1, 2. Naq ak xaakanabʼ li bʼalaqʼil paabʼal, kʼaru tento taakʼoxla ut kʼaʼut?

KʼOXLA naq jun li poyanam yook xkutbʼal chixkʼatq laawochoch jun li bʼan li nakamsink, ut kixkʼe ajwiʼ saʼ chixjunil li kʼalebʼaal. Anaqwan, kʼaru raj taabʼaanu? Maare raj taakʼoxla xkanabʼankil laawochoch ut taawaj xik saʼ jalan chik naʼaj. Usta taakanabʼ laakʼalebʼaal us raj naq taakʼoxla aʼin: «Ma inkʼaʼ tawiʼ xinjiqʼ li bʼan?».

² Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li bʼalaqʼil paabʼal. Li Santil Hu naxchʼolobʼ naq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal moko nekeʼxkʼut ta li yaal ut tzʼajn ru xnaʼlebʼebʼ (2 Corintios 6:17). Joʼkan naq, aajel ru xtzʼeqtaanankil li «Babilonia, li Nimla Tenamit», li nimla molam, bʼarwiʼ chʼutchʼuukebʼ chixjunil li bʼalaqʼil paabʼal li wank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ (Apocalipsis 18:2, 4). Us wi ak xat-elk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Abʼan moko tzʼaqal ta kaʼajwiʼ rikʼin aʼin tento bʼan naq taakʼoxla: «Ma toj yookin tawiʼ xyuʼaminkil junaq li naʼlebʼ, li nekeʼxkʼut saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?». Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.

3. a) Kʼaru naxye li Santil Hu chirixebʼ li pechʼbʼil yos? Ut, kʼaʼut wankebʼ chʼaʼaj chiruhebʼ xkʼulubʼankil li naxye li Yos chirixebʼ li pechʼbʼil yos? b) Kʼaru raj taabʼaanu wi toj wank aawikʼin li kʼaʼaq re ru li naʼoksimank saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?

³ Wankebʼ li poyanam nekeʼroksi li pechʼbʼil yos malaj li jalam  u chalen chaq saʼ xkachʼinalebʼ. Ma toj nakaabʼaanu ajwiʼ laaʼat? Wi toj nakaabʼaanu maare xbʼaan naq nakaakʼoxla naq inkʼaʼ us tijok chiru li Yos wi maakʼaʼ junaq li jalam u ut maare oxloqʼebʼ ajwiʼ chaawu. Abʼanan, li Yos naxye qe chanru xloqʼoninkil ru. Li Santil Hu naxye naq li Yos inkʼaʼ naraj naq tqoksi li jalam u (chaawil Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Juan 5:21). Re naq taaloqʼoni ru li Yos saʼ li tzʼaqal paabʼal, tento naq taapukʼi malaj taakʼatk chixjunil li naʼoksimank saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Kʼe aachʼool chi xtzʼeqtaanankil chixjunil aʼin, xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq «aʼan inkʼaʼ nawulak chiru li Qaawaʼ» (Deuteronomio 27:15).

4. a) Kʼaʼut maakʼaʼ aj e xkʼeebʼalebʼ xwankil li xeʼtoon? b)  Kʼaʼut naq li Jehobʼa kixye rehebʼ laj Israel naq inkʼaʼ teʼaatinaq rikʼinebʼ li anum malaj rikʼinebʼ li kamenaq, chi moko teʼqʼehinq ut teʼtuulaq?

