Li santil musiqʼej aʼan li xmetzʼew malaj li xkawilal li Yos (Miqueas 3:8; Lucas 1:35). Naq li Yos naxkʼe chi kʼanjelak li xmusiqʼ naroksi li xmetzʼew aʼ yaal bʼar naraj re naq t-uxk li rajom (Salmo 104:30; 139:7).

 Saʼ li Santil Hu, li aatin «musiqʼej» naraj xyeebʼal rúaj (saʼ hebreo) ut pnéuma (saʼ griego). Rajlal, ebʼ li aatin aʼin naraj xyeebʼal li xkawilal malaj li xsantil musiqʼej li Yos (Génesis 1:2). Ut naʼoksimank ajwiʼ chirix ebʼ li naʼlebʼ aʼin:

•   Li qamusiqʼ (Habacuc 2:19, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, Wy; Apocalipsis 13:15, Wy).

•   Li iqʼ (Génesis 8:1; Juan 3:8).

•   Li kawilal malaj li metzʼew li naxbʼaanu naq twanq xyuʼam ebʼ li kristiʼaan ut ebʼ li xul (Job 34:14, 15).

•   Li xnaʼlebʼ junaq li kristiʼaan (Números 14:24).

•   Ebʼ li musiqʼej joʼ li Yos ut ebʼ li ánjel (1 Reyes 22:21; Juan 4:24).

 Chixjunil ebʼ li naʼlebʼ aʼin nekeʼxchap ribʼ: xbʼaan naq yook chi aatinak chirix li inkʼaʼ nokooruuk rilbʼal, usta joʼkan, naqil li nekeʼxbʼaanu. Joʼkan ajwiʼ, li xsantil musiqʼej li Yos «chanchan li iqʼ, inkʼaʼ naʼilmank, inkʼaʼ nachʼeʼmank ut kaw xmetzʼew» (Li Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, re laj William E. Vine).

 Li Santil Hu naroksi ebʼ li aatin ruqʼ malaj «ruʼuj ruqʼ» naq naʼaatinak chirix li xsantil musiqʼej li Yos (Salmo 8:4; 19:2; Lucas 11:20, Li Acʼ Chakʼrab, Sociedad Bíblica en Guatemala, AC. Akʼ tzʼiibʼ; juntaqʼeeta rikʼin Mateo 12:28). Joʼ naq junaq li kristiʼaan naroksi li xmetzʼew li ruqʼ malaj li ruʼuj ruqʼ re xbʼaanunkil junaq li kʼanjel, li Yos kiroksi li xsantil musiqʼej re:

•   Xyobʼtesinkil li choxachʼochʼ (Salmo 33:6; Isaías 66:1, 2).

•   Xtzʼiibʼankil li Santil Hu (2 Pedro 1:20, 21).

•   Xtenqʼankil ebʼ laj kʼanjel chiru li xeʼwank chaq najter qʼe kutan chi xbʼaanunkil ebʼ li sachbʼachʼoolej ut puktesink (Lucas 4:18; Hechos 1:8; 1 Corintios 12:4-11).

•   Xbʼaanunkil naq ebʼ li kristiʼaan li nekeʼabʼink chiru teʼxkʼutbʼesi li chaabʼil naʼlebʼ (Gálatas 5:22, 23).

Li santil musiqʼej maawaʼ jun li kristiʼaan

 Li Santil Hu naroksi ebʼ li aatin ruqʼ, «ruʼuj ruqʼ» malaj «laamusiqʼ» naq naʼaatinak chirix li xsantil musiqʼej li Yos, abʼan aʼin inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq li santil musiqʼej aʼan jun li kristiʼaan (Éxodo 15:8, 10, SBG). Naq jun li kristiʼaan nakʼanjelak, li ruqʼ ut li ruʼuj ruqʼ nakʼanjelak saʼ junajil rochbʼen li rulul ut li xjunxaqalil xbʼaan naq xjunes inkʼaʼ nekeʼruuk chi kʼanjelak. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li santil musiqʼej, kaʼajwiʼ nakʼanjelak wi li Yos nataqlank re joʼ chanru naraj aʼan (Lucas 11:13). Li Santil Hu naxjuntaqʼeeta li santil musiqʼej rikʼin li haʼ ut naroksi ajwiʼ ebʼ li kʼaʼaq re ru li inkʼaʼ naʼilmank, joʼ li paabʼal ut li nawom. Chixjunil ebʼ li naʼlebʼ aʼin naxkʼutbʼesi naq li santil musiqʼej maawaʼ jun li kristiʼaan (Isaías 44:3; Hechos 6:5; 2 Corintios 6:6).

 Usta li Santil Hu naxye naq li xkʼabʼaʼ li Yos aʼan Jehobʼa, ut li xkʼabʼaʼ li ralal aʼan li Jesukriist, maabʼar naxye naq li santil musiqʼej wank xkʼabʼaʼ (Isaías 42:8, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, 2019 saʼ español; Lucas 1:31). Saʼ jun kutan laj Esteban jun li xtzolom li Jesús kiril jun li moy u saʼ li choxa, abʼan saʼ li moy u aʼin kaʼajwiʼ wiibʼ li kristiʼaan kiril moko oxibʼ ta. Li Santil Hu naxye: «Aʼut aʼan, nujenaq chi Santil Musiqʼej, kixtaqsi li ru saʼ choxa ut kiril li xloqʼal li Yos ut li Jesús xaqxo saʼ xnim uqʼ li Yos» (Hechos 7:55, SBG). Li santil musiqʼej aʼan li xkawilal li Yos li kiroksi re naq laj Esteban truuq rilbʼal li moy u aʼan.

