1. Kʼaru li tij tqatzʼil rix anaqwan?

SAʼ CHIXJUNIL li Ruuchichʼochʼ, naabʼalebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxnaw li tij li kixkʼut li Jesus chiruhebʼ li xtzolom. Li tij aʼin wank xwankil xbʼaan naq naxkʼut chiqu chirix kʼaru tootzʼaamanq. Qilaq oxibʼ rehebʼ li naʼlebʼ li kixtzʼaama li Jesus saʼ li xtij re naq taanaw kʼaru tzʼaqal naxchʼolobʼ li Santil Hu.

2. Yaabʼasi li oxibʼ chi naʼlebʼ li kixtzʼaama li Jesus naq kitijok.

² Naq li Jesus kixtikibʼ li tij aʼin, kixye: ‹Joʼkaʼin naq textijoq laaʼex: At Qayuwaʼ li wankat saʼ choxa, santobʼresinbʼil taxaq laakʼabʼaʼ, chichalq ta Laanimajwal Awabʼejilal, chiʼuxq ta laawajom saʼ choxa joʼ saʼ Ruuchichʼochʼ› (Mateo 6:9-13). Kʼaru xyaalal li oxibʼ chi naʼlebʼ li kixtzʼaama li Jesus?

3. Kʼaru us tqanaw chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos?

³ Ak xooʼaatinak chirix li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa ut chirix li kixbʼaanu chaq joʼwiʼ chirix li tixbʼaanu saʼ li kutan chaalel. Abʼan, kʼaru kiraj xyeebʼal li Jesus naq kixye ‹chichalq ta Laanimajwal Awabʼejilal›? Kʼaru li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos? Chanru tixsantobʼresi xkʼabʼaʼ li Yos? Kʼaʼut tento naq tchalq li awabʼejilal aʼin re naq t-uxq li Rajom li Yos?

4. Kʼaru li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos ut ani t-awabʼejinq aran?

⁴ Li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos, aʼan jun li awabʼejilal li kixkʼojobʼ li Jehobʼa. Saʼ li awabʼejilal aʼin, li Jehobʼa kixxaqabʼ li Jesus choʼq awabʼej. Li Santil Hu naxye naq li Jesus aʼan «Rey saʼ xbʼeenebʼ li rey ut Qaawaʼ saʼ xbʼeenebʼ li Qaawaʼ» (1 Timoteo 6:15). Joʼkan naq li Jesus nim xwankil chiruhebʼ li awabʼej li wankebʼ saʼ li Ruuchichʼochʼ xbʼaan naq kaʼajwiʼ aʼan naxnaw awabʼejink chiʼus chiru yalaq ani rehebʼ li awabʼej.

5. Bʼar wank li Xʼawabʼejilal li Yos ut saʼ xbʼeen ani tjolominq?

⁵ Bʼar twanq li Xʼawabʼejilal li Yos naq t-oq chi jolomink saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ? Ma nakaanaw bʼar wank li Jesus anaqwan? Maare jultik aawe naq xbʼeenwa keʼxkamsi li Jesus, chirix chik aʼan li Jehobʼa kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo ut naq kinumeʼk 40 kutan kisutqʼiik saʼ choxa (Hechos 2:33). Joʼkan naq «saʼ choxa» wank li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos (2 Timoteo 4:18). Usta li Xʼawabʼejilal li Yos wank saʼ choxa tjolominq saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ (chaawil Apocalipsis 11:15).

6, 7. Kʼaʼut naq li Jesus joʼ awabʼej maaʼani natawok re xwankil?

⁶ Li Jesus joʼ awabʼej maaʼani natawok re xwankil. Abʼan, kʼaʼut naqaye aʼin? Xbʼaan naq li Jesus maajunwa tkamq. Li Santil Hu naxye naq li Jesus «maawaʼ aj tij yal saʼ xkʼabʼaʼ xchaqʼrabʼ li winq, saʼ xkʼabʼaʼ bʼan xwankil jun li yuʼam li inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk» (Hebreos 7:16). Li osobʼtesink li tixkʼam chaq li Jesus maajunwa t-osoʼq.