⁴ Saʼ jalan chik tenamit, ebʼ li bʼalaqʼil paabʼal, nekeʼxloqʼoni li xeʼtoon ut nekeʼxpatzʼ xtenqʼankil rehebʼ li kamenaq. Wankebʼ li qas qiitzʼin, li toj maajiʼ nekeʼxtzol li naxye li Santil Hu, keʼxkʼoxla naq ebʼ li kamenaq nekeʼkanaak chi yoʼyo saʼ junaq naʼajej ut wankebʼ nekeʼtenqʼank ut wankebʼ ajwiʼ nekeʼseebʼesink. Ut wankebʼ ajwiʼ keʼxkʼat xkandelebʼ, keʼxpatzʼ xtenqʼankil ut keʼxbʼakʼ li kʼam saʼ xnaʼajebʼ li  kamenaq. Abʼan ak xaatzol saʼ li Tzolom 6 naq ebʼ li kamenaq inkʼaʼ nekeʼkanaak chi yoʼyo. Joʼkan naq, maakʼaʼ aj e raatinankilebʼ malaj xpatzʼbʼal qatenqʼankil rehebʼ. Chixjunil li nachalk saʼ xkʼabʼaʼebʼ li kamenaq, rikʼinebʼ li maaʼus aj musiqʼej nachalk. Joʼkan naq, li Jehobʼa kixye rehebʼ laj Israel naq inkʼaʼ teʼaatinaq rikʼinebʼ li anum malaj rikʼinebʼ li kamenaq, chi moko teʼqʼehinq ut teʼtuulaq (chaawil Deuteronomio 18:10-12).

5. Kʼaru tento taabʼaanu wi toj yookat xkʼeebʼal xwankil ebʼ li xeʼtoon malaj wank li jalanil yos saʼ laawochoch?

⁵ Kʼaru tento taabʼaanu wi toj yookat xkʼeebʼal xwankil ebʼ li xeʼtoon malaj wank li jalanil yos saʼ laawochoch? Chaawil li Santil Hu re naq taanaw kʼaru naxkʼoxla li Yos chirix aʼin. Tijon wulaj wulaj chiru li Jehobʼa, ye re naq nakaawaj wank saʼ li tzʼaqal paabʼal ut tzʼaama re naq tatxtenqʼa chi kʼoxlak joʼ nakʼoxlak Aʼan (Isaías 55:9).

6, 7. a) Chʼolobʼ, kʼaru nayeemank chirix xnimankil li Ralankil ut ma keʼxbʼaanu chaq ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel? b) Saʼ xkutankilebʼ li xbʼeen aj paabʼanel, saʼ xkʼabʼaʼ ani keʼxnima chaq xkutankil li yoʼlajik?

⁶ Naru naqatzʼajni li qapaabʼal wi nokootzʼaqonk saʼebʼ li ninqʼe li nekeʼchalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal, joʼ li Ralankil. Nayeemank naq li ninqʼe aʼin naxjultika li xyoʼlajik li Jesus. Ut naabʼalebʼ li paabʼal li nekeʼxye naq nekeʼxtaaqe li Jesus nekeʼxnima li Ralankil. Abʼanan, maakʼaʼ reetalil naq ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel keʼxbʼaanu aʼin. Jun li tasal hu, saʼ kaxlan aatin, naxye: «Naq ak xnumeʼk wiibʼ siʼeent chihabʼ xyoʼlajik li Jesus, maaʼani kinawok re xkutankil li xyoʼlajik ut moko chixjunilebʼ ta keʼraj xnawbʼal joqʼe tzʼaqal kiyoʼlaak» (Los orígenes sagrados de las cosas profundas).

⁷ Usta keʼxnaw raj xkutankil ut xpohil li xyoʼlajik li Jesus, inkʼaʼ raj keʼxnima ru xyoʼlajik. Abʼan, kʼaʼut? Jun li tasal hu, saʼ kaxlan aatin, naxye naq ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel «nekeʼxnaw naq ebʼ li ninqʼe aʼin [...] chalenaq chaq saʼ li bʼalaqʼil  paabʼal» (Las cosas nuestras de cada día). Saʼ li Santil Hu wiibʼ ajwiʼ li eetalil wank chirix xnimankil li yoʼlajik. Ebʼ li wiibʼ chi winq aʼin keʼwank choʼq awabʼej abʼan inkʼaʼ keʼxloqʼoni chaq li Jehobʼa (Génesis 40:20; Marcos 6:21). Ebʼ li ninqʼe aʼin chirix li yoʼlajik, keʼxbʼaanu saʼ xkʼabʼaʼ li xyosil li bʼalaqʼil paabʼal. Ebʼ laj Roma keʼxnima chaq xyoʼlajik li xDiana, li xyosebʼ, saʼ li 24 xbʼe li po Mayo. Ut saʼ li jun chik kutan keʼxnima xyoʼlajik laj Apolo, li xyosil li Saqʼe. Joʼkan naq li xnimankil li yoʼlajik moko keʼxbʼaanu ta saʼ xkʼabʼaʼ li yoʼyookil Yos, keʼxbʼaanu bʼan saʼ xkʼabʼaʼebʼ li yos li wankebʼ saʼ li bʼalaqʼil paabʼal.

