Li aatin rúaj saʼ hebreo ut pnéuma saʼ griego naraj xyeebʼal «musiqʼ» abʼan wank jalan jalanq chik xyaalal. Chixjunil aʼin inkʼaʼ naʼilmank ru, naxkʼutbʼesi naq wank kʼaru nakʼehok re chi ekʼank. Ebʼ li aatin li wank saʼ hebreo ut saʼ griego naraj xyeebʼal 1) li iqʼ, 2) li yuʼam li wank saʼ ruuchichʼochʼ, 3) li naʼelk saʼ xchamal xchʼool junaq li poyanam li naxbʼaanu naq aʼ yaal chanru t-aatinaq, 4) rabʼinkil junaq li esil rikʼin li inkʼaʼ naʼilmank ru, 5) ebʼ li musiqʼej ut 6) li xsantil musiqʼej li Yos (Éxodo 35:21; Salmo 104:29; Mateo 12:43; Lucas 11:13).

 Naq li Jehobʼa kixyobʼtesi laj Ádan li Santil Hu naxye naq kirapu «li xmusiqʼ saʼ ruʼuj, ut chi joʼkan li winq kiwank xyuʼam» (Genesis 2:7, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Joʼ xqil saʼ li raqal aʼin li aatin musiqʼ naraj xyeebʼal li metzʼew li naxkʼe xyuʼam junaq li poyanam.

Ma toj nakanaak chi yoʼyo li musiqʼ naq nokookamk?

 Qilaq saʼ li Santil Hu wiibʼ oxibʼ li eetalil: Saʼ li Salmo 104:29, SBG, jun rehebʼ laj tzʼiibʼ, kixye re li Jehobʼa: «Wiʼ taamaqʼ xmusiqʼebʼ, [rúaj] teʼkamq ut teʼsutqʼiiq wiʼ chik chi pojtzʼil». Ut Santiago 2:26, SBG, naxye naq li tibʼelej li «maakʼaʼ xmusiqʼ, [pnéuma] aʼan kamenaq». Saʼebʼ li raqal aʼin naxye naq «li musiqʼ» nakʼehok re xyuʼam li tibʼelej; wi maakʼaʼ raj qamusiqʼ, maakʼaʼ raj ajwiʼ qayuʼam. Naq li Santil Hu naʼaatinak chirix li rúaj yook chi aatinak chirix «li musiqʼ» ut «li metzʼew», joʼkan naq rúaj naraj xyeebʼal: li metzʼew li nakʼehok re li yuʼam. Joʼkan naq li Yos kixye: «Tinkʼe jun nimla bʼutʼihaʼ saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ re xsachbʼalebʼ chixjunil li wankebʼ xmusiqʼ [rúaj] junsut junrubʼel choxa» (Génesis 6:17, SBG; 7:15, 22). «Li musiqʼ» li nakʼehok re qayuʼam inkʼaʼ naqil ru.

Li eetalil li nokooxtenqʼa

 Aajel ru li musiqʼ re naq wanq qayuʼam. Li musiqʼ naʼekʼasink re li tibʼelej. Qilaq jun li eetalil: re naq t-ekʼanq li raay tento naq wanq xlusil malaj xbʼateriiy. Li lus ut li musiqʼ maakʼaʼebʼ xyuʼam joʼkan naq maakʼaʼ nekeʼrekʼa ut maakʼaʼ nekeʼxkʼoxla. Naq naʼelk qamusiqʼ, «nokookamk ut nokoosutqʼiik wiʼ chik chi poqsil».

 Saʼ Eclesiastés 12:7, SBG, naxye: «Pojtzʼ tatsutqʼiiq wiʼ, xbʼaan naq pojtzʼ okenaqat; ut laamusiqʼ taasutqʼiiq wiʼ chik rikʼin li Yos xbʼaan naq Aʼan kikʼehok aawe». Usta nokooxik saʼ chʼochʼ, abʼan li qamusiqʼ nasutqʼiik rikʼin li Yos (Job 34:14, 15; Salmo 36:10). Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li metzʼew li nakʼehok re qayuʼam naxchap xbʼe ut naxik saʼ choxa. Naraj bʼan xyeebʼal naq saʼ ruqʼ li Yos nakanaak xyuʼamebʼ li kamenaq ut aʼan yaal re ma tixkʼehebʼ xyuʼam. Kaʼajwiʼ li Yos wank xwankil re xkʼebʼal wiʼ chik xmusiqʼ ebʼ li kamenaq.

Bʼar chalenaq li kʼutum naq li musiqʼ nakanaak chi yoʼyo naq nakamk junaq?

 Li kʼutum aʼin moko elenaq ta saʼ li Santil Hu chalenaq bʼan saʼ jalan jalanq li naʼlebʼ joʼ xkʼutum ebʼ li winq re Grecia. Joʼkan naq moko nawulak ta chiru li Yos naq tqajunaji li xkʼutum rikʼin li xnaʼlebʼ li winq. Joʼkan naq li Santil Hu naxye: «Chekʼe reetal, maaʼani chiraʼlenq eere rikʼin bʼalaqʼ aj naʼlebʼ li maakʼaʼ rajbʼal, yal xyehomebʼ li winq» (Colosenses 2:8, SBG).