LI CHʼAʼAJKILAL. Ebʼ li awabʼej ut ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal nekeʼxqʼet li naxye li Santil Hu. Inkʼaʼ xeʼraj naq ebʼ li kristiʼaan teʼwanq xSantil Hu, teʼxtzʼiibʼa malaj teʼxjal saʼ jalan chik aatinobʼaal. Ut xeʼroksi li xwankil re xbʼaanunkil aʼin. Qilaq wiibʼ li eetalil:

• 167 chihabʼ tana naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, jun li awabʼej kixyal xminbʼal ruhebʼ laj Judiiy re naq teʼoq saʼ xpaabʼal ebʼ laj Griego. Joʼkan naq kixtaqla re xsachbʼal li Santil Hu li tzʼiibʼanbʼil saʼ li aatinobʼaal hebreo. Laj Heinrich Graetz li naxtzʼil li kikʼulmank chaq kixye: «Naq ebʼ laj kʼanjel chiru li awabʼej xeʼxpeji ut xeʼxkʼat chixjunil li bʼotbʼookil hu bʼarwiʼ tzʼiibʼanbʼil li Chaqʼrabʼ ut keʼxkamsi chixjunilebʼ li nekeʼraj rilbʼal saʼ li Santil Hu».

• Chiruhebʼ li chihabʼ 800, ebʼ laj kʼamolbʼe re li iklees katoolk nekeʼpoʼk naq jun rehebʼ naxkʼut li naxye li Santil Hu ut moko li xkʼutum ta li iklees. Kaʼajwiʼ nekeʼruuk rilbʼal li hu Salmos saʼ latín. Ut wi wank ani naril jalan chik li xtasal li Santil Hu nekeʼxye naq kixtzʼeqtaana li iklees. Saʼ jun li chʼutam rehebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li iklees xeʼxtaqla wiibʼ oxibʼ li winq chi xbʼaanunkil aʼin: «Teʼxsikʼ chiʼus ebʼ li ochoch ut ebʼ li naʼajej rubʼel chʼochʼ bʼarwiʼ nekeʼxkʼoxla naq nekeʼxmuq li Santil Hu. Naq teʼxtaw li kristiʼaan aʼin teʼxjukʼ li rochoch».

Wi xeʼruuk raj xbʼaanunkil aʼin kisachmank raj li esil li wank saʼ li Santil Hu.

CHANRU KIKOLEʼK LI SANTIL HU. Li awabʼej Antíoco kiraj xsachbʼal chixjunil li Santil Hu li natawmank Israel. Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxye naq, naq kiwank li Jesús saʼ li Ruuchichʼochʼ naabʼalebʼ laj Judiiy moko wankebʼ ta saʼ Israel wankebʼ chik saʼ jalan chik li tenamit. Saʼebʼ li chʼutlebʼaal kabʼl natawmank li xhuhil li Santil Hu ut aʼin ajwiʼ li hu xeʼroksi ebʼ li ralal xkʼajol ut ebʼ laj paabʼanel (Hechos 15:21).

800 chihabʼ anaqwan ebʼ li nekeʼxra li Santil Hu inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ xtzʼiibʼankil ut xjalbʼal saʼ jalan chik aatinobʼaal, usta nekeʼrahobʼtesiik. Numenaq 1500 chihabʼ anaqwan naq toj maajiʼ naʼoksimank li kʼanjelobʼaal re risinkil chi huhil li Santil Hu ebʼ li kristiʼaan ak xeʼxtzʼiibʼa chi uqʼej saʼ 33 chi aatinobʼaal. Chalen saʼ li kutan aʼan kiʼok chi jalmank li Santil Hu saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal saʼ junpaat.

LI RUSILAL. Usta ebʼ li awabʼej ut ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li paabʼal keʼxyal xsachbʼal li Santil Hu, natawmank saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ ut maajun chik li hu yook chi jalmank saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal joʼ li Santil Hu. Naabʼalebʼ li tenamit nekeʼxkʼam re rikʼin li Santil Hu naq nekeʼxxaqabʼ jun li chaqʼrabʼ ut naʼokenk ajwiʼ saʼ li raatinobʼaalebʼ, naʼokenk ajwiʼ xjalbʼal xyuʼamebʼ chi miyon li qas qiitzʼin.