1. Kʼaru li esil chirixebʼ laj Corinto kixkʼe xsahil xchʼool laj Pablo?

 SAʼ xkutankilebʼ li apóstol saʼ li chihabʼ 55, li apóstol Pablo wank chaq saʼ xnaʼajebʼ li jukubʼ aran Troas, yook xkʼaʼuxl chirixebʼ li rechpaabʼanel aran Corinto. Xbʼaan naq kirabʼi naq keʼxwechʼi ribʼebʼ. Joʼkan naq, joʼ jun chaabʼil yuwaʼbʼej, li apóstol Pablo kixtzʼiibʼa rehebʼ jun li esilhu re xqʼusbʼalebʼ (1 Cor. 1:11; 4:15). Kixpatzʼ ajwiʼ re laj Tito, aʼ li ramiiw, naq trulaʼanihebʼ re naq tixnaw chanru wankebʼ, moqon teʼxtaw ribʼ aran Troas. Laj Pablo yook xyoʼoninkil laj Tito. Xbʼaan naq naraj xnawbʼal li esil li tixkʼam chaq. Abʼan kichʼinaak xchʼool xbʼaan naq laj Tito inkʼaʼ nawulak. Kʼaru tixbʼaanu laj Pablo? Kixchap jun li jukubʼ ut xkoho Macedonia. Aran kixtaw ribʼ rikʼin laj Tito, aʼan kixye naq ebʼ laj Corinto keʼxkʼulubʼa xqʼusbʼalebʼ ut nekeʼraj rilbʼal ru laj Pablo. Naq kirabʼi aʼin kisahoʼk saʼ xchʼool (2 Cor. 2:12, 13; 7:5-9).

2. a) Kʼaru kixtzʼiibʼa laj Pablo rehebʼ laj Corinto chirix li paabʼank ut li sahil chʼoolejil? b) Kʼaru ebʼ li patzʼom tqasume?

² Moqon laj Pablo kixtzʼiibʼa li xkabʼ hu rehebʼ laj Corinto ut kixye rehebʼ: «Moko naqaj ta taqlank saʼ xbʼeen leepaabʼaal, naqaj bʼan sumkʼanjelak chirix xsahil eechʼool, xbʼaan naq kaw xaqxookex chi paabʼank» (2 Cor. 1:24, SBG). Kʼaru kiraj xyeebʼal? Kʼaru naru teʼxtzol ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan rikʼinebʼ li aatin aʼin?

3. a) Kʼaru kiraj xyeebʼal li apóstol Pablo naq kixye: «Xbʼaan naq kaw xaqxookex chi paabʼank»? b) Chanru nekeʼxkʼam re rikʼin laj Pablo ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan?

³ Li apóstol Pablo kixye wiibʼ li naʼlebʼ li aajel ru saʼ li loqʼonink: li paabʼank ut li sahil chʼoolejil. Chirix li paabʼank kixye: «Moko naqaj ta taqlank saʼ xbʼeen leepaabʼaal […], xbʼaan naq kaw xaqxookex chi paabʼank». Chʼolchʼo chiru li apóstol Pablo naq tiik xchʼool ebʼ li rechpaabʼanel saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ li xpaabʼal, maawaʼ saʼ xkʼabʼaʼ li apóstol malaj saʼ xkʼabʼaʼ jalan chik li kristiʼaan. Laj Pablo inkʼaʼ kiraj taqlank saʼ xbʼeenebʼ li xpaabʼal kʼojkʼo xchʼool naq nekeʼraj xbʼaanunkil li nawulak chiru li Jehobʼa (2 Cor. 2:3). Saʼebʼ li qakutan ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼam re rikʼin li apóstol Pablo, nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼinebʼ li rechpaabʼanel naq nekeʼraj xbʼaanunkil li naxye li Jehobʼa (2 Tes. 3:4). Moko nekeʼxxaqabʼ ta junjunq li chaqʼrabʼ saʼ li chʼuut, nekeʼxbʼaanu bʼan li naxye li Santil Hu ut li xmolam li Jehobʼa. Nekeʼxnaw naq moko naru ta taqlank saʼ xbʼeenebʼ li xpaabʼal ebʼ li hermaan (1 Ped. 5:2, 3).

4. a) Kʼaru kiraj xyeebʼal li apóstol Pablo naq kixye: «Naqaj bʼan sumkʼanjelak chirix xsahil eechʼool»? b) Joʼ laj Pablo, kʼaru nekeʼraj xbʼaanunkil ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan?