⁷ Joʼkan ajwiʼ li Santil Hu kixye aʼin chirix li Jesus: «Ut rikʼin aʼan taawanq li xmusiqʼ li Qaawaʼ: aʼ li musiqʼej nakʼehok choxahil naʼlebʼ ut seebʼal chʼoolej, nakʼehok chaabʼil kʼaʼuxl ut kawil chʼoolej, musiqʼej re xnawbʼal ut roxloqʼinkil li Yos. Aʼan sahaq xchʼool chi xpaabʼankil li Qaawaʼ; inkʼaʼ taaraqoq aatin joʼ chanru naril chi moko xbʼaan naq  yal xyeheʼk re. Taaraqoq bʼan aatin saʼ tiikilal chirixebʼ li maakʼaʼebʼ xwankil ut tixkolebʼ li nebʼaʼ li wankebʼ saʼ li tenamit» (Isaías 11:2-4). Saʼ li raqal aʼin naxchʼolobʼ naq li Jesus t-awabʼejinq saʼ tiikilal ut saʼ usilal saʼ xbʼeenebʼ li poyanam. Ma taawaj raj jun li awabʼej joʼ li Jesus?

8. Anihebʼ teʼawabʼejinq rochbʼeen li Jesus?

⁸ Kʼaru chik naxye li Santil Hu chirix li Xʼawabʼejilal li Yos? Li Jesus inkʼaʼ t-awabʼejinq xjunes. Joʼkan naq li Apostol Pablo kixye re laj Timoteo: «Wi wanq qakuyum, toosumʼawabʼejinq ajwiʼ qochbʼeen Aʼan» (2 Timoteo 2:12). Li Apostol Pablo, laj Timoteo ut naabʼal chik li tiikebʼ xchʼool chiru li Yos, teʼawabʼejinq saʼ choxa rochbʼeen li Jesus. Jarubʼebʼ teʼawabʼejinq rochbʼeen li Jesus saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos?

9. Jarubʼebʼ teʼawabʼejinq rikʼin li Jesus ut joqʼe kiʼok li Yos chi xsikʼbʼalebʼ li poyanam aʼin?

⁹ Saʼ li Tzolom 7 xqatzol naq li Apostol Juan kiril naq «li Karneer [Jesukriist] xaqxo saʼ xbʼeen li tzuul Sion [li naʼaj bʼarwiʼ tjolominq saʼ choxa], rochbʼeenebʼ kaahibʼ xwaqxaqkʼaal mil (144,000) chi poyanam, wank li xkʼabʼaʼ li Karneer ut li xkʼabʼaʼ li xYuwaʼebʼ tzʼiibʼanbʼil chi xpeekemebʼ». Anihebʼ li 144.000? Li Apostol Juan naxye naq aʼanebʼ li «nekeʼxtaaqe li Karneer yalaq bʼar. Ebʼ aʼin kolbʼilebʼ saʼ xyanqebʼ li winq joʼkebʼ xbʼeen u choʼq re li Yos ut li Karneer» (Apocalipsis 14:1, 4). Ebʼ li 144.000 aʼanebʼ li xtzolom li Jesus, li sikʼbʼilebʼ ru re naq teʼawabʼejinq saʼ choxa. Naq nekeʼkamk, li Yos naxwaklesihebʼ wiʼ chik chi yoʼyo re naq teʼwanq saʼ choxa ut «teʼawabʼejinq saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ» rikʼin li Jesus (Apocalipsis 5:10). Chalen chaq li chihabʼ 33, saʼ xkutankilebʼ li Apostol, li Yos yook xsikʼbʼalebʼ li poyanam aʼin re naq ttzʼaqloq ruhebʼ li 144.000.

