«Wi chʼolchʼo chaawu naq li Santil Hu aʼan Raatin li Yos, naraj xyeebʼal naq li Yos naʼaatinak qikʼin. [...] Wi laapaabʼal naʼokenk saʼ chixjunil laayuʼam, naraj xyeebʼal naq li Santil Hu tzʼiibʼanbʼil joʼ chanru nokooʼaatinak rajlal kutan». Joʼkan kixye laj Alan Duthie aʼ li wank xnawom saʼ li xhu Traducciones de la Biblia: ¿cómo elegir entre ellas? (Bible Translations and How to Choose Between Them).

Joʼkan ajwiʼ nekeʼkʼoxlak chixjunilebʼ li nekeʼroxloqʼi li Raatin li Yos. Chʼolchʼo chiruhebʼ naq li Santil Hu musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos ut nakʼanjelak «re xtzolbʼalebʼ li qas qiitzʼin, re xkʼebʼal chi naweʼk li inkʼaʼ us, re xtuqubʼankil ru chixjunil ut re xkawresinkilebʼ chi xbʼaanunkil li us» (2 Timoteo 3:16). Li Santil Hu moko kaʼaj tawiʼ jun li najteril hu. «Yoʼyo [bʼan] li raatin li Yos ut qʼaxal wank xwankil», ut naxkʼe li naʼlebʼ li naxtuqubʼ ru ebʼ li chʼaʼajkilal li naqakʼul rajlal kutan (Hebreos 4:12). Abʼan li loqʼlaj hu aʼin tento naq tzʼiibʼanbʼilaq joʼ nekeʼaatinak ebʼ li qas qiitzʼin rajlal re naq li teʼiloq re teʼxtaw ru ut teʼxyuʼami, joʼkan, re naq ebʼ li qas qiitzʼin li maakʼaʼebʼ xwankil ut kachʼin ajwiʼ xtzolbʼalebʼ teʼruuq rilbʼal ut xtawbʼal ru.

Joʼkan naq, ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼroxloqʼi li Raatin li Yos kʼajoʼ xeʼsahoʼk saʼ xchʼool naq xeʼxkʼul saʼ qʼeqchiʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ (Mateo toj Apocalipsis). Ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa xeʼxkʼe chi naweʼk li Santil Hu aʼin saʼ li 18 re agosto 2023. Li Santil Hu tzʼaqal re ru ut aʼin naxbʼaanu naq ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼaatinak saʼ qʼeqchiʼ teʼxtaw ru li raatin li Yos joʼ maajunwa rabʼihomebʼ. Abʼan maare nakaakʼoxla li patzʼom aʼin: «Ut anihebʼ xeʼbʼaanunk re li nimla kʼanjel aʼin?».

Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ (Mateo toj Apocalipsis) toj akʼ chiruhebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼaatinak saʼ qʼeqchiʼ, abʼan ak wank chaq chalen li chihabʼ 1950. Chiru li chihabʼ aʼin, li molam Watch Tower Bible and Tract Society kixkʼe chi naweʼk li Santil Hu saʼ inglés. Li molam aʼin wank saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ ut nawno ru xbʼaan naq naxkʼe chi naweʼk li Santil Hu saʼ naabʼal chi aatinobʼaal. Li hu Laj Kʼaakʼalehom 1 re febrero 1951 kixye: «Ebʼ li winq li wankebʼ saʼ xyanq li chʼuut li nekeʼril li kʼanjel chirix li jalok aatin xeʼxye naq inkʼaʼ nekeʼraj [...] naq tkʼemanq chi naweʼk ebʼ li xkʼabʼaʼ, chi moko tbʼaanumanq aʼin naq yoʼyoqebʼ chi moko naq ak kamenaqebʼ chik. Kʼubʼanbʼil li Santil Hu aʼin re xterqʼusinkil li xkʼabʼaʼ li tzʼaqal ut yoʼyokil Yos».

Saʼ 1961 kikʼemank chi naweʼk saʼ jun tasal chixjunil li Santil Hu: Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ. Usta maajunwa nayeemank chaq li xkʼabʼaʼebʼ laj jalol aatin, inkʼaʼ nawiibʼank qachʼool chirixebʼ xbʼaan naq chʼolchʼo chiqu naq li naʼekʼasink rehebʼ aʼan xkʼebʼal xloqʼal li Yos. Li Santil Hu li kiʼelk chaq saʼ li chihabʼ 2013 naxye saʼ li xtiklajik: «Saʼ xkʼabʼaʼ naq chʼolchʼo chiqu naq wank xwankil li esil li wank saʼ li Santil Hu, xqakʼe qachʼool chi xtzʼilbʼal rix chiʼus li naʼlebʼ li wank chisaʼ. Ut naqanaw naq tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xnumsinkil li xnaʼlebʼ li Yos chi tzʼaqal re ru. [...] Joʼkan naq xqakʼubʼ li Santil Hu joʼ chanru wank chaq saʼ xtiklajik: tzʼaqal re ru, sa xyaabʼasinkil ut moko chʼaʼaj ta xtawbʼal ru». Chalen anaqwan ak xʼisimank chi huhil numenaq 245 miyon Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ, chixjunil malaj chi tasal saʼ 240 chi aatinobʼaal. Kʼaru ak xeʼxtaw naabʼalebʼ li qas qiitzʼin li xeʼril li Santil Hu aʼin?

Li Jesús kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom naq tento teʼtijoq chi joʼkaʼin: «At Qayuwaʼ li wankat saʼ choxa, santobʼresinbʼil taxaq laakʼabʼaʼ» (Mateo 6:9). Li xkʼabʼaʼ li Yos aʼan, Jehobʼa, ut kachʼin chik ma 7,000 sut natawmank li kʼabʼaʼej aʼin saʼ li Santil Hu (Éxodo 3:15, TNM; Salmo 83:18, TNM). Naq ak xeʼkamk li xʼapóstol li Jesús, li chʼuut li nataqenk re li Kriist kixbʼon ribʼ rikʼinebʼ li xkʼaʼuxl ebʼ laj judiiy li inkʼaʼ nekeʼraj naq tyaabʼasimanq li xkʼabʼaʼ li Yos (Hechos 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1). Ebʼ li winq li xeʼnumsink re li xtasalil li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ griego xeʼok xkʼebʼal choʼq reqaj li xkʼabʼaʼ li Yos, Jehobʼa, ebʼ li aatin li naraj xyeebʼal «Yos» ut «Qaawaʼ».

Li Chʼuut li Naril li Kʼanjel chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ kixkʼe wiʼ chik saʼ xnaʼaj li kʼabʼaʼej Jehobʼa li wank chaq saʼ xtiklajik wank kitzʼiibʼamank saʼ griego a bʼarwiʼ kitawmank 241 sut. Ebʼ laj jalol aatin moko yal xeʼraj ta xbʼaanunkil aʼin, xeʼxtzʼil bʼan rix chiʼus bʼarwiʼ naʼajmank ut aran xeʼxkʼe. Jun eetalil, ebʼ li aatin li wank saʼ Lucas 4:18 chalenaq saʼ Isaías 61:1, TNM 2019 saʼ español. Chalen naq kitzʼiibʼamank chaq li Santil Hu saʼ hebreo, li xkʼabʼaʼ li Yos natawmank saʼ li xraqal li hu Isaías. Joʼkan naq chaabʼil naq Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ kixtzʼiibʼa chi joʼkaʼin Lucas 4:18: «Li xsantil musiqʼej li Jehobʼa wank saʼ inbʼeen xbʼaan naq aʼan xinxxaqabʼ re xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil rehebʼ li nebʼaʼ».

Xkʼebʼal wiʼ chik saʼ xnaʼaj li xkʼabʼaʼ li Yos saʼebʼ li raqal aʼin natenqʼank rehebʼ li nekeʼilok re li Santil Hu chi xkʼebʼal reetal li xjalanil li Jehobʼa rikʼin li Ralal aʼ li Jesukriist li jun chiru. Jun eetalil, naabʼal rehebʼ li Santil Hu nekeʼxjal chi joʼkaʼin Mateo 22:44: «Kixye li Qaawa’ re linQaawa’» (Sociedad Bíblica de Guatemala). Abʼan ani rehebʼ yook chi aatinak? Wiibʼ oxibʼ rehebʼ li aatin li wank saʼ li raqal aʼin isinbʼil chaq saʼ li Salmo 110:1, bʼarwiʼ natawmank li xkʼabʼaʼ li Yos saʼ hebreo. Joʼkan naq, Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ naxye chi joʼkaʼin saʼ Mateo 22:44: «Li Jehobʼa kixye re Linqaawaʼ». Moko aajel ta ru naq qʼaxal wanq qatzolbʼal re xtawbʼal ru naq li Jehobʼa ut li Jesús jalan chixjunqalebʼ (Marcos 13:32; Juan 8:17, 18; 14:28). Aajel ru aʼin re naq tookoleʼq xbʼaan naq saʼ Hechos 2:21 naxye naq «li naxyaabʼasi li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa re naq ttenqʼaaq, tkoleʼq».

Naq xtzʼiibʼamank chaq li Santil Hu saʼ jalan chik aatinobʼaal li moko chʼaʼaj ta, kitzʼilmank rix chiʼus ut tzʼaqal re ru li naʼlebʼ li xkʼemank chisaʼ ut chixjunil li kitzʼiibʼamank chalenaq saʼ li Santil Hu saʼ griego. Jun eetalil, Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ kitzʼilmank rix chiʼus re naq tkʼemanq chi tzʼaqal re ru ebʼ li aatin li kitzʼiibʼamank chaq saʼ griego. Saʼ naabʼal rehebʼ li aatinobʼaal li wankebʼ saʼ li qakutan, nachʼutubʼamank ru ebʼ li aatin re xkʼutbʼesinkil joqʼe xbʼaanumank junaq li naʼlebʼ: ma xkʼulmank saʼebʼ li qakutan, saʼebʼ li kutan li ak xeʼnumeʼk malaj saʼebʼ li kutan li chalkebʼ re. Abʼan saʼ li aatinobʼaal griego moko kaʼaj tawiʼ aʼin naʼajmank, wank ajwiʼ ebʼ li aatin li naxkʼutbʼesi joqʼe tzʼaqal kikʼulmank junaq li naʼlebʼ: ma tojeʼ xkʼulmank, ma inkʼaʼ chik yook chi kʼulmank malaj toj yook chi kʼulmank. Jun li eetalil, qilaq li raatin li Jesús li natawmank saʼ Mateo 6:33. Saʼ li raqal aʼin, li aatin saʼ griego li naraj xyeebʼal «sikʼok» naxkʼutbʼesi naq li naʼlebʼ toj yook chi kʼulmank. Joʼkan naq re xkʼebʼal chi naweʼk chiʼus li raatin li Jesús, li raqal aʼin kinumsimank chi joʼkaʼin: «meekanabʼ xsikʼbʼal xbʼeenwa li Xʼawabʼejilal li Yos ut li xtiikilal, tojaʼ naq teekʼul ajwiʼ chixjunil aʼin». Joʼkan ajwiʼ xnumsimank Mateo 7:7: «Meekanabʼ patzʼok ut tkʼemanq eere, meekanabʼ sikʼok ut teetaw, meekanabʼ xchʼeʼbʼal li okebʼaal ut tteemanq cheeru» (Romanos 1:32; 6:2; Gálatas 5:15). Mateo 5:3 naxkʼutbʼesi naq tzʼaqal re ru li naʼlebʼ li wank aran ut natawmank ru, naq naxye: «sahebʼ saʼ xchʼool li nekeʼxkʼe reetal naq naʼajmank li Yos saʼebʼ li xyuʼam». Saʼ Mateo 24:8 bʼarwiʼ naxye «xnimal ru rahilal» xkʼemank xtzʼaqobʼ li aatin re xchʼolobʼankil naq saʼ li aatinobʼaal griego najuntaqʼeetamank li rahilal aʼin joʼ li xrahilal jun li ixq li ok re chi wank xkʼuulaʼal.

