1, 2. Kʼaʼut naqaye naq li Santil Hu aʼan jun chaabʼil maatan?

MAARE jultik aawe naq jun laawamiiw kixkʼe jun laamaatan. Kisahoʼk tana saʼ laachʼool naq xaakʼul ut xaabʼanyoxi re chi anchal laachʼool. Rikʼin li maatan aʼin kixkʼutbʼesi naq nakatxra.

² Li Santil Hu aʼan jun li maatan li naxkʼe qe li Yos, ut tento naq tqabʼanyoxi re. Kaʼajwiʼ li Santil Hu naxye naq li Yos kixyiibʼ li choxa, li chahim, li Ruuchichʼochʼ ut naq kixyoobʼtesi laj Adan ut xʼEva. Li Santil Hu naxkʼe qanaʼlebʼ re naq tooruuq xtuqubʼankil qachʼaʼajkilal. Ut naxye ajwiʼ chanru ttzaqloq ru li Rajom li Yos chirix li Ruuchichʼochʼ. Kʼajoʼ xchaabʼilal li maatan li naxkʼe qe li Yos!

3. Kʼaru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq kixkʼe qe li Santil Hu? Ut kʼaʼut naq li Santil Hu aʼan jun chaabʼil maatan?

³ Li Santil Hu jun chaabʼil maatan, xbʼaan naq naʼaatinak chirix li Jehobʼa. Naq li Yos kixkʼe qe li Santil Hu kixkʼutbʼesi naq naraj naq tqanaw ru chiʼus. Li Santil Hu nokooxtenqʼa re naq toowanq choʼq ramiiw li Yos.

4. Kʼaru nakaakʼoxla chirix xkʼihal li Santil Hu?

⁴ Li Santil Hu kijekʼimank saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ  ut wank saʼ naabʼal chi aatinobʼaal. Kachʼin chik ma 2.600 chi aatinobʼaal li natawmank chixjunil li Santil Hu malaj wiibʼ oxibʼ ajwiʼ rehebʼ li xtasal. Joʼkan naq kachʼin chik ma chixjunil li qas qiitzʼin wankebʼ rikʼin li Santil Hu. Naabʼal xkʼihal li Santil Hu nekeʼxyiibʼ xbʼaan naq rajlal xamaan, najekʼimank jun miyon tana li Santil Hu saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Joʼkan naq maajun li tasal hu naxqʼax ru li Santil Hu.

5. Kʼaru naraj xyeebʼal naq li Santil Hu «musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos»?

⁵ Li Santil Hu «musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos» (chaawil 2 Timoteo 3:16). Kʼaru naraj xyeebʼal aʼin? Li Santil Hu naxye: «Keʼwank winq eekʼasinbʼilebʼ xbʼaan li Santil Musiqʼej, keʼaatinak joʼ kiyeheʼk chaq rehebʼ xbʼaan li Yos» (2 Pedro 1:21). Qilaq jun li eetalil, jun li cheekel winq naxye re li ralal naq tixtzʼiibʼa jun li esil hu. Ma re li alalbʼej li esil hu? Inkʼaʼ, re li yuwaʼbʼej xbʼaan naq xkʼaʼuxl wank chisaʼ. Joʼkan ajwiʼ chixjunil li wank saʼ li Santil Hu xkʼaʼuxl li Yos ut maawaʼ rehebʼ li winq li keʼtzʼiibʼank chaq re. Li Santil Hu «Raatin li Yos» (1 Tesalonicenses 2:13).

6, 7. Kʼaʼut naq junaj ru li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu?

⁶ Li Santil Hu kitzʼiibʼamank chiru 1.600 chihabʼ. Ebʼ li winq li keʼtzʼiibʼank chaq re li Santil Hu, moko juntaqʼeet ta xwanjikebʼ ut xkʼanjelebʼ. Xbʼaan naq wankebʼ aj awinel, ebʼ aj kar, ebʼ aj kʼaakʼalenel karneer, propeet, ebʼ aj raqol aatin ut awabʼej. Joʼ laj Lucas, aj bʼanonel, aʼan kitzʼiibʼank chaq re jun rehebʼ li tasal hu li wank saʼ xtiklajik li akʼ chaqʼrabʼ. Usta moko juntaqʼeet ta xtenamitebʼ li winq aʼin, junaj ru li naʼlebʼ xeʼxtzʼiibʼa saʼ li Santil Hu. *