8. Chʼolobʼ chanru keʼxjunaji chaq xkutankil li yoʼlajik rikʼin li xnaʼlebʼ laj Tza.

⁸ Wank jun chik xyaalal kʼaʼut naq ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel inkʼaʼ keʼxnima chaq xyoʼlajik li Jesus. Maare nekeʼxnaw naq xnimankil li yoʼlajik nachalk saʼ xnaʼlebʼ laj Tza. Naabʼalebʼ laj Griego ut ebʼ laj Romano keʼxkʼoxla chaq naq li junjunq chi poyanam wank jun li musiqʼej naʼilok re chalen saʼ xyoʼlajik ut aʼan nakʼaakʼalenk re. Jun li tasal hu, saʼ Ingles, naxye: «Li musiqʼej aʼin wank saʼ aatin rikʼin li yos li naninqʼehik chaq saʼ xkutankil li xyoʼlajik li junjunq chi qas qiitzʼin». (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños].) Li Jehobʼa inkʼaʼ raj kiwulak chiru naq tjunajiiq li Jesus saʼ xnaʼlebʼ laj Tza (Isaías 65:11, 12). Abʼan, kʼaʼut naq ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxnima li Ralankil?

9. Kʼaʼut naq keʼxnima li 25 re li po Diciembre re xjultikankil xyoʼlajik li Jesus?

⁹ Ak naabʼal chihabʼ xkʼulunik li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ naq keʼxnima li 25 re li po Diciembre re xjultikankil li xyoʼlajik. Abʼan, li Jesus moko kiyoʼlaak ta saʼ xpohil li Diciembre, * kiyoʼlaak tana saʼ xpohil li Octubre. Kʼaʼut naq keʼxsikʼ xpohil li Diciembre re xnimankil li xyoʼlajik li Jesus? Jun li  tasal hu naxye naq li keʼxkʼe chaq ribʼ choʼq aj paabʼanel keʼraj «xjalbʼal ru li ninqʼe, li nachalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal rikʼin jun chik li ninqʼe. Ut keʼxye naq li ninqʼe aʼin kiʼelk saʼ li tzʼaqal paabʼal. [...] Joʼkan naq, ebʼ laj Roma keʼxnima [...] xyoʼlajik li Saqʼe saʼ li 25 re li po Diciembre» (Enciclopedia de la Religión Católica). Saʼ xpohil li Diciembre xqʼehil li habʼ ut raasa naʼelk chaq li Saqʼe. Li wankebʼ saʼ li bʼalaqʼil paabʼal keʼxbʼaanu jun li ninqʼe re naq t-elq chaq li Saqʼe. Joʼkan naq, naabʼalebʼ keʼxkʼoxla naq saʼ li 25 re li po Diciembre aʼan xkutankil naq naʼelk chaq li Saqʼe. Ut li keʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal keʼxbʼaanu li ninqʼe aʼin re naq li wankebʼ saʼ li bʼalaqʼil paabʼal teʼoq chi paabʼank ut teʼxkʼoxla naq li naʼlebʼ aʼin chalenaq saʼ li tzʼaqal paabʼal. *

