saʼ jun rehebʼ li xchaʼal li kikʼ maakʼaʼ naxye ma glóbulos blancos, glóbulos rojos malaj plasma.

Saʼ xkʼabʼaʼ naq jalan wiʼ nekeʼnaʼlebʼak ebʼ laj paabʼanel chirix aʼin, ma naraj xyeebʼal naq maakʼaʼ xwankil li naʼlebʼ aʼin? Inkʼaʼ. Qʼaxal wank xwankil. Li xyaalalil aʼan naq ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa moko nekeʼxkʼulubʼa ta li kikʼ ut li kaahibʼ li xchaʼal li kikʼ. Li Santil Hu naxye rehebʼ laj paabʼanel naq teʼxkol ribʼ «chiru li tzekemq mayejanbʼil rehebʼ li jalanil Yos, chiru li kikʼ, chiruhebʼ li yatzʼbʼil xul ut li koʼbʼeetak yumbʼeetak» (Hechos 15:29, SBG). Abʼan naq toj maajiʼ naqaye ma tqakʼulubʼa li nekeʼrisi saʼ junaq rehebʼ li kaahibʼ li xchaʼal li kikʼ, tento tqatzʼil rix chiʼus ut tootijoq chiru li Jehobʼa.

Naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼxkʼulubʼa yalaq kʼaru li bʼaneʼk li naxye laj bʼanonel, usta li bʼan aʼin tixkʼam chaq chʼaʼajkilal saʼ xbʼeenebʼ joʼ nakʼulmank rikʼin li kikʼ. Ebʼ laj paabʼanel nekeʼxnaw naq wank jun li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil chiru xkolbʼal li junxaqalil. Ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa nekeʼxbʼanyoxi rehebʼ laj bʼanonel naq nekeʼileʼk chiʼus ut nekeʼxkʼoxla chiʼus kʼaru li bʼaneʼk teʼxkʼulubʼa ut kʼaru inkʼaʼ. Abʼan, naq saʼ li bʼaneʼk naʼoksimank li nekeʼrisi saʼ jun rehebʼ li xchaʼal li kikʼ, naqakʼe saʼ ajl li naxkʼoxla li Jehobʼa ut li qamiiwil rikʼin li kikʼehok re li qayuʼam (Salmo 36:⁠10).

Qʼaxal oxloqʼ chiruhebʼ laj paabʼanel xkʼojobʼankil xchʼool rikʼin li aatin li kixye li kitzʼiibʼank re jun li Salmo: «Li Qaawaʼ aʼan li naqakol wiʼ qibʼ ut nokooxkutanobʼresi; aʼan nokoorusila ut nakʼehok qaloqʼal. Li Qaawaʼ naxhoy li rusilal saʼ xbʼeenebʼ li nekeʼbʼeek saʼ tiikilal. At Qaawaʼ [...] us xaq re li kʼojkʼo xchʼool aawikʼin!» (Salmo 84:​12, 13, SBG).

[Kʼe reetal]

[Kaaxukuut]

EBʼ LI PATZʼOM LI TENTO XBʼAANUNKIL REHEBʼ LAJ BʼANONEL

Wi tateʼxchoʼ malaj teʼroksi aawikʼin jun li bʼan li kiʼisiik saʼ jun rehebʼ li xchaʼal li kikʼ, patzʼ aʼin:

Ma nekeʼxnaw chixjunilebʼ li teʼwanq saʼ li choʼeʼk naq laaʼin aj testiiw re li Jehobʼa ut ak xinye naq inkʼaʼ tinkʼulubʼa li kikʼ (li tzʼaqal kikʼ, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas ut plasma)?

Wi laaʼat nakaakʼoxla naq chisaʼ li bʼan li teʼxkʼe aawe wank li glóbulos rojos, glóbulos blancos, plasma malaj plaquetas, patzʼ aʼin:

Ma kiyiibʼamank li bʼan rikʼin jun rehebʼ li kaahibʼ li xchaʼal li kikʼ? Wi joʼkan, ma naru nekeʼxchʼolobʼ chiwu chanru kiyiibʼamank?

Joʼkʼihal li bʼan li isinbʼil saʼ li kikʼ teʼroksi ut chanru teʼxbʼaanu?

Wi li wekobʼaal tixkanabʼ naq tinkʼulubʼa li bʼan aʼin, kʼaru chʼaʼajkilal naru tinkʼul saʼ li bʼaneʼk?

Wi inkʼaʼ tinkʼulubʼa li bʼaneʼk aʼin, kʼaru chik li bʼaneʼk naru tinkʼulubʼa?

Naq ak xinkʼoxla rix li naʼlebʼ aʼin, joqʼe naru tinye resil li xinkʼubʼ?