⁷ Saʼ Genesis, bʼarwiʼ natikla li Santil Hu, naxye chanru kichalk li chʼaʼajkilal saʼ xbʼeenebʼ li qas qiitzʼin ut saʼ Apocalipsis, bʼarwiʼ naraqeʼk li Santil Hu, naxye naq li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq joʼ kiwank chaq saʼ li qʼe kutan. Chixjunil li naxye li Santil Hu kikʼulmank tana chiru 4.000 chihabʼ, chalen chaq saʼ xyoʼlajik li winq. Saʼ li Santil Hu tzʼiibʼanbʼil chanru natzʼaqlok ru li Rajom li Yos. Junaj ru li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu xbʼaan naq musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos.

8. Kʼaʼut nayeemank naq li Santil Hu tzʼaqal re ru?

⁸ Li Santil Hu tzʼaqal re ru ut naxye li toj maajiʼ nakʼulmank. Qakʼoxlaq li chaqʼrabʼ li kixkʼe li Jehobʼa re li tenamit Israel. Li hu Levitico, naʼaatinak chirix li saabʼesink ibʼ ut chirix li letzbʼil-yajel. Maaʼani kinawok re chanru wank li haʼ, joʼ naxye Eclesiastes 1:7. Usta li Santil Hu moko jun ta rehebʼ li tasal hu, li naʼoksimank saʼebʼ li tzolebʼaal, abʼan naxchʼolobʼ chi tzʼaqal re ru chanru yiibʼanbʼil li Ruuchichʼochʼ. Aʼin naxkʼutbʼesi chiqu naq li Yos kimusiqʼank re li Santil Hu.

9. a) Chanru naqanaw naq li Santil Hu tzʼaqal re ru naq naʼaatinak chirix li kikʼulmank chaq? b) Kʼaʼut naq ebʼ li keʼtzʼiibʼank re li Santil Hu keʼxye chixjunil li kikʼulmank chaq?

 ⁹ Li Santil Hu naxye li yaal ut tzʼaqal re ru naxchʼolobʼ li kikʼulmank chaq. Naxye ajwiʼ xkʼabʼaʼebʼ li qas qitzʼiin li keʼwank chaq najter qʼe kutan ut anihebʼ li xxetonil yuwaʼ. * Saʼ naabʼal chi tasal hu moko nekeʼxtzʼiibʼa ta naq ebʼ li xtenamit inkʼaʼ us nekeʼelk saʼ li yalok. Abʼan ebʼ li keʼtzʼiibʼank chaq re li Santil Hu keʼxchʼolobʼ chixjunil li kikʼulmank chaq; keʼxtzʼiibʼa naq aʼanebʼ ut ebʼ li xtenamit keʼmaakobʼk chiru li Yos. Saʼ xhuhil li Números, laj Moises kixye naq kimaakobʼk ut kixye ajwiʼ naq kiqʼuseʼk xbʼaan li Yos (Números 20:2-12). Moko saʼ naabʼal ta li tasal hu natawmank chi tzʼaqal re ru li kikʼulmank chaq joʼ natawmank saʼ li Santil Hu xbʼaan naq musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos.

10. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq li Santil Hu nokooxtenqʼa?

¹⁰ Li Yos kimusiqʼank re li Santil Hu, joʼkan naq «nakʼanjelak re kʼutuk, re qʼusuk, re kʼehok naʼlebʼ» (2 Timoteo 3:16). Li Santil Hu nokooxtenqʼa. Chisaʼ nakʼutunk naq li Jehobʼa naxnaw chi tzʼaqal chanru yoobʼtesinbʼilo. Li Santil Hu musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos. Li Jehobʼa kiyoobʼtesink qe, joʼkan naq naxnaw kʼaru naqakʼoxla ut kʼaru naqeekʼa. Naxnaw ajwiʼ kʼaru naqaj re naq sahaq saʼ qachʼool ut kʼaru li naʼlebʼ inkʼaʼ us tqabʼaanu.