⁴ Laj Pablo kixye: «Naqaj bʼan sumkʼanjelak chirix xsahil eechʼool». Arin laj Pablo yook chi aatinak chirix ut chirix li rechkʼanjelil. Chanru naqanaw? Saʼ li esilhu aʼin kixye wiibʼ li kʼabʼaʼej. Aʼan kixtzʼiibʼa: «Laj Silvano, laj Timoteo ut laaʼin xqapuktesi resil li Kriist Jesus» (2 Cor. 1:19, SBG). Naq laj Pablo naroksi li aatin sumkʼanjelak yook chi aatinak chirixebʼ li ramiiw, joʼ laj Apolos, laj Áquila, li xPrisca, laj Timoteo ut laj Tito (Rom. 16:3, 21; 1 Cor. 3:6-9; 2 Cor. 8:23). Naq laj Pablo kixye «naqaj bʼan sumkʼanjelak chirix xsahil eechʼool» yook xchʼolobʼankil chiruhebʼ laj Corinto naq rochbʼen li rechkʼanjelil teʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re naq junelik sahaq saʼ xchʼool li chʼuut. Ut aʼin ajwiʼ nekeʼraj ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan: xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re naq ebʼ li rechpaabʼanel teʼkʼanjelaq chi sahebʼ xchʼool chiru li Jehobʼa (Sal. 100:2; Filip. 1:25).

5. Kʼaru tqatzʼil saʼ li tzolom aʼin ut kʼaru tqakʼoxla rix?

⁵ Kipatzʼmank re jun chʼuut chi hermaan li nekeʼpuktesink chi anchalebʼ xchʼool: «Kʼaru kixbʼaanu malaj kixye jun li cheekel winq reheb, re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool?». Naq yooqo rilbʼal li xeʼxsume qakʼoxlaq, kʼaru raj xqaye laaʼo ut kʼaru tqabʼaanu re naq junelik sahaqebʼ saʼ xchʼool ebʼ li hermaan saʼ li chʼuut?

6, 7. a) Bʼar wank jun li naʼlebʼ li nekeʼruuk xtzolbʼal ebʼ li cheekel winq rikʼin li Jesús, laj Pablo ut jalan chik aj kʼanjel chiru li Yos? b) Kʼaʼut naq qʼaxal nekeʼsahoʼk xchʼool ebʼ li hermaan naq naqajultika li xkʼabʼaʼebʼ?

⁶ Naabʼalebʼ li hermaan keʼxye naq sa nekeʼrekʼa ribʼ naq ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ. Naru nekeʼxbʼaanu aʼin wi teʼxkʼam re rikʼin laj David, laj Elihú ut li Jesús (taayaabʼasi 2 Samuel 9:6; Job 33:1 ut Lucas 19:5). Li oxibʼ chi winq aʼin xeʼxye xkʼabʼaʼebʼ li kristiʼaan li yookebʼ chi aatinak wiʼ. Choʼq re laj Pablo wank xwankil xjultikankil ut xyeebʼal xkʼabʼaʼebʼ li rechpaabʼanel. Saʼ xraqik li esilhu rehebʼ laj Roma, naq kixkʼe xsahil xchʼool veinticinco ebʼ li rechpaabʼanel kixye li xkʼabʼaʼebʼ. Jun eetalil: «Chekʼe xsahil xchʼool lix Pérside raaro inbʼaan» (Rom. 16:3-15, SBG).

⁷ Wankebʼ li cheekel winq nekeʼchʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xjultikankil xkʼabʼaʼebʼ li hermaan. Abʼan naq nekeʼxyal xqʼe chi xjultikankil chanchan tawiʼ yookebʼ xyeebʼal rehebʼ: «Ninkʼe inchʼool chaawix» (Éx. 33:17). Nekeʼxkʼe xsahilebʼ xchʼool li hermaan naq nekeʼxjultika li xkʼabʼaʼ naq nekeʼtzʼaqonk chi xtzolbʼal li hu Laj Kʼaakʼalehom malaj saʼ jalan chik chʼutam (juntaqʼeeta rikʼin Juan 10:3).