10. Kʼaʼut wankebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ keʼxnima chaq li Ralankil?

¹⁰ Moko toj anaqwan ta nanawmank naq li Ralankil chalenaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Joʼkan naq, saʼ li tenamit Inglaterra ut saʼ junjunq chi naʼajej re li tenamit Estados Unidos, keʼxkanabʼ xnimankil li Ralankil chiruhebʼ li chihabʼ 1600-1700. Chixjunilebʼ li inkʼaʼ keʼwulak chi kʼanjelak xbʼaan xnimankil li Ralankil, keʼpatzʼeʼk tumin rehebʼ xbʼaan naq keʼxqʼet li chaqʼrabʼ. Moqon chik naq kisutqʼiik li naʼlebʼ li keʼxbʼaanu chaq saʼ li ninqʼe aʼin, kichalk ajwiʼ xkomon li naʼlebʼ. Joʼkan naq, keʼok wiʼ chik xnimankil li Ralankil. Ut saʼebʼ li qakutan, naabʼal li tenamit nekeʼxnima li Ralankil. Abʼan,  ebʼ li nekeʼraj xsahobʼresinkil xchʼool li Yos, inkʼaʼ nekeʼtzʼaqonk saʼ li Ralankil, chi moko saʼebʼ li ninqʼe li nekeʼchalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. *

11. Kʼaʼut nekeʼxnima li ninqʼe ut kʼaru raj tento tqabʼaanu laaʼo?

¹¹ Wankebʼ nekeʼxnaw naq naabʼal li ninqʼe joʼ li Ralankil chalenaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal, abʼan maakʼaʼ nekeʼraj re. Nekeʼxkʼoxla naq maaʼani nakʼoxlank re aʼan. Ut nekeʼxkʼoxla naq aʼan xkutankil re xchʼutubʼankilebʼ ribʼ joʼ junkabʼal. Ma joʼkan ajwiʼ nakaakʼoxla laaʼat? Maare laaʼat nakaanima li Ralankil xbʼaan naq nakaara laajunkabʼal ut inkʼaʼ nakaabʼaanu saʼ xkʼabʼaʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Usta joʼkan, li ninqʼe aʼin naxbʼaanu naq chʼaʼajkaq chaawu wank saʼ li tzʼaqal paabʼal. Qajultikaq naq li Jehobʼa naraj naq taakʼam aawibʼ saʼ usilal rikʼinebʼ laakomon xbʼaan naq Aʼan kixxaqabʼank re li junkabʼal (Efesios 3:14, 15). Abʼan, wank naabʼal li naʼlebʼ re xkʼambʼal qibʼ saʼ usilal rikʼinebʼ li qakomon ut xbʼaanunkil li naraj li Yos. Li Apostol Pablo kixchʼolobʼ kʼaru tento raj tqabʼaanu saʼ li qayuʼam naq kixye: «Kʼehomaq reetal kʼaru nawulak chiru li Qaawaʼ» (Efesios 5:10).

12. Kʼaru li eetalil ttenqʼanq qe chi xtzʼeqtaanankil chixjunil li ninqʼe li tzʼajebʼ ru?

¹² Maare nakaakʼoxla naq saʼebʼ li qakutan, inkʼaʼ chik nabʼaanumank li ninqʼe saʼ xkʼabʼaʼebʼ li jalanil yos. Abʼan tento naq tqanaw bʼar chalenaqebʼ li ninqʼe. Wi wank raj jun li kabʼ saʼ xjulel li tzʼajn, ma taaxok ut taatzʼubʼ? Peʼyaal naq inkʼaʼ raj taabʼaanu? Joʼ nakʼulmank rikʼin li kabʼ aʼin wankebʼ li ninqʼe usta chʼinaʼus rilbʼal ut rabʼinkil, tzʼajebʼ ru. Joʼkan naq, wi naqaj wank saʼ li tzʼaqal paabʼal tento tqabʼaanu li kixye laj Isaias, jun laj kʼanjel chiru li Yos: «Meechʼeʼ li kʼaʼaq re ru tzʼajn ru» (Isaías 52:11).

13. Kʼaru li chʼaʼajkilal naru nachalk saʼ aabʼeen wi inkʼaʼ nakattzʼaqonk saʼebʼ li ninqʼe li nekeʼchalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?