11, 12. a) Chirix kʼaru kiʼaatinak li Jesus saʼ Mateo 5 toj saʼ li 7? b) Chirix kʼaru chik naʼaatinak li Santil Hu ut kʼaʼut nokooxtenqʼa?

¹¹ Ma nakaanaw kʼaru kixchʼolobʼ li Jesus saʼ Mateo 5 toj saʼ li 7? Li Jesus kixkʼe jalan jalanq li chaabʼil naʼlebʼ. Kiʼaatinak chirix chanru xtawbʼal li sahil chʼoolejil,  chanru xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal, chanru tootijoq ut chanru tqil li bʼihomal. Chixjunil li kixye chaq li Jesus saʼ Mateo 5 toj saʼ li 7, nokooxtenqʼa ajwiʼ saʼebʼ li qakutan.

¹² Li Santil Hu naʼaatinak ajwiʼ chirix li junkabʼal, chirix li kʼanjel ut chirix chanru xkʼambʼal qibʼ saʼ usilal. Li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu naxtenqʼahebʼ li qas qiitzʼin. Ut li chaabʼil naʼlebʼ aʼin nakʼutunk rikʼin li kixye li Jehobʼa  re laj Isaias: «Laaʼin li Qaawaʼ; laaYos; laaʼin ninkʼut chawu li kʼaru us choʼq aawe» (Isaías 48:17).

13. Kʼaru kixye li Jehobʼa re laj Isaias chirix li tenamit Babilonia?

¹³ Naabʼal rehebʼ li esil li wank saʼ li Santil Hu ak xeʼtzʼaqlok ru. Laj Isaias li kiwank chaq saʼ li qʼe kutan, kikʼeheʼk re xbʼaan li Yos jalan jalanq li esil. Li Jehobʼa kixye re laj Isaias naq li tenamit Babilonia tsachmanq (Isaías 13:19; 14:22, 23). Kixye ajwiʼ chanru teʼreechani li tenamit. Kixye naq ebʼ laj puubʼ teʼxkubʼsi roq li nimaʼ, li nanumeʼk Babilonia ut inkʼaʼ teʼyaloq naq teʼoq saʼ li tenamit. Li Jehobʼa kixye ajwiʼ re laj Isaias naq laj Ciro, li awabʼej, t-eechaninq re li tenamit Babilonia (chaawil Isaías 44:27–45:2).

14, 15. Chanru kitzʼaqlok ru li kixye laj Isaias chirix li tenamit Babilonia?

¹⁴ Ak kinumeʼk tana 200 chihabʼ naq laj Isaias kixye naq li tenamit Babilonia tsacheʼq. Jun chʼuut aj puubʼ keʼkanaak nachʼ chire li tenamit Babilonia, saʼ li chihabʼ 539 naq toj maajiʼ nachalk li Jesus. Aʼan kikʼulmank saʼ li ewuuk 5 toj saʼ li eqʼla 6, re li po Octubre. Ani kijolomink rehebʼ laj puubʼ? Laj Ciro, li awabʼej re li tenamit Persia. Usta ak tenebʼanbʼil xbʼaan li Jehobʼa li tixkʼul li tenamit Babilonia, ma keʼreechani li tenamit joʼ kiyeemank chaq?

¹⁵ Saʼ li qʼoqyink naq keʼreechani li tenamit, ebʼ laj Babilonia yookebʼ chi ninqʼehik ut maakʼaʼ nekeʼxkʼoxla, xbʼaan naq li tenamit sutsu saʼ tzʼak. Laj Ciro kixjal xbʼe li nimaʼ re naq tkubʼeeq roq li haʼ ut teʼwulaq saʼ xnubʼaal li tenamit. Abʼan, chanru keʼok laj puubʼ saʼ li tenamit? Ebʼ laj Babilonia keʼsach saʼ xchʼool xtzʼapbʼal li rokebʼaal li tenamit, joʼkan naq sa keʼok ebʼ laj puubʼ!

16. a) Kʼaru chik kixkʼul li tenamit Babilonia naq ak kisachmank? b) Chanru kitzʼaqlok ru li kixye laj Isaias naq maaʼani chik kikanaak saʼ li tenamit Babilonia?