8. Bʼar wank jun rehebʼ li naʼlebʼ li kixtzol laj Pablo rikʼin li Jehobʼa ut li Jesús?

⁸ Jun chik li naʼlebʼ re xkʼebʼal xsahilebʼ xchʼool li hermaan aʼan xyeebʼal rehebʼ li chaabʼil aatin re xwaklesinkilebʼ li xchʼool, joʼ kixbʼaanu laj Pablo naq kixtzʼiibʼa li xkabʼ hu rehebʼ laj Corinto aʼan kixye: «Qʼaxal ninnima wu saʼ eekʼabʼaʼ laaʼex» (2 Cor. 7:4, SBG). Kʼajoʼ tana keʼsahoʼk saʼ xchʼoolebʼ laj Corinto naq keʼrabʼi li aatin li kixye laj Pablo. Ut laj Pablo kixye ajwiʼ li aatin aʼin rehebʼ jalan chik ebʼ li chʼuut (Rom. 1:8; Filip. 1:3-5; 1 Tes. 1:8). Naq kiʼaatinak chirix li xPérsida saʼ li hu rehebʼ laj Roma, kixye: «Xtawasi ribʼ chi kʼanjelak saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ» (Rom. 16:12, SBG). Kisahoʼk tana saʼ xchʼool li xPérsida naq kirabʼi aʼin! Laj Pablo kixkʼam re rikʼin li Jehobʼa ut li Jesús naq kixye li chaabʼil aatin rehebʼ li junchʼol (taayaabʼasi Marcos 1:9-11 ut Juan 1:47; Apoc. 2:2, 13, 19).

9. Kʼaʼut naq qʼaxal wiʼ chik sahebʼ saʼ xchʼool ebʼ li chʼuut naq nekeʼrabʼi li chaabʼil aatin?

⁹ Ebʼ li cheekel winq nekeʼxnaw naq us xyeebʼal rehebʼ li hermaan ebʼ li aatin li naxwaklesihebʼ xchʼool (Prov. 3:27; 15:23). Naq nekeʼxbʼaanu, chanchan tawiʼ yookebʼ xyeebʼal: «Xinkʼe reetal li xaabʼaanu xbʼaan naq ninkʼe inchʼool chaawix». Chʼolchʼo chiruhebʼ li hermaan naq aajel ru xwaklesinkilebʼ xchʼool. Jun li hermaan li wank 55 chihabʼ re naxye: «Saʼ linkʼanjel chixjunilebʼ nekeʼraj elk chiʼubʼej ut maajunwa teʼxye aawe junaq li chaabʼil aatin. Joʼkan naq, naq jun li cheekel winq naxye naq oxloqʼ chiru linkʼanjel li ninbʼaanu saʼ li chʼuut, kʼajoʼ nasahoʼk saʼ linchʼool! Chanchan tawiʼ naq li Jehobʼa yook xyeebʼal we, nakatinra». Jun li cheekel winq kixye ebʼ li chaabʼil aatin re jun li yuwaʼbʼej li yook xkʼiresinkil wiibʼ li xkokʼal xjunes. Aʼan kixye: «Kʼajoʼ kixwaklesi linchʼool rikʼin li raatin». Joʼkan bʼiʼ, naq ebʼ li cheekel nekeʼxbʼaanu aʼin qʼaxal wiʼ chik nekeʼxsahobʼresi xchʼool ebʼ li hermaan. Ut aʼin naxtenqʼahebʼ re naq inkʼaʼ teʼlubʼq chi xsikʼbʼal li junelik yuʼam (Is. 40:31).

10, 11. a) Kʼaru naru nekeʼxtzol ebʼ li cheekel winq rikʼin laj Nehemías? b) Kʼaru ttenqʼanq rehebʼ li cheekel winq re xqʼaxtesinkil jun li maatan «li naxkʼe li Musiqʼej» naq nekeʼulaʼanink?

