Re naq toowanq choʼq ramiiw junaq li poyanam, aajel ru xnawbʼal chanru li xnaʼlebʼ. Joʼkan ajwiʼ, re naq toowanq choʼq ramiiw li Yos aajel ru xnawbʼal chanru li xnaʼlebʼ. Naq nokooʼok xnawbʼal ru chiʼus, jwal nokoojilok chixkʼatq. Saʼ xyanq chixjunil li xchʼinaʼusal xnaʼlebʼ li Yos, wank kaahibʼ li jwal chaabʼil: nim xwankil, wank xnaʼlebʼ, tiik xchʼool ut narahok.

«At Qaawaʼ Yos, laaʼat aj winqobʼresihom re choxachʼochʼ rikʼin xnimal aawankil» (JEREMIAS 32:17).

Li yobʼtesihom naxkʼut chiqu li xnimal xwankil li Yos. Qakʼoxlaq aʼin, kʼaru naqekʼa naq nokooʼelk chiru li Saqʼe? Naqekʼa li xtiqwal li Saqʼe. Rikʼin aʼin nakʼutunk li xnimal xwankil li Jehobʼa naq kixyobʼtesi. Toj bʼar nawulak li xmetzʼew li Saqʼe? Li xtiqwal li Saqʼe aʼan tana 15.000.000 °C (27.000.000 °F). Chiru jun xkʼaj kʼasal, li xmetzʼew li narisi li Saqʼe chanchan tana chi siʼeent miyon ebʼ li xnimal xnaqʼ puubʼ.

Abʼanan, li Saqʼe aʼan li jwal kachʼin chiru ebʼ li xkʼihal li chahim li wank saʼ li choxachʼochʼ. Ebʼ laj chamalnawom ak xeʼxtzʼil rix naq li chahim UY Scuti, li jwal nim saʼ li choxachʼochʼ, 1.700 sut xnimal chiru li Saqʼe. Wi li chahim aʼin tkanaaq raj saʼ xnaʼaj li Saqʼe, aʼin tixtzʼap raj ru li Ruuchichʼochʼ ut tixqʼax raj Jupiter. Xnawbʼal aʼin maare tooxtenqʼa chi xtawbʼal ru chiʼus kʼaʼut laj Jeremias kixye naq  li Jehobʼa kixyiibʼ li choxa ut li Ruuchichʼochʼ, malaj, li choxachʼochʼ, rikʼin li xnimal xwankil.

Chanru nokooxtenqʼa li xwankil li Yos? Re naq twanq li qayuʼam aajel ru chixjunil li xyobʼtesihom li Yos joʼ li Saqʼe ut chixjunil li wank saʼ li qasutam. Joʼkan ajwiʼ, li Yos naroksi li xwankil re qatenqʼankil chiqajunqal. Chanru naxbʼaanu? Saʼ xkutankilebʼ li Apostol, li Yos kixkʼe xwankil li Jesus re xbʼaanunkil ebʼ li sachbʼachʼoolej. Li Santil Hu naxye: «Ebʼ li mutzʼ nekeʼilok ut ebʼ li yeq nekeʼbʼeek, ebʼ li saqlep rix nekeʼkʼirtasiik ut ebʼ li tzʼap xik nekeʼabʼink, ebʼ li kamenaq nekeʼajk ru» (Mateo 11:5). Ut kʼaru nakʼulmank saʼebʼ li qakutan? Li Santil Hu naxye: «Aʼan nakʼehok xkawilal li tawajenaq». Ut naxye ajwiʼ: «Li nekeʼoybʼenink rikʼin li Qaawaʼ junelik kawaqebʼ ribʼ» (Isaias 40:29, 31). Li Yos naru naxkʼe qe «li xnimal ru wankilal» re naq tooruuq xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal ut li aaleek li naqakʼul malaj tooruuq xkuybʼal (2 Corintios 4:7). Ma inkʼaʼ nakaawekʼa naq nakatjilok chixkʼatq li Yos naq nakaatzol naq naroksi li xwankil re qatenqʼankil xbʼaan naq jwal nokooxra?

«Kʼajoʼ xkʼihal laabʼaanuhom, at Qaawaʼ! Xabʼaanu chixjunil rikʼin xnimal aanaʼlebʼ» (SALMO 104:24).

Naq inkʼaʼ naqakanabʼ xtzolbʼal chirix li xyobʼtesihom li Yos, jwal nawulak chiqu rilbʼal li xnimal xnaʼlebʼ. Wank jun li naʼlebʼ li naxkʼabʼaʼi biomimética bʼarwiʼ ebʼ laj chamalnawom nekeʼxtzʼil rix li xyobʼtesihom li Jehobʼa ut nekeʼxkʼam re rikʼin re xkʼubʼankil chiʼus junaq li kʼaʼaq re ru. Rikʼin aʼin nekeʼruuk xbʼaanunkil junaq li kʼaʼaq re ru li moko chʼaʼaj ta xletzbʼal joʼ li velcro joʼ ajwiʼ junaq li soʼsolchʼiichʼ.

Abʼanan, maakʼaʼ chik junaq li naxkʼutbʼesi chi tzʼaqal li xnimal xnaʼlebʼ li Jehobʼa chiru li qajunxaqalil. Qakʼoxlaq chanru nayoʼlaak jun li kʼuulaʼal. Natiklaak rikʼin jun li iyaj bʼarwiʼ wank chixjunil li naʼlebʼ li naʼajmank xnawbʼal. Li iyaj aʼin naxjekʼi ribʼ ut juntaqʼeet nekeʼkʼutunk. Abʼanan, naq nawulak xhoonalil, ebʼ li iyaj aʼin nekeʼok chi jalaak ut nakʼihank chi siʼeent saʼ li kikʼel, saʼ li bʼaqel ut saʼ jalan chik. Moqon chik, naxkʼubʼ ribʼ ebʼ li xchaʼal li junxaqalil ut nekeʼok chi kʼanjelak. Chiru bʼeleebʼ po, li iyaj aʼin naʼok chi kʼiik toj reetal nayoʼlaak jun li kʼuulaʼal, li kʼubʼanbʼil rikʼin chi miyon ebʼ li iyaj. Arin naʼilmank li xnimal xnaʼlebʼ li Yos, joʼkan naq naabʼalebʼ nekeʼxkʼoxla ajwiʼ li kixye jun rehebʼ li keʼtzʼiibʼank re li Santil Hu: «Ninyoxink chawu xbʼaan naq sachbʼachʼoolej rilbʼal chanru naq xinaayoobʼtesi» (Salmo 139:14).

Chanru nokooxtenqʼa li xnimal xnaʼlebʼ li Yos? Laj Yobʼtesinel qe naxnaw li naqaj re naq sahaq saʼ qachʼool. Saʼ xkʼabʼaʼ naq wank xnaʼlebʼ, naru naroksi li Raatin, li Santil Hu, re xkʼebʼal qanaʼlebʼ. Qilaq jun li eetalil, naxye qe: «Chekuyaq eeribʼ cheribʼil eeribʼ» (Colosenses 3:13). Ma chaabʼil li naʼlebʼ aʼin? Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxye naq li kuyuk maak nokooxtenqʼa re naq sa toowarq ut sa tbʼeeq li qakikʼel saʼ li qichʼmul. Naru ajwiʼ naxbʼaanu naq inkʼaʼ tooyajerq chirix li rahil chʼoolejil ut jalan chik li yajel. Li Yos chanchan jun li qamiiw li naxkʼe xchʼool chiqix ut maajunwa naxkanabʼ xkʼebʼal li chaabʼil naʼlebʼ (2 Timoteo 3:16, 17). Ma twulaq raj chaawu junaq aawamiiw joʼ aʼan?

«Li Qaawaʼ naxra li tiikil chʼoolej» (SALMO 37:28).

Li Yos junelik naxbʼaanu li us. Inkʼaʼ tqakʼoxla naq «li Nimajwal Yos naxbʼaanu li maaʼusilal» (Job 34:10). Junelik naraqok aatin saʼ tiikilal, joʼ kixye laj Salmiist: «Saʼ tiikilal nakajolomihebʼ li tenamit» (Salmo 67:5). Li Yos «naril li chʼoolej», joʼkan naq naxnaw ma chaabʼil malaj inkʼaʼ chaabʼil xnaʼlebʼ junaq li poyanam, junelik naxnaw li yaal ut naraqok aatin saʼ tiikilal (1 Samuel 16:7). Joʼkan ajwiʼ, li Yos naril li nakʼulmank saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ naq maakʼaʼ li tiikilal ut naq nekeʼbʼalaqʼink re elqʼak, ut naxye naq chi seebʼ teʼsacheʼq li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ (Proverbios 2:22).

Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li Yos jwal kaw naraqok aatin ut nawulak chiru xkʼebʼal xtojbʼal xmaakebʼ li qas qiitzʼin. Naq naʼajmank, naruxtaana ruhebʼ. Li Santil Hu naxye naq li Jehobʼa «chaabʼil ut aj uxtaan», joʼ ajwiʼ rikʼinebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ wi nekeʼxyotʼ xchʼool ut nekeʼxjal xbʼaanuhomebʼ. Peʼyaal naq joʼkan tzʼaqal nakʼutbʼesimank li tiikilal? (Salmo 103:8; 2 Pedro 3:9).

Chanru nokooxtenqʼa li xtiikilal li Yos? Li Apostol Pedro kixye: «Li Yos juntaqʼeet narilebʼ chixjunil ut sa naxkʼul chixjunilebʼ li nekeʼpaabʼank re ut nekeʼxbʼaanu li tiikilal, aʼ yaal kʼaʼ chi tenamitul yoʼlajenaqebʼ wiʼ» (Hechos 10:34, 35). Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Yos maajunwa nasikʼok u, chiqajunilo naqataw rusilal li xtiikilal. Aʼan nokooxkʼulubʼa maakʼaʼ naxye chanru li qilobʼaal, qatenamit, qatzolbʼal malaj kʼaru wank qe, ut naxkanabʼ naq tqaloqʼoni ru.

Laj Yobʼtesinel naraj naq tqataw ru chanru li xtiikilal ut tqataw rusilal, joʼkan naq kixkʼe qe li qachʼool ut li qakʼaʼuxl. Li Santil Hu naxye naq li qakʼaʼuxl ut li qachʼool chanchan jun li chaqʼrabʼ li tzʼiibʼanbʼil saʼ li qaanm li nokooxtenqʼa chi xnawbʼal wi us yooko xbʼaanunkil malaj inkʼaʼ (Romanos 2:15). Chanru nokooxtenqʼa aʼin? Wi naqatzol chiʼus li qakʼaʼuxl ut li qachʼool, tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqabʼaanu li inkʼaʼ us malaj li tooxkʼe saʼ chʼaʼajkilal. Ut, wi  toopaltoʼq, naru nokoorekʼasi chi xyotʼbʼal qachʼool ut chi xkanabʼankil li maaʼusilal. Chʼolchʼo tzʼaqal, xtawbʼal li xtiikilal li Yos nokooxtenqʼa ut naxbʼaanu naq toojiloq chixkʼatq.

«Li Yos aʼan rahok» (1 JUAN 4:8).

Li Santil Hu inkʼaʼ naxye naq li Yos aʼan li wankilal, li xnimal ru naʼlebʼ malaj li tiikilal. Abʼanan, naxye naq li Yos aʼan rahok. Kʼaʼut? Xbʼaan naq, usta yaal naq saʼ xkʼabʼaʼ li xwankilal naxbʼaanu li naraj ut li xtiikilal ut li xnimal xnaʼlebʼ nabʼeresink re li xbʼaanuhom, li naʼekʼasink re aʼan li rahok. Chixjunil li naxbʼaanu, nachalk saʼ xkʼabʼaʼ li rahok.

Usta maakʼaʼ malaj maaʼani aajel ru chiru li Jehobʼa, li xrahom kiʼekʼasink re chi xyobʼtesinkil ebʼ li nekeʼkʼoxlak joʼ li wankebʼ saʼ choxa joʼ ajwiʼ saʼ Ruuchichʼochʼ, re naq teʼxtaw rusilal li xrahom ut re naq teʼileʼq xbʼaan. Chi anchal xchʼool kixkʼubʼ li Ruuchichʼochʼ re naq teʼwanq ebʼ li qas qiitzʼin chisaʼ. Ut saʼebʼ li qakutan toj yook xkʼutbʼesinkil li xrahom chirixebʼ xbʼaan naq «naxkʼe chaq li saqʼe saʼ xbʼeenebʼ li inkʼaʼ usebʼ joʼwiʼ li usebʼ xchʼool, ut naxkʼe chaq li habʼ saʼ xbʼeenebʼ li tiikebʼ joʼwiʼ li inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool» (Mateo 5:45).

Joʼkan ajwiʼ, «li Qaawaʼ aʼan aj toqʼobʼanel u ut aj uxtaan» (Santiago 5:11). Naxkʼutbʼesi li xrahom chiruhebʼ li nekeʼraj tzʼaqal xnawbʼal ru ut nekeʼraj jilok chixkʼatq. Li Yos naxnaw ru chixjunqalebʼ. Li Santil Hu naxye naq «moko najt ta wank qikʼin chiqajunjunqal» (Hechos 17:27).

Chanru nokooxtenqʼa li xrahom li Yos? Li Yos naxkʼutbʼesi li xrahom rikʼin jalan jalanq li naʼlebʼ, joʼ naq naqil chi seʼek junaq li kʼuulaʼal, xnawbʼal naq nokooxra li qajunkabʼal, rilbʼal naq naʼok li Saqʼe... Usta yaal naq aʼin moko aajel ta ru re naq wanq li yuʼam, abʼan kʼajoʼ naq naxkʼe xsahil qachʼool.

Li tijok aʼan jun chik li naʼlebʼ chanru li Yos naxkʼut li xrahom. Li Santil Hu naxye: «Maakʼaʼ kʼaʼaq re ru chiʼok wiʼ eekʼaʼuxl, junelik bʼan cheqʼaxtesi saʼ roq ruqʼ li Yos leepatzʼom rikʼin tijok ut tzʼaamank, joʼwiʼ rikʼin yoxink». Li Jehobʼa li Qayuwaʼ nokooxra ut naraj naq tqaye re chixjunil li naʼok wiʼ qakʼaʼuxl. Wi naqabʼaanu, naxye naq tixkʼe qe li xtuqtuukilal li «naxqʼax ru chixjunil li naʼleb» (Filipenses 4:6, 7).

Saʼ li tzolom aʼin, xooʼaatinak chirixebʼ li xnimal ru xnaʼlebʼ li Yos: nim xwankil, wank xnaʼlebʼ, tiik xchʼool ut narahok. Us raj naq inkʼaʼ taakanabʼ rilbʼal li naxye li hu aʼin re xnawbʼal li kixbʼaanu chaq li Yos chaawix ut li toj tixbʼaanu.