¹³ Maare tatwanq saʼ chʼaʼajkilal naq taatzʼeqtaana ebʼ li ninqʼe aʼin. Qakʼoxlaq, kʼaru raj taabʼaanu wi laawech aj kʼanjel inkʼaʼ nekeʼxtaw ru kʼaʼut naq inkʼaʼ nakattzʼaqonk saʼebʼ li ninqʼe? Kʼaru raj taabʼaanu wi teʼxkʼe jun laamaatan re xnimankil li Ralankil? Ma taakʼul raj li maatan? Wi kaʼajwiʼ laaʼat wankat saʼ li tzʼaqal paabʼal, chanru taawaatina laabʼeelom malaj laawixaqil? Kʼaru tento taabʼaanu re naq laawalal aakʼajol inkʼaʼ teʼrahoʼq saʼ xchʼool naq inkʼaʼ nekeʼxnima li ninqʼe li nachalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?

14, 15. Kʼaru raj taabʼaanu wi junaq li qas qiitzʼin tixye aawe, chaanumsi chiʼus li ninqʼe malaj traj xkʼeebʼal jun laamaatan?

¹⁴ Aajel ru naq taanaw kʼaru taabʼaanu wi wankat saʼ xkutankil junaq li ninqʼe. Kʼoxla aʼin: Chanru taasume junaq li qas qiitzʼin naq tixye aawe, chaanumsi chiʼus li ninqʼe? Laaʼat naru taabʼanyoxi. Abʼan wi li poyanam aʼin aawechkabʼal malaj aawechkʼanjel naru nakaachʼolobʼ chiru li nakaapaabʼ, abʼan us raj naq taakʼoxla chiʼus kʼaru taaye re. Li Santil Hu naxye: «Junelik chexʼaatinaq saʼ usilal, chiwanq xyaalal leeraatin re naq teenaw xsumenkil chixjunilebʼ joʼ chanru xkʼulubʼ» (Colosenses 4:6). Chʼolobʼ laapaabʼal saʼ tuulanil re naq inkʼaʼ teʼxkʼoxla naq yook aajosqʼil malaj yookat xhobʼalebʼ. Ut taaye ajwiʼ rehebʼ naq moko nimla maak ta chaawu xkʼeebʼal junaq li maatan malaj wank saʼ komonil rikʼinebʼ. Abʼan taawaj xchʼutubʼankil aawibʼ rikʼinebʼ naq maakʼaʼaq junaq li ninqʼe.

¹⁵ Ut, kʼaru taabʼaanu wi teʼraj xkʼeebʼal jun laamaatan? Us raj naq xbʼeenwa taanaw kʼaru xyaalal naq teʼraj xkʼeebʼal aamaatan. Maare teʼxye aawe: «Ninnaw naq inkʼaʼ nakaanima li ninqʼe, abʼan xinkʼam chaq aawe aʼin». Laaʼat maare taakʼul li maatan xbʼaan naq chʼolchʼo chaawu naq inkʼaʼ yookat chi tzʼaqonq saʼ li ninqʼe. Abʼan wi li qas qiitzʼin aʼin maakʼaʼ naxnaw chirix laapaabʼal, naru nakaaye  re naq inkʼaʼ nakaanima li ninqʼe aʼin. Wi joʼkan taabʼaanu, teʼxnaw kʼaʼut nakaakʼul li maatan ut inkʼaʼ nakaakʼe reeqaj. Abʼan, wankebʼ teʼxyeechiʼi aamaatan yal re rilbʼal ma taaqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos. Joʼkan naq, us raj naq inkʼaʼ taakʼul li teʼxyeechiʼi aawe.

