NAABʼALEBʼ nekeʼxkʼoxla naq inkʼaʼ nokookamk chi junajwa. Wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq wank naʼelk saʼ li qatibʼel naq nokookamk ut naxik saʼ jalan chik naʼajej. Abʼan li naʼlebʼ aʼin moko yaal ta. Qilaq kʼaru naxkʼut li Santil Hu chirix aʼin.

Maare jultik aawe naq li Santil Hu kitzʼiibʼamank chaq saʼ Hebreo ut saʼ Griego. Saʼ li Santil Hu kitawmank 800 sut  tana wiibʼ li aatin: néfesch saʼ Hebreo ut psykjé saʼ Griego. Ut saʼ li Santil Hu saʼ Qʼeqchiʼ wank naq keʼxkʼe ebʼ li wiibʼ chi aatin aʼin choʼq «chʼool, aanm» malaj «aanmej». Abʼan li xyaalal ebʼ li aatin néfesch ut psykjé aʼan «alma», joʼ natawmank saʼebʼ li Santil Hu saʼ kaxlan aatin. Ut li aatin «alma» wank oxibʼ xyaalal: 1) ebʼ li qas qiitzʼin, 2) ebʼ li xul, ut 3) xyuʼamebʼ li qas qiitzʼin ut xyuʼamebʼ li xul. Anaqwan qilaq chanru naxchʼolobʼ aʼin li Santil Hu.

Ebʼ li poyanam. Saʼ xkutankil laj Noe, «inkʼaʼ kʼihebʼ li keʼkoleʼk xbʼaan li haʼ: yal waqxaqibʼebʼ [psykjé] ajwiʼ» (1 Pedro 3:20). Saʼ Griego li aatin psykjé, naraj xyeebʼal poyanam. Joʼkan naq li raqal aʼin naʼaatinak chirix laj Noe, li rixaqil, ebʼ li ralal ut ebʼ li ralibʼ. Ut saʼ Éxodo 16:16 keʼyeheʼk re laj Israel naq «teʼxxok joʼnimal [li mana] li teʼxtzeka, [...] aʼ yaal joʼkʼihalebʼ li [néfesch] wankebʼ saʼ kabʼl». Saʼ li raqal aʼin keʼroksi néfesch, xbʼaan naq yook chi aatinak chirix li poyanam, li wankebʼ saʼ li junkabʼal. Toj wank ebʼ li eetalil saʼ li Santil Hu bʼarwiʼ naʼaatinak chirix li néfesch saʼ Hebreo ut psykjé saʼ Griego ut aʼan naru tqil saʼ Génesis 46:18, Josué 11:11, Hechos 27:37 ut Romanos 13:1.

Ebʼ li xul. Naq li Yos kixyoobʼtesi li xul, kixye: «Chibʼulbʼutq li haʼ xbʼaanebʼ li xul, [néfesch] ut cheʼrupupiq li xikʼanel xul saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ ut chiru choxa». Tojaʼ naq kixye wiʼ chik li Yos: «Cheʼwanq chixjunilebʼ li xul [néfesch] saʼ ruuchichʼochʼ, aʼ yaal chanru li xpaayil: ketomq, ebʼ li xul li nekeʼxjukuki ribʼ chiru chʼochʼ ut ebʼ li wankebʼ saʼ kʼicheʼ, chixjunilebʼ aʼ yaal chanru riyajil li junjunq. Ut chi joʼkan kiʼuxk» (Génesis 1:20, 24). Li raqal aʼin naʼaatinak chirix li kar, li ketomq ut ebʼ li xul li wankebʼ saʼ kʼicheʼ, joʼkan naq saʼ Hebreo keʼroksi li aatin néfesch. Ut toj wank xkomon li eetalil aʼin saʼ Génesis 9:10, Levítico 11:46 ut Números 31:28.

Li xyuʼamebʼ li poyanam. Kiʼoksimank ajwiʼ néfesch ut psykjé naq keʼaatinak chirix li xyuʼam li poyanam. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil. Ebʼ laj Gabaon keʼxye re laj Josue:  «Qʼaxal xooxiwak chirix li qayuʼam [néfesch]» (Josué 9:24). Li Santil Hu naxye naq li xRaquel ‹kiʼelk xchʼool [néfesch]› naq kiyoʼlaak laj Benjamin, li xyum (Génesis 35:16-19). Ut li Jesus kixye: «Laaʼin li chaabʼil aj kʼaakʼalenel karneer. Li chaabʼil aj kʼaakʼalenel naxkʼe li xyuʼam [psykjé] saʼ xkʼabʼaʼebʼ li xkarneer» (Juan 10:11). Joʼ naqanaw, li Jesus kixkʼe li xyuʼam re xkolbʼalebʼ li qas qiitzʼin. Ebʼ li raqal aʼin yook chi aatinak chirix li xyuʼam li poyanam. Ut wank xkomon li eetalil saʼ 1 Reyes 17:17-23, Mateo 10:39, Juan 15:13 ut Hechos 20:10.