10. Kʼaʼut naq li Jehobʼa kixkʼe li Jesus ut ebʼ li 144.000 chi awabʼejinq saʼ qabʼeen?

¹⁰ Li Jehobʼa jwal nokooxra, joʼkan naq kixkʼe li Jesus ut  ebʼ li 144.000 re naq teʼawabʼejinq saʼ qabʼeen. Li Jesus naxnaw kʼaru li rahilal naqakʼul, xbʼaan naq kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ. Li Apostol Pablo kixye naq li Jesus «naxnaw ruxtaanankil ut xtoqʼobʼankil qu; [...] kiyaleʼk rix rikʼin chixjunil kamaʼ ajwiʼ laaʼo, abʼan inkʼaʼ kimaakobʼk jun sutaq» (Hebreos 4:15; 5:8). Li teʼawabʼejinq rochbʼeen li Jesus keʼxkʼul ajwiʼ li rahilal ut li yajel. Joʼkan naq chʼolchʼo chiruhebʼ kʼaru li chʼaʼajkilal nekeʼxkʼul li poyanam.

11. Kʼaʼut li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq teʼxtzʼaama naq t-uxq li Rajom li Yos saʼ choxa?

¹¹ Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq teʼtijoq chirix li Nimajwal Awabʼejilal ut naq t-uxq li Rajom li Yos ‹saʼ choxa joʼ saʼ Ruuchichʼochʼ›. Saʼ choxa ebʼ li anjel junelik keʼxbʼaanu li Rajom li Yos. Abʼan joʼ xqil saʼ li Tzolom 3, jun li anjel inkʼaʼ chik kiraj xbʼaanunkil li Rajom li Yos ut kixbʼaanu naq laj Adan ut xʼEva teʼmaakobʼq. Li anjel aʼin, aʼan laj Tza. Saʼ li Tzolom 10 toj tqatzol chiʼus kʼaru naxye li Santil Hu chirix laj Tza. Li Yos kixkanabʼ naq laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej teʼkanaaq saʼ choxa, abʼan moko najt ta keʼwank aran. Joʼkan naq moko chixjunilebʼ ta li musiqʼej yookebʼ xbʼaanunkil li Rajom li Yos. Abʼan aʼin kijalaak naq li Jesus kiʼok chi awabʼejink saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos ut naq kiyalok rikʼin laj Tza (chaawil Apocalipsis 12:7-9).

12. Kʼaru wiibʼ xninqal ru naʼlebʼ naxye saʼ Apocalipsis 12:10?

¹² Toj maajiʼ naʼok chi awabʼejink li Jesus naq li Apostol Juan kixye li tkʼulmanq: «Kiwabʼi jun xyaabʼ kuxej saʼ choxa, kaw yo chi xyeebʼal: ‹Anaqwan ak xkʼulunk li kolbʼa ibʼ, li xnimal xloqʼal ut li xʼawabʼeji[lal] li qaYos ut li xwankilal li xKriist, xbʼaan naq xkuteʼk chaq taqʼa [laj Tza] laj jitol rehebʼ li qiitzʼin, aʼ li najitok rehebʼ chiru li qaYos chi qʼeq ut chi kutan›» (Apocalipsis 12:10). Saʼ li raqal aʼin naʼaatinak chirix wiibʼ xninqal ru naʼlebʼ. Li xbʼeen naʼlebʼ: li Jesus  kiʼok chi awabʼejink saʼ li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Li xkabʼ naʼlebʼ: laj Tza kiʼisiik saʼ choxa ut kikuteʼk saʼ Ruuchichʼochʼ.

13. Kʼaru kikʼulmank naq kiʼisiik chaq laj Tza saʼ choxa?

¹³ Li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin ak xeʼtzʼaqlok ru ut toj tqatzol chiʼus aʼin. Abʼan, kʼaru kikʼulmank naq keʼtzʼaqlok ru li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin? Li Santil Hu naxye: «Joʼkan utan, chisahoʼq saʼ eechʼool, ex choxa ut chejunilex li wankex chisaʼ» (Apocalipsis 12:12). Li raqal aʼin naxchʼolobʼ naq ebʼ li anjel keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej keʼisiik chaq saʼ choxa. Chirix chik aʼan, ebʼ li anjel keʼkanaak saʼ tuqtuukilal. Joʼkan naq saʼ choxa ak yook chiʼuxk li Rajom li Yos.

