Xintzol chanru t-isiiq li maaʼusilal

Seeraqʼinbʼil xbʼaan li xʼUrsula Menne

Chalen linkachʼinal ninrahi chaq naq saʼ usilal teʼileʼq chixjunilebʼ. Kʼajoʼ chaq ninrahi aʼin abʼan saʼ xkʼabʼaʼ aʼin xineʼxkʼe ajwiʼ saʼ tzʼalam naq yookebʼ chi awabʼejink li nekeʼxsikʼ li junaqik aran Alemania oriental. Ut saʼ tzʼalam ajwiʼ kintzol chanru t-isiiq li maaʼusilal. Tinseeraqʼi eere.

XINYOʼLAAK saʼ 1922 aran Alemania saʼ li tenamit Halle, li nakanaak 200 kilómetros (120 leew) re Berlín. Numenaq wiibʼ mil chihabʼ li xtiklajik li tenamit Halle ut aran kitiklaak li paabʼal li nekeʼxyuʼami li naʼlebʼ li kixkʼut laj Martín Lutero. Li xKäthe, li wiitzʼin kiyoʼlaak saʼ 1923, linyuwaʼ nakʼanjelak joʼ aj puubʼ ut linnaʼ aj bʼichanel.

Rikʼin linyuwaʼ xintzol xrahinkil ru naq maakʼaʼaq chik li maaʼusilal. Naq xkanabʼ kʼanjelak joʼ aj puubʼ kixloqʼ jun li kʼayibʼaal. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li xloqʼonel nebʼaʼebʼ narilebʼ xtoqʼobʼaal ru ut naxkʼehebʼ xkʼas. Xbʼaan aʼin kisach li xkʼay. Li kixkʼul chaq kixkʼut raj chiwu naq qʼaxal chʼaʼaj xtuqubʼankil ru li nebʼaʼil ut li maaʼusilal. Abʼanan, li nekeʼxrahi chaq li saaj chanchan jun li xaml li inkʼaʼ naru xchupbʼal.

Rikʼin linnaʼ xintzol linseebʼal. Linnaʼ kixbʼaanu naq li xKäthe ut laaʼin tqatzol li xajok ut li bʼichank. Rochbʼen li wiitzʼin kʼajoʼ chaq xsahil qachʼool abʼan... xʼosoʼk aʼin saʼ li chihabʼ 1939.

Kitiklaak li chʼaʼajkilal

Naq xinraq lintzolbʼal xinʼok saʼ jun li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼxkʼut xxajbʼal li son ballet xkʼabʼaʼ. Xintzol xajok joʼ li xMary Wigman li kitikibʼank re li danza expresionista (ausdruckstanz saʼ alemán). Saʼ li xajok aʼin laj xajonel naq narekʼasi li xjunxaqalil naxkʼutbʼesi li narekʼa. Xintzol ajwiʼ bʼonok. Joʼ nakaakʼe reetal, saʼ linsaajilal sa chaq linchʼool ut xintzol xbʼaanunkil naabʼal li naʼlebʼ. Abʼan saʼ li chihabʼ 1939 kitiklaak li xkabʼ nimla yalok u. Wiibʼ chihabʼ chirix aʼin saʼ li chihabʼ 1941 xinkʼul jun chik li rahilal: kikamk linyuwaʼ xbʼaan li xyajel li pospoʼoy.

Li yalok u aʼan jun nimla chʼaʼajkilal. Usta 17 chihabʼ wank we naq kitiklaak li yalok u xinkʼe reetal naq ebʼ li poyanam xeʼkanoʼk ru. Xwil li qas qiitzʼin li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ li xeʼok xkʼambʼal rehebʼ rikʼinebʼ laj nazi li yookebʼ chi awabʼejink. Xbʼaan aʼin kitiklaak li nebʼaʼil, li kamk ut li sachok. Jun li bomba kixsach li wochoch ut saʼ xkʼabʼaʼ li yalok u keʼkamk naabʼal linkomon.

Saʼ 1945 kiraqeʼk li yalok u. Linnaʼ, li xKäthe ut laaʼin toj wanko saʼ li tenamit Halle. Chiruhebʼ li kutan aʼan laaʼin ak sumsukin chik ut wank jun linchʼina koʼ. Abʼan xwank qachʼaʼajkilal saʼ li qasumlajik ut xqakanabʼ qibʼ. Anaqwan injunes chik tinwenteni linchʼina koʼ, joʼkan naq xinʼok chi kʼanjelak joʼ aj xajonel ut xinʼok wiʼ chik chi bʼonok.

Naq xraqeʼk li nimla yalok u li tenamit Alemania kijacheʼk saʼ kaahibʼ chi teep. Li qatenamit kikanaak rubʼel xwankil li Unión Soviética, joʼkan naq toj xqatzol wank rubʼel li xʼawabʼejilal li nekeʼxsikʼ li junaqik. Saʼ 1949 li qateep li nawbʼil ru joʼ Alemania kikanaak joʼ República Democrática Alemana.

Li qawanjik rubʼel xwankil li nekeʼxsikʼ li junaqik

Chiruhebʼ li chihabʼ aʼan linnaʼ kiyajerk ut tento naq laaʼin twil. Joʼkan naq xinsikʼ jun linkʼanjel ut xintaw saʼ jun li ofisiin re li awabʼej. Moqon xinʼok rochbʼeninkilebʼ jun chʼuut li saaj li nekeʼraj naq tnaweʼq li maaʼusilal li yook xbʼaanunkil li awabʼej. Jun eetalil, aʼan li kikʼulmank rikʼin jun li saaj moko kikʼuleʼk ta saʼ li nimla tzolebʼaal xbʼaan naq li xyuwaʼ kiʼokenk chaq chirixebʼ laj nazi. Laaʼin ninnaw ru chiʼus li saaj aʼan xbʼaan naq nokoobʼichank ut nokoowajbʼak saʼ komonil, joʼkan naq ninʼok xkʼoxlankil: «Kʼaʼut naq aʼan tixtoj rix li kixbʼaanu chaq li xyuwaʼ?». Xinʼokenk chirixebʼ li nekeʼxqʼet ribʼ ut xintikibʼ chi xik naq nekeʼxmululi ribʼ, xinletz wiibʼ oxibʼ li hu chirix rochochil li raqlebʼaal aatin.

Re xkʼebʼal xtzʼaqobʼ linrahilal, yookin chi kʼanjelak saʼ jun li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼxsikʼ li tuqtuukilal ut tento tintzʼiibʼa ebʼ li esilhu li inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li ninkʼoxla chirix li tiikilal. Saʼ jun kutan, li chʼuut bʼarwiʼ ninkʼanjelak saʼ xkʼabʼaʼ naq nekeʼokenk chirix jun li awabʼej xeʼxye naq teʼxtaqla re jun li chʼina cheek li wank saʼ li jun chik Alemania li hu li naʼaatinak chirix li junaqik re naq teʼxqʼabʼa naq naʼokenk chirixebʼ. Kʼajoʼ naq kixbʼor injosqʼil rabʼinkil aʼin joʼkan naq xinmuq li hu ut maajunwa xtaqlamank.

«Li ixq li qʼaxal yibʼru xnaʼlebʼ» xinxtenqʼa

Saʼ junio 1951 wiibʼ li winq keʼwulak bʼarwiʼ ninkʼanjelak ut xeʼxye we: «Tatqakʼam saʼ tzʼalam». Xineʼxkʼam saʼ li tzʼalam li nawbʼil ru joʼ Roter Ochse (Kaqi bʼoox) ut jun chihabʼ chik chirix aʼin xineʼxqʼabʼa naq yookin xqʼetbʼal wibʼ chiru li awabʼej. Jun li saaj aj tzolonel kixye re li polisiiy naq laaʼin xinletzok re li hu chiru li rochochil li raqlebʼaal. Yal xeʼxpakʼ naq keʼraqok aatin saʼ inbʼeen xbʼaan naq maaʼani kitzʼiibʼank re li xinye re xkolbʼal wibʼ, xeʼxxaqabʼ naq waqibʼ chihabʼ tinwanq saʼ tzʼalam. Naq wankin saʼ li tzʼalam xinyajerk ut xineʼxkʼam saʼ li bʼanlebʼaal re li tzʼalam. Aran wankebʼ tana 40 li ixq, naq xwil naq qʼaxal josqʼebʼ li ru xʼok inmamaʼ xiw. Xinʼaanilak saʼ li okebʼaal ut xinʼok xpojlenkil chi wuqʼ.

