Li Santil Hu inkʼaʼ naxye chi tzʼaqal re ru saʼ kʼaru kutankil kiyoʼlaak li Jesús, joʼ naxye wiibʼ oxibʼ li hu:

•   «Inkʼaʼ nanawmank chi tzʼaqal re ru saʼ kʼaru kutankil kiyoʼlaak li Jesús» (Comentario Bíblico Moody).

•   «Maabʼar natawmank reetalil saʼ kʼaru kutankil ut pohil kiyoʼlaak li Jesukriist» (Diccionario de historia de la Iglesia).

 Joʼkan bʼiʼ, joqʼe kiyoʼlaak li Jesús? Usta li Santil Hu inkʼaʼ naxsume aʼin chi tzʼaqal re ru, naabʼalebʼ nekeʼxtaw ru naq moko kiyoʼlaak ta saʼ 25 re diciembre saʼ xkʼabʼaʼ wiibʼ li naʼlebʼ li naxkʼut li Santil Hu.

Li Jesús inkʼaʼ kiyoʼlaak saʼ habʼalqʼe

1.   Li awabʼej kixye naq twanq li tzʼiibʼank ibʼ. Naq kachʼin chik ma nayoʼlaak li Jesús, li awabʼej César Augusto kixye naq «chixjunilebʼ li wankebʼ saʼ ruuchichʼochʼ teʼxkʼe chi tzʼiibʼaak li xkʼabʼaʼebʼ». Li junjunq tento tixtzʼiibʼa ribʼ saʼ xtenamit, aʼin kixbʼaanu naq laj José ut li xMaría keʼbʼihajik tana numenaq jun xamaan (Lucas 2:1-3, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Maakʼaʼ naxye chanru li kutan, abʼan ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ tana keʼraj xpaabʼankil li chaqʼrabʼ aʼin. Maare li awabʼej kiraj xchʼutubʼankil ral li tumin ut xkʼambʼalebʼ li winq saʼ soon. Maare laj César Augusto moko yal kiraj ta xtenebʼankil jun li iiq saʼ xbʼeenebʼ naq kixtaqlahebʼ chi najt saʼ habʼalqʼe.

2.   Ebʼ li karneer. Li Santil Hu naxye naq saʼ li hoonal aʼan ebʼ laj kʼaakʼalenel karneer «yookebʼ chi yoʼlek [chirix kabʼl] re xkʼaakʼalenkil li xketomq chiru qʼoqyink» (Lucas 2:8, SBG). Li hu La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús naxchʼolobʼ naq ebʼ li karneer nekeʼkanaak chi ichajibʼk «naq jun xamaan chik ma li Paswa [saʼ xraqik marzo] ut nekeʼsutqʼiik saʼ xyitoqil li po noviembre [...]. Saʼ habʼalqʼe [nekeʼkʼeheʼk] saʼebʼ li koral, li naʼlebʼ aʼin naxkʼut naq li xpohil li Ralankil saʼ habʼalqʼe moko naxchap ta ribʼ rikʼin li xyoʼlajik li Jesús xbʼaan naq li hu Lucas naxye naq ebʼ laj kʼaakʼalenel ketomq yookebʼ chi yoʼlek chirix kabʼl».

Naq naʼok chi hameʼk xxaq ebʼ li cheʼ

 Tooruuq xnawbʼal joqʼe kiyoʼlaak li Jesús wi naqajla chalen naq kikamk saʼ xpohil li Paswa: 14 re nisán naq yookebʼ chi atzʼumak ebʼ li cheʼ re li chihabʼ 33 (Juan 19:14-16). Wank tana 30 chihabʼ re li Jesús naq kixtikibʼ li xkʼanjel chiru li Yos li kixbʼaanu chiru oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po. Aʼin naraj xyeebʼal naq li Jesús kiyoʼlaak chiruhebʼ li kutan naq kixtikibʼ hameʼk xxaq ebʼ li cheʼ saʼ li chihabʼ 2 naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ (Lucas 3:23).

 Wi maakʼaʼ reetalil naq li Jesús kiyoʼlaak saʼ 25 re diciembre, kʼaʼut naq naninqʼehimank li Ralankil saʼ li kutan aʼin? Li hu Enciclopedia de la Religión Católica, naxye naq ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal chanchan naq keʼraj «xjalbʼal ebʼ li ninqʼe li nachalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal rikʼin li nachalk chirix li Kriist. [...] Li wankebʼ chaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal aran Roma keʼroksi li 25 re diciembre re xnimankil [...] li xyoʼlajik «li Saqʼe li maaʼani naqʼaxok ru» aʼin kiwank saʼ habʼalqʼe, naq najt roq li kutan. Joʼ naxye li Encyclopedia Americana, naabʼalebʼ li wankebʼ xnawom, nekeʼxye naq aʼin kixbʼaanu naq li tojeʼ xeʼok saʼ xyanqebʼ teʼxkʼe xwankil li paabʼal.