¹⁰ Chan chik ru ebʼ li cheekel winq naru nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ li hermaan re naq qʼaxal wiʼ chik sahaqebʼ saʼ xchʼool? Naq nekeʼkʼamok bʼe chi xwaklesinkilebʼ xchʼool li ra wankebʼ (taayaabʼasi Hechos 20:28). Naq nekeʼxbʼaanu aʼin nekeʼxkʼam re rikʼinebʼ li xeʼbʼeresink chaq re li xtenamit li Yos junxil. Kʼe reetal li kixbʼaanu laj Nehemías naq kiril naq wankebʼ laj judiiy li teʼxuwaq. Li Santil Hu naxye naq kiraatinahebʼ ut kixwaklesihebʼ li xchʼool (Neh. 4:14). Joʼkan ajwiʼ nekeʼxbʼaanu ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan: nekeʼwakliik, li naraj xyeebʼal, nekeʼkʼamok bʼe chi xtenqʼankilebʼ li rechpaabʼanel. Joʼkan naq nekeʼrulaʼani saʼebʼ li rochoch wi naruhank re xqʼaxtesinkil rehebʼ jun li maatan «li naxkʼe li Musiqʼej» (Rom. 1:11, SBG). Kʼaru ttenqʼanq rehebʼ li cheekel winq re xwaklesinkil xchʼool li nekeʼrulaʼani?

¹¹ Naq toj maajiʼ nekeʼxik us raj naq teʼxkʼoxla rix li xwanjik li hermaan aʼin. Naru nekeʼxkʼoxla: «Kʼaru li chʼaʼajkilal yook xnumsinkil? Kʼaru tinruuq xyeebʼal re, re xwaklesinkil xchʼool? Ma wank junaq li eetalil saʼ li Santil Hu li truuq xtenqʼankil? Kʼaru xraqal li Santil Hu ttenqʼanq re?». Ebʼ li patzʼom aʼin naxbʼaanu naq sa teʼseeraqʼiq. Naq ebʼ li cheekel winq nekeʼulaʼanink nekeʼxkanabʼ naq ebʼ li hermaan teʼxye li wank saʼ xchʼoolebʼ ut ebʼ aʼan nekeʼrabʼi chi anchalebʼ xchʼool (Sant. 1:19). Jun li hermaan naxye: «Sa nawekʼa wibʼ naq ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe xchʼool chi wabʼinkil!» (Luc. 8:18).

12. Anihebʼ naʼajmank chiruhebʼ naq teʼwaklesiiq xchʼool ut kʼaʼut?

¹² Ani tixtaw rusilal li ulaʼanink li nekeʼxbʼaanu ebʼ li cheekel winq? Laj Pablo naxye rehebʼ li cheekel winq: «Cherilaqebʼ chixjunil li karneer». Naʼajmank naq chixjunilebʼ li hermaan saʼ li chʼuut teʼwaklesiiq xchʼool usta naabʼal chihabʼ rokikebʼ chi kʼanjelak chiru li Yos. Kʼaʼut naʼajmank naq ebʼ li hermaan aʼin teʼulaʼaniiq ut teʼkawresiiq xchʼool? Xbʼaan naq maare aʼanebʼ ajwiʼ nekeʼrekʼa naq inkʼaʼ nekeʼxkuy li rahilal ut li chʼaʼajkilal li wank anaqwan. Li kixkʼul li awabʼej David naxkʼut chiqu naq li kawebʼ xpaabʼal wank sut naʼajmank naq teʼtenqʼaaq.

13. a) Kʼaru li hoonal kixsikʼ laj Isbí-benob re xkamsinkil laj David? b) Kʼaʼut naq laj Abisai kiruuk xkolbʼal li xyuʼam laj David saʼ li hoonal naq naʼajmank chiru?

¹³ Tojeʼaq kisikʼeʼk ru laj David re naq t-oq choʼq awabʼej aran Israel, naq kipleetik rikʼin laj Goliat, jun li nimla winq li ralal xkʼajol laj refaím. Laj David inkʼaʼ kixuwak ut kixkamsi (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 Crón. 20:5, 8). Abʼan saʼ xnumikebʼ li chihabʼ kiyalok wiʼ chik rikʼinebʼ laj Filistea ut kixtaw ribʼ rikʼin laj Isbí-benob jun li nimla winq li rajlal xkʼajol ajwiʼ laj refaím (2 Sam. 21:16). Abʼan li winq aʼin jayeʼq kixkamsi. Kʼaʼut? Moko xbʼaan ta naq naxuwak xbʼaan bʼan naq maakʼaʼ chik xmetzʼew. Li Santil Hu naxye naq lubʼlu ut naq laj Isbí-benob kiril naq aʼan li hoonal re xkamsinkil. Abʼan naq ok re raj xkamsinkil laj David «laj Abisay, li xyum lix Sarbia, kolʼelq chi xtenqʼankil laj David, kixtiqʼ laj Filistea ut kixkamsi» (2 Sam. 21:15-17, SBG). Kachʼin chik ma kikamsiik! Kʼajoʼ tana naxbʼanyoxi laj David chiru laj Abisai naq kixkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼam re xkolbʼal. Kʼaru naqatzol rikʼin aʼin?