Wi inkʼaʼ taakanabʼ tzolok chirix li Santil Hu, taakʼe reetal naq li néfesch malaj li «alma» nakamk (Ezequiel 18:4, 20).

Ma yaal tawiʼ naq ‹li musiqʼ› nakanaak chi yoʼyo naq nokookamk? Qilaq kʼaru naxye li Santil Hu chirix ‹li musiqʼ›.

Saʼ li najter qʼe kutan, ebʼ laj tzʼiibʼ keʼroksi rúaj saʼ Hebreo ut pnéuma saʼ Griego naq keʼaatinak chirix ‹li musiqʼ›. Qilaq saʼ li Santil Hu wiibʼ oxibʼ li eetalil: Saʼ li Salmo 104:29, jun rehebʼ laj tzʼiibʼ, kixye re li Jehobʼa: «Wiʼ taamaqʼ xmusiqʼebʼ, [rúaj] teʼkamq ut teʼsutqʼiiq wiʼ chik chi pojtzʼil». Ut Santiago 2:26 naxye naq li tibʼelej li «maakʼaʼ xmusiqʼ, [pnéuma] aʼan kamenaq». Saʼebʼ li raqal aʼin naxye naq ‹li musiqʼ› nakʼehok re xyuʼam li tibʼelej; wi maakʼaʼ raj qamusiqʼ, maakʼaʼ raj ajwiʼ qayuʼam. Naq li Santil Hu naʼaatinak chirix li rúaj yook chi aatinak chirix ‹li musiqʼ› ut ‹li metzʼew›, joʼkan naq rúaj naraj xyeebʼal: li metzʼew li nakʼehok re li yuʼam. Joʼkan naq li Yos kixye: «Tinkʼe jun nimla bʼutʼihaʼ saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ re xsachbʼalebʼ chixjunil li wankebʼ xmusiqʼ [rúaj] junsut junrubʼel choxa» (Génesis 6:17; 7:15, 22). ‹Li musiqʼ› li nakʼehok re qayuʼam inkʼaʼ naqil ru.

Aajel ru li musiqʼ re naq wanq qayuʼam. Li musiqʼ naʼeekʼasink re li tibʼelej. Qilaq jun li eetalil: re naq t-eekʼanq  li raay tento naq wanq xlusil malaj xbʼateriiy. Li lus ut li musiqʼ maakʼaʼebʼ xyuʼam joʼkan naq maakʼaʼ nekeʼreekʼa ut maakʼaʼ nekeʼxkʼoxla. Naq naʼelk qamusiqʼ, ‹nokookamk ut nokoosutqʼiik wiʼ chik chi poqsil›.

Saʼ Eclesiastés 12:7 naxye: «Pojtzʼ tatsutqʼiiq wiʼ, xbʼaan naq pojtzʼ okenaqat; ut laamusiqʼ taasutqʼiiq wiʼ chik rikʼin li Yos xbʼaan naq Aʼan kikʼehok aawe». Usta nokooxik saʼ chʼochʼ, abʼan li qamusiqʼ nasutqʼiik rikʼin li Yos (Job 34:14, 15; Salmo 36:10 [36:9, Wy]). Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li metzʼew li nakʼehok re qayuʼam naxchap xbʼe ut naxik saʼ choxa. Naraj bʼan xyeebʼal naq saʼ ruqʼ li Yos nakanaak xyuʼamebʼ li kamenaq ut aʼan yaal re ma tixkʼehebʼ xyuʼam. Kaʼajwiʼ li Yos wank xwankil re xkʼeebʼal wiʼ chik xmusiqʼ ebʼ li kamenaq.

Naxkʼojobʼ qachʼool xnawbʼal naq li Yos tixkʼe wiʼ chik xyuʼam li wankebʼ saʼ «muqlebʼaal kamenaq»! (Juan 5:28, 29.) Naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li kamenaq, li Jehobʼa tixbʼaanu naq akʼaq chik li xtibʼelebʼ ut tixkʼehebʼ wiʼ chik xmusiqʼ. Saʼ li kutan aʼan, chixjunilebʼ li qas qiitzʼin sahaqebʼ saʼ xchʼool!

Wi toj taawaj xnawbʼal xkomon li naʼlebʼ, chaawil li tasal hu ¿Qué nos sucede cuando morimos? ut li tasal hu Razonamiento a partir de las Escrituras, saʼebʼ li perel 32 toj saʼ li 36 ut 136 toj saʼ li 140, rehebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa.