Ma nakaaye naq saʼ jun kutan ebʼ li qas qiitzʼin teʼrisi ebʼ li chʼaʼajkilal li nokooxkʼe saʼ rahilal anaqwan ut saʼ li kutan chalk re? Re naq tkʼanjelaq junaq li bʼan tento risinkil xxeʼil li chʼaʼajkilal ut inkʼaʼ yal xkotzbʼal xmay.

Qakʼehaq jun eetalil. Jun li winq aj Tom xkʼabʼaʼ kiyajerk ut chirix chik aʼan kikamk. Kʼaʼut kikamk? «Naq kiʼok rekʼankil li xmaasahil, maaʼani kitzʼilok re xxeʼil li xyajel», kixtzʼiibʼa laj bʼanonel re li bʼanlebʼaal bʼarwiʼ xolxʼokaq laj Tom naq seebʼaq xkamik. Chanchan naq ebʼ laj bʼanonel li xeʼilok re saʼ xtiklajik xeʼxkʼe xbʼan yal re xkotzbʼal li xrahilal.

Ma joʼkan ajwiʼ yook chi kʼulmank rikʼin xchʼaʼajkilalebʼ li qas qiitzʼin? Jun eetalil, re risinkil li raaxiikʼ, ebʼ li awabʼej nekeʼxtenebʼ li xchaqʼrabʼ, nekeʼxkʼe li chʼiichʼ re kʼaakʼalenk ut nekeʼxkawresi ebʼ laj puubʼ. Usta nakʼanjelak chixjunil aʼin, moko yookebʼ ta risinkil xxeʼil li chʼaʼajkilal: li nekeʼraj, li nekeʼxkʼoxla ut li nekeʼxpaabʼ li qas qiitzʼin. Ut aʼin nataqlank rehebʼ chi naʼlebʼak chi joʼkan.

Laj Daniel, li wank chaq saʼ jun li tenamit re Sudamerica naxye: «Sa wanko chaq junxil. Moko naqakʼoxla ta naq ebʼ laj elqʼ teʼxmaqʼ li qatumin, abʼan, anaqwan moko sa ta chik li wank. Li xmaakʼaʼil li tumin naxkʼutbʼesi naq naabʼalebʼ li qas qiitzʼin junes rehebʼ nekeʼraj ut inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi li xyuʼamebʼ li junchʼol chi moko ebʼ li xjunkabʼlal».

Jun li winq li kiʼelelik ut kixkanabʼ li rochoch saʼ xkʼabʼaʼ li yalok u aran Oriente Medio (Middle East), ut moqon chik kixtzol li Santil Hu, kixye: «Saʼ lintenamit, ebʼ li junkabʼal, ebʼ li awabʼej ut ebʼ li paabʼal nekeʼxmin ru ebʼ li saaj re xik saʼ li yalok u ut chi joʼkan teʼoxloqʼiiq ru. Ut joʼkan ajwiʼ xeʼxbʼaanu chaq li xikʼ nekeʼilok. Xinkʼe reetal naq maakʼaʼ xyaalal naq tinkʼojobʼ inchʼool chirix li xʼawabʼejilal li winq».

Kʼe reetal li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu:

• «Ak rehebʼ aʼan [“li winq”, TNM] naq aj maakebʼ chalen chaq saʼ xkachʼinal» (Genesis 8:21).

• «Qʼaxal aj bʼalaqʼ li xchʼool li poyanam, kʼajoʼ xyibʼal ru chiru chixjunil li kʼaʼaq re ru. Maajun natawok ru li naxkʼoxla» (Jeremias 17:9).

• «Saʼ li chʼoolej naʼelk chaq li inkʼaʼ usil naʼlebʼ: li kamsink [...] koʼbʼeetak yumbʼeetak, elqʼak, yoobʼank aatin, majewank» (Mateo 15:19).

Laaʼo inkʼaʼ nokooruuk risinkil li xyiibʼal ru qanaʼlebʼ. Chanchan naq li chʼaʼajkilal aʼin yook chi kʼihank joʼ xqil saʼ li xbʼeen tzolom (2 Timoteo 3:1-5). Inkʼaʼ naxkanabʼ numtaak li chʼaʼajkilal usta naabʼal li naʼlebʼ wank chirix ut yalaq chanru yook chi kʼemank chi naweʼk joʼ maajunwa ilbʼil chaq. Joʼkan bʼiʼ, kʼaʼut inkʼaʼ nokooruuk xbʼaanunkil naq sa toowanq saʼ li ruuchichʼochʼ ut maakʼaʼ tqaxuwa? Ma yooko xminbʼal qu chi xbʼaanunkil li inkʼaʼ chik nokooruuk? Ma yooko xkʼebʼal qaqʼe chirix li inkʼaʼ chik t-usaaq?

Usta twanq raj junaq li sachbʼachʼoolej ut tooruuq raj risinkil chixjunil li xyiibʼal ru xnaʼlebʼ ebʼ li qas qiitzʼin, li ruuchichʼochʼ inkʼaʼ tixkanabʼ wank saʼ xiwxiwal. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li winq maakʼaʼ xwankil.

Joʼkan naq, li Santil Hu naxye: «Li winq [...] moko saʼ ruqʼ wank li xbʼeenik» (Jeremias 10:23). Yaal, moko yobʼtesinbʼilo ta re xbʼeresinkil qibʼ qajunes. Joʼkan bʼiʼ, joʼ chanru naq inkʼaʼ nokooruuk xjolominkil qibʼ qajunes, inkʼaʼ ajwiʼ nokooruuk chi wank rubʼel  haʼ, aʼin naraj xyeebʼal naq, moko saʼ qʼuq ta wank aʼin.

Kʼoxla junpaataq, ma nekeʼwulak tawiʼ chiru ebʼ li qas qiitzʼin naq teʼyeheʼq rehebʼ chanru teʼwanq malaj kʼaru li naʼlebʼ tbʼeresinq rehebʼ? Malaj chanru teʼril li naʼlebʼ chirix li isink kʼuulaʼal, li kamsink malaj xtijbʼalebʼ li ralal xkʼajol? Ut aʼin wiibʼ oxibʼ ajwiʼ li chʼaʼajkilal li najachok rehebʼ li qas qiitzʼin. Usta chʼaʼaj xkʼulubʼankil, wank xyaalal li naxye li Santil Hu. Joʼ naqil, maakʼaʼ qanaʼlebʼ chi moko qakʼulubʼ re xjolominkil qibʼ. Abʼanan, ani naru natenqʼank qe?

Li xsumenkil li patzʼom aʼan li Yos. Ut joʼ naqanaw, aʼan kiyobʼtesink qe. Usta jalan xkʼaʼuxebʼ li junchʼol, li Yos inkʼaʼ nokooxsachk saʼ xchʼool. Li chaabʼil naʼlebʼ li naqataw saʼ li Santil Hu naxkʼut chiqu naq li Yos qʼaxal naxkʼe xchʼool chiqix. Xtawbʼal ru li xchaqʼalil li hu aʼin nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru chiʼus naq moko nokooruuk ta xbʼaanunkil chixjunil ut xtawbʼal ru kʼaʼut moko us ta wankebʼ li qas qiitzʼin. Joʼ kixye jun li winq aj Alemania: «Ebʼ li tenamit ut ebʼ li awabʼej maajunwa xeʼxtzol chirix li xwanjik li winq chi moko nekeʼnaʼlebʼak ta chirix li xeʼxtzol raj».

Li Jesus, li Ralal li Yos, kixye saʼ jun kutan naq «xkʼutunk xyaalalil ut li xchaabʼilal li choxahil naʼlebʼ, [...] xbʼaanebʼ chixjunilebʼ li ralal xkʼajol», aʼin naraj xyeebʼal naq nakʼutunk rikʼin li xbʼaanuhom (Lucas 7:35). Qilaq jun eetalil. Saʼ Salmo 146:3 naxye: «Meesikʼ xkʼojobʼankil eechʼool rikʼinebʼ li xninqal ru winq: aʼan yal winqebʼ». Li chaabʼil naʼlebʼ aʼin naru nokooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tooʼoybʼeninq chirixebʼ li winq chi moko tqakʼojobʼ qachʼool chirixebʼ. Laj Kenneth, li wank chaq saʼ jun li tenamit re Norteamerica bʼarwiʼ naabʼalebʼ laj elqʼ, kixye: «Chixjunilebʼ li nekeʼraj ok saʼ li awabʼejilal nekeʼxye naq teʼxtuqubʼ ru chixjunil, abʼan inkʼaʼ nekeʼruuk. Naq rajlal nekeʼpaltoʼk, naxjultika chiqu naq yaal naxye li Santil Hu».

Laj Daniel, li ak xooʼaatinak chirix, kixtzʼiibʼa: «Rajlal kutan ninkʼe reetal naq maakʼaʼ junaq li winq li truuq chi awabʼejink chiʼus... Xkʼojobʼankil qachʼool chirix li qatumin li xokxo saʼ bʼanko malaj xkʼulbʼal qatumin rikʼin li molam li xookʼanjelak junxil, inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq sa chik wanqo. Innawom ruhebʼ li qʼaxal xeʼchʼinaak xchʼool xbʼaan aʼin».

Li Santil Hu moko kaʼaj tawiʼ nokooxkol chiru li xyeechiʼom li winq, naxkʼe bʼaan ajwiʼ qoybʼenihom, joʼ li ok qe rilbʼal.