14. Kʼaru kikʼulmank naq laj Tza kikuteʼk chaq saʼ Ruuchichʼochʼ?

¹⁴ Abʼan, kʼaru kikʼulmank saʼ Ruuchichʼochʼ? Li Santil Hu naxye: «Ra chaalel saʼ eebʼeen laaʼex li ruuchichʼochʼ ut palaw, xbʼaan naq laj tza xkubʼeek eerikʼin chi kʼajoʼ xjosqʼil: naxnaw naq ajlanbʼil kutan aj chik taawanq» (Apocalipsis 12:12). Aʼin naxkʼut chiqu naq laj Tza yook xjosqʼil xbʼaan naq kiʼisiik chaq saʼ choxa ut moko najt ta chik twanq. Joʼkan naq naxkʼam chaq chʼaʼajkilal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Saʼ li jun chik tzolom tqil xkomon li naʼlebʼ chirix li chʼaʼajkilal aʼin. Abʼan, chanru tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos re naq ttzʼaqloq ru li Rajom saʼ Ruuchichʼochʼ?

15. Kʼaru naraj li Yos choʼq re li Ruuchichʼochʼ?

¹⁵ Maare jultik aawe naq saʼ li Tzolom 3, xqil kʼaru naraj li Yos choʼq re li Ruuchichʼochʼ. Naq li Jehobʼa kixyiibʼ li naʼajej Eden kixkʼutbʼesi naq kiraj naq chixjunil li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq ut kiraj ajwiʼ naq li tiikebʼ xchʼool teʼwanq aran chi junelik. Inkʼaʼ chik kitzʼaqlok ru li Rajom li Yos chirix li Ruuchichʼochʼ naq laj Tza kixkʼe chi maakobʼk laj Adan ut xʼEva. Abʼan li Rajom li Yos inkʼaʼ kijalaak, li Jehobʼa naraj naq ttzʼaqloq ru li naxye Proverbios 2:21: «Kaʼajwiʼ li tiikebʼ xchʼool teʼwanq saʼ li chʼochʼ aʼin, ut teʼkanaaq  arin chi junelik». Li Xʼawabʼejilal li Yos tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li aatin aʼin. Abʼan, chanru tixbʼaanu?

16, 17. Kʼaru naxye Daniel 2:44 chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos?

¹⁶ Saʼ Daniel 2:44 naxye: «Chiru li xyuʼamilebʼ li awabʼej aʼan, li xYos li choxa tixwaklesi chaq jun awabʼejihom li maajun wa taajukʼmanq, chi moko taakanaaq rubʼel xwankil jalan chik tenamit. Tixjukʼi ut tixputzʼihebʼ li awabʼejihom junchʼol, ut aʼan wanq xwankil chi junelik». Kʼaru naxye li raqal aʼin chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos?

¹⁷ Li xbʼeen naʼlebʼ naxkʼut naq li Xʼawabʼejilal li Yos, tkʼojobʼaaq naq toj yooqebʼ chi jolomink li awabʼej saʼ li Ruuchichʼochʼ. Li xkabʼ naʼlebʼ naxkʼut naq li Xʼawabʼejilal li Yos twanq chi junelik, maaʼani tkanaaq saʼ xnaʼaj ut maaʼani truuq xsachbʼal ru. Li rox naʼlebʼ naxkʼut naq li Xʼawabʼejilal li Yos tyaloq rikʼin li xʼawabʼejilal ebʼ li winq. Ut li Xʼawabʼejilal li Yos t-elq chiʼubʼej. Joʼkan naq kaʼajwiʼ aʼan tkanaaq chi awabʼejink saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Kʼajoʼaq rusilal li Awabʼejilal aʼin!

18. Chanru xkʼabʼaʼ li yalok li tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos rikʼin xʼawabʼejilal ebʼ li winq?

¹⁸ Li Santil Hu naxchʼolobʼ chanruhaq li yalok li tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos rikʼin li xʼawabʼejilal ebʼ li winq. Naq yooq chi nachʼok li yalok aʼin, ebʼ li maaʼus aj musiqʼej teʼxye naabʼal li tikʼtiʼ re xbʼalaqʼinkilebʼ «li awabʼej re chixjunil li ruuchichʼochʼ». Kʼaʼut naq ebʼ li maaʼus aj musiqʼej teʼxbʼaanu aʼin? «Re xchʼutubʼankilebʼ chi yalok saʼ li xnimal xkutankil li Nimajwal Yos.» Ebʼ li awabʼej keʼchʼutubʼaak «saʼ jun li naʼajej, Armakedon xkʼabʼaʼ saʼ aatinobʼaal hebreo» (Apocalipsis 16:14, 16). Ebʼ li wiibʼ chi raqal aʼin naxkʼut naq Armagedon xkʼabʼaʼ li yalok li tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos rikʼin xʼawabʼejilal ebʼ li winq.

19, 20. Kʼaʼut inkʼaʼ yook chiʼuxk li Rajom li Yos?

¹⁹ Kʼaru li osobʼtesink tixkʼam chaq li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos rikʼin li Armagedon malaj li yalok? Qajultikaq  naq li Jehobʼa naraj naq li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq, naraj ajwiʼ naq li tiikebʼ xchʼool teʼwanq aran ut teʼxloqʼoni ru. Abʼan, kʼaʼut naq inkʼaʼ yook chiʼuxk li Rajom li Yos? Li xbʼeen xyaalal naq laaʼo aj maak, joʼkan naq nokooyajerk ut nokookamk. Saʼ li Tzolom 5 xqil naq li Jesus kikamk saʼ qakʼabʼaʼ re naq twanq qayuʼam chi junelik. Maare jultik aawe naq li Santil Hu naxye: «Li Yos kʼajoʼ naq kixra li ruuchichʼochʼ: kixkʼe chaq li Ralal jun chir[u] re naq chixjunil li taapaabʼanq re, inkʼaʼ taasachq, wanq bʼan xyuʼam chi junelik» (Juan 3:16).

²⁰ Li xkabʼ xyaalal naq ebʼ li poyanam nekeʼtikʼtiʼik, nekeʼbʼalaqʼik ut nekeʼxmux ribʼ. Ut inkʼaʼ nekeʼraj xbʼaanunkil li rajom li Yos. Chixjunil li nekeʼxbʼaanu li maaʼusilal teʼosoʼq saʼ li Armagedon, li nimla yalok li tixkʼam chaq li Yos (chaawil Salmo 37:10). Ut li rox xyaalal naq ebʼ li awabʼej inkʼaʼ yookebʼ xbʼaanunkil li Rajom li Yos, joʼkan naq ebʼ li poyanam inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu ajwiʼ. Naabʼalebʼ inkʼaʼ nekeʼxnaw awabʼejink, nekeʼrahobʼtesink, nekeʼelqʼak malaj nekeʼtikʼtiʼik. Joʼkan naq li Santil Hu naxye naq li winq naxrahobʼtesi li ras riitzʼin re xkʼeebʼal xwankil saʼ xbʼeenebʼ (Eclesiastés 8:9).