14. a) Chanru tooruuq xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal li chanchan xnimal laj Goliat? b) Chanru ebʼ li cheekel winq naru nokooʼeʼxtenqʼa re naq sahaq saʼ qachʼool ut kawaqo? Kʼe jun eetalil.

¹⁴ Usta laj Tza ut li nekeʼochbʼenink re nekeʼxkʼe qachʼaʼajkilal, li xtenamit li Jehobʼa inkʼaʼ naxkanabʼ puktesink. Wankebʼ li hermaan nekeʼxnumsi ebʼ li ninqi chʼaʼajkilal ut chanchan tawiʼ naq yookebʼ chi yalok rikʼin laj Goliat abʼan nekeʼruuk chi xqʼaxbʼal ru rikʼin li xtenqʼ li Jehobʼa. Abʼan wank sut li chʼaʼajkilal saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ aʼin naxchʼina qachʼool ut nokooxkanabʼ chi lubʼlu. Naq naqekʼa aʼin naru naqakʼe qibʼ saʼ xiwxiwal xbʼaan naq naqakʼoxla naq inkʼaʼ naru naqaqʼax ru junaq li chʼaʼajkilal li tooruuq raj xqʼaxbʼal ru naq kawo. Saʼ li hoonal aʼan naʼajmank xtenqʼ ebʼ li cheekel winq. Jun li hermaan ixq, aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li wank 65 chihabʼ re naxye: «Junxilaj li puktesink nikinxlubʼtesi ut moko sa ta nawekʼa wibʼ. Jun li cheekel winq kixkʼe reetal ut kixpatzʼ we kʼaru ninkʼul. Xooʼaatinak ut kiroksi jun li eetalil saʼ li Santil Hu re xwaklesinkil inchʼool. Xinbʼaanu li kixye we ut us xinʼelk. Kʼajoʼ ninbʼanyoxi chiru naq xinxtenqʼa!». Ebʼ li cheekel winq li nekeʼrahok ut nekeʼxkʼe xchʼool chiqix joʼ laj Abisai aʼanebʼ jun xmaatan li Jehobʼa.

15, 16. a) Kʼaʼut naq kʼajoʼ naraheʼk laj Pablo xbʼaanebʼ li rechpaabʼanel? b) Kʼaʼut naq naqarahebʼ li cheekel winq li wankebʼ saʼ li qachʼuut?

¹⁵ Rilbʼal li chʼuut aʼan jun kawil kʼanjel. Wank sut ebʼ li cheekel winq nekeʼyoʼlek chi xkʼoxlankil rix ebʼ li hermaan (2 Cor. 11:27, 28). Abʼan nekeʼxbʼaanu ebʼ li xkʼanjel chiʼus ut chi sahebʼ saʼ xchʼool. Chi joʼkan nekeʼxkʼam re rikʼin laj Pablo naq kixtzʼiibʼa ebʼ laj Corinto: «Chi anchal inchʼool tinsach li kʼaru we ut tinqʼaxtesi linyuʼam re reechaninkil leeraanm» (2 Cor. 12:15, SBG). Laj Pablo kʼajoʼ naxrahebʼ li hermaan joʼkan naq inkʼaʼ naxkʼoxla ribʼ naq naxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re xtenqʼankilebʼ (taayaabʼasi 2 Corintios 2:4; Filip. 2:17; 1 Tes. 2:8). Joʼkan peʼ, naq ebʼ li hermaan qʼaxal wiʼ chik nekeʼxra laj Pablo! (Hech. 20:31-38).

¹⁶ Laaʼo ajwiʼ naqarahebʼ li cheekel winq ut saʼ li qatij naqabʼanyoxi chiru li Jehobʼa naq kixkʼehebʼ saʼ qachʼuut. Naq nekeʼxkʼe xchʼool chiqix nekeʼxsahobʼresi qachʼool ut nokooʼeʼxkawresi naq nokooʼeʼrulaʼani. Oxloqʼ chiqu naq nekeʼxkʼe reetal naq lubʼluko ut naʼajmank naq tooʼeʼxtenqʼa. Chʼolchʼo tzʼaqal naq nekeʼsumkʼanjelak qikʼin re naq sahaq saʼ qachʼool.