16. Kʼaru tento taabʼaanu wi ebʼ laakomon yooqebʼ xnimankil junaq li ninqʼe?

¹⁶ Kʼaru taabʼaanu wi ebʼ laakomon inkʼaʼ nekeʼxwotz laapaabʼal? Tento chaabʼilaq aanaʼlebʼ rikʼinebʼ ut taawaatinahebʼ saʼ tuulanil. Us raj naq inkʼaʼ tatpoʼq rikʼinebʼ naq yooqebʼ xnimankil junaq li ninqʼe. Maachʼik aawibʼ rikʼinebʼ re naq inkʼaʼ teʼxchʼik ribʼ aawikʼin (chaawil Mateo 7:12). Joʼkan ajwiʼ tento taakʼe reetal li nakaabʼaanu re naq inkʼaʼ teʼxkʼoxla naq yookat chi tzʼaqonq saʼ li ninqʼe malaj nakaawaj wank saʼ xyanqebʼ. Joʼkan naq tento taakʼoxla chiʼus li taabʼaanu re naq sahaq laachʼool chiru li Yos (chaawil 1 Timoteo 1:18, 19).

17. Kʼaru tento taabʼaanu re naq laawalal aakʼajol inkʼaʼ teʼrahoʼq saʼ xchʼool xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxnima li ninqʼe li nachalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?

¹⁷ Kʼaru tento taabʼaanu re naq laawalal aakʼajol inkʼaʼ teʼrahoʼq saʼ xchʼool naq inkʼaʼ nekeʼxnima li ninqʼe? Wankebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxkʼe xmaatan li ralal xkʼajol re naq sahaqebʼ saʼ xchʼool, abʼan nekeʼxbʼaanu yalaq kʼaru xkutankil ut inkʼaʼ toj saʼ xqʼehil junaq li ninqʼe. Abʼan jwal oxloqʼ chiru chixjunil aʼin naq li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxra ut nekeʼwank rikʼinebʼ li ralal xkʼajol.

18. Chanru tatxtenqʼa li chʼutam re naq tatwanq saʼ li tzʼaqal paabʼal?

¹⁸ Re xsahobʼresinkil xchʼool li Yos, tento naq taatzʼeqtaana li bʼalaqʼil paabʼal ut tatwanq saʼ li tzʼaqal paabʼal. Chanru taabʼaanu aʼin? Li Santil Hu naxye: «Chiqilaq qibʼ chiqibʼil qibʼ re xkʼeebʼal xkawubʼ qachʼool chi  rahok joʼwiʼ chi xbʼaanunkil li chaabʼil kʼanjel. Miqakanabʼ li qachʼutam: wankebʼ kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil chi joʼkan. Qawaklesihaq bʼan qachʼool chiqibʼil qibʼ, ut qʼaxal chik anaqwan naq nekeril naq yo chaq chi nachʼok li Kutan» (Hebreos 10:24, 25). Saʼebʼ li qachʼutam naqaloqʼoni li Yos chi sa saʼ qachʼool joʼ naraj Aʼan (Salmo 22:23 [22:22, Wy]; 122:1). Saʼebʼ li chʼutam aʼin ‹naqawaklesi qachʼool chiqibʼil qibʼ› (Romanos 1:12).

19. Kʼaʼut aajel ru naq taaseeraqʼi li yookat xtzolbʼal saʼ li Santil Hu?

¹⁹ Joʼkan ajwiʼ, xseeraqʼinkil rehebʼ li qas qiitzʼin li yookat xtzolbʼal rikʼinebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa chirix li Santil Hu, aʼan taatenqʼanq aawe chi wank saʼ li tzʼaqal paabʼal. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin rahebʼ saʼ xchʼool ut yookebʼ chi yaabʼak ut tzʼuyink xbʼaan li kʼiila maaʼusilal. Wi nakaanaw ru junaq li qas qiitzʼin li yook chi xkʼulbʼal aʼin, us raj naq taaseera­qʼi re li osobʼtesink li tqakʼul saʼ li kutan chaalel. Maakanabʼ aatinak chirix li naxye li Santil Hu ut li chʼutlaak rikʼinebʼ li nekeʼloqʼonink re li tzʼaqal Yos. Wi nakaapaabʼ li chaabʼil naʼlebʼ, taakʼe reetal naq timil timil yooq chi elk saʼ laachʼool li nekeʼxbʼaanu saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Wi wankat saʼ li tzʼaqal paabʼal, sahaq saʼ laachʼool ut osobʼtesinbʼilaqat (Malaquías 3:10).