Mateo toj Apocalipsis saʼ qʼeqchiʼ aʼan xbʼeen tasal li Santil Hu li kiʼelk xbʼeenwa. Ak kʼubʼkʼu naq t-isimanq saʼ qʼeqchiʼ chixjunil li Santil Hu. Abʼan ma chʼolchʼo chiruhebʼ li teʼiloq re li Santil Hu saʼ qʼeqchiʼ naq tzʼaqal re ru ut natawmank ru joʼ li Santil Hu saʼ inglés?

Joʼkan bʼiʼanan, xbʼaan naq Li Nekeʼjolomink re Xmolam ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa junelik yookebʼ rilbʼal li kʼanjel chirix li jalok aatin. Xeʼxkʼubʼ naq jun chʼuut li qas qiitzʼin teʼxnumsi li Santil Hu saʼ jalan chik aatinobʼaal (Proverbios 11:14). Joʼkan naq saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ xeʼxxaqabʼ jalan jalanq li chʼuut li teʼjaloq aatin. Saʼ li Xmolam ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa li wank Estados Unidos kixaqabʼamank li nekeʼril li kʼanjel chirix li jalok aatin re xtenqʼankilebʼ laj jalol aatin, re xsumenkilebʼ li xpatzʼom ut re xjunajinkil ebʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ li natawmank saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal. Kikʼubʼamank ajwiʼ jun li kʼanjelobʼaal re xtenqʼankilebʼ laj jalol aatin li naxkʼabʼaʼi Watchtower Translation System. Li kʼanjelobʼaal aʼin naxkʼut chanru kijalmank ebʼ li aatin saʼ hebreo ut saʼ griego naq xkʼubʼamank li Santil Hu saʼ inglés ut naxtenqʼahebʼ laj jalol aatin re xsikʼbʼal ebʼ li aatin li naxchap ribʼ rikʼinebʼ li raatinobʼaal. Abʼan maakʼoxla naq li kʼanjelobʼaal aʼin naxbʼaanu chixjunil, ebʼ li chʼuut li nekeʼkʼanjelank re li Santil Hu nekeʼxkʼe xqʼe chi xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin. Abʼanan, yaal naq li kʼanjelobʼaal aʼin naxtenqʼa ebʼ laj jalol aatin chi xkʼosbʼal li xkʼihalil li xkʼanjelebʼ re naq Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ tzʼaqalaq re ru ut ttawmanq ru joʼ natawmank ru saʼ inglés.

Twulaq raj chiqu naq taatzʼil rix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ (Mateo toj Apocalipsis). Naru nakaayaabʼasi saʼ internet malaj saʼ li kʼanjelobʼaal JW Library ut wi nakaawaj chi huhil naru nakaataw saʼebʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Chʼolchʼo naq twulaq chaawu rilbʼal li jalan jalanq chi tasal ut saʼ xyanq aʼin: taataw li tzʼiibʼ li sa xyaabʼasinkil ut moko chʼaʼaj ta xtawbʼal ru ut taataw ajwiʼ li naʼlebʼ saʼ li xtiklajik li junjunq chi hu li tatxtenqʼa re naq taataw saʼ junpaat ebʼ li xraqal li Santil Hu li naʼoksimank chi rajlal ut li Xchʼolobʼankil li aatin. Ut li wank tzʼaqal xwankil chiru chixjunil aʼin, aʼan naq maakʼaʼaq aakʼaʼuxl chi rilbʼal li Santil Hu xbʼaan naq naxkʼe chi naweʼk li xnaʼlebʼ li Yos chi tzʼaqal re ru saʼ li aatinobʼaal li nakaawoksi rajlal kutan.

Li naʼlebʼ li wank saʼ li hu. Li tasal aʼin natawmank saʼ xtiklajik li junjunq chi hu ut tatxtenqʼa chi xtawbʼal saʼ junpaat ebʼ li xraqal li Santil Hu li naʼoksimank chi rajlal.