Kʼaru taawaj?, chan we li polisiiy.

Elk arin, xinye re. Tzʼapomaqin injunes wi teʼraj abʼan isihomaqin arin!

Maakʼaʼ kiraj re li polisiiy li xinye re. Moqon xinkʼe reetal naq aran wank jun li ixq li jalan wiʼ chiru ebʼ li junchʼol. Nakʼutunk saʼ xnaqʼru naq tuulan xchʼool, joʼkan naq xinchunlaak chixkʼatq.

Xsach inchʼool naq kixye:«Kuʼeent taabʼaanu wi tatchunlaaq wikʼin xbʼaan naq ebʼ li junchʼol nekeʼxye naq arin laaʼin li jwal yibʼru innaʼlebʼ xbʼaan naq laaʼin aj testiiw re li Jehobʼa».

Laaʼin moko ninnaw ta naq nekeʼxye naq ebʼ laj Testiiw xikʼ nekeʼril li awabʼej. Abʼan jultik we naq wiibʼ li Nekeʼtzolok chirix li Santil Hu (joʼ nawbʼilebʼ ru junxil ebʼ laj Testiiw) xeʼrulaʼani chaq linyuwaʼ naq kachʼinin chaq. Ut linyuwaʼ junelik naxye: «Ebʼ li Nekeʼtzolok chirix li Santil Hu nekeʼxye li yaal».

Naq xinnaw ru li xBerta Brüggemeier xinyaabʼak xbʼaan xsahil inchʼool. Joʼkan naq xinye re: «Aatinan wikʼin chirix li Jehobʼa bʼaanu usilal». Xooʼok xnumsinkil li qahoonal saʼ kabʼichal ut nokooʼaatinak chirix li Santil Hu. Xintzol naq li Jehobʼa aʼan li Nimajwal Yos ut naq aʼan Xyosil li rahok, li tiikilal ut li tuqtuukilal. Xintzol ajwiʼ naq chi seebʼ li Yos trisi chixjunil li maaʼusilal li nekeʼxkʼam chaq li kristiʼaan li nekeʼrahobʼtesink ut kaw nekeʼtaqlank. Joʼ naxye li Santil hu saʼ Salmo 37:​10, 11, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG: «Saʼ jun chʼina kʼamok maakʼaʼaqebʼ chik li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ [...]. Aʼut ebʼ li nebʼaʼ teʼreechani li chaabʼil naʼajej. Kʼajoʼ xnimal li tuqtuukil usilal teʼxyal chi junelik!».

Xinʼisiik saʼ tzʼalam ut xinʼelelik Alemania occidental

Oobʼ chihabʼ xinwank saʼ li tzʼalam xinʼelk saʼ 1956. Oobʼ kutan chirix aʼan xinʼelelik Alemania occidental. Chiruhebʼ li kutan aʼan ak wank chik wiibʼ linkoʼ, li xHannelore ut li xSabine li xinkʼamebʼ chiwix. Xinraq linsumlajik saʼ li raqlebʼaal ut xinsikʼebʼ wiʼ chik ebʼ laj Testiiw. Naq yookin xtzolbʼal li Santil Hu xinkʼe reetal naq tento tinjal innaʼlebʼ wi nawaj xpaabʼankil li Jehobʼa. Xinyal inqʼe chi xbʼaanunkil ut kikubʼeek inhaʼ saʼ 1958.

Xinsumlaak wiʼ chik abʼan anaqwan rikʼin jun aj testiiw re li Jehobʼa, laj Klaus Menne. Kʼajoʼ chaq xsahil qachʼool saʼ li qasumlajik, keʼwank wiibʼ li qakokʼal laj Benjamin ut li xTabia. Ra xyeebʼal, abʼan junmay chihabʼ anaqwan kikamk laj Klaus naq kitochʼeʼk saʼ xbʼisikleet, xinkanaak joʼ malkaʼan toj saʼebʼ li qakutan. Li naxkʼojobʼ linchʼool aʼan li oybʼenihom chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo. Ninnaw naq ebʼ li kamenaq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ (Lucas 23:43; Hechos 24:15). Jun chik li naxkʼe xsahil inchʼool aʼan naq li xkaahichal inkokʼal yookebʼ chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa.

Saʼ xkʼabʼaʼ naq xintzol li Santil Hu anaqwan ninnaw naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa naru xkʼambʼal chaq li tiikilal. Aʼan naxkʼe saʼ ajl chixjunil li qawanjik joʼ li xqakʼul chaq, aʼin moko naru ta xnawbʼal junaq winq. Li chaabʼil naʼlebʼ aʼin naxkʼojobʼ inchʼool qʼaxal wiʼ chik naq nekeʼxbʼaanu li maaʼusilal. Saʼ Eclesiastés 5:8, SBG, naxye: «Wi saʼ junaq tenamit taawil naq rahobʼtesinbʼilebʼ li nebʼaʼ ut inkʼaʼ naraqmank aatin saʼ tiikilal, misachk aachʼool xbʼaan aʼan. Aʼin nakʼulmank xbʼaan naq li ani wank saʼ xwankil, aʼan taqlanbʼil xbʼaan li nim xwankil chiru; ut li nim xwankil, aʼan taqlanbʼil ajwiʼ xbʼaan jalan chik qʼaxal nim wiʼ chik xwankil». Chʼolchʼo naq li qʼaxal nim wiʼ chik xwankil aʼan laj Yobʼtesinel, li Santil Hu naxye chirix: «Maaʼani muqmu chiru aʼan, chixjunil bʼan kʼutkʼu ut saqenk chiru li Yos li toxqaye wiʼ qayehom qabʼaanuhom» (Hebreos 4:13, SBG).

Li xinkʼul chaq kachʼin chik ma chiru noventa chihabʼ

Rajlal nekeʼxpatzʼ we chanru li wank rubʼel li xʼawabʼejilal laj nazi ut ebʼ li nekeʼxsikʼ li junaqik. Ut laaʼin ninye: «Chʼaʼaj tzʼaqal». Li wiibʼ chi awabʼejilal aʼin ut ebʼ li junchʼol yal nekeʼxkʼutbʼesi naq ebʼ li winq moko nekeʼruuk ta xʼawabʼejinkil ribʼ xjunes. Chi chʼolchʼo ru li Santil Hu naxye: «Wankebʼ winq kʼeebʼilebʼ xwankil chi xrahobʼtesinkil ebʼ li ras riitzʼin» (Eclesiastés 8:9, SBG). Relik chi yaal naq moko tikʼtiʼ ta aʼin!

Naq toj saajin chaq ninkʼoxla naq li winq tixkʼam chaq li tuqtuukilal ut li tiikilal, anaqwan ninnaw naq kaʼajwiʼ laj Yobʼtesinel tixkʼam chaq jun li Ruuchichʼochʼ bʼarwiʼ wanq li tuqtuukilal ut tixbʼaanu aʼin naq tixsachebʼ chi junajwa li nekeʼbʼaanunk re li maaʼusilal ut tixqʼaxtesi li Ruuchichʼochʼ rubʼel xwankil li Jesukriist, li Ralal, li junelik kixsikʼ li us choʼq rehebʼ li junchʼol. Li Santil Hu naxye chirix li Ralal li Yos: «Xara li us ut xikʼ xawil li maaʼusilal» (Hebreos 1:9, SBG). Kʼajoʼ ninbʼanyoxi re li Yos naq xinxkanabʼ chi xnawbʼal ru li xnimal ru Awabʼej li tiik xchʼool, rubʼel li Xʼawabʼejilal nawoybʼeni wank junqʼe junqʼe kutan.

[Foto]

Rochbʼenebʼ linkoʼ li xHannelore ut li xSabine naq ak xoowulak Alemania occidental

[Foto]

Saʼebʼ li qakutan, rochbʼen linyum laj Benjamin ut li xSandra, li rixaqil