 ¹⁶ Naq li Jehobʼa kiʼaatinak chirix li Babilonia kixye: «Maajoqʼe chik toxtenamitoʼq aʼan, maajun chik tixtaw xchʼool kanaak aran. Inkʼaʼ chik toxeʼhilanq ebʼ laj Arabia saʼ li naʼajej aʼan, chi moko ebʼ laj ilol ketomq teʼxkʼehebʼ li xkarneer chi ichajibʼk aran» (Isaías 13:20). Li Raatin li Yos kitzʼaqlok ru naq kisachmank li tenamit ut maajunwa chik kitenamitoʼk. Naru taakʼe reetal naq kitzʼaqlok ru li kixye li Yos. Maare 80 kilometros nakanaak li najter Babilonia, chiru li naʼaj Bagdad, re li tenamit Irak. Naq li tenamit Babilonia inkʼaʼ chik kitenamitoʼk, kitzʼaqlok ru li kixye li Jehobʼa re laj Isaias: «Mesunbʼil tinkanabʼ li naʼajej naq tinsach ru» (Isaías 14:22, 23). *

17. Kʼaʼut naxkawresi qapaabʼal xnawbʼal naq natzʼaqlok ru li naxye li Santil Hu?

 ¹⁷ Kʼajoʼ naq naxkawresi qapaabʼal xnawbʼal naq natzʼaqlok ru li naxye li Santil Hu! Chʼolchʼo naq li Yos tixchʼinaʼusa li Ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq kixbʼaanu chixjunil li kixye chaq saʼ li najter qʼe kutan (chaawil Números 23:19). Li Yos kixyeechiʼi qe «li junelik yuʼam». Tento naq tqapaabʼ aʼin, xbʼaan naq li Yos «inkʼaʼ natikʼtiʼik» (Tito 1:2). *

18. Chanru kixnima li Apostol Pablo li «Raatin li Yos»?

¹⁸ Li tzolom aʼin naxkʼut chiqu naq kaʼajwiʼ li Santil Hu  wank xwankil. Xbʼaan naq junaj ru li naʼlebʼ wank chisaʼ, naxkʼe qanaʼlebʼ, naxchʼolobʼ chanru kikʼulmank li kʼaʼaq re ru ut chixjunil li naxye nakʼulmank. Abʼan toj naabʼal chik xkomon li naʼlebʼ naxkʼe. Li Apostol Pablo kixye: «Relik chi yaal naq yoʼyo li Raatin li Yos ut kaw ribʼ, jwal qʼes chiru chixjunil li chʼiichʼ kaʼpakʼal xqʼesnal. Nawulak toj saʼ xyanq li aanmej rikʼin li musiqʼej, toj saʼatq xtiqbʼal li qabʼaqel ut li sulutz; narajla joʼchʼinal joʼnimal li nareekʼa ut naxkʼoxla li chʼoolej» (Hebreos 4:12).

19, 20. a) Chanru nokooxtenqʼa li Santil Hu chi rilbʼal chanru wanko chiru li Yos? b) Chanru taakʼutbʼesi naq oxloqʼ chaawu li Santil Hu?

¹⁹ Rilbʼal xsaʼ li Santil Hu nokooxtenqʼa chi xjalbʼal qanaʼlebʼ. Nokooxtenqʼa chi rilbʼal chanru wanko chiru li Yos. Aʼin naxkʼut chiqu naq moko kaʼaj tawiʼ tqaye naq naqara li Yos. Tento tqakʼutbʼesi rikʼin li qakʼaʼuxl ut li qanaʼlebʼ, ma yooko xpaabʼankil li naxye li Santil Hu.

²⁰ Li Santil Hu musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos. Joʼkan naq tento tqil, tqatzol ut tqoxloqʼi li naxye. Maakanabʼ xtzolbʼal li naxye li Santil Hu re naq tkʼutbʼesi naq oxloqʼ chaawu li maatan aʼin. Joʼkan ajwiʼ taakʼe reetal naq jwal aajel ru naq li Yos tixbʼaanu li naraj choʼq rehebʼ li poyanam. Saʼ li jun chik tzolom tqil kʼaru li Rajom li Yos ut chanru ttzʼaqloq ru.