 Li nayeemank: Li santil musiqʼej aʼan jun li kristiʼaan ut naʼokenk saʼ xyanq li Yos li oxibʼ ru joʼ naxye 1 Juan 5:7, 8 saʼebʼ li Santil Hu Li Acʼ Chakʼrab ut Wycliffe.

 Li yaal: Sa’ li Santil Hu, Li Acʼ Chakʼrab. Akʼ tzʼiibʼ, naxye saʼ 1 Juan 5:7, 8: «Oxibʼebʼ li nekeʼchʼolobʼank li yaal saʼ li choxa: Li Yuwaʼbʼej, li Aatin, ut li Santil Musiqʼej, aʼ oxibʼ aʼan junajebʼ ru. Oxibʼebʼ li nekeʼchʼolobʼank li yaal saʼ ruuchichʼochʼ». Abʼanan, wankebʼ li nekeʼxtzʼil rix li naʼlebʼ xeʼxkʼe reetal naq li apóstol Juan moko kixtzʼiibʼa ta ebʼ li aatin aʼin, joʼkan naq moko natawmank ta raj saʼ li Santil Hu. Jun eetalil, laj Bruce M. Metzger li naxtzʼil rix li Santil Hu kixye: «Ebʼ li aatin aʼin tikʼtiʼ ut [...] moko wank ta xkʼulubʼ naq kitzʼiibʼamank saʼ li Akʼ Chaqʼrabʼ» (Un comentario textual al nuevo testamento griego).

 Li nayeemank: Naq li Santil Hu naʼaatinak chirix li santil musiqʼej, naroksi joʼ jun li kristiʼaan, joʼkan naq aʼin naxkʼutbʼesi naq aʼan jun li kristiʼaan.

 Li yaal: Chʼolchʼo naq li Santil Hu naxkʼe xkristiʼaanil li santil musiqʼej, abʼan aʼin moko naxkʼut ta naq li santil musiqʼej aʼan jun li kristiʼaan. Li Santil Hu naxkʼe ajwiʼ xkristiʼaanil li choxahil naʼlebʼ, li kamk ut li maak (Proverbios 1:20; Romanos 5:17, 21). Jun eetalil, naq naʼaatinak chirix li maak naxye naq nabʼalaqʼink, naxrahi ru li inkʼaʼ us ut nakamsink (Mateo 11:19; Lucas 7:35; Romanos 7:8, 11).

 Saʼ li hu li kixtzʼiibʼa laj Juan chirix xyuʼam li Jesús, natawmank naq li Jesús kiroksi li aatin «laj Kʼojobʼanel chʼool» naq kiʼaatinak chirix li santil musiqʼej. Kixye naq laj kʼojobʼanel chʼool (li nawbʼil ajwiʼ ru joʼ paráklētos) t-kʼutbʼesinq, t-bʼeresinq, t-aatinaq, t-abʼinq, tixkʼut li yaal, t-kʼuluq ut t-kʼehoq loqʼal (Juan 16:7-15, SBG). Naq laj Juan kiʼaatinak chirix li santil musiqʼej kiroksi li aatin pnéuma xbʼaan naq li aatin aʼin inkʼaʼ nakʼemank xkristiʼaanil (Juan 14:16, 17).

 Li nayeemank: Li kubʼihaʼ nabʼaanumank saʼ xkʼabʼaʼ li santil musiqʼej, joʼkan naq aʼin naxkʼutbʼesi naq aʼan jun li kristiʼaan.

 Li yaal: Wank sut li Santil Hu naroksi li aatin «saʼ xkʼabʼaʼ» naq naʼaatinak chirix li wankilal (Deuteronomio 18:5, SBG, 19-22; Ester 8:10). Saʼ qʼeqchiʼ naʼoksimank li aatin «saʼ xkʼabʼaʼ li chaqʼrabʼ», abʼan aʼin moko naraj xyeebʼal naq aʼan jun li kristiʼaan. Naq junaq li kristiʼaan nakubʼeek xhaʼ «saʼ xkʼabʼaʼ» li santil musiqʼej, chʼolchʼo chiru li xwankil li santil musiqʼej ut li naxbʼaanu re naq ttzʼaqloq ru li rajom li Yos (Mateo 28:19, SBG).

 Li nayeemank: Ebʼ li xtzolom li Jesús ut ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel nekeʼxpaabʼ chaq naq li santil musiqʼej aʼan jun li kristiʼaan.

 Li yaal: Aʼin moko naxkʼut ta li Santil Hu chi moko li kikʼulmank chaq. Li Encyclopædia Britannica naxye: «Kitikibʼamank xyeebʼal naq li santil musiqʼej aʼan jun li kristiʼaan ut nim xwankil [...] saʼ li chʼutam re laj Constantinopla li kiwank saʼ li chihabʼ 381». Kibʼaanumank li chʼutam aʼin naq ak 250 chihabʼ xkamik li apóstol Juan.