21. Chanru tixbʼaanu li Xʼawabʼejilal li Yos re naq ttzʼaqloq ru li Rajom li Yos arin saʼ Ruuchichʼochʼ?

²¹ Naq traqeʼq li Armagedon, ebʼ li qas qiitzʼin tkanaaq rubʼel xwankil li Xʼawabʼejilal li Yos. Li awabʼejilal aʼin tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li Rajom li Yos ut tixkʼam chaq li osobʼtesink. Tixtzʼap laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej chiru jun mil chihabʼ (Apocalipsis 20:1-3). Tixbʼaanu naq rikʼin li xwankil li xkamik li Jesus ebʼ li tiikebʼ xchʼool inkʼaʼ chik teʼyajerq chi moko teʼkamq, teʼwanq xyuʼam chi junelik (chaawil Apocalipsis 22:1-3). Joʼkan ajwiʼ tixchʼinaʼusa chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Chi joʼkan li Xʼawabʼejilal li Yos tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li Rajom li Yos arin saʼ Ruuchichʼochʼ ut tixsantobʼresi li xkʼabʼaʼ li Yos. Abʼan, kʼaru naraj xyeebʼal aʼin?  Naraj xyeebʼal naq saʼ xkʼabʼaʼ li Awabʼejilal aʼin, chixjunilebʼ li qas qiitzʼin teʼroxloqʼi ut teʼxnima li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa.

22. Chanru naqanaw naq li Xʼawabʼejilal li Yos inkʼaʼ kichalk naq li Jesus kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ chi moko naq kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo?

²² Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq teʼxye re li Yos: ‹Chichalq ta Laanimajwal Awabʼejilal› xbʼaan naq li Xʼawabʼejilal li Yos maajiʼ kiʼok chaq chi awabʼejink. Ma kichalk li awabʼejilal aʼin naq li Jesus kisutqʼiik saʼ choxa? Inkʼaʼ. Naq li Jesus kiwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, li Apostol Pedro ut laj Pablo keʼxye naq kitzʼaqlok chirix li Jesus li Salmo 110:1: «Kixye linYos [Jehobʼa] re linqaawaʼ: ‹Kʼojlan saʼ linnim uqʼ, toj reetal tinkʼehebʼ li xikʼ nekeʼilok aawe rubʼel laawoq›» (Hechos 2:32-35; Hebreos 10:12, 13). Aʼin naxkʼut naq li Jesus toj kiroybʼeeni naq tkʼeheʼq chi awabʼejink.

23. a) Joqʼe kiʼok chi jolomink li Xʼawabʼejilal li Yos? b) Kʼaru tqatzol saʼ li jun chik tzolom?

²³ Jarubʼ chihabʼ kiroybʼeeni li Jesus re naq t-oq chi awabʼejink? Chiru 40 chihabʼ tana jun chʼuut chi poyanam, li yookebʼ chi tzolok chirix li Santil Hu, keʼok chi xtawbʼal ru naq saʼ li chihabʼ 1914 traqeʼq xqʼehil li roybʼeenihom li Jesus, ut aʼin kiʼok chi nawmank naq toj maajiʼ natzʼaqlok ru li chihabʼ aʼin. (Wi taawaj chik xkomon li esil chirix li chihabʼ aʼin, naru taawil li naʼlebʼ bʼarwiʼ naxye «Kʼaru Kikʼulmank saʼ li Chihabʼ 1914?».) Chixjunil  li xninqal ru eetalil li yook chi kʼulmank chalen chaq li chihabʼ 1914, naxkʼut naq yaal li kiyeemank chaq chirix li chihabʼ aʼin. Li xninqal ru eetalil aʼin naxkʼut naq saʼ li chihabʼ 1914 li Jehobʼa kixxaqabʼ li Jesus choʼq awabʼej, joʼkan ajwiʼ kiʼok chi jolomink li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Ut «ajlanbʼil kutan aj chik» wank laj Tza (Apocalipsis 12:12; Salmo 110:2). Chʼolchʼo chiqu naq chi seebʼ li Nimajwal Awabʼejilal tixbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li Rajom li Yos arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Ma nasahoʼk saʼ laachʼool xnawbʼal aʼin ut ma nakaapaabʼ naq tkʼulmanq? Saʼ li jun chik tzolom taawil kʼaru tzʼaqal naxchʼolobʼ li Santil Hu chirix aʼin.